WYKŁAD I
Ochrona środowiska – ochrona wszelkich elementów środowiska przed niekorzystnym wpływem działalności człowieka i zachowanie ich możliwie naturalnego charakteru.
Polega na:
aktywnym i racjonalnym kształtowaniu środowiska,
racjonalnym gospodarowaniu zasobami przyrody,
przeciwdziałaniu lub zapobieganiu szkodliwym wpływom na środowisko powodującym jego zniszczenie czy uszkodzenie.
Części składowe środowiska przyrodniczego:
budowa geologiczna,
utwory powierzchniowe,
rzeźba terenu,
warunki klimatyczne,
wody,
pokrywa glebowa,
szata roślinna,
świat zwierzęcy,
czasem działalność człowieka.
KRAJOBRAZ heterogeniczny fragment terenu złożony z powiązanych wzajemnie geokomponentów. Tworzy on system dynamiczny, podlegający ewolucji i charakteryzujący się określoną fizjonomią. Stanowi sumę procesów fizycznych, biologicznych i historycznych ustanawiających wartości społeczne i tworzących związki pomiędzy krajobrazem.
Krajobraz jest to układ powiązanych komponentów przyrody (abiotyczne – budowę geologiczną, rzeźbę terenu, przyziemną warstwę atmosfery, wodę, biotyczne – szatę roślinną, zwierzęta i włączając komponenty w stanie naturalnym, jak i przekształcone na skutek działalności człowieka), powstały na i w pobliżu powierzchni Ziemi.
Tak szeroka definicja oznacza, że metodyka badań krajobrazu może być rozwijana w różnych kierunkach:
metodyka badania układu komponentów, uznanego za niezależny od postrzegającego podmiotu,
metodyka badania układu będącego środowiskiem pewnego obiektu,
wydobywanie cech indywidualnych badanego krajobrazu,
wydobywanie podobieństw cech.
Krajobraz – część zewnętrznej sfery Ziemi stanowiąca holistyczny system przyrodniczy wysokiej rangi, o swoistej strukturze i wzajemnych powiązaniach. Krajobraz obejmuje także człowieka oraz efekty jego działalności i wyodrębnia się pod względem strukturalnym, dynamicznym i fizjonomicznym. Jest obdarzony zdolnością do samoregulacji. Rozpatrywany jest jako całość złożona z oddziałujących na siebie geokomponentów lub/i systemów przyrodniczych niższej rangi.
CECHY WSPÓLNE DEFINICJI KRAJOBRAZU
Ze wszystkich definicji krajobrazu wynika, że:
krajobraz zajmuje wycinek przestrzeni i można go przedstawić na mapie
charakteryzuje się określoną fizjonomią, którą można przedstawić na rysunku lub fotografii
jest systemem dynamicznym, o sposobie funkcjonowania zależnym od naboru jego części składowych, powiązań między nimi i rodzaju dominujących procesów
podlega ewolucji, czyli ma swoja historię
WYKŁAD II
PLANOWANIE KRAJOBRAZU to ciągły proces zmierzający do optymalizacji sposobu wykorzystania określonych fragmentów powierzchni Ziemi, z zachowaniem ich produktywności i piękna.
PLANOWANIE KRAJOBRAZU – sztuka organizowania przestrzeni na potrzeby człowieka przez permanentne, wielodyscyplinarne i zintegrowane działania w trzech płaszczyznach: przyrodniczej, społeczno-ekonomicznej, fizjonomicznej.
W Europejskiej Konwencji Krajobrazowej (2000) planowanie krajobrazu rozumiane jest bardzo szeroko, przede wszystkim jako wszelkie działania mające na celu poprawę jakości krajobrazu poprzez jego zachowanie, odnowę, czy kształtowanie.
Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ład przestrzenny rozumie jako:
Art. 2
„takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne”
Konieczność planowania oraz kształtowania krajobrazu wynika między innymi z bardzo szybkiego nasilania się ANTOPOPRESJI i związanych z tym PROCESÓW DESTRUKCYJNYCH W KRAJOBRAZIE. Należą do nich ograniczenia i zaburzenia:
struktury krajobrazu
różnorodności krajobrazu
spójności przestrzennej obszarów przyrodniczo cennych
stabilności strumieni materii i energii w krajobrazie
zasobów krajobrazu
społecznej użyteczności jakości krajobrazu
OBCIĄŻENIE, DEGRADACJA, DEWASTACJA KRAJOBRAZU
Obciążenie krajobrazu – zespół czynników zewnętrznych działających na krajobraz. Szczególnym typem jest obciążenie graniczne, rozumiane jako stan powodujący uruchomienie procesów degradacyjnych, prowadzących do trwałej zmiany struktury i funkcjonowania krajobrazu.
Degradacja krajobrazu:
zmiany w strukturze i funkcjonowaniu geokompleksów
może być następstwem procesów naturalnych (np. powodzie, pożary, trzęsienia ziemi i in. lub działalności antropogenicznej (emisja zanieczyszczeń, zmiany geotechniczne podłoże, składowanie odpadów i in.
objawia się m.in. zmniejszeniem aktywności biologicznej, zubożeniem składu gatunkowego, zmianami jakości komponentów środowiska, w tym ich cech fizyczno-chemicznych
w skrajnym przypadku może prowadzić do całkowitego zaniku życia biologicznego na danym terenie lub zastąpienia pierwotnej flory i fauny na skutek wprowadzania obiektów antropogenicznych (hałdy, wykopy, zabudowa przemysłowa i komunalna) istotnie zakłócających harmonijność krajobrazu
Dewastacja krajobrazu – całkowite i nieodwracalne naruszenie struktury i funkcjonowania środowiska przyrodniczego lub jego elementu na określonym terenie, wskutek działalności człowieka.
Polega na załamaniu równowagi środowiska pod wpływem czynników, których nasilenie oddziaływania przekracza granice tolerancji układu. Skutkiem dewastacji są nieodwracalne, w naturalny sposób, zmiany środowiska, wymagające – rekultywacji i ponownego zagospodarowania. Skrajnym przykładem d.k. jest katastrofa ekologiczna.
INSTRUMENTY KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA w zakresie rolnictwa ekologicznego lub zrównoważonego:
utrzymanie żyzności gleby poprzez dostarczanie odpowiednich związków florze i faunie glebowej
prawidłowe planowanie płodozmianów w cyklu minimum 4-letnim
płytki zabiegi uprawowe, utrzymujące naturalny skład mikroorganizmów glebowych
dobór rodzimych gatunków i ras zwierząt hodowlanych oraz roślin uprawnych
wykluczenie lub ograniczone stosowanie nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin
zabiegi z zakresu pielęgnacji i wzbogacania krajobrazu rolniczego, jak np.:
zwiększanie retencji wody przez tworzenie nowych i utrzymanie istniejących zbiorników wodnych, regulację przepływu wody w ciekach i rowach melioracyjnych, ochronę mokradeł
ograniczenie spływu powierzchniowego w wyniku zagęszczenia barier przeciwerozyjnych i zwiększenia lesistości terenu
tworzenie barier geochemicznych, powstrzymujących spływ nawozów mineralnych i pestycydów do wód powierzchniowych oraz ich migrację z wodami gruntowymi
INSTRUMENTY KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA w gospodarce leśnej np.:
utrzymywanie trwałości lasu poprzez rezygnację z rębni zupełnych
powszechne stosowanie naturalnego odnowienia lasu
ograniczanie użytkowania do najcenniejszych gospodarczo części biomasy, przy pozostawaniu reszty w stanie możliwie niezmienionym
traktowanie funkcji ekologicznych lasu jako nadrzędnych w stosunku do funkcji gospodarczych
Pielęgnacja krajobrazu – polega na utrwaleniu jego aktualnych właściwości z możliwością dokonywania przekształceń, gdyby pojawiły się tego potrzeby.
Rewitalizacja krajobrazu – kompleksowe działania podejmowane głównie na obszarze miast, historycznych dzielnic śródmiejskich i na terenach poprzemysłowych w celu ich ekologicznej, kulturowej, społecznej i gospodarczej odnowy. Ożywienie społeczno-gospodarcze rewitalizowanych obszarów następuje poprzez ich modernizację i rewaloryzację, przesiedlenia i zasiedlenia mieszkańców oraz promowanie aktywności społecznej lokalnej. Przystąpienie do procesu rewitalizacji wymaga budowy systemu rewitalizacji, a następnie opracowania szczegółowych programów dla konkretnych obszarów. Terminy używane zamiennie: renowacja, rehabilitacja, odnowa.
Przykłady rewitalizacji w województwie Kujawsko-pomorskim :
Rewitalizacja Golubskiej Starówki
Rewitalizacja Zamku Golubskiego
Rewitalizacja Rynku Nowomiejskiego
Rewitalizacja Wyspy Młyńskiej w Bydgoszczy
Monitoring wizyjny zespołu staromiejskiego – Toruń
Remont budynków w Grudziądzu
Restytucja krajobrazu – działania mające na celu przywrócenie pierwotnego stanu krajobrazu zniszczonego przez nieracjonalną gospodarkę człowieka. Może obejmować działania zmierzające do odnowienia wybranych lub wszystkich składowych krajobrazu.
Rewaloryzacja krajobrazu – zwiększenie wartości przyrodniczej obszarów nie zdewastowanych, ale też nie wykorzystywanych w sposób optymalny.
Rekultywacja krajobrazu – przywracanie terenom zdewastowanym działalnością człowieka ich funkcji biologicznej.
Ze względu na sposób prowadzenia rekultywacja dzieli się na:
techniczną, obejmującą czynności mechaniczne zmierzające do ukształtowania i stabilizacji form rzeźby terenu, uregulowania stosunków wodnych, odtwarzania gleb metodami technicznymi poprzez pokrycie zdewastowanego gruntu warstwą gleby oraz wprowadzenie roślinności próchnico twórczej
biologiczną, polegającą na wytworzeniu pokrywy glebowej poprzez np. wprowadzenie roślinności próchnico twórczej oraz nawożenie
WYKŁAD III
Programy rolnośrodowiskowe:
Środki finansowe na realizację programów 85% z budżetu UE, 15% z budżetu krajowego
Wysokość uzależniona od wyboru pakietów (działań rolno środowiskowych)
Środki finansowe mają zrekompensować ewentualną zniżkę plonów oraz poniesione koszty
Środki wypłacane będą przez Biura Powiatowe Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR)
Dotacje w ramach programów rolno środowiskowych można uzyskać korzystając jednocześnie z tzw. Dopłat bezpośrednich
Warunki uzyskania dotacji przez gospodarstwo
Gospodarowanie w niekorzystnych warunkach
Obszary górskie – gdzie produkcja rolna jest utrudniona ze względu na niekorzystne warunki klimatyczne i ukształtowanie terenu; do obszarów górskich zalicza się gminy i obręby ewidencyjne, w których ponad połowa użytków rolnych znajduje się na wysokości powyżej 500 m n.p.m.;
Obszary nizinne – gdzie występują ograniczenia produktywności rolnictwa związane z niską jakością gleb, niekorzystnymi warunkami klimatycznymi, niekorzystnymi warunkami wodnymi, niesprzyjającą rzeźbą terenu oraz wskaźnikami demograficznymi i znacznym udziałem ludności związanej z rolnictwem;
Obszary ze specyficznymi naturalnymi utrudnieniami – obejmuje gminy i obręby ewidencyjne rejonów podgórskich, które zostały wyznaczone na potrzeby ustawy z dnia 15.11.1984 o podatku rolnym; co najmniej 50% powierzchni użytków rolnych znajduje się powyżej 350 m n.p.m.
Minimalna powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie, uprawniająca do udziału w programie, wynosi 1 ha
Decyzję o wdrażaniu działań rolno środowiskowych należy podjąć na 5 lat
Rolnik będzie mógł wybrać do realizacji od 1 do 3 pakietów
EKOFIZJOGRAFIA – termin zaproponowała Wiesława Różycka w 1975 r. dla podkreślenia wagi problemów ekologicznych w planowaniu przestrzennym. Na świecie operuje się określeniami planowanie przyrodnicze lub planowanie krajobrazowe.
CEL OPRACOWAŃ EKOFIZJOGRAFICZNYCH
dostosowanie funkcji, struktury i intensywności zagospodarowania przestrzennego do uwarunkowań przyrodniczych,
zapewnienie trwałości podstawowych procesów przyrodniczych na obszarze objętym planem zagospodarowania przestrzennego,
zapewnienie warunków odnawialności zasobów środowiska,
eliminowanie lub ograniczenie zagrożeń i negatywnego oddziaływania na środowisko,
ustalenie kierunków rekultywacji obszarów zdegradowanych.
ZAKRES OPRACOWAŃ EKOFIZJOGRAFICZNYCH
rozpoznanie i charakterystyka stanu oraz funkcjonowania środowiska, udokumentowane i zinterpretowane przestrzennie,
diagnoza stanu i funkcjonowania środowiska
wstępna prognoza dalszych zmian zachodzących w środowisku, podlegająca na określaniu kierunków i możliwej intensywności przekształceń i degradacji środowiska, które może powodować dotychczasowe użytkowanie i zagospodarowanie,
określenie przyrodniczych predyspozycji do kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej, podlegające w szczególności na wskazaniu obszarów, które powinny pełnić przede wszystkim funkcjonowanie przyrodnicze,
ocena przydatności środowiska, polegająca na określaniu możliwości rozwoju i ograniczeń dla różnych rodzajów użytkowania i form zagospodarowania obszaru,
określenie uwarunkowań ekofizjograficznych , formułowanych w postaci wniosków z analiz prognoz i ocen, o których mowa w pkt. A-e, stosownie do przedmiotu i skali sporządzonego planu zagospodarowania przestrzennego.
Przewidziano dwa rodzaje opracowań ekofizjograficznych:
podstawowe (standardowe) opracowane dla projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (dla gminy lub jej części, zespołu gmin lub jego części) lub projektu planu zagospodarowania przestrzennego województwa;
problemowe sporządzane dla planów, w przypadku wystąpienia specyficznych problemów (np. szczególnie wartościowych cech środowiska przyrodniczego, nietypowych zagrożeń dla ludzi)
Schemat koncepcyjny sporządzenia opracowania ekofizjografii:
DIAGNOZA KRAJOBRAZU - Ocena stanu krajobrazu rozpatrywana w odniesieniu do stanu poszczególnych elementów struktury oraz funkcjonowania krajobrazu.
I ETAP DIAGNOZY obejmuje rozpoznanie i charakterystykę opisanych poniżej elementów.
Struktura środowiska przyrodniczego - charakterystyka
W układzie komponentowym (abio- i biotyczne komponenty środowiska przyrodniczego)
Opis zasobów środowiska
Charakterystyka procesów (funkcjonowania) środowiska przyrodniczego
Funkcjonowanie geodynamiczne
Funkcjonowanie hydrologiczne
Funkcjonowanie klimatyczne
Funkcjonowanie biologiczne
Należy uwzględnić wszelkie ograniczenia prawne dla użytkowania i zagospodarowania środowiska, wynikające m.in. z form ochrony przyrody, ale także innych przepisów prawnych (ustawa o lasach, prawo geologiczne i górnicze, ustawa o ochronie gatunków rolnych i leśnych, prawo wodne, prawo ochrony środowiska)
Antropogeniczne zagospodarowanie terenu (formy użytkowania ziemi)
Źródła antropogeniczne oddziaływania na środowisko, inwentaryzacja punktowych, liniowych i małoobszarowych źródeł antropopresji (lokalizacji źródeł oddziaływania),
Skutki zmian środowiska (degradacja środowiska), wiedza na temat skutków degradacji środowiska jest ograniczona ze względu na brak pomiarów jakości środowiska i zewnętrznych, postrzegalnych skutków oddziaływania, dlatego powszechnie jest modelowanie (często bardzo skomplikowane jak dla potrzeb ekofizjografii), jako metoda pośrednia: często stosuje się podejście eksperckie (subiektywne), na które komponenty i cechy środowiska najsilniej wpłynie oddziaływanie danego źródła antropopresji i gdzie ten wpływ wystąpi z największym prawdopodobieństwem.
Opis dotychczasowych zmian w środowisku
II ETAP OCENY
CELEM OCENY EKOFIZJOGRAFICZNEJ jest ustalenie przyrodniczej wartości terenu dla konkretnych form oraz sposobów zagospodarowania i stwierdzenie, czy uwarunkowania przyrodnicze pozwalają na wprowadzenie pożądanego zagospodarowania, czy tez wskazują na konieczność ochrony danego obszaru.
Oceny cząstkowe
Ocena odporności środowiska na antropopresję
Analiza, czy wprowadzenie kilku najpowszechniejszych form antropopresji (uprawy roli, gospodarki leśnej, zabudowy, komunikacji, emisji powierzchniowej i punktowej do powietrza i wód, eksploatacji kopali, masowej rekreacji) może przyczynić się (i z jakim natężeniem) na przykład do:
powstawiania leja depresyjnego („ucieczki wód podziemnych”)
wystąpienia nadmiernej koncentracji zanieczyszczeń powietrza (zjawisk „smogowych”)
pogorszenia jakości wód powierzchniowych
wzmożenia erozji gleb
zanieczyszczenia chemicznego gleb
ustąpienia lub osłabienia tempa wzrostu roślinności leśnej i nieleśnej
Ocena zdolności środowiska do regeneracji
Zdolność do regeneracji najczęściej jest wyrażana długością czasu, jaki upływa między momentami ustalania działania czynników odkształcających środowisko a powrotem środowiska do stanu, który występował przed rozpoczęciem działania tych czynników.
Zakłada się, że regeneracja następuje wyłącznie pod wpływem procesów naturalnych, gdyż celowe działania człowieka (kształtowanie krajobrazu lub wężej wymieniona rekultywacja środowiska) mogą znacznie przyspieszyć regenerację środowiska, zburzając jednak naturalny cykl odnowienia przyrody.
Ocena zasięgu barier fizjograficznych i prawnych
Cechy przyrodnicze uniemożliwiające lub bardzo silnie utrudniające działalność człowieka (bariery, progi):
bardzo stromo nachylone stoki,
obszary występowa moa intensywnych procesów geodynamicznych lub ich skutków,
obszary o silnie zaburzonej strukturze geologicznej,
tereny o bardzo niekorzystnych warunkach biotopoklimatycznych,
obszary stale lub okresowo położone nad wodą,
fragmenty dolin o dużym prawdopodobieństwie występowania powodzi,
tereny z bardzo płytkim występowaniem wód gruntowych,
Wysokie koszty ich zagospodarowania sprawiają, że nie opłaca się prowadzić tu inwestycji.
Ważne są także straty ekologiczne. Takie tereny powinny zostać włączone do tzw. Terenów otwartych (w których dominują funkcje środowiskotwórcze).
Ocena przydatności środowiska do realizacji funkcji społeczno-gospodarczych
Na podstawie danych o:
Strukturze (walorach i zasobach)
Funkcjonowaniu środowiska
Uzupełniająco o skutkach zmian w środowisku
Barierach dla zagospodarowania
Ocena zgodności aktualnego użytkowania i zagospodarowania z uwarunkowaniami przyrodniczymi
Ocena (pełności) dotychczasowego zakresu ochrony zasobów i walorów przyrodniczych
Odniesienie skutków zmian w środowisku do obowiązujących norm i standardów, a także obszarów sąsiednich (zarejestrowanych na etapie diagnozy)
Ocena potencjalnych i rzeczywistych konfliktów pomiędzy podmiotami gospodarującymi w środowisku
III ETAP PROGNOZY
Wstępna prognoza skutków zmian w środowisku przyrodniczym, które zdają pod wpływem istniejącego użytkowania i zagospodarowywania – dużej ilości zmiennych, od których zależą przyszłe stany środowiska.
Prognoza powinna objąć w pierwszym rzędzie przewidywane zmiany w:
rzeźbie terenu
warunkach biotopoklimatycznych i jakości powietrza atmosferycznego
jakości wód powierzchniowych i podziemnych
ilości wód podziemnych i zasięgu występowania terenów hydrologicznych
żyzności i jakości (czystości) gleb
stanie sanitarnym lasów
pokrywie roślinnej
IV ETAP WSKAZAŃ
Synteza ustaleń poprzednich faz sporządzania dla potrzeb bezpośredniego wykorzystania przez zespół, który następnie będzie realizował plan zagospodarowania przestrzennego.
Etap obejmuje trzy główne wskazania:
wskazania terenów przydatnych do pełnienia różnych funkcji społeczno-gospodarczych,
wskazanie terenów predysponowanych do pełnienia tzw. Funkcji przyrodniczych w strukturze przestrzennej obszaru objętego planem,
wskazania dotyczące możliwości ograniczenia lub wyeliminowania istniejących źródeł i skutków antropopresji, czyli minimalizacji zagrożeń środowiska
WYKŁAD IV
ŚWIADOMOŚĆ EKOLOGICZNA- TEORIA
Świadomość ekologiczna – rozumiana jako stosunek człowieka do środowiska przyrodniczego, zespół informacji i przekonań na jego temat, a także system wartości jakim ta osoba kieruje się wobec niego w swoim postępowaniu.
Świadomość ekologiczna – rozpatrywana w 2 sferach:
Sfera aksjologiczno-normatywna, która zawiera określony system wartości i norm moralnych dotyczących wzajemnych powiązań między społeczeństwem a przyrodą oraz człowiekiem a środowiskiem
Opisowo-techniczna – w której można wyodrębnić wiedzę ekologiczną i wyobraźnię ekologiczną
Wiedza ekologiczna – znajomość procesów zachodzących w biosferze i ekosystemach, wiedzę zależnościach i wzajemnych powiązaniach stanowiących o równowadze systemów, o zależnościach między różnymi sferami działalności człowieka a środowiskiem. Podstawą jej są nauki szczegółowe (przyrodnicze, medyczne, techniczne, ekonomiczne)
Wyobraźnia ekologiczna – to umiejętność przewidywania ekologicznych skutków podejmowanych działań; zdolność spostrzegania powiązań między działalnością człowieka a procesami zachodzącymi w przyrodzie, umiejętność planowania działań zgodnych z wymaganiami wiedzy ekologicznej.
TYPY ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ
| Typy świadomości ekologicznej | Charakterystyka |
|---|---|
| Potoczna | Opiera się na wiedzy przyswajanej z wykorzystaniem zdrowego rozsądku , codziennych kontaktów z przyrodą – obserwacji lub opinii najbliższego środowiska na ten temat, dzieli się na: - świadomość ekologiczna potoczna, rozproszona – która zawiera wiele cząsteczkowych i nietworzących zwartej całości opinii, postaw, uprzedzen - świadomość ekologiczna potoczna, zintegrowana – która zawiera opinie, postawy i poglądy na temat ochrony środowiska tworzące w miarę zwartą całość i jej podstawowym źródłem jest tradycja, przeszłość kulturowa. Świadomość ta dotyczy grup społecznych. |
| O charakterze ideowym | Dzieli się na: - świadomość ekologiczną ideową – zespół przekonań, poglądów, dyrektyw i działań zorganizowanych na realizację celów i wartości ekologicznych – poglądy takie są najczęściej programami partii i ruchów proekologicznych; cechą charakterystyczną tego rodzaju świadomości jest przekonanie o bezwzględnej nadrzędności celów ochrony środowiska w stosunku do pozostałych celów funkcjonowania społeczeństwa - świadomość ekologiczną religijną – wiara oraz doktryny religijne; religia zawiera wiele podstawowych treści dotyczących relacji między człowiekiem a przyrodą, która w świadomości ludzi wierzących i niewierzących budują lub w istotny sposób uzupełniają świadomość ekologiczną, wiara może dostarczyć argumentów wyższego rzędu, motywujących ludzi do proekologicznych zachowań |
| Naukowa | Swoje źródła ma w naukach przyrodniczych, medycznych, technicznych, ekonomicznych, społecznych, świadomość ekologiczna tego typu oparta jest na wynikach badań a także wiedzy pochodnych z innych źródeł ciągle poddawanych weryfikacji wg najlepszych standardów nauki, jest udziałem wąskiej kategorii osób, jej ranga i znaczenie rozszerza się na skutek edukacji ekologicznej, poprzez proekologiczne działania jednostek i grup społecznych |
Kształtowanie się świadomości ekologicznej obejmuje trzy okresy:
Okres potocznej świadomości ekologicznej
Okres kształtowanie ideologicznej świadomości ekologicznej
Okres powszechnej, naukowej świadomości ekologicznej
Stopień świadomości ekologicznej społeczeństwa można określić jedynie na podstawie nadań naukowych. W celu lepszego scharakteryzowania stanu świadomości społecznej T. Burger wprowadził specjalne kategorie:
Postawa proekologiczna – przejawiają osoby, które w sposób zdecydowany opowiadają się za ochroną środowiska
Obojętność ekologiczna:
Grupę osób sprzyjającą ochronie środowiska, lecz nie demonstrującą postawy proekologicznej
Grupę osób obojętnych, nie interesujących się problematyką ochrony środowiska; uznających, że zajmowanie się tą dziedziną nie jest konieczne
Grupę osób dostrzegających problemy ochrony przyrody lecz uważających, że jeszcze nie czas zajmować się ich rozwiązaniem
Grupę świadomych przeciwników ochrony środowiska naturalnego
Przykłady braku świadomości ekologicznej
wypalanie trawy
nieszczelne szamba, brak zgody na kanalizację
segregacja śmieci, brak informacji
brak zgody na opłaty za pojemniki w gminach
bardzo niska znajomość własnej okolicy
POJĘCIE EDUKACJI
Edukacja – pojęcie związane z rozwojem umysłowym i wiedzą człowieka, stosowane w następujących znaczeniach:
proces zdobywania wiedzy
wychowanie (głównie pod względem umysłowym, wykształcenie, nauka
kształcenie – ogół czynności i procesów mających na celu przekazywanie wiedzy
W procesie uczenia się można wyróżnić 4 formy edukacji:
edukację formalną (szkolną), która ma miejsce na etapie edukacji szkolnej w trakcie studiów oraz w ramach różnego typu szkoleń. Zazwyczaj jest to prowadzący do uzyskania dyplomów
edukację nieformalną – trwający przez całe życie, proces kształtowania się postaw, wartości, umiejętności i wiedzy na podstawie różnych doświadczeń oraz wpływu edukacyjnego otoczenia (rodziny). Zazwyczaj mam miejsce obok oficjalnego procesu nauczania bądź szkolenia, ale zazwyczaj nie prowadzi do uzyskania w sposób sformalizowany certyfikatów i dyplomów
edukację nieoficjalną
edukację akcydentalną – w danej chwili człowiek sie uczy.
Edukacja ekologiczna – kształcenie wiedzy, umiejętności teoretycznych, praktycznych, a także rozwijanie wrażliwości i emocjonalnej chęci działania na rzecz ochrony środowiska i jego kształtowania.
EKOLOGIA
Ekologia bada stany i dynamikę zjawisk jakie zachodzą w ekosystemach, decydują o liczebności, biomasie, produkcji i gospodarce materią i energią układów ekologicznych. Bada zależności między organizmami i całością fizycznych i biologicznych czynników wpływających na organizmu bądź znajdujących się pod działaniem tych organizmów.
Ekologia ogólna:
Ekologia opisowa – zajmuje się zajmuje się badaniem i opisywaniem formacji oraz warunków w nich panujących i determinujących określony skład gatunkowy.
Ekologia funkcjonalna – bada zależności między elementami w opisywanych środowiskach, poszukując ogólnych prawidłowości odnoszących się do funkcjonowania różnych poziomów organizacji przyrody.
Działy ekologii
Autekologia– bada zależności między organizacjami a jego abiotycznym i biotycznym środowiskiem lub raczej gatunkiem a środowiskiem
Synekologia– zajmuje się grupami osobników – zespołami, populacjami, biocenozami. Synekologia przestrzeni może być nazwana ekologią krajobrazu.
UREGULOWANIA PRAWNE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA W POLSCE
Struktura hierarchiczna ochrony środowiska
Konstytucja RP
ustawy
umowy
rozporządzenia
akty prawa miejscowego
Wszystkie skaty prawne podlegają Konstytucji i muszą być z nią zgodne.
KONSTYTUCJA Rzeczypospolitej Polskiej – uchwalona 2 kwietnia 1997r. zawiera w sobie przepisy dotyczące ochrony środowiska.
W rozdziale I jest istotny zapis brzmiący: Rzeczpospolita strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
W rozdziale II Konstytucji zapisano, iż władze publiczne są zobowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
Artykuł 74 Konstytucji w całości poświęcony jest ochronie środowiska, a jego treść jest następująca:
Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom
Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych
Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska
Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.
Z kolei artykuł 86 głosi, że każdy jest zobowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie.
RODZAJE AKTÓW PRAWNYCH SKŁADAJĄCYCH SIĘ NA SYSTEM PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA W POLSCE:
I konwencje i umowy międzynarodowe, ratyfikowane przez Polskę
II regulacje UE w tej dziedzinie
III A ustawy poświęcone specjalnie zagadnieniom ochrony środowiska
III B ustawy związane z ochroną środowiska
IV przypisy wykonawcze do ustaw
V akty planistyczne i procedury
VI przypisy prawa miejscowego
VII umowy cywilnoprawne
VIII indywidualne decyzje administracyjne
I KONWENCJE I UMOWY MIĘDZYNARODOWE
Do najważniejszych umów międzynarodowych wiążących Polskę w dziedzinie ochrony środowiska należą:
Umowy wielostronne:
W dziedzinie ochrony środowiska morskiego np. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru morza bałtyckiego, międzynarodowa konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem
W dziedzinie ochrony klimat, atmosfery i warstwy ozonowej np. ramowa konwencja narodów zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej
W dziedzinie ochrony flory i fauny, szczególnie cennych terenów np. konwencja UNESCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego
W dziedzinie ochrony przed różnym zagrożeniem np. konwencja o pomocy w przypadku awarii jądrowej lub zagrożenia radiologicznego
Umowy dwustronne:
Układy dobrosąsiedzkie np. traktat między Polską a Niemcami dobrym sąsiedztwie przyjaznej współpracy, układ między RP a czeską i słowacką rf o dobrym sąsiedztwie, solidarności i przyjacielskiej współpracy
Specjalne umowy o ochronie środowiska
Umowy dotyczące wód granicznych
II AKTY PRAWNE UE
Dyrektywy
Obejmują zagadnienia (wg Bukowskiego):
ochrony przyrody – system
ochrony i jakości wód
ochrony powietrza i zmian klimatu
ochrony przed odpadami
ochrony krajobrazu
ochrony bezpieczeństwa zdrowotnego
ochrony przed skutkami awarii przemysłowych
informacji o środowisku
ocenie ryzyka ekologicznego i wpływu inwestycji na środowisko
systemu ekologicznych znaków towarowych
Rozporządzenia
Rozporządzenia UE obowiązują bezpośrednio. Rozporządzenia UE dotyczą nadzoru i kontroli przemieszczania się odpadów w obrębie UE i poza jej obszar oraz międzynarodowego handlu zagrożonymi gatunkami roślin i zwierząt.
Konwencje o zasięgu światowym:
Konwencja Ramsarska. „Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego”. Celem porozumienia jest ochrona i utrzymanie w niezmienionym stanie obszarów określanych jako "wodno-błotne". Szczególnie chodzi o populacje ptaków wodnych zamieszkujących te tereny lub okresowo w nich przebywające. Podpisana 2 lutego 1971 roku.
Konwencja CITES - Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem. Konwencja Waszyngtońska – międzynarodowy układ kontrolujący transgraniczny handel różnymi gatunkami roślin i zwierząt oraz wytworzonymi z nich produktami. Podpisana 3 marca 1973 roku.
Konwencja o różnorodności biologicznej - umowa międzynarodowa sporządzona 5 czerwca 1992 roku na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro określająca zasady ochrony, pomnażania oraz korzystania z zasobów różnorodności biologicznej. Konwencja weszła w życie 29 grudnia 1993 roku.
Konwencja paryska - Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego.Została sporządzona w Paryżu 16 listopada 1972 r., a weszła w życie 17 grudnia 1975 r. Została podpisana przez Polskę 29 lutego 1976 r. Ma na celu ochronę dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego o wyjątkowej powszechnej wartości, m.in. przez nadawanie międzynarodowego statusu ochrony, poprzez wpisanie na listę dziedzictwa światowego.
Konwencja Bońska - Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt. umowa międzynarodowa sporządzona 23 czerwca 1979 roku w Bonn celem ochrony dzikich zwierząt, które migrując przekraczają jedną lub więcej granic państwowych.
Konwencje o zasięgu europejskim:
Konwencja Berneńska. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk – dotycząca głównie wspólnej europejskiej ochrony gatunków zagrożonych i ginących, oraz ich siedlisk naturalnych, podpisana w Bernie (Szwajcaria) 19 września w 1979 roku.
Konwencja Helsińska. Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku. Jej zadaniem jest monitorowanie oraz ochrona środowiska naturalnego Morza Bałtyckiego.
Europejska Konwencja Krajobrazowa, Florencja 2000.
III USTAWY
To przede wszystkim ustawy regulujące:
ustrój samorządu terytorialnego
administracji rządowej
zagospodarowanie przestrzenne
przestępstwa i wykroczenia
odpowiedzialność prawniczą i cywilnoprawną
Podstawowe uregulowania prawne w Polsce
Ustawa z 16 października 1991r. o ochronie przyrody
Ustawa z 27 kwietnia 2001r. prawo ochrony środowiska
Ustawa z 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody
Ustawa z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko
Ustawa z dnia 3 października 2008r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw
Ustawa z dnia 20 listopada 2008r. o zmianie ustawy - prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw Dziennik ustaw nr 215 poz. 1664
Ustawa z dnia 21 maja 2010r. o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz niektórych innych ustaw
Ustawa z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy - prawo ochrony środowiska
W ustawie z 27 kwietnia 2001r. – prawo ochrony przyrody
Ustawa ta składa się z 422 artykułów:
przepisy ogólne
ochrona zasobów środowiska
przeciwdziałanie zanieczyszczeniom
poważne awarie
środki finansowo-prawne
odpowiedzialność o ochronie środowiska
organy administracji oraz instytucje ochrony środowiska
programy dostosowawcze
przepis końcowy
W ustawie z 27 kwietnia 2001r. prawo ochrony środowiska - określa podstawowe zasady ochrony środowiska
Ustawa ta:
- reguluje także zasady ochrony powietrza, wód, powierzchni ziemi, kopalin, zwierząt i roślin, ochrony przed uciążliwościami, ograniczenia własności związane z ochroną środowiska
- wskazuje sposoby przeciwdziałania zanieczyszczeniom w postaci norm dotyczących instalacji, urządzeń, substancji, produktów, linii transportowych, energetycznych,
- reguluje system finansowania ochrony środowiska. Poza tym określa zasady planowania i programowania ochrony środowiska oraz prowadzenia edukacji ekologicznej reklamy, promocji i badań naukowych w sferze środowiskowej
Ochrony indywidualnej obejmującej
- pomniki przyrody
- stanowiska dokumentacyjne
- użytki ekologiczne
- zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
- parki gminne
V AKTY PLANISTYCZNE I PROCEDURY służą:
racjonalnemu zaplanowaniu działań w środowisku przyrodniczym
przewidywaniu ewentualnych zagrożeń i ich zapobieganiu
usuwaniu skutków negatywnych zmian w środowisku przyrodniczym
Najważniejsze akty planistyczne i procedury w ochronie środowiska to:
A/ polityka ekologiczna państwa i programy ochrony środowiska, które ustalają cele, priorytety rodzaje i harmonogram i środki działań ochronnych
B/ procedury ocen wpływu na środowisko przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko przyrodnicze lub obszar natura 2000 oraz ocen skutków środowiskowych planów i programów
C/ programy naprawcze związane z przekroczeniem wymagań jakościowych dotyczących środowiska i przyjęciem plany doprowadzania do przestrzegania tych wymagań
VI AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
Są tworzone przez wojewodów i organy samorządy terytorialnego.
PRAWO MIEJSCOWE - reguluje szczegółowe zagadnienia ochrony środowiska związane ze specyfikacją tej ochrony wynikającą z uwarunkowań regionalnych i lokalnych.
Za pomocą prawa miejscowego można np.:
- ustanowić formy ochrony inne, niż park narodowy
- wprowadzić normy emisji zanieczyszczeń surowsze, niż na pozostałych obszarach kraju
- zdecydować o zakazie lokowania przemysłów uciążliwych dla środowiska
- ustalić miejsce lokalizacji składowania odpadków
Akty prawa miejscowego to akty wydane na obszarze działania organów, które je ustanowiły.
VII UMOWY CYWILNOPRAWNE to zgodne oświadczenia woli równorzędnych podmiotów prawa zmierzające do ustanowienia skutków prawnych
Gospodarstwa domowe regulują za pomocą takich umów wiele zagadnień związanych ze środowiskiem np.
- usuwanie ścieków i nieczystości
- usuwanie odpadów
Władze publiczne, podmioty gospodarcze, jednostki organizacyjne stosują umowy cywilnoprawne do np.:
- wykonywania ekspertyz środowiskowych
- utylizacji odpadów
- nabycia praw do technologii ochrony środowiska
ORGANY OCHRONY ŚRODOWISKA
Do organów należą:
Państwowe organy prawodawcze,
Centralne organy administracji rządowej,
Organy samorządu terytorialnego,
Rady, komisje, komitety naukowe,
Instytucje finansowe,
Organy policji ekologicznej
Komórki organizacyjne:
.
Departament funduszy europejskich,
Departament geologii i koncesji geologicznych,
Departament gospodarki odpadami
Departament informacji o środowisku,
Departament leśnictwa i ochrony przyrody,
Departament ochrony powietrza,
Departament prawny
Departament zasobów wodnych
Organy doradcze Ministerstwa – szereg komisji.
PARKI NARODOWE
Europa: pierwsze w Szwajcarii Suisse 1914, 1909 Szwcja, 1913 Francja, Polska- Białowieski PN
Australia: 1879 Królewski PN
Afryka: 1877 rezerwaty zwierzęce w pn Natalu, prezydent Republiki Transwalu Krüger długo się stara o założenie parku, w 1926 powstaje PN Krügera; 1925 PN Alberta, Kongo Belgijskie
Ameryka: idea utworzenia PN – G. Catlin, 1870 Park Yellowstown (powierzchnia parku nienaruszana przez minimum 99 lat), 1898 Mount Rainer,
Pierwsze Międzynarodowe Organizacje:
1948- Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (członkami są organizacje ochrony przyrody i instytucje naukowe i rządowe z całego świata)
1961 pracę zaczyna Światowy Fundusz Ochrony
Dzisiejsze czasy: agenda ONZ ds środowiska
Kategorie obszarów chronionych:
I - rezerwaty ścisłe (Scientic reserve/Strict Nature Reserve) użytkowane głównie do celów naukowych i monitoringowych (Kategoria I A), jako reprezentatywny ekosystem lub twór przyrody nieożywionej, bądź ustanowione w celu zachowania naturalnych ekosystemów w stanie nienaruszonym lub słabo zmienionym (Kategoria I B).
II - parki narodowe (National Park) ustanowione w celu ochrony całych ekosystemów i zapewnienia terenów do wypoczynku, ale także w celach edukacyjnych i naukowych.
III - pomniki przyrody (Natural Monument/Natural Landamark) ustanowione w celu ochrony pojedyńczych zjawisk przyrodniczych, także obiektów o znaczeniu krajobrazowym, kulturowym i estetycznym.
IV - obszary czynnej ochrony gatunków i siedlisk (Managed Nature Reserve/Wildlife Sanctuary) ustanowione w celu czynnej ochrony wybitnych biotopów, siedlisk poszczególnych gatunków, które mogłyby nie przetrwać bez zabiegów ochronnych.
V - obszary chronionego krajobrazu (Protected Landscapes) ustanowione głównie w celu zachowania tradycyjnego krajobrazu i zapewnienia terenów rekreacyjnych.
VI - obszary czynnej ochrony zasobów przyrodniczych (Resource Reserve), których głównym zadaniem jest ochrona różnorodności biologicznej, stwarzanie warunków do wprowadzania zasad trwałego i zrównoważonego użytkowania ich zasobów przyrody.
Kategorie zagrożeń gatunków:
Ex- gatunki wymarłe
E- gatunki ginące
V- gatunki zagrożone
R- gatunki rzadkie
I- gatunki nieokreślone
K- niedostatecznie rozpoznane gatunki
WYKŁAD VI
Historyczna Lista Parków Narodowych:
| Nazwa PN | Rok powstania | Powierzchnia [ha] | Kraj |
|---|---|---|---|
| Yellowstone | 1872 | 888 706 | USA |
| Glacier | 1886 | 134 938 | Kanada |
| Banff | 1887 | 664 076 | Kanada |
| Yosemite | 1890 | 304 380 | USA |
| Seguola | 1890 | 154 744 | USA |
| Tangaviro | 1894 | 64 404 | Nowa Zelandia |
| Waterlon Lakes | 1895 | 52 775 | Kanada |
| El Chico | 1898 | 1 835 | Meksyk |
| Mount Rainier | 1899 | 96 793 | USA |
| Sarek | 1909 | 195 000 | Szwecja |
Liczba parków narodowych w poszczególnych krajach:
Australia – 415
Kanada – 251
USA – 176
Dominikana – 32
Portugalia – 1
Szwajcaria – 1
Bułgaria – 3
Holandia – 4
Francja – 5
Włochy – 11
Norwegia – 20
Finlandia – 22
Wielka Brytania – 12
Parki narodowe wg. kontynentu:
Europa: pierwszymi parkami narodowymi były położony w Szwajcarii park narodowy Suisse, ostatecznie zatwierdzony przez władze federalne tego kraju w 1914 roku, oraz parki narodowe utworzone w 1909 (1910) r. w Szwecji (Abaisko, Sarek i In.), w Niemczech 1910 w dorzeczu Elby, Francja 1913 (Berarde, później zmieniono nazwę na Pelvoux), Hiszpania 1918 (Covadogna, Ordera), Włochy 1922 (Abruzzow, Gran Paradiso) Poska 1922 (PN Białowieski); wyspy Kanaryjskie – 146 obiektów chronianych, Teneryfa – położenie Afryka NW, Hiszpania, UE 48% powierzchni wyspy objęta jest ochroną przyrody.
Australia w 1879 na pd od Sydney powstał Królewski PN – drugi na świecie. W 1894 roku po południowej stronie Sydney utworzono PN Ku-ring-gal Chase. Poza nimi w XIX w powstały jeszcze cztery parki narodowe. Pierwszy PN w Nowej Zelandii (Tongariri) został bowiem utworzony w 1887 r., a drugi (Egmont) 1900
Afryka- 1877 rezerwaty zwierzęce w pn Natalu, prezydent Republiki Transwalu Krüger długo się stara o założenie parku, w 1926 powstaje PN Krügera; 1925 PN Alberta, Kongo Belgijskie
Ameryka - idea utworzenia PN – G. Catlin, 1870 Park Yellowstown (powierzchnia parku nienaruszana przez minimum 99 lat), 1898 Mount Rainer
Największe PN świata
Park Narodowy Grønlands - Grenlandia – 972 tys. km²
Park Narodowy Tasili Wan Ahdżar - Algieria – 72 tys. km²
Park Narodowy Wrangla-Świętego Eliasza - USA – 53,3 tys. km²
Park Narodowy Namib-Naukluft - Namibia – 49,8 tys. km²
Wielki Rezerwat Gobijski - Mongolia – 45 tys. km²
Park Narodowy Bizona Leśnego - Kanada – 44,8 tys. km²
Transgraniczny Park Narodowy Kgalagadi - RPA/Botswana – 38 tys. km²
Park Narodowy Quttinirpaaq - Kanada – 37,8 tys. km²
Park Narodowy Salonga - Demokratyczna Republika Konga – 36 tys. km²
Park Narodowy Canaima - Wenezuela – 30 tys. km²
Park Narodowy Denali - USA – 24,6 tys. km²
Park Narodowy Kafue - Zambia – 22,4 tys. km²
Park Narodowy Pico da Neblina - Brazylia – 22,2 tys. km²
PARKI NARODOWE I OBSZARY CHRONIONE NA ŚWIECIE
Afryka
| Nazwa | Kraj |
|---|---|
| Auasz | Etiopia |
| Ruwenzori (Królowej Elżbiety) | Uganda |
| Wirunga | Zair |
| Nakuru | Kenia |
| Rezerwat Masai-Mara | Kenia |
| Tsavo | Kenia |
| Amboseli | Kenia |
| Kilimandżaro | Tanzania |
| Serengeti | Tanzania |
| Wodospady Wictorii | Zimbabwe |
| Namib/Naukluft | Namibia |
| Krugera | RPA |
| Kalahari Gemsbok | RPA/Namibia |
| Pustynia Namib (wydmy wysokie) | Namibia |
| Góry Smocze | RPA |
Azja
| Nazwa | Kraj | |
|---|---|---|
| Corbetta | Indie | |
| Sagarmatha | Nepal | |
| Khau Jai | Tajlandia | |
| Komodo | Indonezja | |
| Hierapolis | Turcja | |
| Pamukkale | Turcja | |
| Góra Fudżi | Japonia | |
| Góra Ararat | Turcja | |
| Aso | Japonia | |
| Rezerwat Wolong | Chiny (ochrona pand) | |
| Ju-Szan | Tajwan | |
| Ken Ting | Tajwan | |
| Zatoka Ha Long | Wietnam (kras, UNESCO) | |
| Mayon | Filipiny |
Ameryka Południowa
| Nazwa | Kraj |
|---|---|
| Canaima | Wenezuela |
| Sierra Nevada Simon Bolivar | Wenezuela |
| Wodospad Santo Angel | Wenezuela |
| Sierra Nevada de Santa Marta | Kolumbia |
| Cotopaxi | Ekwador |
| Galapagos | Ekwador |
| P.N. Huascaran | Peru |
| Manu | Peru |
| P.N. Torres del Paine | Chile |
| Lauca | Cile |
| Wodospady Iguacu | Brazylia/Argentyna |
| Nahuei Huapi | Argentyna |
| Ziemia Ognista | Argentyna |
| Los Glaciares (P.N. Lodowców) | Argentyna |
Ameryka Północna
National Park Service (Służba Parków Narodowych) to agencja federalna Stanów Zjednoczonych, której zadaniem jest dbanie o zasoby naturalne i historyczne kraju w taki sposób, by mogły służyć w nienaruszonym stanie także przyszłym pokoleniom. Ustanowiona na mocy aktu prawnego Kongresu Stanów Zjednoczonych podpisanego przez prezydenta Woodrowa Wilsona 25 sierpnia 1916 roku.
Jednostki zarządzane przez National Park Service
Parki narodowe
Pomniki narodowe
Rezerwaty narodowe
Narodowe miejsca historyczne
Narodowe parki historyczne
Miejsca pamięci narodowej
Narodowe pola bitew
Cmentarze narodowe
Narodowe obszary rekreacyjne
Narodowe brzegi morskie
Narodowe brzegi jezior
Rzeki narodowe
Drogi narodowe
Narodowe szlaki
Parki stanowe– obszary chronione częściowo i będące w gestii władz stanowych USA, które z reguły dopuszczają użytkowanie parku jako miejsca wypoczynku, rozrywki i – często – łowiectwa i rybołówstwa. W tym sensie parki stanowe są mniejszą i mniej restrykcyjną formą parków narodowych tworzoną tam, gdzie znajdują się ciekawe – ze względów widokowych – tereny, które jednak nie zasługują (np. ze względu na obszar) na mianowanie parków narodowych.
| Nazwa | Kraj |
|---|---|
| Wielki Kanion | USA (stan Arizona) |
| P.N. Sekwoi (park stanowy) | USA (Kalifornia) |
| Jasper Alberta | Kanada |
| Banff Alberta | Kanada |
| Międzynarodowy Park Pokoju Waterton –Glacier Montana | USA/Kanada |
| Denali Alaska | USA |
| North Cascades Waszyngton | USA |
| Olympic Waszyngton | USA |
| Yellowstone Wyoming | USA |
| Yosemite Kalifornia | USA |
| Sequcia Kalifornia | USA |
| Wielki Kanion Arizona | USA |
| Everglades Floryda | USA |
| Hawaii Volcanoes Hawaje | USA |
Australia (415 obiektów chronionych)
| Nazwa | Kraj |
|---|---|
| Kakadu Terytorium Północne | Australia |
| Wielka Rafa Koralowa Queenstand | Australia |
| Hamersley Australia Zachodnia | Australia |
| Uluru Terytorium Północne | Australia |
| Namburg Australia Zachodnia | Australia |
| Góry Findersa Australia Południowa | Australia |
| Góry Błękitne Nowa Południowa Walia | Australia |
| Kościuszki Nowa Południowa Walia | Australia |
| Port Campbell Wiktoria | Australia |
| Cradle Mountain-Lake Saint Clair | Tasmania |
| Egmont | Nowa Zelandia |
| Góra Cooka | Nowa Zelandia |
| Fiordland | Nowa Zelandia |
Ekorozwój
Koncepcja ekorozwoju zmieniła podejście polityków, przedstawicieli gospodarki do wzajemnych relacji między rozwojem a środowiskiem przyrodniczym.
Koncepcje:
ekonomii środowiskowej
- badanie ekonomicznych teorii, zachowania środowiska
- zakaz traktowania zasobów środowiska jako kapitału „darmowego”, co miało miejsce w ekonomii socjalistycznej i kapitalistycznej
polityki ekologicznej
- rozwoju społeczno-gospodarczego, polegające na wypracowaniu takich zasad rozwoju gospodarczego, które uwzględniać będą rozumne i oszczędne gospodarowanie zasobami środowiska
- konieczność implementacji polityki ekologicznej do wszystkich polityk sektorowych państwa i regionów. Ważna jest regionalizacja ekopolityki
eko-społecznej gospodarki rynkowej
- ukierunkowanie go na dobro wspólne człowieka i przyrody, równoważenie potrzeb materialnych i ideowych ludzi
- zdaniem Michnowskiego, czynnikiem działań na rzecz rozwoju nie byłby kapitał, ale informacja oraz powszechna myśl i praca ludzka
PARADYGMATY (pewniki) rozwoju wg Kistowskiego zawierające się w jego definicjach:
ekorozwój jest typem rozwoju społeczno-gospodarczego, a więc jest realizowany przez człowieka i przebiega w technosferze, która musi być traktowana jako część środowiska przyrodniczego
ekorozwój jest koncepcją międzypokoleniową, może być realizowany przy zachowaniu równowagi w uwzględnianiu potrzeb przyszłych pokoleń z potrzebami obecnie żyjących ludzi
ekorozwój jest procesem integrującym wszelkie działania człowieka, ekologicznej, społecznej, gospodarczej i przenikającej je sferze przestrzennej
ekorozwój powinien prowadzić do maksymalnego zrównania możliwości zaspokajania potrzeb wszystkich mieszkańców Ziemi, aktualna nierealność tego założenia wynika ze stanu świata
Instrumenty ekonomiczne:
motywacyjne (opłaty ekologiczne)
restrukcyjne (kary, odszkodowania)
rekompensacyjne (zadośćuczynienia)
zasilające: subwencje (dotacje, pożyczki, kredyty preferencyjne) ulgi podatkowe
Narzędzia ekonomiczne: opłaty, subwencje, depozyty, depozyty zbywalne
Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:polepszenie intensyfikacji ekorozwoju, zmniejszenie presji na środowisko
Bariery i zagrożenia ekorozwoju
finansowe (ogólny kryzys finansowy, brak zasobów finansowych w przedsiebiorstwach)
organizacyjne (dominacja sektorowego modelu zarządzania gospodarka)
polityczne (wybór niekorzystnego dla ekorozwoju modelu skrajnie liberalnej gospodarki rynkowej)
prawne (wadliwy system prawny planowania przestrzennego)
społeczne (wysokie bezrobocie, spadek akceptacji dla ochrony srodowiska)
świadomościowe (wąska perspektywa postrzegania rozwoju)
technologiczne (niedobór działań innowacyjnych w gospodarce)
WYKŁAD VII
FORMY OCHRONY W POLSCE
Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów. Minister właściwy do spraw środowiska, w drodze zarządzenia, nadaje parkowi narodowemu statut określający jego strukturę organizacyjną. Nadzór nad działalnością parków narodowych sprawuje minister właściwy do spraw środowiska.
Określenie i zmiana granic parku narodowego następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, które określa jego obszar, przebieg granicy i otulinę.
| Nazwa parku | Rok utworzenia |
|---|---|
| Babiogórski P.N. * | 1954 |
| Białowieski | 1932 (najstarszy) |
| Biebrzański ** | 1993 |
| Bieszczadzki ** | 1973 |
| P.N. „Bory Tucholskie” | 1996 |
| Drawieński | 1990 |
| Gorczański | 1981 |
| P.N. Gór Stołowych | 1993 |
| Kampinoski ** | 1959 |
| Karkonoski | 1959 |
| Magurski | 1995 |
| Narwiański | 1996 |
| Ojcowski * | 1959 |
| Pieniński * | 1932 |
| Poleski | 1990 |
| Roztoczański | 1974 |
| Słowiński | 1967 |
| Świętokrzyski | 1950 |
| Tatrzański | 1954 |
| P.N. „Ujście Warty” | 2001 (najmłodszy) |
| Wielkopolski | 1959 |
| Wigierski | 1989 |
| Woliński | 1960 |
*najmniejsze
**największe
Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Uznanie za rezerwat przyrody obszarów następuje w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska, które określa jego nazwę, położenie lub przebieg granicy i otulinę, jeżeli została wyznaczona, cele ochrony oraz rodzaj, typ i podtyp rezerwatu przyrody, a także sprawującego nadzór nad rezerwatem. Regionalny dyrektor ochrony środowiska może zwiększyć obszar rezerwatu przyrody, zmienić cele ochrony, a w razie bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych, dla których rezerwat został powołany – zmniejszyć obszar rezerwatu przyrody albo zlikwidować rezerwat przyrody.
Klasyfikacja rezerwatów według Z. Czubińskiego, stosowana w danych statystycznych GUS
Faunistyczne
Krajobrazowe
Leśne
Torfowiskowe
Florystyczne
Wodne
Przyrody nieożywionej
Stepowe
Słonoroślowe
W Polsce mamy 1480 rezerwatów, z czego dominująca formą są rezerwaty leśne bo zajmują ok 50% powierzchni (724 obiekty).
Park krajobrazowy obejmuje chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Utworzenie parku krajobrazowego lub powiększenie jego obszaru następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, która określa jego nazwę, obszar, przebieg granicy i otulinę, jeżeli została wyznaczona, szczególne cele ochrony oraz zakazy właściwe dla danego parku krajobrazowego lub jego części. Likwidacja lub zmniejszenie obszaru parku krajobrazowego następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, po uzgodnieniu z właściwymi miejscowo radami gmin, z powodu bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych, historycznych i kulturowych oraz walorów krajobrazowych na obszarach projektowanych do wyłączenia spod ochrony.
Projekt uchwały Semiku województwa w sprawie utworzenia, zmiany granic lub likwidacji parku krajobrazowego wymaga uzgodnienia z właściwą miejscowo radą gminy oraz właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska.
Art. 20. 1.Plan ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody oraz parku krajobrazowego sporządza się na okres 20 lat, z uwzględnieniem:
1) charakterystyki i oceny stanu przyrody;
2) identyfikacji i oceny istniejących oraz potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych;
3) charakterystyki i oceny uwarunkowań społecznych i gospodarczych;
4) analizy skuteczności dotychczasowych sposobów ochrony;
5) charakterystyki i oceny stanu zagospodarowania przestrzennego.
Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokojenia potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych
2. Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, która określa jego nazwę, położenie, obszar, sprawującego nadzór, ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów oraz zakazy właściwe dla danego obszaru chronionego krajobrazu lub jego części…
3. Likwidacja lub zmiana granic obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, po zaopiniowaniu przez właściwe miejscowo rady gmin, powodu bezpowrotnej utraty wyróżniającego się krajobrazu o zróżnicowanych ekosystemach i możliwości zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem.
4. Projekty uchwały sejmiku województwa, o których mowa w ust.2, wymagają uzgodnienia z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska.
W Polsce mamy 122 obiekty.
Pomniki przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej, lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła , wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
2. Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ich samoistnego, całkowitego rozpadu.
3. Minister właściwy do spraw środowiska może określić, w drodze rozporządzenia, kryteria uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody, kierując się potrzebą ochrony drzew i krzewów ze względu na ich wielkość, wiek, pokrój i znaczenie historyczne, a odnośnie tworów przyrody nieożywionej – ze względu na ich znaczenie naukowe, estetyczne i krajobrazowe.
Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych
W Polsce mamy takich stanowisk 162. I jest forma ochrony w Polsce wprowadzona w 1991r. Jedyna forma,której celem ochrony jest środowisko nieożywione (przyrodnicze) – komponenty abiotyczne oraz eksploatowane i nieczynne stanowiska. Ma to na celu poznanie struktury, tekstury oraz paleografię obszaru. W województwie kuj.-pom. Stanowisko takie znajduje się w Białochowie.
Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.
Forma ochrony wprowadzona również w 1991 roku. W Polsce takich form mamy ponad 7090.
Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. (331 obiekty)
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe w województwie kujawsko-pomorskim:
Torfowisko Messy
Dolina rzeki Ryszki
Dolina rzeki Soboscińska Struga
Rzeka Prusina
Słupski Gródek nad Osą
Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze uchwały rady gminy.
Parki krajobrazowe w województwie kujawsko-pomorskim:
Brodnicki Park Krajobrazowy
Chełmiński Park Krajobrazowy
Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy
Gostynińsko-Włocławski Park Krajobrazowy
Krajeński Park Krajobrazowy
Nadwiślański Park Krajobrazowy
Park Krajobrazowy Nadgoplański Park Tysiąclecia
Tucholski Park Krajobrazowy
Wdecki Park Krajobrazowy
Wysoki reżim ochrony: parki narodowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody
Średni reżim ochrony: stanowiska dokumentacyjne, przyroda nieożywiona, uzytki ekologiczne
Niski reżim ochrony: otuliny parków krajobrazowych i narodowych, obszary chronionego krajobrazu
***
Natura 2000 Program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody.
Podstawą dla tego programu jest unijna Dyrektywa Ptasia, Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa) oraz szereg innych rozporządzeń i dokumentów wykonawczych. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy i wymienia w załącznikach do wyżej wymienionych Dyrektyw. Wspólne działanie na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy w oparciu o jednolite prawo ma na celu optymalizację kosztów i spotęgowanie korzystnych dla środowiska efektów. Jednolite prawo powinno ułatwić współdziałanie wielu instytucji zajmujących się ochroną przyrody stale i tych dla których jest to działanie oboczne. Zadanie i cel rangi europejskiej powinno łatwiej uzyskać powszechną akceptację społeczną, tym bardziej że poszczególne kraje członkowskie są zobowiązane do zachowania na obszarach wchodzących w skład sieci Natura 2000 walorów chronionych w stanie nie pogorszonym, co wcale nie musi wykluczać ich gospodarczego wykorzystania.
Wprowadzona w Polsce w 2004 roku, Dyrektywa Ptasia (obszary OSO), Dyrektywa Siedliskowa (obszar SOO),
1983 Krzysztof Wolfram, idea Zielonych Płuc Polski
Porozumienie podpisano w Białowieży w 1988, obszar obejmuje północno-wschodnią część kraju (tereny nieskażone, o niskiej gęstości zaludnienia, o dużych walorach przyrodniczych, dobre warunki do produkcji zdrowej żywności i lokalizacji „czystego przemysłu”, duże kompleksy leśne, liczne jeziora), powierzchnia 60 751 km kw, 19,4% kraju, 4 parki narodowe, 13 parków krajobrazowych, 263 rezerwaty przyrody. Obszar funkcjonalny znajduje się w północno-wschodniej części kraju, a jego powierzchnia wynosi 63 234 km², co stanowi 20,2% powierzchni Polski.Administracyjnie obszar ZPP położony jest na terenie pięciu województw: warmińsko-mazurskiego (115 gmin), podlaskiego (118 gmin), północno-wschodniej części mazowieckiego (114 gmin) oraz części pomorskiego (6 gmin) i kujawsko-pomorskiego (33 gmin).
EECONET (ang. European Ecological Network)- koncepcja europejskiej sieci ekologicznej zainicjowana w Holandii i przyjęta w 1992 roku przez Radę Europejską.
EECONET ma prowadzić do:
opracowania mapy sieci ekologicznej dla całej Europy
opracowania strategii ochrony przyrody najmniej przekształconych obszarów w Europie
zachowania obszarów ważnych dla migracji zwierząt
lepszej ochrony gatunków i siedlisk
opracowania przestrzennej struktury sieci obszarów najbardziej naturalnych
EECONET składa się z:
obszarów węzłowych
biocentra (tereny o najwyższych walorach przyrodniczych i najmniej przekształconych przez człowieka)
strefy buforowe (znaczenie analogiczne do otulin parków narodowych i krajobrazowych)
korytarzy ekologicznych (będącą swoistym szlakiem komunikacyjnym dla wielu gatunków roślin i zwierząt, które nie wytworzyły mechanizmów do przemieszczania się, łącza obszary węzłowe, muszą być ciągłe i odpowiednio szerokie)
obszarów wymagających unaturalnienia
Rezerwaty biosfery – obszar o wyjątkowych walorach przyrodniczych, zawierający w swoim obrębie
typy ekosystemów. Zadanie: zachowanie istniejącej w ekosystemach różnorodności biologicznej.
Obszar centralny (P.N., rezerwat) – strefa buforowa – strefa działań gospodarczych – obszar intensywnie wykorzystywany przez człowieka.
Rezerwaty biosfery w Polsce:
Rezerwat Biosfery "Babia Góra" (1977, stracił swój status w 1997, odzyskał w 2001)
Białowieski Rezerwat Biosfery (1977)
Rezerwat Biosfery "Jezioro Łuknajno" (1977)
Słowiński Rezerwat Biosfery (1977)
Międzynarodowy Rezerwat Biosfery "Karpaty Wschodnie" (1992, polsko-słowacko-ukraiński)
Tatrzański Rezerwat Biosfery (1992, polsko-słowacki)
Karkonoski Rezerwat Biosfery (1992, polsko-czeski)
Rezerwat Biosfery "Puszcza Kampinoska" (2000)
Rezerwat Biosfery "Polesie Zachodnie" (2002)
Konwencja ramsarska - 1975, odnosi się do obszarów wodno-błotnych, 40 typów, 1634 obiekty,154 kraje, od 1978 w Polsce:
Rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno 22 listopada 1977 710 ha
Park Narodowy Ujście Warty 3 stycznia 1984 4,235 ha
Rezerwat przyrody Jezioro Karaś 3 stycznia 1984 815 ha
Rezerwat przyrody Jezioro Siedmiu Wysp 3 stycznia 1984 999 ha
Rezerwat przyrody Świdwie 3 stycznia 1984 891 ha
Biebrzański Park Narodowy 27 października 1995 59,233 ha
Słowiński Park Narodowy 27 października 1995 18,247 ha
Stawy Milickie w Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy 27 października 1995 5,325 ha
Narwiański Park Narodowy 29 października 2002 7,350 ha
Poleski Park Narodowy 29 października 2002 9,762 ha
Wigierski Park Narodowy 29 października 2002 15,085 ha
Rezerwat przyrody Jezioro Drużno 29 października 2002 3,068 ha Subalpejskie
torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym 29 października 2002 40 ha
Leśne Kompleksy Promocyjne. Pilotażowe obszary wdrażania proekologicznej polityki leśniej państwa, zachowanie lub odtwarzanie naturalnych walorów metodami racjonalnymi na podstawie ekologii oraz integrowania celów trwałej gospodarki leśnej i aktywnej ochrony przyrody, w Polsce jest 19 LKP.
Celem ustanowienia lesnych kompleksów promocyjnych jest:
wszechstronne rozpoznanie stanu biosfery,
trwałe zachwanie lub odtwarzanie naturalnych walorów lasu,
integrowanie celó trwałej gospodarki leśnej,
promowanie wielofunkcyjnej i zrównoważonej gospodarki leśnej,
prowadzenie prac badawczych,
prowadzenie szkoleń
np. Bory Lubuskie, Bory Tucholskie, Lasy Beskidu Sądeckiego, Śląskiego, Lasy Birczańskie, Lasy Gostynińsko – Włocławskie, Lasy Janowskie, Lasy Mazurskie, Lasy Puszczy Białowieskiej.