ĆWICZENIE 6

BUDOWA ORGANIZMÓW ROŚLINNYCH I ZWIERZĘCYCH
Z UWZGLĘDNIENIEM WPŁYWU CZYNNIKÓW ŚRODOWISKOWYCH

Zagadnienia szczegółowe:

Grzyby: ogólna charakterystyka i podział systematyczny, budowa komórki i plechy, sposób życia, występowanie, rdza źdźbłowa – cykl życiowy, znaczenie grzybów w przyrodzie
i gospodarce człowieka, substancje biologicznie czynne produkowane prze grzyby, porosty czyli grzyby lichenizujące – charakterystyka, budowa plechy porostowej i jej typy morfologiczne

Mszaki: krótka charakterystyka

Rośliny: budowa liścia (nagonasiennych - igła sosny, jednoliściennych, dwuliściennych), budowa pierwotna i wtórna korzenia i łodygi (kora pierwotna, walec osiowy, słoje przyrostu rocznego)

Rośliny wyższe: morfologia pędu, ułożenie liści nago i okrytonasiennych, długopędy
i krótkopędy, pierścienie przyrostów rocznych – geneza i znaczenie, morfologia i funkcje korzenia, system palowy i wiązkowy

Anatomia kręgowca: budowa i funkcje układów: krążenia (budowa serca, obieg duży i mały),

limfatycznego (funkcje śledziony), pokarmowego (przebieg procesu trawienia, budowa
i funkcje wątroby), moczowego (budowa i funkcje nerki, proces powstawania moczu), oddechowego (szczególnie budowa i funkcje płuc, wchłanianie i mechanizmy unieszkodliwiania zanieczyszczeń obecnych we wdychanym powietrzu), nerwowego (układ ośrodkowy, obwodowy, autonomiczny, budowa i funkcje poszczególnych części mózgowia)
i układu wydzielania wewnętrznego (gruczoły – funkcje).

Literatura zalecana:

• Salomon, Berg, Martin, Villee. Biologia, MULTICO Oficyna Wydawnicza, W-wa 1996, str. 558-560 (porosty), 680-728 (tkanki i organy roślinne).

• Pałczyński A., Podbielkowski Z., Polakowski B.: Botanika. PWN, Warszawa 1994,
  str. 82-110 (tkanki), 112-171 (morfologia pędu, liści, korzenia) i 291-295, 297-301 (mchy), 319-323 (rośliny iglaste).

• Pawlaczyk- Szpilowa M.: Biologia i ekologia, Oficyna Wyd. Politech. Wroc. 1997,
  str.: 28-50, 57-61, 64-75.

Zadanie 1. Obserwacja morfologii grzybów pleśniowych

a). preparaty przyżyciowe pleśni

- wykonać mikroskopowy preparat przyżyciowy z pleśni porastających różnorodne podłoża
( tj. resztki pokarmu, drewno),

- wykonać rysunki zaznaczeniem: strzępki wegetatywne, strzępki zarodnionośne, zarodnie
i zarodniki.

b). preparaty utrwalone

- obejrzeć utrwalone preparaty pleśniaka (Mucor sp.) i kropidlaka (Aspergillus sp.),

- wykonać rysunki zaznaczeniem: strzępki wegetatywne, strzępki zarodnionośne, zarodnie
i zarodniki.

Zadanie 2. Obserwacja morfologii roślin niższych na przykładzie mchów

- wykonać schematyczny rysunek przekroju rośliny zaznaczając zróżnicowanie na łodyżkę, listki i chwytniki,

- wykonać przyżyciowy preparat mikroskopowy z listka mchu, a następnie wykonać schematyczny rysunek z obrazu mikroskopowego,

- dokonać porównania budowy mchu z budową liścia roślin wyższych zwracając szczególna

uwagę na grubość blaszki liściowej i ścian komórkowych.

Zadanie 3. Obserwacja morfologii roślin

a). pędu roślin nagozalążkowych

- dokonać obserwacji gałązek różnych gatunków drzew iglastych zwracając uwagę na wygląd

szyszek i igieł, jak również sposobu ich rozmieszczenia

- wykonać schematyczne rysunki obserwowanych gałązek i dokonać porównań.

b). pędu roślin okrytozalążkowych

- dokonać obserwacji gałązek różnych gatunków drzew liściastych,

- wykonać schematyczne rysunki obserwowanych gałązek zaznaczając: pączki (kwiatowe, liściowe), blizny liściowe, węzły, międzywęźla, długopędy, krótkopędy, przetchlinki.

c). liści

- dokonać obserwacji różnych okazów liści,

- wykonać schematyczne rysunki dokonując charakteryzacji morfologii (korzystając
z materiałów dostępnych podczas ćwiczeń).

d). łodyga zdrewniała (pierścienie przyrostów rocznych)

- dokonać obserwacji przekroju poprzecznego przez zdrewniałą łodygę (pień),

- wykonać schematyczny rysunek zaznaczając elementy budowy łodygi,

- wyjaśnić powstawanie przyrostów bocznych oraz o czym one świadczą.

e). korzeń (zróżnicowanie form i funkcji)

- dokonać obserwacji korzeni wybranych roślin,

- zakwalifikować oglądane korzenie do odpowiednich systemów korzeniowych oraz wyjaśnić

ich funkcje,

- sporządzić przyżyciowy preparat mikroskopowy włośników oraz schematyczny rysunek
z obserwacji.

Zadanie 4. Obserwacja zmian w liściach spowodowanych działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych

- wykonać schematyczne rysunki wszystkich obserwowanych typów uszkodzeń:

• chlorozy (żółte plamy na liściach spowodowane rozkładem chlorofilu lub zahamowaniem jego syntezy, wywoływane m. in. przez zanieczyszczenia SO₂, NO₂, NO₃),

• nekrozy (obumieranie komórek liścia wywoływane m. in. przez wysokie stężenia zanieczyszczeń powietrza lub mikroorganizmy chorobotwórcze),

• zniekształcenia liści wywołane opadem pyłów przemysłowych,

• ubytki spowodowane poparzeniem kwaśnymi deszczami lub żerem szkodników owadzich.

Zadanie 5. Obserwacja mikroskopowa wybranych tkanek roślinnych (preparaty

utrwalone)

a). tkanka wzmacniająca – sklerenchyma: włókna (łodyga lnu)

- wykonać schematyczny rysunek przekroju przez łodygę zaznaczając: podstawowe elementy budowy łodygi, włókna sklerenchymy (w warstwie łyka), ściany komórkowe (zwrócić uwagę na ich grubość)

b). tkanka korkowa, przetchlinki w perydermie (bez)

- wykonać schematyczny rysunek zaznaczając: warstwy felogenu, komórki korka tworzące

perydermę i przetchlinkę w perydermie,

- opisać funkcje przetchlinek porównując z aparatami szparkowymi.

c). tkanka przewodząca (łodyga dyni)

- wykonać schematyczny rysunek zaznaczając: komórki drewna, łyka i kambium (miazgę twórczą), wiązki przewodzące (w przypadku przekroju przez łodygę, także: epidermę, korę pierwotną z kolenchymą i miękiszem oraz walec osiowy),

- opisać różnice między komórkami drewna uwzględniając ich znaczenie funkcjonalne.

Zadanie 6. Obserwacja mikroskopowa wybranych roślin (preparaty przyżyciowe
i utrwalone)

a). liść rośliny okrytozalążkowej jednoliściennej (liść moczarki kanadyjskiej)

- wykonać przyżyciowy preparat mikroskopowy

- wykonać schematyczny rysunek obrazu mikroskopowego zaznaczając zaobserwowane

tkanki,

b). liść rośliny okrytozalążkowej jednoliściennej (kosaćca-irysa)

- wykonać schematyczny rysunek obrazu mikroskopowego zaznaczając: skórkę z aparatami szparkowymi, miękisz asymilacyjny, wiązki przewodzące, tkankę wzmacniającą,

- wyjaśnić mechanizm działania aparatów szparkowych.

c). liść rośliny okrytozalążkowej dwuliściennej (liść jabłoni-przekrój poprzeczny przez blaszkę liściową z ogonkiem)

- wykonać schematyczny rysunek zaznaczając: skórkę z aparatami szparkowymi, miękisz

asymilacyjny (palisadowy i gąbczasty), wiązkę przewodzącą otoczoną tkanką wzmacniającą,

- dokonać porównania skórki po obu stronach blaszki,

- opisać funkcje obserwowanych struktur uwzględniając ich budowę.

d). dokonać porównania budowy tkankowej liści nagozalążkowych i okrytozalążkowych

Zadanie 7. Obserwacja rdzy źdźbłowej - Puccinia graminis (preparat utrwalony)

- wykonać schematyczny rysunek zaznaczając: tkanki budujące liść rośliny żywicielskiej (berberysu lub rośliny zbożowej), grzybnię i zarodniki grzyba (zarodniki ognikowe, rdzawnikowe i przetrwalnikowe).

Zadanie 8. Przegląd wybranych układów i narządów wewnętrznych kręgowców

(modele)

a). układ krążenia

- wykonać uproszczony schemat budowy serca,

- wykonać uproszczony schemat obiegów (mały, duży) wraz z drogami przepływu krwi
w sercu,

- scharakteryzować budowę układu w kontekście pełnionej funkcji.

b). układ pokarmowy

- wykonać uproszczony schemat układu pokarmowego,

- opisać procesy trawienne,

- opisać procesy wchłaniania w poszczególnych odcinkach przewody pokarmowego,

- scharakteryzować budowę układu w kontekście pełnionej funkcji,

- opisać zagrożenia środowiskowe i mechanizmy obronne układu pokarmowego.

c). układ oddechowy

- wykonać schemat układu,

- opisać mechanizmy unieszkodliwiania zanieczyszczeń obecnych we wdychanym powietrzu

przy ich aktywności na różnych odcinkach układu,

- scharakteryzować budowę układu w kontekście pełnionej funkcji.

d). układ nerwowy

- wykonać uproszczony schemat mózgu wraz z opisem funkcji poszczególnych jego części,

- opisać wpływ środowiska (zanieczyszczenia chemiczne, parametry fizyczne) na prawidłowe

funkcjonowanie mózgu i somatycznego układu nerwowego.

e). układ wydalniczy

- wykonać uproszczony schemat nerek,

- wykonać uproszczony schemat układu wydalniczego i opisać budowę w aspekcie

pełnionej funkcji,

- opisać wpływ zanieczyszczeń środowiska na funkcjonowanie układu wydalniczego.

Zadanie 9. Obserwacja mikroskopowa wybranych przekrojów narządów kręgowców

(preparaty utrwalone)

a). wątroba (królika)

- wykonać schematyczny rysunek zaznaczając: granicę jednego zrazika wątrobowego, pasma

komórek wątrobowych (hepatocytów), żyłę centralna zrazika, naczynia włosowate

zatokowe, przewody żółciowe,

- opisać pełnione przez wątrobę funkcje w kontekście zagrożeń środowiskowych.

b). pęcherzyki płucne (kota)

- wykonać schematyczny rysunek zaznaczając: pęcherzyki płucne, oskrzeliki, naczynia

krwionośne włosowate,

- opisać pełnione przez pęcherzyki płucne funkcje w kontekście zagrożeń środowiskowych.

c). nerka (królika)

- wykonać schematyczny rysunek wyróżniając na nim korę i rdzeń nerki oraz zaznaczając:

ciałka nerkowe, kanaliki pętli nefronu, naczynia krwionośne włosowate, tkankę łączną,

- opisać etapy powstawania moczu,

- opisać pełnione przez nerki funkcje w aspekcie czynników środowiskowych.

Zadanie 10. Obserwacja mikroskopowa wybranych przekrojów narządów kręgowców

zmienionych w wyniku choroby (preparaty utrwalone)

a). pylica płuc

- obserwacja,

- opisać środowiskowe przyczyny choroby i jej wpływ na organizm.

b). komórki nowotworowe

-obserwacja,

- opisać środowiskowe przyczyny choroby i jej wpływ na organizm.

Zadanie własne obowiązkowe:

W sprawozdaniu zamieścić krótkie informacje na temat roli:

- grzybów pleśniowych w środowisku,

- porostów,

- mchów jako akumulatorów,

oraz wykorzystania przemysłowego tkani wzmacniającej i korkowej.