Prezentacja tematu… Piotr Buras kl. IIA

Role społeczne

Rola społeczna stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego.

Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody.

Rola może mieć charakter bardziej swobodny, określa zarówno zbiór oczekiwań, jak i twórczy wkład aktora.

Pewnego typu zachowań, nazywanych wymaganiami roli, oczekują od ucznia nauczyciele a natomiast od nauczyciela dyrektor szkoły oczekuje również pewnych zachowań.

Role podobnie jak statusy społeczne mogą mieć charakter przypisany i osiągany.

Jednostka przystosowuje się do życia w społeczeństwie, ucząc się różnych ról.

Role społeczne i status mogą być dwojakiego rodzaju:

— przypisane jednostce, jak płeć, rasa, wiek, pochodzenie społeczne,

— osiągnięte przez jednostkę jej własnym wysiłkiem. Człowiek rodzi się mężczyzną, lecz np. pozycję męża, ojca i pracownika osiąga.

Rola stanowiąc element osobowości społecznej, kształtuje w znacznej mierze tę osobowość. Z tego względu ta sama rola społeczna może być zupełnie inaczej wykonywana (oczywiście wpływ na to mają nie tylko cechy osobowościowe, lecz także indywidualne umiejętności, kwalifikacje, talent itp.). W skrócie można powiedzieć, że rola kształtuje osobowość społeczną, a osobowość rolę społeczną.

Role społeczne mogą być rozpatrywane z różnych perspektyw teoretycznych.

Bruce J. Biddle wskazuje na:

1) funkcjonalną teorię roli,

2) perspektywę symbolicznego interakcjonizmu,

3) strukturalną teorię roli (przez strukturę rozumie się tu trwałe organizacje zespołów jednostek, przejawiających utrwalone zachowania - "role„,

4) ujecie charakterystyczne dla teorii organizacji,

5) poznawczą teorię roli.

W początkowej fazie następuje przystosowanie do roli. Jednostka stara się zorientować, na czym polega pełnienie roli, zachowywać się zgodnie z jej wymaganiami. W takim przypadku można mówić o "wchodzeniu" w rolę.

Podjęcie roli jest procesem. Jego końcowym efektem może być pełna identyfikacja z rolą lub nawet fetyszyzacja roli (odgrywanie roli dla niej samej)."

Niektóre role społeczne są jednostce narzucone przez otoczenie społeczne - jest to tzw. wdrukowanie roli, zachodzące w następstwie procesu stygmatyzacji (etykietowania).

Od najmłodszych lat człowiek pełni wiele ról społecznych. Inne jednostki wymagają od niego odpowiednich zachowań stosownie od wieku. Przez całe życie ludzie pełnią wiele tych ról: od dziecka po babcię czy dziadka.

2 - 3 lata – osoba jest jedynie dzieckiem, bo jest zbyt mała by od niej czegoś wymagać. Rodzice dopiero „wprowadzają” dziecko w życie.

5 - 6 lat – dopiero w tym wieku dziecko tak naprawdę zaczyna pełnić rolę córki czy syna. Jest na tyle duże, by rozumieć niektóre zachowania rodziców.

Dzieci w takim wieku pełnią również funkcję przedszkolaka. Spotykają się z innymi dziećmi i uczą się, jak żyć w grupie. Panie opiekujące się takimi dziećmi wymagają od nich grzeczności, kultury i koleżeństwa.

7 - 9 lat – w takim wieku (nauczanie zintegrowane). Człowiek zaczyna pełnić rolę ucznia, musi zachowywać się według określonych reguł zawartych w regulaminie szkolnym.

Od takiej osoby wymaga się kulturalnego zachowania, punktualności, systematyczności i uczęszczania na zajęcia. Niestosowanie się do tych norm jest karane uwagą negatywną.

10 - 12 lat – uczniowie zaprzyjaźniają się. Przyjaciółki wspierają się w trudnych chwilach, oczekując tego samego. Gdy jedna z przyjaciółek np. obrazi swoją bliską koleżankę, więź między nimi może osłabnąć lub w ogóle zniknąć.

13 - 15 lat – uczennica (uczeń) musi uczyć się coraz więcej ponieważ „dochodzą” nowe przedmioty. Wymaga się opanowania coraz większej liczby materiału. W klasie wyodrębniają się przywódcy i tzw. „kozły ofiarne”.

16 - 19 lat – dziewczyny stają się kobietami, a chłopcy mężczyznami. Człowiek staje się pełnoletni toteż wszyscy uznają, iż powinien zachowywać się dojrzale i stosownie do wieku. W tym wieku człowiek powinien zastanowić się nad swoją przyszłością, bowiem tego od niego wymagają rodzina czy szkoła.

20 - 25 lat – człowiek jest studentem. Głównym jego zadaniem jest nauka i rozwijanie własnych zainteresowań, zdobywanie wiedzy, by mieć dobry zawód. Nie przestaje oczywiście pełnić roli syna, czy brata.

25 – 35 lat – zwykle w tym wieku ludzie zakładają rodziny. Kobiety pełnią funkcję żony i matki. Od żony wymaga się bycie „panią domu”. Musi wypełniać obowiązki takie jak sprzątanie, pranie, gotowanie. Jako matka opiekuje się dzieckiem, uczy je podstawowych rzeczy (np. chodzenie). Mąż zwykle ma za zadanie utrzymywać rodzinę. W dzisiejszym świecie jednak często role się odwracają, co nie jest oczywiście złe, a wręcz przeciwnie.

35 - 45 lat – człowiek pracuje (oczywiście może to zacząć robić wcześniej) stając się pracownikiem. Czasem jest na wyższej pozycji np. szefa, od którego wymaga się odpowiedzialności. Taka osoba musi być zdecydowana. Może też być zwykłym pracownikiem. Od niego zaś wymaga się – podobnie jak u ucznia – pracowitości, punktualności itp. Zależnie od zawodu oczywiście.

45 – 65 lat – zwykle wtedy matki stają się babciami i teściowymi, ojcowie – dziadkami i teściami.

60 i więcej - człowiek jest członkiem rodziny, dziadkiem, emerytem. Do końca życia może być czyimś życiowym przyjacielem.

Role organizacyjne

1) role informacyjne – rola menadżera jako obserwatora, propagatora informacji
i rzecznika, które wymagają przetwarzania informacji:

1. obserwator – śledzenie sprawozdań branżowych w celu nadążania za rozwojem wydarzeń,

2. propagator – wysyłanie notatek prezentujących nowe inicjatywy organizacji,

3. rzecznik – wygłaszanie przemówień.

2) role decyzyjne – rola menadżera jako przedsiębiorcy, przeciwdziałającego zakłóceniom, dysponenta zasobów i negocjatora, przede wszystkim odnoszą się one do decyzji, które trzeba podjąć:

a) przedsiębiorca – opracowywanie nowych pomysłów innowacyjnych,

b) przeciwdziałający zakłóceniom – rozwiązywanie konfliktu między podwładnymi,

c) dysponent zasobów – dokonywanie przeglądów i rewizji wniosków budżetowych,

d) negocjator – negocjowanie porozumienia.

Role organizacyjne związane są z działalnością osób w organizacji
(w przedsiębiorstwie, stowarzyszeniu, fundacji, szkole).

Są to role:

• menedżerskie,

• pracownicze.

Konflikt ról

Konflikt ról jest to zachowanie niezgodne z oczekiwaniami partnerów woli.

Pracująca matka szybko stwierdza, że pełna dyspozycyjność w pracy bardzo

utrudnia wywiązywanie się z domowych obowiązków. Trudności w pełnieniu

wielu różnych ról społecznych manifestują się chorobami psychosomatycznymi, uzależnieniem od alkoholu czy narkotyków.

Napięcia wynikające z konfliktu ról mogą być złagodzone przez mechanizmy

obronne. Są to wszelkie zabiegi umożliwiające redukcję przykrego

napięcia emocjonalnego bez zmiany obiektywnej sytuacji, która je wywołała.

Niepowodzenia w pełnieniu ról następują wtedy, gdy jednostka ma trudności

z zaakceptowaniem przypisanych ról (kolorowi, grupy etniczne, kobiety, ludzie

starzy).

Negacja roli to świadome odrzucenie jakiejś roli i - co więcej - postępowanie przeciwne do jej wymagań. Liczne zachowania młodzieży wyjaśniać można przez odwołanie się do negacji roli "typowego obywatela". Analogiczna sytuacja występuje w przypadku ruchów feministycznych, negujących tradycyjne rozumienie roli kobiety.

Odmienne zachowanie człowieka w różnych sytuacjach

Oznacza to, że sytuacje, w których zostaliśmy postawieni wymagają od nas różnych, przeciwstawnych zachowań. Przykład może stanowić zwolnienie z pracy dobrego przyjaciela w wyniki redukcji etatów czy niefektywnych działań. Zachować się jak kolega, czy szef?

Podobnie będzie się czuł nastolatek, który jako przewodniczący klasy odpowiada za zachowanie kolegów na wycieczce szkolnej. Wobec kogo powinien byc lojalny - swych dobrych znajomych czy nauczycieli? Postawiony w takiej sytuacji działa nieefektywnie tocząc w sercu spory, dyskusje i dywagacje. Taka osoba częściej podejmie błędne decyzje, bo jest niejako rozdwojona.

Umiejętności i role kierownicze

Robert Katz - umiejętności kierowników:

1) techniczne – zdolność posługiwania się narzędziami, metodami i technologią w określonej specjalności. Wymagane szczególnie wobec niższego dozoru.

2) społeczne – zdolność współpracowania z innymi ludźmi, rozumienie i motywowanie poszczególnych ludzi, jak i grup. Jednakowo potrzebne niezależnie od szczebla kierownictwa.

3) koncepcyjne – zdolność koordynacji i integrowania wszystkich interesów i działalności organizacji. Potrzebne do skutecznego działania naczelnego kierownictwa.

Role kierownicze

Henry Mintzberg wyróżnił następujące role kierownika:

1) interpersonalne – rola reprezentacyjna, przywódcy (zatrudnianie, szkolenie, motywowanie), łącznika między ludźmi,

2) informacyjne – rola monitora (poszukiwanie informacji), upowszechniającego, rzecznika wobec osób spoza jednostki lub organizacji,

3) decyzyjne – rola przedsiębiorcy (udoskonalanie jednostki), przeciwdziałającego zakłóceniom, rozdzielającego zasoby, negocjatora.

Cechy skutecznych kierowników, których nie można sobie przyswoić w trakcie nauki:
1) potrzeba kierowania – czerpanie zadowolenia z pracy kierownika,
2) potrzeba władzy przy wykorzystaniu wiedzy i umiejętności,
3) zdolność empatii – rozumienie i zdolność postępowania
z emocjonalnymi reakcjami członków organizacji.

Piotr Buras kl. IIA