3.Systemy produkcji rolniczej- kierunkowe Rolnictwo

SYSTEM ROLNICZY- oznacza sposób zagospodarowania przestrzeni rolniczej w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz ich przetwarzania, wyceniony kryteriami ekonomicznymi i ekologicznymi. Do połowy XX wieku można wyróżnić systemy: nowinowy (jednopolowy), odłogowy, ugorowy, płodozmianowy. Zapoczątkowana w latach 60 ubiegłego wieku kompleksowa intensyfikacja produkcji rolniczej doprowadziła do przewartościowania poglądów dotyczących znaczenia płodozmianu, a czynniki ekonomiczno-produkcyjnych muszą obejmować także kryteria ekologiczne. Na tej podstawie wyróżniono nowe systemy gospodarowania w rolnictwie:

• konwencjonalny,

• ekologiczny,

• Integrowany.

System konwencjonalny- sposób gospodarowania ukierunkowany na maksymalizację zysku osiąganego dzięki dużej wydajności roślin i zwierząt. Wydajność tę uzyskuje się w wyspecjalizowanych gospodarstwach stosujących technologię produkcji oparte na dużym zużyciu przemysłowych środków produkcji i bardzo małych nakładach robocizny. Systemowi temu towarzyszą 3 powiązane ze sobą zjawiska: koncentracja (ziemi), mechanizacja (specjalistyczne maszyny), specjalizacja produkcji.

Negatywne następstwa systemu: obniżenie zdolności samoregulacyjnej ekosystemu będącego następstwem stosowania uproszczonych specjalistycznych płodozmianów (nasilone występowania chwastów oraz specyficznych chorób i szkodników) oraz dużego zużycia pestycydów (wzrost kosztów ochrony roślin), skażenie związkami azotu i fosforu wód gruntowych i powierzchniowych, możliwość skażenia wód pozostałościami pestycydów, spadek urodzajności gleb (uproszczenie zmianowań, wzmożona erozja, stosowanie ciężkich maszyn, niekorzystne zmiany w krajobrazie rolniczym tj.: likwidacja zadrzewień, skarp, oczek wodnych itp.), możliwość obniżenia wartości pokarmowej produktów roślinnych (zachwianie równowagi pomiędzy poszczególnymi makro- i mikroskładnikami, pozostałości pestycydów), spadek zatrudnienia w rolnictwie i wyludnienie rejonów mniej korzystnych dla produkcji rolniczej, spadek dochodów rolniczych (nadprodukcja artykułów rolniczych i wzrost cen środków produkcji dla rolnictwa), negatywny obraz rolnictwa w opinii konsumentów (spadek zaufania w stosunku do jakości ziemiopłodów).

Rolnictwo konwencjonalne znalazło się w tzw. ,,pułapce intensyfikacyjnej”: stabilne ceny produktów rolniczych-rosnące koszty środków produkcji- wzrost wydajności-coraz większe ilości nawozów sztucznych i pestycydów.

Generalnie, system rolnictwa konwencjonalnego wywiera ujemny wpływ na środowisko przyrodnicze, nie zapewnia trwałego utrzymania zdolności produkcyjnej ekosystemów; nie może być traktowany jako perspektywistyczny sposób gospodarowania.

System rolnictwa ekologicznego- to sposób gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa, oparte na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologicznie.

System rolnictwa ekologicznego za podstawowy cel uznaje:

• uzyskanie wysokiej jakości ziemiopłodów:

• dbałość o środowisko przyrodnicze.

Zasoby systemu ekologicznego:

• stosowanie wielostronnych płodozmianów z udziałem roślin motylkowych oraz wysyconych poplonami uprawianymi an zielony nawóz;

• dobór do uprawy gatunków i odmian roślin dostosowanych do siedliska, odpornych na choroby i szkodniki, o dużej zdolności konkurencyjnej w stosunku do chwastów oraz częste stosowanie zasiewów mieszanych (mieszanin odmian);

• dążenie do wzrostu żyzności i biologicznej aktywności gleby (nawożenie organiczne, wielostronny płodozmian itp.);

• dążenie do zamkniętego obiegu materii organicznej i składników pokarmowych w ramach gospodarstwa (równowaga paszowo-nawozowa);

• w ochronie roślin przed szkodnikami i chorobami podstawowe znaczenie ma profilaktyka (np. dobór odmian), dopuszcza się stosowanie preparatów biologicznych;

• w ograniczeniu zachwaszczenia podstawowe znaczenie ma płodozmian, poprawa uprawy roli oraz rozwinięte metody mechaniczne zwalczania chwastów.

System rolnictwa integrowanego- zakłada, że część nakładów ponoszonych na środki produkcji może być kompensowana postępem biologicznym oraz zabiegami agrotechnicznymi stosowanymi zgodnie z wiedzą ekologiczną i rolniczą. Jest to sposób gospodarowania, który umożliwia realizację celów ekonomicznych poprzez:

• świadome wykorzystanie nowoczesnych technik wytwarzania;

• systematyczne uprawnianie zarządzania;

• wdrażanie różnych form postępu, głównie biologicznego.

System wykorzystuje elementy rolnictwa konwencjonalnego i ekologicznego. Charakterystyczną cechą systemu jest dążenie do harmonijnej realizacji celów ekonomicznych i ekologicznych:

Cele ekonomiczne:

• osiągnięcie dochodów na poziomie gospodarstw konwencjonalnych;

• uzyskanie w kolejnych latach stabilnych plonów i dochodów;

• efektywne wykorzystanie przemysłowych środków produkcji, głównie chemicznych;

• uzyskanie produktów roślinnych i zwierzęcych o dobrej jakości.

Cele ekologiczne:

• stosowanie technologii produkcji ograniczających do minimum skażenie środowiska przyrodniczego;

• rozwój infrastruktury ekologicznej (zadrzewienia itp.) i technicznej (oczyszczalnie ścieków) służącej ochronie środowiska;

• ochrona gleb przed erozją;

• utrzymanie żyzności i urodzajności gleb oraz trwałej produktywności agrosystemu.

Najważniejsze elementy systemu:

produkcja roślinna

• dobór gatunków i odmian dobrze dostosowanych do warunków siedliska oraz uprawa mieszanek,

• wielostronny płodozmian z udziałem międzyplonów,

• integrowana ochrona roślin,

• Precyzyjne ustalenie dawek nawozów,

• Uprawa roli ograniczająca mineralizację glebowej substancji organicznej,

• Kompleksowa ochrona gleb przed erozją

produkcja zwierzęca

• samowystarczalność paszowa gospodarstwa;

• obsada zwierząt nie większa niż 1,5 SD/ha;

• poprawne warunki utrzymania zwierząt;

środowisko przyrodnicze

• kształtowanie korzystnej infrastruktury przyrodniczej (zadrzewienia),

• zapewnienie infrastruktury technicznej gospodarstw (sanitacja, zbiorni kina gnojówkę itp.);

zarządzanie

• prowadzenie rachunku ekonomicznego,

• odpowiednia organizacja pracy i produkcji.

Rolnictwo zrównoważone (ustainable agriculture)- jedną z podstawowych idei jest zmniejszenie szybkości strat powierzchniowej warstwy gleby do tzw. ,,szybkości geologicznej oraz zrównanie z nią szybkości, z którą warstwa gleby jest kształtowana z dolnej.

Realizowanie idei rolnictwa zrównoważonego opiera się na wprowadzeniu nowych systemów uprawowych, polegających na redukowaniu liczby zabiegów drastycznie ingerujących w budowę gleby: orki, spłycaniu uprawy, niemal całkowitemu zaniechaniu mechanicznego oddziaływania na glebę. Unika się w ten sposób bezustannego spulchniania gleby ułatwiającego procesu erozji, a jednocześnie zmniejsza się liczbę przejazdów ciężkich maszyn rolniczych po polu.

Znane są następujące alternatywne systemy uprawy roli:

• uprawa minimalna, lub zminimalizowana (minimum-tillage),

• uprawa zerowa (,,0”-tillage),

• system bez orkowy (,,0”-till),

• pasowy (ridge-till),

• wstęgowy (strip-till),

• mulczowy (mulch-till),

• zredukowany (reduced-till),

• siew bezpośredni (direct drilling)- krańcowa, najbardziej uproszczona forma.