Zasady ustroju politycznego państwa 2010/11

Wykład 1. – 05.10.2010: zajęcia organizacyjne

Wykład 2. – 12.10.2010:

Konstytucja:

- ustawa zasadnicza, najważniejszy akt normatywny na straży którego stoi głowa państwa, szczególna moc prawna, wszystkie inne akty musza być z nią zgodne, posiada najwyższą moc prawna w państwie, posiada silę derogującą – może uchylać akty z nią niezgodne..

- w skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa , ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela.

- konstytucja, a prawo europejskie? - regulacje ponadnarodowe będą wymagały dostosowania konstytucji do obowiązującego prawa.

- TK: wykładnia obopólnie przyjazna – należy dokonywać wykładni konstytucji zgodnie z prawem europejskim i vice versa, jeśli się nie da to powstaje nieusuwalna niezgodność. Wtedy albo zmiana konstytucji, albo renegocjacja postanowienia europejskich (uzyskanie jakiegoś wyłączenia w stosowaniu regulacji europejskich, w ostateczności wystąpienie z UE)

3. cechy szczególne konstytucji:

1. szczególna forma konstytucji – to szczególny sposób uchwalania i zmiany konstytucji i utrudniony tryb zmiany

- szczególna nazwa (konstytucja jest szczególną ustawą, tylko jedną ustawę w państwie nazywamy konstytucją),

- polilegalny system konstytucyjny – tam też jest jedna konstytucja (Francja, Czechy), ale mogą być tez inne akty normatywne, które będą określały najważniejsze organy państwowe, w Polsce nie ma polilegalizmu.

- konstytucja uchwalana przez parlament bez późniejszego przyjmowania w referendum

2. najwyższa moc prawna – polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. System taki jest zbudowany na zasadzie hierarchiczności poszczególnych aktów normatywnych. Przedmiot jej normowania ma charakter nieograniczony , wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, więc nie mogą być z nią sprzeczne.

3. szczególna treść konstytucji – zakres regulacji (szerokość regulacji): reguluje wszystkie kwestie ustrojowe, szczegółowość regulacji (jej głębokość), konstytucja nie reguluje wszystkich kwestii szczegółowo (zawiera podstawowe najważniejsze normy prawne, w wielu sytuacjach odsyła do ustawy), zawiera pewne normy o wyższym poziomie abstrakcyjności od norm ustawowych, jest to związane z tym, że konstytucja jest tylko jedna, musi być zastosowana do wszystkich gałęzi prawa w państwie, musimy ją stosować bez względu na rodzaj prawa (karne, cywilne, administracyjne, etc, np. art. 77 ust.1., art. 79)

- konstytucja należy do aktów prawa powszechnie obowiązującego, czyli dotyczy lub może dotyczyć wszystkich (np. ustawa – prezydent podpisuje ustawę, adresatem są wszyscy)

- ustala reguły na podstawie których funkcjonuje państwo.

Źródła prawa w Polsce:

• - akt powszechnie obowiązujący – potencjalnym adresatem są wszyscy obywatele, system prawa powszechnie obowiązującego jest zamknięty:

• - ratyfikowane umowy międzynarodowe za uprzednią zgodą wyrażona w ustawie, prawo europejskie – art. 91 par. 3, np. rozporządzenia UE;

• -ustawy, -akt ogólny i może dotyczyć każdej materii w państwie, akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym, najczęściej obecnie uchwalany przez parlament, akt samoistny .(w Polsce parlament nie jest organem, jest sejm i senat = ustawy uchwala sejm, a senat uczestniczy w procedurze ustawodawczej)

• - rozporządzenia z mocą ustawy- pochodzi od egzekutywy prezydenta, kiedy sejm nie może zebrać się na posiedzeniu. Ustawodawca szczególnie prezydent jest gwarantem ciągłości władzy. Szczególna sytuacja – stan wojenny i gdy sejm nie może działać, prezydent gwarant ciągłości władzy),

• -rozporządzenia (akty wykonawcze do ustaw, materia regulaminowa – ustawa nie może regulować regulaminów sejmu/senatu – art. 112, 123, art. 124, art. 25 ust. 5, wydawane przez organy wprost określone w konstytucji – kompetencja ogólna w konkretnym upoważnieniu ustawowym, które musi być szczegółowe – wyraźnie wskazany organ, przedmiot rozporządzenia, oraz wytyczne co do treści aktu, rozporządzenie nie jest aktem samoistnym, nie ma miejsca na działalność arbitralną, akt ściśle związany z ustawą. Akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania, jedno ze źródeł prawa powszechnie obowiązującego.

Rozporządzenie wydane do aktu prosto określonego w konstytucji: musi być wskazany przedmiot tego rozporządzenia; wytyczne do treści aktu; wskazówki jakimi musi być kierowana ustawa (upoważnienie szczegółowe rozporządzenia).

Rozporządzenie – akt prawny o ogólnym zasięgu, obowiązuje w całości i jest bezpośrednio stosowany we wszystkich państwach członkowskich

• - akty prawa miejscowego (nie ma wskazania jakie konkretne podmioty będą je stanowiły, brak określonej formy – art. 94)

• - dyrektywa – akt prawny służący harmonizacji ustawodawstwa krajowego, wiąże państwo, do którego jest skierowana w zakresie celów, jakie mają być osiągnięte, pozostawiając władzą państwowym swobodę wyboru metod i form ich realizacji.

• - decyzje – jest to akt indywidualny skierowany do konkretnego adresata (państwa, osoby prawnej czy obywatela UE); obowiązuje on adresata w całości.

• - zalecenia i opinie – oba akty nie mają charakteru wiążącego, dlatego organy mogą je formułować zawsze kiedy uznają za stosowne

• - inne źródła prawa powszechnie obowiązujące, np. układy zbiorowe prawa i inne porozumienia (art. 59, potencjalnie mogą być traktowane jako źródła prawa – jest w tej kwestii spór w doktrynie prawa pracy),

- cechą państwa jest jego powtarzalność, to co jest jednorazowe nie może być oznaczone jako prawo

- regulamin sejmu i regulamin senatu – jest to materia obowiązująca wewnętrznie, druga część mówi, że powinny regulować powszechnie

- prezydent zwołuje pierwsze posiedzenie sejmu, ale przeprowadza je marszałek senior – wskazywany przez prezydenta – wybiera spośród najstarszych wiekiem posłów – obowiązek akcesoryjny prezydenta określony w regulaminie sejmu,

Prawo wewnętrznie obowiązujące – nie ma zamkniętego katalogu organów, formy (czasem będzie ono czynnością materialną – akt jednorazowy, bo dotyczy tylko jednego referendum, wiec musimy wykluczyć prawo obowiązujące wewnętrznie, bo nie jest to akt powtarzalny – postanowienie prezydenta) zarządzenia dla organów monokratycznych i uchwały dla organów kolegialnych

Prawo wewnętrzne reguluje ustawodawca, mogą wskazywać podmioty stanowiące prawo wewnętrzne i formy tego prawa (zarządzenie dla organów monokratycznych , uchwały dla organów kolegialnych), nie może być podstawą dla obywateli, osób prawnych i innych podmiotów. Art.93.

Aby było stanowione musi być jakaś struktura organizacyjna tzn. podmiot kierujący i podmiot podporządkowany. Akty te mogą być wydane na podstawie ustawy , z tym że nie ma konieczności zawarcia szczegółowego upoważnienia. Podlegają kontroli, co do zgodności z aktami prawa powszechnie obowiązującego. Artykuł ten określa model aktów prawa wewnętrznego. Uchwała pochodzi od organu kolegialnego, a zarządzenie od organu monokratycznego np. podległość funkcjonalna jest między NBP, a bankami komercyjnymi.

Akty te mogą mieć różne nazwy. Prawo wewnętrzne może być wydawane przez każdy organ (np. Sejm, komendanta głównego policji – wojewoda dla policji).

- system prawa w Polsce ma charakter dychotomiczny – prawo powszechnie obowiązujące i wewnętrznie obowiązujące

Prawo obowiązujące powszechnie – może być /jest podstawą wobec obywateli, tylko obywatele mogą być poddani.

Zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest drugim założeniem konstytucyjnego systemu źródeł prawa. Generalnie zamknięcie to polega na wskazaniu w Konstytucji wszystkich aktów prawa powszechnie obowiązującego.

Wyróżniamy zamknięcie pod względem:

1. Przedmiotowym-określa formy aktów i organy uprawnione do ich wydawania tj. Konstytucję, ustawy itd;

• rozporządzenia: RM, premier, poszczególni ministrowie z teką, KRRiT, Prezydent, przewodniczący komitetów wchodzących w skład RM.

• Rozporządzenia z mocą ustawy: Prezydent.

• Akty prawa miejscowego: decydują o tym ustawy.

• Regulaminy S. i S.: Sejm dla siebie, Senat dla siebie; w drodze uchwały.

• Umowy międzynarodowe: zawiera RM, ratyfikowane przez Prezydenta, zgodę wyraża S. i S. (forma ustawy) i obywatele w drodze referendum – dot. udziału w organach pomocniczych. Art. 90.

1. Podmiotowym-wskazuje określone osoby np. Ministrowie wydają rozporządzenia, co wymaga delegacji ustawowej.

Konstytucja wskazuje nam wszystkie źródła prawa.

Art. 234 p. 2 – akty, co do których istnieje domniemanie powszechnego obowiązywania: rozporządzenia, regulaminy S. i S., układy zbiorowe pracy i inne porozumienia, uchwałę Sejmu wyznaczającą zakres przedmiotowy sejmowej komisji śledczej, akty wtórnego prawa europejskiego, które mają status bezpośredniego obowiązywania w państwie.

Na treść prawa powszechnie obowiązującego wpływa treść norm stosunków prawnych, a także normy kompetencyjne dotyczące trybu stanowienia przepisów powszechnie obowiązujących.

Ustanowienie zamkniętego katalogu tych aktów ma ogromne znaczenie z punktu widzenia ochrony wolności i praw człowieka i obywatela przed arbitralnymi decyzjami organów władzy wykonawczej. Zamknięcie zbioru aktów prawa powszechnie obowiązującego ,co oznacza że z konstytucyjno-prawnego punktu widzenia nie jest dopuszczalne prawotwórstwo organów władzy sądowniczej (prawo sędziowskie). Nie jest natomiast zamknięty katalog aktów prawa wewnętrznego, choć niektóre elementy tego katalogu są w Konstytucji wymienione, np. uchwały normatywne Sejmu i Senatu, Prezydenta RP lub Rady Ministrów.

Parlament – bikameralizm (dwuizbowy), ale nie funkcjonuje on jako organ – mamy dwa niezależne organy pastwa – Sejmu i Senat (w Czechach występuje on jako organ, składający się z dwóch izb), Zgromadzenie Narodowe jest odrębnym organem od sejmu i senatu, posiada własne kompetencje

Sejm uchwala ustawy (tylko), senat tylko uczestnicy w procedurze ustawodawczej, art. 120 i następne

- ustalanie kompetencji prawotwórczych

Wykład 3. - 19.10.2010:

Prawo obowiązuje:

• powszechnie

• wewnętrznie

- forma pośrednia (ogólne akty stanowienia prawa)

• Krytyka dotychczasowych stanowisk w prawie administracyjnym konstytucji przyjęła ten dycho tom. Charakter prawa to doktryna (praktyka) – prawo administracyjne nie może tworzyć innych źródeł. Decyzja administracyjna w stosunku do jednostek

• Postulat kierowany do ustawodawcy – by nie tworzył w ustawach sytuacji, które wywołują nie pewność w organach administracyjnych.

• Hierarchizacja źródeł prawa w Polsce:

- konstytucja

- ratyfikowane umowy międzynarodowe

- prawo europejskie

- ustawy

-rozporządzenia

- akty prawa miejscowego

Na podstawie art.8, Konstytucja jest najważniejszym aktem normatywnym. Wszelkie problemy powinny być rozwiązywane w oparciu o reguły "przyjaznej wykładni".

W systemie prawa pozostają hierarchiczne powiązania i mogą być trojakiego rodzaju:

a) Powiązania kompetencyjne-kiedy dany akt jest wydany na podstawie normy upoważniającej, zawartej w innym akcie np. ustawa <->rozporządzenie;

b) Powiązania treściowe-kiedy treść jednego aktu wyznacza treść drugiego np. Konstytucja<-> ustawy;

c) Powiązania derogacyjne-uwzględniają różnicę w zakresie mocy prawnej, która eliminuje inną normę prawną np. Konstytucja <-> ustawa.

Multicentryczność systemu źródeł prawa: (współistnienie wielu ośrodków-centrów decyzyjnych, których rolą jest stanowienie prawa, wyznaczanie kierunków jego wykładni)

- kwestia umów międzynarodowych i prawa UE, niepowodzeniem zakończą się próby wtłaczania na siłę wszystkich umów i praw UE

3 rodzaje umów międzynarodowych:

1. ratyfikowane umowy międzynarodowe za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie (mają pierwszeństwo przed ustawami)

2.ratyfikowane umowy międzynarodowe, takie w stosunku do których nie była wymagana zgoda wyrażona w ustawie (nie mają pierwszeństwa przed ustawami, art. 87,art.91, art. 188 pkt 3.

Art. 87.

1.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

2.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

3. niewymagające ratyfikacji umowy międzynarodowe zatwierdzane przez Radę Ministrów (art. 146 ust 4 pkt 10) – tzw. umowy rządowe i resortowe, dość często występują w działaniu organów administracji.

Art. 146, ust.10)Rada Ministrów zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe

Czy mogą one w ogóle stanowić źródło prawa w Polsce? Konstytucja nie odpowiada na to pytanie. Sugeruje się, że mogą one stanowić prawo wewnętrzne (np. pomoc świadczona przez organy na rzecz innych świadczeń przyznawanych naszym obywatelom), jednak nie można jej zaliczyć na zewnątrz, bo ma tzw. refleks zewnętrzny – jest wpływ na losy jednostki – art. 9 (, RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego-zasada przychylności wobec prawa międzynarodowego, umowy międzynarodowe są wiążące dla RP i dla polskich organów państwa)

Prawo krajowe w Polsce funkcjonują: źródła prawa, które będą określone kompetencjami organów państwa

Multicentryczność

- alternatywa dla systemu hierarchicznego prawa, wynika z coraz powszechniejszego tworzenia norm transgranicznych, norm nadrzędnych nad normami prawa wewnątrzpaństwowego, norm które wynikają z przekazania kompetencji organów państwa organom międzynarodowym.

Idea systemu multicentryczności polega na podziale kompetencji decyzyjnych w razie kolizji norm różnych systemów prawnych obowiązujących na tym samym obszarze (np. system państwowy i system norm prawa UE) przez przyznanie konkretnym organom kompetencji decyzyjnych quad usum. Chodzi o rozdzielenie kompetencji z tej samej materii pośród różne organy z różnych systemów obowiązujących na tym samym obszarze. Rozdzielenie kompetencji może polegać na wypracowaniu odpowiednich norm kolizyjnych.

O systemie multicentryczności pisała Ewa Łętowska.

- funkcjonują obok krajowych źródeł prawa, inne źródła określające obowiązki i kompetencje organów państwa, jeśli chcemy je przetworzyć na normy krajowe, będzie potrzebna ustawa (podobnie jest w przypadku prawa europejskiego – dyrektywy, akty niewiążące)

- żaden przepis konstytucji nie mówi o statusie prawa europejskiego w dychotomicznym systemie źródeł prawa, wywodzone z rangi umów międzynarodowych.

Nadrzędność Konstytucji:

- W ramach hierarchicznej struktury mówimy o nadrzędności konstytucji. Niekiedy prawo europejskie będzie wywoływało zmiany w konstytucji (chociaż nie jest to jedyny sposób rozwiązania problemu kolizji –wystąpienie z UE, renegocjacja postanowień prawa UE)

- oznacza zakaz stosowania aktów prawnych z nią sprzecznych, a także nakłada obowiązek realizowania jej postanowień (żadna norma prawna pochodząca z aktu niższego rangą nie może być z nią sprzeczna)

Konsekwencje zasady nadrzędności Konstytucji są następujące:

1) Zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z Konstytucją;

2) Nakaz konkretyzowania postanowień Konstytucji w aktach normatywnych;

3)Obowiązek składania przysięgi na wierność Konstytucji przez piastowanie naczelnych organów państwowych.

Opiera się o zasadę nadrzędności Konstytucji. Mamy swoistą relację pomiędzy Konstytucją a ustawą i rozporządzeniami, które wykonują ustawy.

Konstytucja wskazuje akty, które będą miały pierwszeństwo przed ustawą. Będą to:

- umowy międzynarodowe ratyfikowane ustawą

- akty UE, jeśli nie da się ich pogodzić z ustawą.

Kiedy mamy do czynienia z niezgodnością ustawy z aktami UE: Można wystąpić z UE, Renegocjować traktat europejski, Zmiana Konstytucji.

Zasada stabilności konstytucji:

- konstytucja służy podstawowym zasadom państwa, które stanowią konstytucję, ustala podstawowe zasady ustrojowe państwa, więc tworzy się konstytucje jako akt sztywny – o utrudnionym trybie zmian,

- nie można powiedzieć, że cechą konstytucji jest niezmienność, należy mówić tylko o stabilności, która ma służyć ochronie podstawowych reguł dot. tworzenia podstaw ustrojowych

- konstytucja diametralnie zmieniała się tylko wtedy, gdy dochodziło do zmian ustrojowych, np.:

• konstytucja marcowa – 1921, ustrój egalitarny republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów

• konstytucja kwietniowa – 1935, okres międzywojenny, ustrój prezydencki-autorytarny

• konstytucja PRL – 1952/1989 – przekształcona w konstytucje RP, uznająca zwierzchnictwo sejmu, podporządkowanie organów państwa sejmowi, trójpodział

Konstytucja zmienia się kiedy zmiany są konieczne, wtedy można dokonać rewizji konstytucji, czyli zmiany jej podziałów ustrojowych lub dokonać tzw. Małej Konstytucji

Grudzień 1989 – zmiana konstytucji PRL na Konstytucje RP

Mała Konstytucja z 1992 roku – ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym

- na jej mocy zostały uchylone przepisy konstytucji PRL z 1952 roku dotyczące ustroju socjalistycznego i wprowadzone nowe, stanowiące podstawę ustroju politycznego i gospodarki rynkowej (wł. Wykonawcza – prezydent, wł. Ustawodawcza – sejm i senat, wł. Sądownicza – niezawisłe sądy)

Konstytucja RP – uchwalona 02.04.1997 przez Zgromadzenie Narodowe, 17 października 1997 – weszła w życie obecna konstytucja

- ustawy konstytucyjne: mała konstytucja, ustawa o trybie przygotowania uchwalenia konstytucji

- przepisy o randze konstytucji nie mogą w Polsce funkcjonować, może tylko dojść do uchwalenia ustawy o zmianie konstytucji, ale ona nie funkcjonuje równolegle z konstytucją

- wielość aktów normatywnych o randze ustawy. Obecnie poza konstytucją nie funkcjonują. Mogą funkcjonować ustawy o zmianie konstytucji (które zlewają się z konstytucją).

- tryb zmiany konstytucji – art. 235 K.

Zasada konstytucjonalizmu (konsekwencja pozycji nadrzędnej) – wszystkie najważniejsze elementy o najwyższej mocy prawnej, w konstytucji uchwala się prawa i wolności obywatela jako najważniejsze wartości, czyli status jednostki – posiada walor aksjologiczny o najwyższej randze.

- jest ona bezpośrednio stosowana – traktujemy ja jak akt normatywny (nie deklaratoryjny) i każda jednostka może powoływać się względem organów państwa.

Art. 8. 2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej, prekursorem myśli, że konstytucję należy traktować jako akt normatywny jest Stefan Rozmaryn (1952)

Kiedy nie stosujemy przepisów konstytucji bezpośrednio?

- wtedy gdy konstytucja odsyła do innej ustawy

- bezpośrednie stosowanie konstytucji w doktrynie uznaje się za sądowe bezpośrednie stosowanie konstytucji: sąd może wydać bezpośrednie orzeczenie na podstawie konstytucji (wydanie aktu indywidualnego), w tym rozumieniu wydanie ustawy nie jest aktem bezpośredniego stosowania konstytucji, bo jest ona aktem generalnym,

- sąd będzie rozstrzygał tylko na podstawie normy konstytucyjnej (w praktyce będzie to współstosowanie) – są dwa przypadki, gdy mogą rozstrzygać bezpośrednio na podstawie norm konstytucyjnych:

- art. 77 ust. 1 –odpowiedzialność odszkodowawcza, jeśli brakuje normy ustawowej (np. sąd uznał, że KC jest niezgodny z konstytucją)

- art. 105 ust. 3 - (był on w praktyce stosowany w momencie wejścia w życie konstytucji), TK: tam gdzie jest odesłanie do ustawy nie oznacza, że nie można takiego przepisu stosować bezpośrednio, postępowanie karne może toczyć się dalej, ale sądy muszą poinformować sejm o toczącym się postępowaniu, jeśli nie ma reakcji z sejmu to może się ono toczyć dalej.

- bezpośrednie stosowanie konstytucji - działanie organów państwa bezpośrednio na podstawie konkretnej kompetencji przewidzianej w konstytucji, np. jeśli ustawodawca uchwala ustawę to stosuje konstytucje bezpośrednio.

Upoważnienie ustawowe – jest potrzebne by wydać rozporządzenie (poza ogólną kompetencja w konstytucji) – współ stosowanie normy konstytucyjnej i ustawowej, wskazuje organ właściwy do wydania rozporządzenia (charakter podmiotowy); określa zakres spraw przekazanych do uregulowania (charakter przedmiotowy); określa wytyczne dotyczące treści aktu (charakter treściowy).

- przykłady bezpośredniego stosowania konstytucji: prezydent stosuje prawo weta/wysłania ustawy do TK – bezpośrednie stosowanie konstytucji, skarga konstytucyjna i wniosek do RPO – obywatele bezpośrednio korzystają z uprawnień przewidzianych przez przepisy konstytucyjne

Prezydent nie jest organem administracji (nie ma odwołania od jego decyzji), ale jest organem władzy – NSA nie może zajmować się kwestią ewentualnych odwołań.

Sądowe bezpośrednie stosowanie konstytucji – sąd będzie rozstrzygał tylko na podstawie normy konstytucyjnej (norma konstytucyjna i norma ustawowa).

Sąd rozstrzyga na podstawie konstytucji: art. 77, ust.1, art. 105, ust.3 i 6.

Systematyka i struktura konstytucji

- preambuła i 13 rozdziałów, rozdziały dzielą się na artykuły, artykuły na ustępy i punkty

- część ogólna i szczegółowa; cześć szczegółową interpretujemy przez cześć ogólną (postanowienia wyjęte przed nawias).

- w ramach konstytucji do części ogólnej zalicza się:

Preambuła - zalicza się ją do części ogólnej, ma wpływ na interpretacje norm konstytucyjnych

I rozdz. -Zasady ustroju państwa,

II rozdz. - Prawa i wolności człowieka i obywatela,

III rozdz. - Źródła prawa (część ogólna konstytucji);

- cześć szczegółowa - dalsze rozdziały.

Część ogólna – ma bardzo istotne znaczenie przy interpretacji dalszych rozdziałów.

Preambuła – ważna dla interpretacji postanowień konstytucji, znajduje się w niej dużo wypowiedzi o walorze normatywnym, pojawia się w niej zasada pomocniczości (subsydiarności)

Konstytucja zawiera normy prawne - nakaz lub zakaz określonego zachowania, normy konstytucyjne tworzą nakazy lub zakazy określonego zachowania. Normy konstytucyjne nie są jednorodne, poziom abstrakcyjności uregulowania jest wyższy niż w przypadku ustaw;

Zasady konstytucji = zasady ustroju państwa = podstawowe decyzje ustawodawcze, określające ustrój państwa.

W konstytucji występują normy prawne postrzegane w klasyczny sposób:

1. Kompetencyjne: wywołują podwójny skutek - z jednej strony dają kompetencję do działania, z drugiej strony przewidują krąg podmiotów, które ma obowiązek zachować zgodnie z tą kompetencją; np. kompetencja ustawodawcza - sejm uchwala ustawy, a wszystkie podmioty w państwie muszą dostosować się do tych ustaw,

2. Organizacyjne: określają zdolność do działania, organizacja poszczególnych władz i organów w ich ramach, trójpodział władzy: struktura parlamentu - sejm i senat, marszałek sejmu i senatu, komisje,

3. Proceduralne: związane z procedurami stosowania w ramach konstytucji, np. procedura ustawodawcza,

4. Programowe: charakterystyczne dla konstytucji, wyznaczają cele polityki państwa i zadania państwa, mają charakter prospektywny (kierunkowy) i mają najwyższy stopień abstrakcyjności (wyższy niż zasady, znajdują się głosy, że nie mają one charakteru normatywnego, istnieją wątpliwości, czy TK na podstawie ich może orzekać o konstytucyjności, mają ustalać pewien poziom ustawodawstwa - ustawodawstwo będzie zgodne z tymi normami jeśli będzie utrzymywać tego standardu lub będzie go podnosić; najczęściej występują wśród praw i wolności obywatela, np. art. 75 - rożnego rodzaju preferencje, ulgi, ale nie same mieszkania.

Gwarancje konstytucji:

Gwarancje zgodności prawa z konstytucją to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych. Do tych czynników i instytucji prawnych bezspornie należy układ sił społeczno-politycznych, kultura polityczna i prawna, a także organa państwa specjalnie w tym celu powołane. Do najczęściej występujących w literaturze prawniczej klasyfikacji tych gwarancji należy podział na gwarancje bezpośrednie i gwarancje pośrednie.

Gwarancje bezpośrednie są tworzone po to, aby zapewnić przestrzeganie konstytucji. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim sądownictwo konstytucyjne i instytucje odpowiedzialności konstytucyjnej.

Funkcja zapewnienia realizacji nadrzędności konstytucji w systemie prawa jest dla gwarancji pośrednich jedna z wielu przez nie wypełnianych.

Ta grupa gwarancji charakteryzuje się dużą różnorodnością i dlatego też jej zakres, a tym samym przynależność do niej niektórych instytucji czy rozwiązań, jest przedmiotem kontrowersji. Stosunkowo najpowszechniej przyjmuje się, że obejmuje ona zasadę podziału władz umożliwiającą organom należącym do różnych władz wzajemne kontrolowanie się pod kątem zgodności z konstytucją.

Równie popularny jest podział gwarancji konstytucji na gwarancje materialne i gwarancje formalne (instytucjonalne).

Gwarancje materialne obejmują zasady ustroju państwowego lub podstawowe mechanizmy systemu politycznego zabezpieczające przestrzeganie konstytucji.

Gwarancji formalne, zwane także gwarancjami instytucjonalnymi w ich skład wchodzą instytucje prawne zabezpieczające nadrzędność konstytucji i urzeczywistnienie jej norm, a także umożliwiające i zapewniające prawidłowość procesu prawotwórczego i procesu podejmowania decyzji państwowych.

Funkcje Konstytucji

a) Funkcja prawna-polega no możliwości pełnienia przez Konstytucję roli aktu prawnego z zakresu stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych, które są przez nią regulowane. Kształtuje ona ten sposób otaczającą ją rzeczywistość i zapobiega chaosowi prawnemu stając się lex fundamentalis całego systemu prawnego, a więc także różnych podsystemów istniejących w państwie;

b) Funkcja stabilizacyjna (petryfikująca)-wynika z zasady stabilności samej Konstytucji i polega na tym, że zawiera podstawowe zasady całego systemu prawa wyznaczające ramy i kierunek działalności prawotwórczej oraz determinuje sposób jego tworzenia;

c) Funkcja integracyjna-polega na stymulowaniu identyfikacji obywateli z państwa, u którego podstaw leży Konstytucja;

d) Funkcja organizatorska- polega na określaniu przez Konstytucję zasad organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego struktury wewnętrznej;

e) Funkcja wychowawcza-z jednej strony odzwierciedla pewien społecznie akceptowany system wartości i przekonań, a z drugiej strony formułując program na przyszłość ucieleśnia określone idee i dąży do ich realizacji poprzez wpływanie zarówno na świadomość całego społeczeństwa jak i poszczególnych jego członków.

Podstawowe założenia konstytucyjnego systemu źródeł prawa:

System źródeł prawa jest podzielony na prawo powszechnie obowiązujące i prawo wewnętrzne. Podział ten ma charakter dychotomiczny-dwudzielny.

Organy państwowe stanowią prawo lub je stosują. Przejawem stosowania prawa jest wydawanie decyzji administracyjnych, natomiast działalność prawotwórcza stanowi prawo i przyjmuje postać norm generalnych (norm abstrakcyjnych, powtarzalnych). Normy powtarzalne nie wyczerpują się w procesie stosowania prawa. Proces stosowania prawa stanowi normy indywidualne i konkretne, bądź też normy jednostkowe dotyczące jednej sytuacji.

Konstytucja jako akt regulujący zasady ustrojowe.

Zgodnie z art. 87 Konstytucji, konstytucja jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa (nie jest to katalog zamknięty). Rozwinięciem tego artykułu jest art. 234 ust.1i 2,który wskazuje na to, że rozporządzenie jest wydawane przez Prezydenta RP w czasie stanu wojennego z mocą ustawy. Prawo powszechnie obowiązujące może wiązać każdy podmiot w państwie, tj. instytucje, osoby prawne i osoby fizyczne. Regulamin sejmu może zawierać normy wewnętrzne (organizacyjne) kierowane do posłów, jak i i normy zewnętrzne(sposób zachowania podmiotów państwowych wobec sejmu).

Wykład 4. – 26.10.2010:

Zasady ustroju państwa – pojecie i systematyka

Nie ma jednej definicji „zasady”. Zatem co to jest zasada?

- rodzaj norm prawnych,

- reguła - dyrektywa wyróżniająca się szczególna rolą, znaczeniem dla aksjologicznego uzasadnienia i porządkowania zbioru norm prawnych, dziedzin, gałęzi, czy całego systemu prawa

- mianem zasad określa się poszczególne normy prawne, ale zasadą będziemy również określać pewną klasę norm prawnych, czy też agregaty norm prawnych. Muszą być one powiązane funkcjonalnie. Zasadami będą również wypowiedzi charakteryzujące klasy normy lub agregaty tych norm.

- muszą być one powiązane funkcjonalnie

- twierdzi się, że nie ma potrzeby definiowania zasada prawa (czy zasady w ogóle), bo mamy bardzo podobny nośnik informacji, którym jest norma prawna. Jednak nie każdą zasadę możemy ująć w normę prawną.

- Zasada prawa może być upatrywana jako jeden z trzech typów znaczeń:

a) Wypowiedź o charakterze dyrektywalnym, która wskazuje określony sposób zachowania;

b) Jako nazwa dla danego typu rozwiązań instytucjonalnych;

c) Jako postulat definicyjny dla pojęć prawniczych.

Możemy mówić o zasadach w ujęciu:

I - zasady w ujęciu dyrektywalnym (taka zasada będzie wskazywać określony sposób zachowania), zasada jest zawsze utożsamiana z nazwą dla danego typu rozwiązań instytucjonalnych. O zasadzie możemy mówić także jako o pewnym postulacie definicyjnym dla pewnych pojęć prawnych, czy prawniczych (postulaty).

II - zasady możemy ujmować w dwojaki sposób - w ujęciu opisowym i dyrektywalnym.

1. W ujęciu opisowym- zasady to pewne typy, czy wzorce rozwiązań instytucjonalnych w danym systemie. Zasada opisowa oznacza funkcjonalnie powiązane ze sobą zespoły norm, wskazuje na ich oczekiwaną role społeczną. Zasada opisowa to również zasada ustrojowa. Odczytuje się ją wówczas jako podstawę kompetencyjną lub polityczną kształtowania danej instytucji prawnej.

2. Zasady w ujęciu dyrektywalnym – są to reguły o statusie nadrzędnym lub o szczególnej doniosłości w stosunku do innych norm systemu; w ujęciu dyrektywalnym mówi się o zasadach w dwóch znaczeniach: Ogólne zasady prawa oraz postulaty systemu prawa

• - Postulaty sytemu prawa nie są normami prawnymi, są to pozaprawne wartości moralne lub polityczne aprobowane przez władze sadowniczą i praktyków prawa. Mogą one stać się prawem pod warunkiem wprowadzenia ich do systemu prawa.

• - Ogólne zasady prawa - normy systemu prawa, są one oceniane jako zasadnicze, kardynalne, szczególnie ważne dla całego systemu lub jego części.

O tym czy mamy do czynienia z ogólnymi zasadami prawa decydują 4 kryteria oceny zasadniczości norm:

1. umiejscowienie w hierarchii systemu prawa (najbardziej obiektywne – te ujecie w konstytucji – ogólne zasady prawa)

2. stosunek do innych norm (z jednych norm wynikają inne kategorie/zasady, np. zasada państwa prawnego, z którego wynika kilkanaście innych szczegółowych zasad)

3. rola w konstrukcji instytucji prawnej (niezależność jakiegoś organu państwa)

4. inne oceny społeczne i polityczne (sprawiedliwość jest kategorią nadrzędną)

Ogólne zasady prawa mogą wynika wprost z tekstu prawnego, mogą być również interpretowane z kilku postanowień tekstu prawnego, bądź z całego kontekstu tekstu prawnego jakieś ustawy.

Możemy mieć też do czynienia z zasadami nienazwanymi, które funkcjonują pośrednio w tekście (ustawodawca tworzy system gwarancji danej zasady, natomiast nie nazywa jej wprost w tekście prawnym, np. zasada wyborów wolnych – uzasadnienie pozytywne zasady).

W przypadku zasad możemy mieć również do czynienia z uzasadnieniem negatywnym zasady. Występuje ono gdy ustawodawca nie wyklucza danej reguły (wprost), a panuje przekonanie o jej obowiązywaniu i zasadniczości (np. zasada dyskontynuacji sejmu lub senatu - norma o randze konstytucyjnej).

Możemy mówić o normach, zasadach jako o takich, które dotyczą zachowania określonego podmiotu i możemy mówić o takich normach zasadach, które dotyczą konstrukcji systemu prawa. Zasady konstrukcyjne systemu prawa przesądzają sposób tworzenia systemu prawa. Wskazują wartości jakie powinny być osiągane poprzez jego normy. Wskazują także kompetencje podmiotów do stanowienia prawa. Te zasady konstrukcyjne systemu prawa powinny umiejscawiane w konstytucji. Celem dla którego jest tworzona konstytucja jest ustanowienie kompetencji organów państwa.

Normy merytoryczne (kompetencyjne i proceduralne) - podział na normy pierwszego i drugiego stopnia (podział zaproponowany przez Harta w ramach funkcjonowania systemu anglosaskiego, niekiedy prawo kontynentalne korzysta w znacznym stopniu z tych idei ze względu na branie pod uwagę także norm pozaprawnych) – np. zasady słuszności.

• Normy pierwszego stopnia wiążą z faktami określone skutki prawne. Tzw. normy merytoryczne dotyczą już funkcjonowania danej instytucji prawnej.

• Normy drugiego stopnia - „normy o normach”, dot. tworzenia norm pierwszego stopnia, uchylają ich moc obowiązującą, derogują normy, określają moment nabrania mocy obowiązującej, ustalają ich rozumienie oraz zasady stosowania do określonych przypadków

- art. 234 – konstytucja wchodzi w życie w terminie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia

Koncepcja nie pozytywistyczna Dworkina, który odróżniał zasady i reguły. Twierdził, że jedne i drugie (zasady i reguły) należą do norm prawnych, wskazują bowiem pożądane zachowanie adresata w danej sytuacji.

• Reguły są normami pochodzącymi formalnie od prawodawcy i wyznaczają powinne zachowania w sposób dwubiegunowy, co oznacza, że można je spełnić albo naruszyć. Jeśli istnieje kilka reguł sprzecznych ze sobą tylko jedna z nich może być uznana obowiązującą dla danego przypadku.

• Zasady wyznaczają jedynie cele do osiągnięcia danej społeczności i mogą być spełnione w równym stopniu. Cele wyznaczane są w sposób wiążący. Z zasady nie wynika konkretna treść rozstrzygnięcia, a jedynie racje, którymi powinien kierować się organ rozstrzygający. Zasady pełnią funkcję zabezpieczenia określonych wartości, które mogą pozostawać ze sobą w sprzeczności. Zadaniem organu rozstrzygającego jest ich wyważenie. Ten podział jest bardzo przydatny dla TK, ale także ustawodawcy. Jego teorię rozwinął Alexy.

- dobro wspólne, a dobro indywidualne - obie wartości należy zrealizować w jak najwyższym stopniu, chociaż nie zawsze te wartości będą ze sobą współgrały, np. obniżenie wynagrodzeń, czy zaniechanie waloryzacji wynagrodzeń ze względu na utrzymanie równowagi budżetowej,

-prawo własności i system podatkowy -prawo własności nie jest nieograniczone

Zasady konstytucyjne:

- umiejscowione w hierarchii konstytucji zasady będą miały zasadnicze znaczenie dla pozostałych

- ujęcie zasadnicze w stosunku do innych norm w systemie

- nie wszystkie normy konstytucji można określić mianem zasad

- przede wszystkim trudno mówić o zasadach ustrojowych wtedy, gdy będziemy mieć do czynienia z procedurami

- w konstytucji ujęte są ustroju państwa w pierwszym rozdziale, niekoniecznie ten katalog należy traktować jako zamknięty

- niektóre zasady będą wynikać z samej preambuły, a niektóre zasady szczegółowe z dalszych postanowień konstytucji

- zasada dyskontynuacji - z jednej strony przynależność do prawa zwyczajowego, ona wynika z konstytucji , jest to konsekwencja zasady kadencyjności parlamentarności, a także przedstawicielskiego charakteru sejmu i senatu.

Zasady konstytucyjne mogą być określone na cztery sposoby (traktujemy je w sposób intuicyjny):

1.normy prawne

2.dyrektywy (wypowiedzi o wyższym stopniu abstrakcyjności)

- zasady konstytucyjne to określone wartości czy postulaty, najmniejszy stopień normatywności, traktujemy je w sposób intuicyjny

- pojecie sprawiedliwości. Wartość czy norma prawa? Celem prawa ma być sprawiedliwość – kwestia zasady demokratycznego państwa prawa.

3. Zasady zawarte w konstytucji:

- nie są zbiorem jednolitym, wśród zasad konstytucyjnych wyróżniamy takie, które są normami wynikającymi z konstytucji bezpośrednio i jednoznacznie. Możemy mieć także do czynienia z zasadami pośrednio normatywnymi (takie, które nie formułują wprost nakazów i zakazów, lecz pozwalają na interpretowanie z ich treści dyrektyw)

4.zasady normotwórcze - nie dają się przełożyć na normy prawne na podstawie samego tekstu konstytucji, lecz funkcjonują w doktrynie i orzecznictwie konstytucyjnym jako podstawa interpretowania norm prawnych (np. zasada demokratycznego państwa prawa - wg koncepcji konstytucyjnej jej znaczenie nie będzie normą prawną, ale będą z niej wynikały szczegółowe formuły pojmowane jako normy prawne)

5.zasady quasi-normatywne - traktuje się je jako dyrektywy skierowane do państwa w celu budowy określonych programów w drodze ustawodawstwa zwykłego, z którego wynikają dopiero właściwe normy prawne, np. prawa i wolności człowieka drugiej generacji, normy programowe konstytucji (wynikają z nich cele polityki państwa kierowane do organów państwa), zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, etc.

6. Zasady pośrednio normatywne-takie, które nie formułują wprost nakazów i zakazów, lecz pozwalają na interpretowanie z ich treści poszczególnych dyrektyw zachowania.

Zasady konstytucyjne są postrzegane na 4 sposoby:

1. Normy prawne

2. Dyrektywy (wypowiedzi o charakterze bardziej ogólnym niż normy prawne)

3. Zasady postrzegane w sposób intuicyjny (bez ich definiowania, wypowiedzi o szczególnym znaczeniu)

4. Wartości czy postulaty

Klasyfikacja zasad konstytucyjnych?

- podział na: normy, zasady i inne zasady

- zasady konstytucyjne w znaczeniu dyrektywalnym (normy zasady) i w ujęciu opisowym (inne zasady - zespoły norm prawnych)

- możemy mówić też o zasadach konstytucyjnych, które są nazwane wprost w tekście ustawy zasad

- zasady k. które są interpretowane z wielu przepisów ustawy zasadniczej

- niekiedy traktowane jest to jako zamienniki

Według tej klasyfikacji wyróżniamy:

• Zasady nazwane - zasady, które są ustalone, proklamowane wprost w tekście konstytucji, to które są nazwane wprost w tekście ustawy zasadniczej i zasadach konstytucyjnych (takie, które są interpretowane z wielu przepisów ustawy zasadniczej

• Zasady nienazwane - takie, które są interpretowane z poszczególnych przepisów konstytucji, wynikają z kilku postanowień tekstu normatywnego, natomiast nazwa została im nadana przez interpretatora, np. zasada niepodległości (suwerenności) RP. Art. 26, 126.

Sposoby interpretowania zasad nienazwanych, to możemy mówić o:

• wnioskowaniu indukcyjnym - od konkretnego postanowienia do zasady o wyższym wniosku abstrakcyjności

• wnioskowanie dedukcyjne – od wysoce abstrakcyjnej idei prawej do bardziej skonkretyzowanej zasady.

Dlaczego pojawiają się zasady nienazwane – niekiedy ustawodawca zawiera tylko szczątkowe elementy zasad, które są niezbędne ze względu na to by nie przekraczać rozsądnej objętości

- zasady niepisane – generalnie nie występują w kontynentalnym systemie prawa, nie występują w tekście, mają rodowód naturalno prawny,

Wykład 5. – 09.11.2010:

Sposób legitymowania zasad –czyli, ustalania ich przynależności do prawa pozytywnego

W tym celu stosuje się 3 rodzaje dyrektyw:

1. dyrektywy walidacyjne: musimy ustalić jakie przepisy będą przepisami obowiązującymi w danej koncepcji źródeł prawa (ustalamy czy zostały one wydane przez kompetentny do stanowienia prawa organ, czy zostały ustalone we właściwej procedurze, czy zostały ogłoszone i weszły w życie, ustalamy czy nie zostały derogowane)

2.dyrektywy interpretacyjne : stosujemy reguły wykładnicze co do zasad, które wynikają pośrednio z tekstu prawnego

3.reguły inferencyjne: powołujemy się na ocenę racjonalnego prawodawcy zgodnie z którymi pożądane jest zachowanie adresatów zgodne z wysłowioną w przepisach dyrektywą

Wśród zasad konstytucyjnych wyróżniamy: zasady ogólne i szczegółowe

• - zasady ogólne - wskazują minimalna zawartość systemu prawnego pod względem konstrukcyjnym i etycznym

• - zasady szczegółowe - maksymalizują zakres regulacji poprzez ich konkretyzację przez ustrojodawcę, a następnie ustawodawcę

Zasada sprawiedliwości społecznej - zasada ogólna i minimalna, sprawiedliwość podatkowa, art. 84, art. 217., sprawiedliwość daninowa - niektórzy wyinterpretowują ją z art. 84 i 217 - szczegółowa

Zasady konstytucyjne:

- są określane bardzo różnie w literaturze zasady ustrojowe, określające ustrój państwa;

- ogólne- dotyczą podstaw ustroju i

- szczegółowe- rozwijają poszczególne gałęzie, inaczej zasady naczelne, czyli podstawowe, polityczne; są one definiowane jako podstawowe decyzje autorytetu ustrojodawczego, dotyczącego ustroju państwa!!!

- inaczej kardynalne rozstrzygnięcia twórców konstytucji, określające formę państwa, system ochrony konstytucji, wolności i prawa jednostki, charakteryzują system prawa oraz identyfikują ustrój danego państwa

- posiadają charakter normatywny, przerwanie tworzą normy prawne, bądź są jakimiś elementami do wykładania innych szczegółowych postanowień konstytucji (nie możemy ich traktować jakoś jakiś wartości ideowych, tylko o znaczeniu politycznym). Niekiedy jest trudno wyczytać z konkretnego przepisu (zapisu słownego) normę prawną.

Zasady konstytucyjne tworzą swój system – czyli zbiór reguł (oceniamy tylko elementy, natomiast systemu obok elementów istotne są powiązania miedzy elementami).

Idee ogólne (wyróżnia się je obok zasad rozumianych jako normy prawne) - są opisywane jako odnoszące się do wszystkich instytucji systemu politycznego pojęcia ogólnie znane, nie wymagające wyjaśnienia, charakteryzują i oceniają ustrój konstytucyjny. Powinny być oceniane jako swoiste normy programowe konstytucji, nie zaś jako zasady.

Wskazuje się następujące idee ogólne:

- demokracja, (idea ogólna w określaniu systemu politycznego)

- państwo prawne, (idea ogólna dla kształtowania systemu prawnego)

- sprawiedliwość społeczna, (idea ogólna dla systemu społecznego)

- podział władzy, (idea ogólna dla systemu rządów)

- konstytucjonalizm (idea ogólna dla systemu praw i obowiązków obywatelskich)

One charakteryzują cel ustawodawstwa w następujących dziedzinach:

- system polityczny (demokracja),

- system prawa (państwo prawne),

- system społeczny (sprawiedliwość społeczna),

- system rządów (podział władzy),

- system wolności jednostki (konstytucjonalizm – konieczność zawarcia o naczelnym statucie praw i wolności człowieka i obywatela).

W orzecznictwie TK i doktrynie wyróżnia się także wartości konstytucyjne. Występują one obok norm i zasad konstytucji, są elementem o charakterze aksjologicznym, a nie normatywnym.

Jest pewne sprzężenie norm i zasad z wartościami konstytucyjnymi, np. demokracja - idea ogólna, norma prawa, ale i wartość konstytucyjna.

- acquis constitutionnel - traktowane jest jako dodatkowy element oceny konstytucyjności prawa funkcjonujący obok norm i zasad konstytucji, należy go kojarzyć z ustabilizowanymi w praktyce regułami i sposobami postępowania, a także z tzw. standardami

Pojęcie i znaczenie dobra wspólnego

- preambuła – równi w prawach i powinnościach wobec dobra wspólnego Polski

- zasada nazwana, czyli wprost określona

- art. 1 K. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

- konstytucja z 1997, obecnie jest ono bardziej utożsamiane ze społeczeństwem obywatelskim.

- definiowanie dobra wspólnego nie jest rzeczą łatwą w kontekście polityczno-filozoficznym, godzenia praw indywidualnych i pewnej kategorii zbiorowej.

- Dobro wspólne nie może być postrzegane jako suma dóbr indywidualnych, nie może być z drugiej strony interpretowane jako zbiorowa potrzeba. Jest natomiast wynikiem skoordynowanych działań większości lub wszystkich członków zbiorowości jednoczących się we wspólnym wysiłku w celu urzeczywistnienia pomyślności ogółu.

- Dobro wspólne niewątpliwe wyznacza granice aktywności indywidualnej. /.

W doktrynie wyróżnia się trzy podstawowe koncepcje dobra wspólnego:

1. doktryna korporatywistyczna - dobro wspólne polega na czynnym zespoleniu obywatela z państwem w pracy dla tego państwa. Państwo jest naturalnym i koniecznym związkiem obywatelskim opartym na solidarności i wzajemnej zależności. Zgodnie z ta doktryną wszyscy obywatele odpowiadają za państwo. Maja wobec niego obowiązki. Państwo nie pełni roli służebnej w stosunku do obywateli posiada prymat nad dobrem jednostki. To postrzegani dobra wspólnego może być podobne do dobra wspólnego z konstytucji kwietniowej

2. doktryna społeczna nauka kościoła katolickiego - dobro wspólne jest sumą warunków życia społecznego, jakie zrzeszają, bądź poszczególnym członkom społeczeństwa pozwalają osiągnąć łatwiej i pełniej własną doskonałość. W skład dobra wspólnego wchodzą trzy zasadnicze elementy:

a. poszanowanie osoby jako takiej, poszanowanie jednostki

b. dobrobyt traktowany jako rozwój duchowy i materialny w społeczności

c. pokój, ale rozumiany jako trwałość i bezpieczeństwo sprawiedliwego porządku

Dobro wspólne traktowane jest jako społeczeństwo obywatelskie. Jest ono zawsze nakierowane na rozwój jednostki/osób.

3. Rysuje się w orzecznictwie polskiego TK - cały czas ewoluuje. Pierwotnie TK równoważnie traktowało dobro wspólne i interes publiczny (ogółu). Najczęściej dobro wspólne w orzecznictwie TK traktowane jest jako kategoria uzasadniająca ograniczenie praw jednostki w związku z ochroną równowagi budżetowej i stanu finansów publicznych (jest elementem składowym dobra wspólnego, np. wyroki K2/04, K47/01) jako kategoria uzasadniająca ograniczenie ochrony praw człowieka

Jest także traktowana jako kategoria uzasadniająca przeciwdziałanie uchylaniu się od ponoszenia ciężarów publicznych przez obywateli (sk23/01).

Dla TK dobro wspólne jest uzasadnieniem konieczności poświęcenia pewnych interesów własnych dla dobra wspólnego (k17/01),

k28/01 – TK stwierdza, że dobro wspólne nie może być za przesłankę sanująca wady procesu legislacyjnego – w imię dobra wspólnego nie można naruszać procedury ustawodawczej). W innych wyrokach, których jest dość dużo - zamrożenie rent i emerytur, waloryzacji płac – jednostka musi się poświęcać, szczególnie finansowa.

- TK; nakazuje dobro wspólne traktować jako kategorie ograniczająca nie tylko jednostki, ale także jednostki publiczne(nie może dotyczyć tylko jednostek, ale wszystkich).

Wyrok z 16 marca 2010 – k24/08 – TK mówi o instytucji dobra wspólnego:

- pojecie dobra wspólnego ma charakter wielowymiarowy, i może być rozumiane między innymi w znaczeniu historyczno-egzystencjalnym, molarnym, celowościowym. RP to inaczej rzecz wspólna, a wiec wspólnota obywateli (społeczeństwo obywatelskie). Ustrojodawca w tym wyrażeniu podkreślił uczestnictwo wspólnoty nie tylko w korzystaniu z dobra, którym jest RP, lecz także w jego ustawicznym współtworzeniu oraz we współodpowiedzialności za nie. Przyjmuje się, że dobrem wspólnym jest państwo rozumiane jako demokratycznie zorganizowana wspólnota upodmiotowionych obywateli i nie można go utożsamiać z dobrem państwa w rozumieniu aparatu władzy, czy też aktualnej politycznej większości, która zdominowała instytucje władzy publicznej.

Państwo to ja = państwo to my

Z kategorią dobra wspólnego musimy tez kojarzyć dobro wspólne powiązane z zasada sil zbrojnych RP – nie mogą reprezentować interesu partykularnego. K3/01

Dobro wspólne zobowiązuje nie tylko obywateli, ale tez władze publiczne (wszystkie władze i organy państwa) – to przesłanie kierowane do władz, aby nie różnicowały społeczeństwa (zakaz wypowiedzi o wyraźnym, skrajnym aksjologicznym rozróżnieniem – RP jest nasza, a nie grupy polaków – godzenie sprzecznych interesów, a nie różnicowanie grup obywateli)

Z kategorią dobra wspólnego powinniśmy również kojarzyć symbole kraju – art. 28 – godło barwy, hymn – w tym kontekście symbole RP powinny być postrzegane jako dobra nas wszystkich.

Wykład 6. – 16.11.2010:

Zasada suwerenności narodu:

Art. 4. 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

- władza zwierzchnia - zasada nazwana

- art. 104. 1. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

- władza państwowa = władza należy do narodu, naród nie wyzbywa się tej władzy tylko przekazuje ją swoim przedstawicielom, potem dzielona funkcjonalnie (prawodawcza, wykonawcza i sądownicza)

- sądy wydaja wyroki w imieniu RP. Czy mają legitymizację od narodu? Spór w doktrynie - władza sądownicza oddzielona od narodu czy pochodzi od narodu?

- naród – podmiot zdolny do wyrażania swojej woli i sprawowania władzy

- władza zwierzchnia – naród posiada władzę zwierzchnią

- władza narodu jest nadrzędna w stosunku do RP,

- zasada suwerenności narodu = zasada ludowładztwa

- naród traktowany jako podmiot zdolny do wyrażania swojej woli i podejmowania decyzji państwowych

- zasada suwerenności narodu – forma sprawowania władzy zwierzchniej przez naród, ustalanie własnych kwestii działania

- czy naród można traktować jako organ państwa? – mieszkańcy gminy działający w formie referendum są traktowani jako organ gminy

- kto jest tym narodem? - obywatele (preambuła), nie musza mieszkać na terytorium RP.

- art. 6 ust. 2 - Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym.

- art. 34 – prawo krwi (Ius sanguinis), urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi = uznanie za obywatela polskiego. Prawo ziemi posiłkowo będzie stosowane jeśli dziecko zostanie znalezione w Polsce albo rodzice nie będą mieć obywatelstwa żadnego kraju

- czy wszyscy obywatele mogą wyrażać wole? Nie, trzeba mieć czynne prawo wyborcze

Naród= elektorat

Referendum, obywatelska inicjatywa ustawodawcza – to są formy stanowcze, wyrażające wolę

- formuły nie stanowcze wyrażenia woli – udział w zgromadzeniach nawet tych nie formalnych, stowarzyszeniach, petycjach, wnioski – udział suwerena

- prezydent nadaje obywatelstwo polskie

Naród sprawuje swoją władzę w sposób permanentny, udziela mandatu. Naród jest traktowany jako podmiot zbiorowy zdolny do artykułowania swojej woli. Jako naród traktujemy obywateli. Naród jest utożsamiany z elektoratem, z wyborcami.

Art. 170 K.

Demokracja – władza większości z poszanowaniem praw mniejszości, równości.

- definiowana w różny sposób, najogólniej - forma państwa opierającą się na zasadzie równości i wolności członków zbiorowego podmiotu suwerenności, w którym maja oni prawnie zagwarantowany bezpośredni lub pośredni wpływ na podejmowanie decyzji państwowych, legitymują i kontrolują działalność najwyższych organów państwowych.

Wyróżnia się kilka konstytucyjnych elementów demokracji:

1. zwierzchnictwo narodu (suwerenność)

2. równość wobec prawa, co jest gwarancją równego udziału członków społeczności w sprawowaniu władzy

3. podejmowanie decyzji większością głosów, ale z poszanowaniem praw mniejszości, , z poszanowaniem praw mniejszości. Art. 120 K. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Większość zwykła, Większość bezwzględna, Większość kwalifikowana.

4. udział obywateli w podejmowaniu decyzji prawotwórczych, a także innych należących do władzy wykonawczej lub sadowniczej (np. obywatelska inicjatywa ustawodawcza; wł. Wyk-referendum, lobbing; wł. Sąd.- ławnicy, jawność postępowania)

5. związanie wszystkich organów władzy wolą narodu i prawem stanowionym z jego bezpośrednim lub pośrednim udziałem - art. 7. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Przede wszystkim ustawa

6. podleganie przez wszystkie organy państwowe kontroli ze strony narodu (wybory, jawność procedury parlamentarnej; wybory, referendum dot. odwołania organów z wyborów powszechnych; tylko jawność procedury), art. 61.

Formy sprawowania władzy:

• demokracja pośrednia (generalna forma), czyli sprawowanie władzy poprzez organy, przedstawicieli. W Polsce jedynymi przedstawicielami narodu są posłowie i senatorowie, Prezydent jest przedstawicielem RP (ale skoro RP to dobro narodu to prezydent także jest przedstawicielskim organem narodu, podobnie jak organy samorządu terytorialnego)

• demokracja bezpośrednia nie zawsze musi funkcjonować (np. w Niemczech nie występuje, ze względu na doświadczenia historyczne), decyzje podejmuje się przez głosowanie ludowe (plebiscyt, referendum), w którym wziąć udział mogą wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania. Obywatele mają większy i bezpośredni wpływ na podejmowane decyzje.

- dwie formy demokracji bezpośredniej :

a. obywatelska inicjatywa ustawodawcza

- decyzje podejmowane przez przedstawicieli narodu

- decyzje narodu wyrażone w formie bezpośredniej

- decyzja narodu wyrażona w formie bezpośredniej posiada przewagę nad zdaniem przedstawicieli narodu.

- dotyczy tylko ustawy (ew. można wyróżnić obywatelską inicjatywę konstytucyjnym – kiedyś tak było…)

- trzeba z gotowym projektem konstytucji wystąpić do sejmu

- Przyznane grupie obywateli, posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu i liczącej co najmniej 100 tys. osób, uprawnienia do wniesienia projektu ustawy z takim skutkiem, że po stronie Sejmu powstaje obowiązek rozpatrzenia takiego projektu. W Polsce występuje:

1. Inicjatywa sformułowana – obywatele wnoszą poprawny legislacyjnie i merytorycznie gotowy oraz systematyczny projekt ustawy. Wycofanie nie jest możliwe. Obywatel może poprzeć tyle projektów, ile chce, nawet sprzecznych ze sobą. Prawo obywatelskie realizuje się przez złożenie podpisu.

2. Inicjatywa niesformułowana – określenie w sposób ogólny przedmiotu regulacji, projekt przygotowywany przez właściwy organ państwa.

Dwa modele:

• Inicjatywa pośrednia – zakładająca prawo wystąpienia z projektem ustawy do organu uprawnionego do jej uchwalenia.

• Inicjatywa bezpośrednia – umożliwia się uchylenie ustawy przez obywateli, z pominięciem procedury w organie uchwałodawczym.

W Polsce mamy do czynienia z modelem pośrednim.

Art. 235 K. przewiduje projekt ustawy o zmianie Konstytucji przez:

- 1/5 ustawowej liczby posłów

- Senat

- Prezydenta RP

b. referendum:

- kwestie szczególnie istotne dla państwa

- przekazanie wykonywania niektórych kompetencji organów państwa

- kwestie traktatowe (art. 90 – klauzula europejska dot. Przekazania kompetencji organów państwowych organizacji międzynarodowej)

- referendum konstytucyjne (gdy zatwierdzamy konstytucje)

Referendum ogólnokrajowe

Art. 125. 1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.

2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów 3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący.

4. Ważność referendum ogólnokrajowego stwierdza Sąd Najwyższy.

5. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa.

Problem związania organów państwa wolą Narodu wyrażoną w sposób bezpośredni:

Wola narodu wyrażona w sposób bezpośredni posiada nadrzędną moc wiążącą nad rozstrzygnięciami podejmowanymi przez przedstawicieli suwerena. Nadrzędna moc wiążąca jest na pewno i przede wszystkim w znaczeniu politycznym, o prawnym zaś związaniu decyduje sposób ukształtowania w Konstytucji i ustawach instytucji demokracji bezpośredniej.

• W Polsce obywatele mają prawo do udziału w referendum, Prawo do referendum – obywatele mocą własnych działań mogą doprowadzić do referendum, mają prawo głosować w tym referendum.

• Obywatele mają jednak prawo złożyć wniosek o przeprowadzenie referendum (500 tys. obywateli). Przedmiotowe ograniczenia – nie może dotyczyć amnestii, podatków i dochodów.

• Referendum może zarządzić: Sejm, Prezydent za zgodą senatu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

• Korzystając z prawa petycji obywatele mogą złożyć wniosek do Prezydenta o przeprowadzenie referendum.

• Wynik referendum jest wiążący jeśli wzięło w nim udział więcej niż połowa obywateli.

• Konstytucja nie przewiduje obowiązku przeprowadzenia referendum.

Kształt referendum:

• Możemy udzielić odpowiedzi pozytywnej lub negatywnej

• W referendum mamy kilka wariantów i musimy dokonać wyboru wariantu. W tym przypadku decyduje większość zwykła (na który wariant oddano najwięcej głosów).

Referendum lokalne:

Uregulowane w art. 170 K.

Może być przeprowadzone na szczeblu każdej z jednostek administracyjnych: gminne, powiatowe, wojewódzkie

Odbywa się ono z inicjatywy organu stanowiącego lub na wniosek mieszkańców uprawnionych do głosowania w liczbie: 10% mieszkańców gminy (powiatu), 5% mieszkańców województwa. Wymagana frekwencja wynosi 30%

Konsultacje ludowe – nie ma konieczności ich przeprowadzania, wszelkiego rodzaju sondaże. Porównywalne jest z nimi referendum opiniodawcze. (np. konsultacje zmiany granic w gminie).

Jaka jest skuteczność referendum:

- obywatele mają prawo inicjatywy referendalnej

- wynik referendum nie zastępuje ustawy

- termin 60 dni na wykonywanie inicjatywy ustawodawczej

- właściwy organ państwa – dysponuje inicjatywą ustawodawczą

Wynik referendum zastępujący ustawę:

- stanowcze uprawnienie narodu, kiedy to naród podejmuje ważną decyzję

- nie jest wskazany termin wykonania inicjatywy ustawodawczej

- struktura aktu normatywnego – wyjątek zasady w części szczególnej konstytucji

- referendum konstytucyjne – wola narodu

- sejm i prezydent, prawo inicjatywy referendalnej – 500 tys. mogą złożyć wniosek do sejmu o przeprowadzenie referendum, nie może dotyczyć wydatków i dochodów, obronności państwa i amnestii (nie ma gwarancji, że referendum będzie)

- wynik wiążący referendum, wynik referendum nie zastępuje ustawy (właściwe organy przez wydanie aktów normatywnych lub podjęcia innych decyzji w terminie 60 dni po uznaniu przez SN, ze referendum jest wiążące, mają podjąć działanie – możliwe, ale wątpliwe – ten termin jest przewidziany na wykonanie inicjatywy ustawodawczej – powinien trafić projekt ustawy.

Zasada dyskontynuacji prac sejmu – nowy sejm zaczynając kadencję – upadają ustawy, które nie zostały dokończone, żeby było możliwe przejście to musi to stanowić specjalny przepis, nie obowiązuje w tym przypadku, ale tylko w stosunku do kolejnej kadencji

Skuteczniejsza forma są protesty – można wymusić określone zmiany legislacyjne.

Traktat z Lizbony – przewiduje inicjatywę obywatelską art. 11 – obywatele UE w liczbie co najmniej miliona, mający obywatelstwo znacznej ilości państw członkowskich – mogą złożyć wniosek do Komisji, mogą poprosić KE o przedstawienie projektu w jakieś sprawie. Obywatele zyskali prawo (pośredniej) inicjatywy w sprawie uchwalenia nowego prawa UE.

Demokracja przedstawicielska:

- istotą jej jest podejmowanie decyzji w imieniu suwerena przez specjalnie w tym celu wyłoniony organ przedstawicielski. W tym celu przeprowadza się wybory (procedura wybierania przedstawicieli) Rzeczywiste istnienie demokracji zależy dodatkowo od następujących wymagań:

a. istnienie demokratycznej procedury wyborczej, opartej o zasady powszechności, bezpośredniości, równości i tajności, istnienie stałej kadencji zapewniającej rotacje organie przedstawicielskim. Ta rotacja służy też ujawnieniu woli narodu

b. pluralizm polityczny, zapewniający konkurencje w wyborach parlamentarnych,

c. silna pozycja parlamentu, działającego w warunkach podziału władzy

Stosunek przedstawicielski - stosunek prawny regulowany normami prawa konstytucyjnego, jego treścią jest pełnomocnictwo do zastępowania w organie przedstawicielskim, charakter tego pełnomocnictwa uzależniony jest od konstrukcji mandatu przedstawicielskiego.

Mandat przedstawicielski dzieli się na:

- mandat wolny – nie jest związany instrukcjami wyborczymi, nie mamy możliwości odwołania go przed upływem kadencji, nie odpowiada przed wyborcami

- imperatywny (związany) – funkcjonują instrukcje, którymi poseł jest związany, jak się nie wywiąże to ponosi odpowiedzialność, może być odwołany przed upływem kadencji, odpowiedzialność przed wyborcami

Stosunek przedstawicielski – określany jest on jako stosunek prawny, regulowany normami prawa konstytucyjnego w odróżnieniu od przedstawicielstwa o charakterze cywilno – prawnym.

Zasada pomocniczości (subsydiarności) - Formułowana w preambule Konstytucji. Odnoszona jest w szczególności do samorządu terytorialnego, ale też do stowarzyszeń, związków zawodowych, związków zrzeszeniowych, Kościoła itd.

Subsydiarność władzy publicznej:

• Subsydiarność władzy publicznej, głownie administracji rządowej i samorządowej, oznacza samodzielne jej wykonywanie przez przedstawicieli na poszczególnych szczeblach właściwych uprawnień bez ingerencji organów wyżej stojących. Ingerencja szczebla wyższego możliwa jest tylko zastępczo, wspomagająco w przypadku bezczynności bądź zaniedbania jednostki niższego rzędu.

• Pomocniczość ma na celu ochronę praw jednostek, w szczególności organizmów pośredniczących między jednostką a władzą publiczną. To gminy, rodziny, przedsiębiorstwa czy związki wszelkiego rodzaju. Celem pomocniczości jest ochrona tych organizmów.

• Pomocniczość może być pojmowana na dwa sposoby:

1. P. zstępująca (ujemna) – władza wyższego rzędu pozostawia władzy niższej wszelkie niezbędne kompetencje. Mamy do czynienia z powstrzymywaniem ingerencji/

2. P. wstępująca (dodatnia) – władza wyższe działają w zastępstwie niższych szczebli, gdy te uznane zostaną za nieznające się na rzeczy lub bezsilne. Droga do ingerencji jest otwarta.

W wyrokach TK ustalił bardzo ważny element pomocniczości. Treść tej zasady zdaniem TK uzasadnia podejmowanie działań na szczeblu ponadlokalnym, jeżeli rozwiązanie takie okaże się lepsze i bardziej skuteczne aniżeli działania organów wspólnot szczebla podstawowego.

Zasada pomocniczości powinna być rozumiana w całej swojej złożoności, która polega na tym, że umacnianie uprawnień obywateli i wspólnot nie oznacza rezygnacji z działań władzy publicznej na szczeblu lokalnym przeciwnie – wymaga tego rodzaju działań, jeżeli rozwiązanie problemów przez organy szczebla podstawowego nie jest możliwe.

W wyroku zaś z maja 2005 r. dot. konstytucyjności traktatu akcesyjnego TK zaakcentował okoliczność, że zasada ta należy jednocześnie do fundamentalnych założeń funkcjonowania wspólnot i UE. Pomocniczość w UE jest bardzo ważną zasadą funkcjonowania tej organizacji. Polega ona na tym, że wspólnota działa w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznego zakresu działania w ramach przyznanych jej traktatem kompetencji i celów. Zgodnie z zasadą pomocniczości wspólnota podejmuje ingerencję w takim zakresie, w jakim cele planowanego działania nie mogą być urzeczywistnione w sposób dostateczny przez państwa członkowskie. Ze względu zaś na zasięgi i skutki mogą być lepiej urzeczywistnione na szczeblu wspólnotowym.

Subsydiarność a samorząd terytorialny

Samorząd terytorialny

Art. 15 K. s.t. zapewnia decentralizację władzy publicznej, wykonuje on istotną część zadań publicznych w ramach jednostek terytorialnych , uwzględniających więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe.

Zasadniczą j.s.t. jest gmina, inne mają wynikać z ustawy (powiat i województwo), chodzi o decentralizację władzy, a nie o „szatkowanie” terytorium.

Szczególną rolę przypisuje się kościołom i związkom wyznaniowym. To też jest forma zrzeszania obywateli i w Polsce posiada duże znaczenie.

Art. 35 K. Kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione.

Stosunki miedzy państwem a kościołem reguluje ustawa i do tego umowa

Wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

Art. 54 K.

Rolę odgrywa KRRiT. Stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji i zapewnia wolność radia i telewizji.

Wykład 7. – 23.11.2010:

Zasada reprezentacji politycznej:

- stosunek przedstawicielski

- rodzaj stosunku konstytucyjnego

Fikcja prawna reprezentacji – uznajemy ze działania przedstawiciela są działaniami suwerena (narodu); wola reprezentantów wyrażona w organie przedstawicielskim, zostaje uznana jako wolę narodu, wyrażona na rzecz narodu

fikcja prawna reprezentacji:

- Łączy się ściśle z instytucją demokracji przedstawicielskiej. Istotą jej jest podejmowanie decyzji w imieniu suwerena przez specjalnie w tym celu wyłoniony w wyborach organ przedstawicielski, czyli parlament

- Wybory oparte są o demokratyczne procedury, uwzględniające zasady praworządności, bezpośredniości, równości i tajności głosowania. Pozwalają na wyłonienie reprezentacji politycznej suwerena. Wola reprezentantów, wyrażona w organie przedstawicielskim, zostaje zachowana na rzecz narodu. Jest to tzw. fikcja reprezentacji.

- Szczególną rolę odgrywają partie polityczne, zrzeszają obywateli.

Zasada reprezentacji wiąże się z wytworzeniem woli politycznej narodu. Celem będzie zapewnienie zdolności działania narodu. Zakłada się, że w wyborach powinien zostać wyłoniony nie jakikolwiek parlament, ale parlament zdolny do działania.

W czasie wyborów nawiązuje się stosunek przedstawicielski – stosunek prawny, uregulowany normami prawa konstytucyjnego w odróżnieniu od pełnomocnictwa o cywilno – prawnym charakterze. Treścią tego stosunku jest pełnomocnictwo do zastępowania do reprezentowanych w organie przedstawicielskim. Charakter tego pełnomocnictwa uzależniony jest od konstrukcji mandatu przedstawicielskiego. (wstecz)

Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych, określany jako przedstawiciel państwa.

- w ramach demokracji wybieramy przedstawicieli i nawiązuje się stosunek przedstawicielski. Stosunek konstytucyjnoprawny – jeden podmiot nadrzędny i drugi podmiot podporządkowany tej kompetencji,

Partie polityczne

- element społeczeństwa obywatelskiego wyrażające wolę polityczną narodu (podobnie jak związki zawodowe), uznawane są za organizacje transmitujące wolę narodu do organu władzy publicznej. Zasada reprezentacji politycznej łączy się również z wytwarzaniem woli politycznej narodu celem jest zapewnienie zdolności działania narodu w ramach parlamentu.

- wybory są sposobem nawiązania stosunku przedstawicielskiego

Instytucja czynnego prawa wyborczego

Art. 62. 1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

2. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

- na poziomie gminy rozszerzenie tego prawa na mieszkańca UE stale zamieszkującego na ternie RP w związku z art. 16 konstytucji.

- podobnie jest z wyborami do Parlamentu Europejskiego – to wynika już bardziej z traktatów. Nie jest to regulacja niezgodna z konstytucją, tylko działa obok konstytucji, ponieważ PE nie jest organem polskim.

Zasada reprezentacji politycznej – wiąże się z wytwarzaniem woli politycznej narodu, celem wytworzenia tej woli jest zapewnienie zdolności działania woli narodu. Utworzenie parlamentu zdolnego do rządzenia państwem, uchwalenie ustaw rządowych (parlament zdolny do działania)

Zasada reprezentacji politycznej - polega ona na sprawowaniu władzy przez wybranych przedstawicieli. W praktyce ustrojowej ukształtowały się zasadniczo dwa przeciwstawne sobie typy mandatu przedstawicielskiego: imperatywny i przedstawicielski. W tym pierwszym realizowanym w wiekach średnich i w XIX wieku przedstawiciel czyli mandatariusz był wykonawcą instrukcji wyborców i mógł być przez nich w każdej chwili odwołany. Mandat ten pojawił się potem w ruchach bolszewickich i krajach realnego socjalizmu. Natomiast mandat przedstawicielski przyjął się w czasie rewolucji burżuazyjnej w tym począwszy od francuskiej w 1789 i oznacza że deputowany reprezentuje cały naród, a nie wyborców czy okręg wyborczy.
Nasza konstytucja przyjęła mandat wolny wypływający z klasycznej formuły przedstawicielstwa. Zasada reprezentacji czyli przedstawicielstwa obejmuje wymienione wyżej referendum oraz inicjatywę ludową. Referendum zgodnie z art. 125 konstytucji może być przeprowadzane w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Referendum ogólno krajowe zarządza:
sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ustawowej połowy liczby posłów.
Prezydent RP za zgodą senatu sposób prowadzenia referendum zarówno ogólnokrajowego jak i samorządowych określają ustawy.
Inicjatywa ludowa w zakresie ustawodawstwa przysługuje 100 tyś obywateli mającym prawo do wybierania do sejmu z projektem takiej ustawy, musi być przedłożony plan skutków finansowych jej wykonania.

Podział zasady reprezentacji politycznej:

- wybory wiążą się z demokracją przedstawicielską, w czasie wyborów dochodzi do stosunku przedstawicielskiego

• mandat wolny i imperatywny

Prawo wyborcze:

• czynne: możliwość wybierania, art. 62.

• Bierne prawo wyborcze – prawo do bycia wybieranym, prezydenta nie traktuje się jako organu przedstawicielskiego, art. 99

Zasada prawa wyborczego (przymiotniki wyborcze):

Art. 96. 2. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 97. 2. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.

Funkcje wyborów:

- funkcja kreacyjna - polega na wyłanianiu i kształtowaniu składu personalnego organu przedstawicielskiego na czas kadencji.

- funkcja wyrażania woli wyborców - realizuje się poprzez poparcie programu politycznego kandydata. Wyborcy w ten sposób aktualizują własne poglądy i interesy.

- funkcja legitymująca - wybory legitymują, czyli udzielają poparcia dla całego systemu politycznego (system jest popierany przez naród, ale także ekipę rządząca mającą poparcie większości, wyłoniona w wyborach).

- funkcja kontrolna - wybory umożliwiają cykliczną kontrolę zgodności woli suwerena z działaniem reprezentantów.

- funkcja integracyjna - wyborcy jednoczą się wokół pewnych wartości społecznych, celów politycznych i programów. (ulubione pytanie)

Etatyzacja partii politycznych – upaństwowienie partii politycznych za pośrednictwem publicznego finansowania państwa.

Zasady prawa wyborczego (przymiotniki wyborcze):

1. powszechności - zakaz wyłączania czynnego udziału w wyborach poszczególnych obywateli lub ich grup, wyborców gwarantuje się także udział w procesie wysuwania kandydatów. Zasada oznacza zanik cenzusów wyborczych (dyskryminujące wyłączenie prawa wyborczego, obecnie dopuszczalne są 3 cenzusy – wieku: czyli wiek udział w wyborach 18, 21, 30, 35 lat, obywatelstwa: przysługuje prawo wyborcze obywatelom, domicylu: zamieszkania, związana ze statusem mieszkańca)

2. równości – 2 aspekty: formalny - każdy wyborca dysponuje taka samą liczbą głosów; materialny – równa siła głosu każdego wyborcy; jeden mandat powinien przypadać na taką sama liczbę wyborów, istotną rzeczą są okręgi wyborcze o określonej wyborców (problem gerrymanderingu).

Zasada ta modyfikowana jest przez tzw. klauzule zaporowe, które uzależniają przyznanie mandatów od uzyskania wyznaczonej przez prawo liczby głosów (ilościowo lub procentowo).

3. bezpośredniości - głosujemy bezpośrednio na kandydata, a nie na elektora, glosowanie osobiste (odrębna zasada?)

- Głosowanie za pomocą poczty - karty wyborcze są wcześniej wysyłane i sami głosujemy wysyłając głos

- Pełnomocnik wyborczy – nie ma jak go sprawdzić

- Pomoc osobie niepełnosprawnej – wyborca niepełnosprawny przekazuje informacje jak mamy glosować, a faktyczny akt głosowania zostanie dokonywany przez pełnomocnika.

4.Z. tajności wyborów (głosowania) – dotyczy tylko jednego elementu procesu wyborczego – głosowanie, jest to prawo a nie obowiązek (nie może to przyjmować agitacji wyborczej w lokalu wyborczym, ale organy wyborcze maja nam obowiązek zapewnić możliwość oddania głosu dyskretnego)

5.Z. wyborów wolnych – powiązana z wyborami proporcjonalnymi, przymus wyborczy związany jest z koniecznością przyjścia do lokalu wyborczego

6.Z. proporcjonalności wyborów – związana z preferencjami programowymi, muszą pojawić się listy wyborcze ( w przypadku wyborów większościowych nie musi ich być), musi funkcjonować matematyczny sposób przeliczania głosów na mandaty).

Wykład 8. – 30.11.2010:

Zasada proporcjonalności – odzwierciedlenie poglądów obywateli

Przeliczanie głosów na mandaty

- wyróżniamy 3 systemy przeliczania głosów na mandaty: mieszany, proporcjonalny i większościowy.

Prof., Banaszek – musi być system mieszany, 50% wieksz. i 50% prop.

System większościowy – zarówno w okręgach jedno, jaki i wielomandatowych, możemy glosować na listy wyborcze na podstawie tego systemu. Występuje gdy dokonujemy wyboru organu monokratycznego. Mandat uzyskuje ten kandydat w okręgu jednomandatowym, lub ta lista w okręgu wielomandatowym, która uzyskała największa liczbę głosów. Występuje dwie odmiany systemu większościowego:

• większość bezwzględna –wybrany zostaje ten co uzyska największą liczbę głosów, kandydat lub lista muszą uzyskać więcej niż połowę głosów, w przeciwnym razie dochodzi do 2 tury, do której mogą wejść dwaj kandydaci i dokonujemy między tymi kandydatami wyboru. Do drugiej tury mogą wejść wszyscy kandydaci lub wszyscy bez najsłabszego kandydata i będzie decydować większość zwykła.

• Większość względna - kandydat lub lista muszą otrzymać więcej głosów niż konkurenci. Nie ma drugiej tury.

Systemy proporcjonalne - zawsze wymagają okręgów wielomandatowych i stosowane są wyborach do organów kolegialnych. Zapewniają podział mandatów pomiędzy poszczególne ugrupowania, czy komitety wyborcze proporcjonalnie do liczy głosów oddanych na nie w wyborach.

Metody przeliczania głosów na mandaty

- występuje kilka(naście) metod. Te które są najczęściej stosowane to;

• Metoda d'Hondta

• Metoda Sainte-Laguë

• Zmodyfikowana metoda Sainte-Laguë

• Metoda Hare - Niemeyera

Metoda d'Hondta

- 10 mandatów do podziału. Na listę A oddano 43 tys. Głosów, a na listę B – 30 tys., C-19 tys. , D-10 tys., E-5 tys. Najpierw ustalamy ile głosów padło, następnie liczbę głosów oddanych na poszczególne listy, dzielimy przez 1,2,3,4, i dalsze liczby całkowite aż do chwili, gdy z uzyskanego ciągu ilorazów da się uszeregować tyle kolejno liczb największych ile jest mandatów do podziału. Następnie każdej liście przydzielamy tyle mandatów ile przypada jej liczb kolejno największych. Kolejność ustalamy według głosów, a nie według kolejności na liście.

- polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi przez kolejne liczby naturalne, a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów, wybieranych jest tyle, ile jest mandatów do obsadzenia.

- w przypadku gdy kilka komitetów uzyskało takie same ilorazy stosuje się różne metody dodatkowego szeregowania. W Polsce wybrano następujący sposób – jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany sposób, a list tych jest więcej niż mandatów do rozdzielenia, pierwszeństwo mają listy w kolejności ogólnej liczby oddanych na nie głosów. Gdyby na dwie lub więcej list oddano równą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga liczba obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów.

- faworyzuje największe partie

Klasyczna metoda Metoda Sainte-Laguë:

- polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów z liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się, dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi wyborczemu przez kolejne liczby nieparzyste: 1, 3, 5, 7, itd., a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów wybieranych jest tyle największych, ile jest mandatów do obsadzenia.

- faworyzuje małe partie

Zmodyfikowana metoda Metoda Sainte-Laguë

- modyfikacją jest zastąpienie pierwszego dzielnika 1 przez 1,4, 3,5,7 i wybiera 10 największych liczb, bo 10 mandatów, co sprzyja ugrupowaniom większym

- faworyzuje średnie ugrupowania

Metoda Hare'a-Niemeyera

X1 * Y/X = liczba uzyskanych mandatów

X1- ilość ważnych głosów na daną listę

Y -liczba mandatów do obsadzenia

X - ilość wszystkich głosów

Tury podziałów mandatów

- najpierw wg liczby, która znajduje się przed przecinkiem

- potem pozostałe mandaty do tych ugrupowań, które mają najwięcej po przecinku

Ocena systemów proporcjonalnych i większościowych

Systemy większościowe:

- umożliwiają łatwo osiągnięcie większości parlamentarnej zdolnej do stworzenia rządu i zapewniają stabilność rządu.

- ułatwiają zmianę rządu, gdyż niewielkie zmiany w poparciu społecznym dla określonej partii mogą przynieść niewspółmierny efekt decydujący o jej pozycji.

- stosuje się proste procedury wyborcze, a co za tym idzie prostsze procedury są tańsze

-systemy większościowe stymulują bliższe związki przedstawicieli z wyborcami, gdyż można zostać wybranym tylko w okręgu wyborczym, a jednomandatowe okręgi są małe.

- deputowani są mniej zależni od kierownictwa partii.

- podobne argumenty pojawiają się przy finansowaniu partii politycznych (zbliża to ich do wyborców)

- wyraźna jest odpowiedzialność partii rzadziej. W koalicjach ta odpowiedzialność rozmywa się.

Systemy proporcjonalne:

- zapewniają reprezentację w organach przedstawicielskich różnych poglądów, przez co skład organów odzwierciedla rzeczywiste preferencje polityczne społeczeństwa.

- Rząd koalicyjny charakterystyczny dla systemów proporcjonalnych uwzględnia interesy różnych grup społecznych

- regułą jest odpowiedzialność poszczególnych ministrów.

- systemy proporcjonalne zapewniają równość siły głosu, przez co zmniejszają liczbę tzw. „głosów straconych”.

- listy wyborcze umożliwiają otrzymanie mandatu osobom merytorycznie dobrze przygotowanym, które nie mogą zabiegać o poparcie w okręgach wyborczych

- małe i nowe partie łatwiej mogą uzyskać mandaty w parlamencie i tym samym zapewnić reprezentację swojemu elektoratowi

- partie koalicyjne reprezentując interesy różnych grup społecznych i zawierając kompromisy, lepiej reprezentują interesy całego społeczeństwa.

System mieszany – łączy zasady ordynacji proporcjonalnej i większościowej. Każdy wyborca dysponuje dwoma głosami. Jeden oddaje na konkretnego kandydata w okręgu jednomandatowym, a drugi na listę partyjną. Do parlamentu wchodzą wszyscy kandydaci wybrani w okręgach jednomandatowych oraz część kandydatów z list partyjnych. System ten z założenia ma eliminować wady pozostałych systemów. Występuje m.in. w Niemczech.

Wykład 9. – 07.12.2010:

Partia polityczna - zorganizowane struktury jednoczące obywateli dla formułowania wyrażania i realizacji celów politycznych. Dążą one do zdobycia władzy politycznej w państwie, głównie przez zdobycie większości w państwowych i samorządowych organach przedstawicielskich. Traktowane są podstawowa forma zrzeszeń przez które zostaje wyrażona wola polityczna społeczeństwa, a także realizuje się w sposób pośredni wpływ społeczeństwa na kierunek i sposób sprawowania władzy publicznej. Niekiedy traktowane są jako element społeczeństwa obywatelskiego, ale zostały wyrażone w odrębnym przepisie, więc bardziej należy kojarzyć je z pluralizmem politycznym. Partie są zrzeszeniami obywateli funkcjonującymi w społeczeństwie. Istotna jest indywidualna nazwa partii.

Art. 11 K 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

Finansowanie partii politycznych jest jawne.

- wewnątrz partie nie musza być demokratyczne

Art. 13 K Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

- istotna jest nazwa indywidualna partii (ma to znaczenie na poziomie rejestracji, nie mogą być mylące)

- muszą mieć strukturę organizacyjną opartą na odpowiedniej formie, dobrowolnym członkostwie i program działania (struktura partii politycznej może mieć charakter wodzowski – nie musi mieć charakteru demokratycznego)

- partie polityczne posiadają uprzywilejowana pozycję w sferze życia politycznego. W wyborach większe szanse mają partie polityczne niż indywidualni kandydaci. Inaczej jest nieco w wyborach lokalnych, ale i tak odgrywają bardzo duża role w funkcjonowaniu organów przedstawicielskich. Preferencje w dostępie do środków masowego przekazu, np. podczas wyborów.

- przywództwa posiada decydujące znaczenie

- istotne jest postępowanie rotacyjne i rola TK (art. 13)

- nie można odwołać się do sądu w sprawie usunięcia z parti

Funkcje partii politycznych:

- artykulacyjna – partie polityczne kształtują i wyrażają opinie poszczególnych grup społecznych

- wyborcza – biorą one udział w procesie wyborczym do organu przedstawicielskiego

- wyłaniania elit politycznych – związana jest również z desygnowaniem kandydatów na piastunów różnych urzędów publicznych

- integracyjna – podejmują działania na rzecz integracji grup społecznych stanowiących zaplecze danej partii. (ulubione pytan

Apolityczność niektórych sfer życia państwowego – niektóre stanowiska państwowe wymagają braku przynależności do partii politycznej. Występuje najczęściej w władzy sadowniczej, KRRiT (art. 214 ust 2 Konstytucji), prezes NIK, NBP, RPO, RPD,

Podział na partie:

1. Rządzące – te, które sprawują rządy (wchodzą w skład rządu i większości parlamentarnej), zwykle koalicje, uczestniczą bezpośrednio w sprawowaniu władzy

2. Opozycyjne – bardzo ważny składnik demokracji, ważniejszy nawet niż wielopartyjność, dążą do sprawowania władzy metodami demokratycznymi

Finansowanie partii i możliwość prowadzenia przez nie działalności gospodarczej

- ogólny zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, ale jest możliwość prowadzenia przez partię polityczną działalności własnej polegającej na sprzedaży tekstu statutu lub programu partii, a także przedmiotów symbolizujących partię i wydawnictw popularyzujących cele i działalność partii politycznej oraz na wykonywaniu odpłatnie drobnych usług na rzecz osób trzecich z wykorzystaniem posiadanego sprzętu biurowego.

Tryby tworzenia partii politycznych:

1. System koncesyjny – organ państwa udziela zezwolenia na działanie partii politycznej.

2. System administracyjny – dopuszcza się nadzór nad działalnością partii politycznych ze strony organów administracji państwowej.

3. System rejestracyjny – uznaje się pełną swobodę tworzenia partii politycznych, które po założeniu zostają zarejestrowane, jeśli spełnią określone prawem warunki. Najczęściej to:

- złożenie wniosku o rejestrację

- przedstawienie wykazu założycieli oraz programu i statutu partii.

Odmowa rejestracji może nastąpić jedynie z powodu niezgodności z prawem i możliwe jest jej zaskarżenie. Ostateczne rozstrzygnięcie powoduje Sąd Powszechny i Konstytucyjny.

4. System notyfikacyjny – notyfikuje (zawiadamia) odpowiedni organ państwowy o swoim powstaniu i istnieniu.

Systemy partyjne w państwach demokratycznych:

W państwach demokratycznych (3 podstawowe systemy):

• System partii dominującej bardziej ma znaczenie historyczne; wyróżnia się go, aby zaznaczyć różnice z państwami niedemokratycznymi - istnieje więcej niż jedna partia w państwie, ale tylko jedna z nich w dłuższym okresie uzyskuje przewagę i zdolna jest do sprawowania władzy i do samodzielnego tworzenia rządu większościowego, pozostałe partie posiadają nieliczną reprezentację w parlamencie lub jej w ogóle nie posiadają, np. Szwecja i socjaldemokraci w latach 60 i 70 XX wieku

• System dwupartyjny - istnieje więcej partii w państwie, ale tylko jedna z dwóch głównych partii wygrywa wybory i zdolna jest do samodzielnego tworzenia rządu większościowego. Druga z głównych partii posiada stosunkowo dużą reprezentację w parlamencie, a pozostałe nieliczną lub przybierają status pozaparlamentarny, np. Wielka Brytania.

• System wielopartyjny - w państwie istnieje więcej partii politycznych i więcej niż dwie maja szanse wygrać wybory i samodzielnie tworzyć rząd większościowy. Brak jest jednej partii, która w dłuższym okresie uzyskuje stałą przewagę w wyborach, do sprawowania rządów przeważnie niezbędne jest tworzenia koalicji i te koalicje mogą przybierać ustabilizowany lub nieustabilizowany.

- ustabilizowane – np. Niemcy

- nieustabilizowane – np. Polska, Włochy

W państwach niedemokratycznych

• system monopartyjny – zakłada istnienie tylko jednej partii politycznej, która sprawuje władzę.

• system partii hegemonicznej- w którym zakłada się istnienie więcej niż jednej partii, ale tylko jedna z tych partii ma decydujący wpływ na władze państwowa. Inne partię są z nią w stałej koalicji i nie maja szans na samodzielne sprawowanie władzy. Prawnie zakazane jest istnienie partii opozycyjnych, np. PRL.

Zasada pluralizmu politycznego:

- art. 11 Konstytucji – wolność tworzenia i działania partii politycznych. Problem z finansowaniem partii politycznych (odnosi się tylko do sfery politycznej i nie jest to równoznaczne z innymi dzielności)

-art.20

- art.22

- chodziło o to czy partia polityczna może prowadzić działalność gospodarczą i czy ustawodawca może ograniczyć ustawowo to prawo

Wyrok TK z 14 grudnia 2004 K-25/03 – jeśli chodzi o sferę wolności to zawsze będzie odnosić się do osoby fizycznej i prawnej, ale najczęściej taka osoba prawna, w której państwo nie posiada udziału. W takim układzie TK bardzo restrykcyjnie podchodzi do takich podmiotów (z udziałem skarbu państwa) i odmawia im występowania ze skarga do TK.

- Poza tym TK stwierdził, że partie polityczne są bardzo istotnym elementem demokracji – element państwowotwórczy demokracji

- TK wprost stwierdził, ze konstytucyjna gwarancja swobody działalności gospodarczej nie jest adresowana do podmiotów publicznych, bo mogą oddziaływać ten system

W wyroku TK stwierdził, że partie polityczne stanowią państwowotwórczy element demokracji, a swoboda działalności gospodarczej jest adresowana do osób fizycznych i innych podmiotów korzystających z praw i wolności przysługujących człowiekowi i obywatelowi. Formuły tej nie można stosować do podmiotów prawa publ., w szczególności instytucji państwowych i samorządowych, które dysponują szczególnymi środkami wywierania wpływu na gospodarkę. Do podmiotów tych zdaniem TK należy zaliczyć także partie polityczne.

Szczególna pozycja ustrojowa partii politycznych, które są elementem systemu politycznego RP decyduje o niedopuszczalności prowadzenia przez nie działań gospodarczych, zaś ustawodawca może wyraźnie wskazać jedynie pewien zakres tego typu aktywności.

Konstytucja nie przesądza o systemie finansowania partii politycznych (wskazuje tylko, że jest jawny)

- Dwa modele finansowania partii politycznych.

• System liberalny

• System instytucjonalny (=system limitowanych źródeł dochodów)

W jednym i drugim jest wielość źródeł finansowania partii politycznych. Przewaga systemu budżetowego decyduje o tym, że klasyfikujemy dany system jako instytucjonalny.

Podstawowe źródła finansowania partii Politycznych: składki członkowskie (samofinansowanie), darowizny, dochody z własnego majątku, Inne źródła: spadki, zbiórki publiczne

W systemie liberalnym – składki, własny majątek – samofinansowanie partii politycznych, darowizny. Współcześnie takie środki są niewystarczające, przeważnie mamy do czynienia z koniecznością wpłacania niskiej (symbolicznej) składki, aby liczyć na możliwie wielki elektorat. Duże znaczenie finansowania z działalności gospodarczej, finansowanie niepubliczne – z darowizn członków partii lub osób spoza partii. Wchodzą w grę inne źródła – spadki, zbiórki. W systemie liberalnym w minimalnym zakresie dopuszcza się finansowanie publiczne w postaci dotacji, bądź subwencji. Założeniem jest jawność finansowania, ona stanowi podstawę do osądu politycznego partii. W przypadku darczyńców ich jawność uznawana jest jako element zapobiegający działaniom nieetycznym lub nielegalnym. oparty jest głównie o dochody ze składek członkowskich i z własnego majątku, tzw. samofinansowanie partii. W systemie tym finansowanie publiczne może istnieć w minimalnym zakresie lub w ogóle nie zachodzić. Jawność finansowania związana jest z poddaniem działalności partii osądowi publicznemu.

W systemie instytucjonalnym (system limitowanych źródeł dochodów) - będą występowały te wszystkie źródła finansowania, ale jest reglamentacja darowizn, działalności gospodarczej (obecnie ogranicza się do sprzedaży gadżetów partyjnych), etc. Przewaga występuje po stronie dochodów publicznych – subwencje i dotacje z budżetu państwa, stanowią one stałe i pewne źródło finansowania partii politycznych. W przypadku jawności finansowania ustala się wyższy standard (w postaci przejrzystości, transparentności), pojawia się element rzeczywistej kontroli wykorzystania środków publicznych (kontroluje to państwowa komisja wyborcza, natomiast państwa komisja wyborcza i organy pomocnicze nie posiadają środków, które w rzeczywisty sposób pozwolą na sprawdzenie sprawdzań). Partie polityczne mają obowiązek formułować sprawozdania, inaczej może być im odcięta dotacja budżetu państwa. polega na reglamentowaniu źródeł dochodów. Dopuszcza się możliwość finansowania z funduszy niepublicznych, w tym samofinansowania, co jest zgodne z koncepcją ukształtowaną tradycyjnie samodzielnego utrzymywania się partii.

Partie polityczne zbliżają się do państwa, stają się aparatem państwa, przez co zauważamy oddalenie od wyborców.

Niezależnie od systemu finansowania zawsze (lib., inst.) mogą występować źródła finansowania

Wykład 10. – 14.12.2010:

Społeczeństwo obywatelskie

Art. 12 - idea społeczeństwa obywatelskiego:

Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.

Idea społeczeństwa obywatelskiego opiera się na dwóch założeniach:

- każdy obywatel funkcjonuje równocześnie w kilku układach społecznych, przede wszystkim politycznym, pracowniczym, terytorialnym. W każdym z tych układów obywatel ma określone interesy i dążenia. Powinien zatem dysponować odpowiednimi instrumentami ich artykulacji i realizacji.

- interesy i dążenia maja ze swojej natury charakter zróżnicowany, często przeciwstawny. Zatem proces ich wyrażania musi być pluralistyczny, czyli polegający na możliwości równoległego formułowania konkurencyjnych programów i tworzenia organizacji służących ich realizacji.

TK ustalił znaczenie pojęcia społeczeństwa obywatelskiego - 27 maja 2003, w sprawie K17/03 (wyrok o referendum ogólnokrajowym):

- społeczeństwo obywatelskie jest to społeczeństwo, wolnych, świadomych, aktywnych i zaangażowanych w sprawy publiczne obywateli. Obywatele nie maja żadnych przeszkód prawnych organizowania się w sposób odpowiadający ich potrzebom, celom i interesom. Nie ma takiego elementu życia publicznego, w którym nie uczestniczą obywatele zorganizowani w organizacjach społecznych stowarzyszeniach, czy fundacjach.

Idea społeczeństwa obywatelskiego opiera się na dwóch elementach:

1. Każdy obywatel funkcjonuje jednocześnie w kilku układach społecznych, przede wszystkim politycznym, pracowniczym i terytorialnym. W każdym z nich ma określone interesy i dążenia. Powinien zatem dysponować odpowiednimi instrumentami ich artykulacji i realizacji.

2. Interesy i dążenia mają ze swej natury charakter zróżnicowany, często przeciwstawny, zatem proces ich wyrażania musi być pluralistyczny, polegający na możliwości równoległego formułowania konkurencyjnych programów i tworzenia organizacji, służących ich realizacji.

W wyroku z 2003 r. dot. konstytucyjności ustawy przez referendum, pojęcie społeczeństwo obywatelskie musi być rozumiane jako społeczeństwo wolnych, świadomych i zaangażowanych w sprawy publiczne obywateli. Obywatele nie mają żadnych przeszkód prawnych w zakresie organizowania się w sposób odpowiadający ich potrzebom, celom i interesom. Nie ma takiego elementu życia publicznego, w którym nie uczestniczą obywatele, zorganizowani w organizacje społeczne, stowarzyszeniach czy fundacjach.

Elementy tworzące społeczeństwo obywatelskie:

Art. 12 K. RP zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno – zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych stowarzyszeń.

Art. 58 K. wolność zrzeszania się – każdemu się ją zapewnia

Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność sprzeczne są z K. lub ustawą

Przejawy:

Grupy Lobbingowe (grupy interesu):

- działalność przedstawicielska uzupełniająca proces wyborczy,

- może być podejmowana w interesie ogólnym

- grupy działające, promujące np. jakieś miasto

- różnią się od partii politycznych tym, że nie zależy im na władzy tylko promocja pewne postawy, ma różny wymiar, najczęściej są tylko pewne zakresy, w których ta działalność jest uregulowana

- podejmowane poza formalnymi przepisami

- ustawa lobbingowa w procesie stanowienia prawa, ustawa z dnia 7 lipca 2005

Grupy interesu – pewna zbiorowość, która chce zapewnić sobie możliwość wpływania na decyzje państwa, na rynek lub na inne społeczne lub gospodarcze procesy, zgodnie ze swoimi interesami. Od partii politycznych różni się tym, że nie zabiegają o władzę, nie dążą do sprawowania rządów, są apolityczne.

Mogą być one grupami lobbingowymi, co też jest instytucją społeczeństwa obywatelskiego, pod pewnymi warunkami:

• O ile mają trwały charakter, który pozwala na zapewnienie skuteczności działania

• Istnieje cel materialny czy moralny, dla którego się sformułowały

• Posiadają strategię działania oraz instrumenty obrony interesów, które pozwalają na wywieranie presji na decydentów

Grupy lobbingowe – mogą także reprezentować swoje interesy, które są zgodne z interesem ogółu, utożsamianym z dobrem wspólnym.

Lobbing oznacza wywieranie wpływu, które utożsamiane jest przede wszystkim z decyzjami, reprezentującymi interes partykularny (jednostkowy).

- Lobbing traktowany jest jako działalność przedstawicielska, uzupełniająca prawo wyborcze.

- Umożliwia artykulacje interesów publicznych, umożliwia obywatelom udział w sprawach publicznych.

- To instytucje, które transmitują wolę obywateli do władzy. Lobbing musimy kojarzyć jako działalność zgodną z prawem. Lobbingiem nie będzie działalność, która wykorzystuje środki niezgodne z prawem, ale także wówczas, gdy prowadzi do środków niezgodnych z prawem.

- Nie jest określony w ustawie, najwyżej w określonych „kawałkach”.

Ustawa o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa z 7. 07. 2005 r.

- Pojmowany jest jako instytucja, która ma wpływać na zapewnienie dobrego pod względem prawnym prawa.

By uznać działalność za lobbingową, musi spełniać następujące kryteria:]

1. Celem tej działalności musi być wywieranie wpływu na decyzje władz.

2. Musi istnieć zamiar wywierania tego wpływu.

3. Istnienie pośrednika mdz obywatelem a władzą.

Związki zawodowe - traktowane jako element społeczeństwa obywatelskiego, ich pozycja jest bardzo silnie zaznaczona w konstytucji, traktowane jako quasi partie polityczne (zbliżające się do partii politycznych w kontekście działania Solidarności)

- art. 59 K – wolność zrzeszania się w związkach zawodowych.

- 17 listopada 1998 K-42/97 – układy zbiorowe pracy jako źródła prawa powszechnie obowiązującego (Kaczyński stanowczo się za tym opowiadał)

są elementem społeczeństwa obywatelskiego, wyrażają one interesy pracowników, to instytucje zrzeszające grupę zawodową. Interesy są przedstawiane względem pracowników.

TK w jednym z wyroków określił rolę związków zawodowych jako quasi partii politycznych. Partie polityczne s ą traktowane jako państwowotwórczy element, dochodzi do ich upaństwowienia, są traktowane jako podmiot publiczno – prawny.

O tym, jak jest silna pozycja partii polit. Świadczy art. 77 ust. 2 K: związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje maja prawo do rokowań w szczególności w celu rozwiązania sporów zbiorowych oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.

Samorząd terytorialny

Art. 15. 1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej.

2. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa.

Art. 16. 1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.

2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność

Kościoły i związki wyznaniowe - art. 53, istotna rola kościoła i związków wyznaniowych

Wolność wypowiedzi, a KRRiT

Zasada pomocniczości

- funkcjonuje w polskiej konstytucji tylko w preambule.

Umocnienie uprawienia obywateli i ich wspólnot

- pierwszeństwo powinno być przyznane obywatelom

- opiera się na założeniu, że zadania, które mogą być realizowane przez jednostkę nie powinny być realizowane przez państwo. Organy państwowe niższego rzędu mogą być wyręczone przez organy nadrzędne, tylko jeśli nie są w stanie same wywiązywać się ze swoich obowiązków. Ponadto organy wyższego rzędu mogą je zastąpić, jeśli są w stanie wykonać działanie efektywniej. Kluczową rolę zasada subsydiarności odgrywa w gospodarce.

- opiera się na dwóch założeniach:

- tyle wolności, ile można, tyle uspołecznienia, ile jest potrzebne,

- tyle społeczeństwa, ile można, tyle państwa ile jest konieczne.

Konstytucja – prawo oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.

Wspólnoty obywateli – samorząd terytorialny na poziomie gminy, pomocniczości będzie uzasadniać pomoc na poziomie lokalnym.

24 marca 1998 k 40/97,

18 lutego 2003 K 24/02,

26 maja 2009 P-58/07 - dotyczył ustawy o podatku akcyzowym. Każdy podatnik mógł sam sobie ustalić wzór ewidencji i zwrócić do US o zatwierdzenie tej ewidencji. Dzieje się bardzo rzadko, ze organy podatkowe pozwalają na jakąś swobodę w prawie podatkowym.

Wykład 11. – 21.12.2010:

Zasada podziału władzy i równoważenia się władz:

- Art. 10. 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

- nie ma jednej teorii podziału władzy

- podział władzy jest najmniej oczywistą zasadą ustrojową

- mamy jedną władzę i ona na poziomie organów będzie dzielona

- bardziej idea niż zasada, nie ma charakteru zamkniętego,

- przy zasadzie podziału władzy nie chodzi o to, aby władza była podzielona równo, często władza sądownicza jest separowana od innych władz (ustawodawczej i wykonawczej). Występuje niesymetryczna ilość kompetencji organów, ale łagodzi ją zasada współdziałania władz (dotyczy wszystkich wymiarów władzy, współdziałania w ramach jednej władzy, ale także jest związane ze współdziałaniem z poszczególnymi władzami i organami – np. rada gabinetowa przejaw współdziałania prezydenta i rady ministrów, nie jest organem, bo nie ma żadnych kompetencji, kontrasygnata jest również przejawem współdziałania).

- art. 134. Prezydent, a siły zbrojne

- nie chodzi o to, aby władza była podzielona na art., wł wyk, sąd,

- każda z podziału władz jest podzielona: wł. Sąd – sądy i trybunały, wł. Wyk. – prezydent, rada ministrów, wł. Ust. – sejm, i senat.

Zasada uniwersalna zasada współdziałania władz: wł. Wyk, sąd, związana z działaniem między poszczególnymi władzami i podmiotami (organami występującymi w państwie)

Kontrasygnata - ogólne pole działania, udziela w Polsce premier, ponosi przez to odpowiedzialność polityczną.

Kooperacja pozytywna dążenie do wspólnego celu z pozytywnymi działaniami, np. współdziałanie sejmu i senatu w procesie uchwalania ustaw,

Kooperacja negatywna kiedy prezydent składa weto lub składa skargę do TK (ma uprawnienia tamujące proces ustawodawczy).

- władza sadownicza - przewaga po stronie sądów. Trybunały nie sprawują wymiaru sprawiedliwości, ale mimo to wykonują władzę sądowniczą. TK - negatywny ustawodawca: uchyla niezgodne z konstytucja ustawy; ustawodawca pozytywny: swoimi orzeczeniami wpływa na kształt prawa. Czy jest organem kontroli prawa?

Równowaga władz – należy tak rozdzielić kompetencje pomiędzy poszczególne organy (wł. Wyk, sąd, ust.), aby nie dochodziło do przewagi żadnej z tych władz, aby nie tworzyć hierarchii władz. Poza tym poszczególne władze są dwuczłonowe, co zapobiega supremacji (sejm i senat, prezydent i rada ministrów, sądy i trybunały)

-cząstkę danej władzy przekazuje się innej władzy w ramach równoważenia systemu władzy (np. upoważnienie do wydawania rozporządzeń Radzie Ministrów)

- podział przedmiotowy (funkcjonalny) – cząstka tej władzy wyjmuje się z jednej i przekazuje innemu, w celu zapewnienia płynności.

- władza sądownicza – separacja władzy i stworzenie jakiś powiązań kreacyjnych, sędziowie powoływani przez prezydenta

3 aspekty zasady podziału władzy w sensie prawnym:

a. aspekt funkcjonalny (przedmiotowy) – działalność państwa jest podzielona na trzy rodzajowo różne sfery działania:

- Prawodawstwo - wydawanie ogólnie obowiązujących norm prawnych,

- Wykonawstwo - realizacja zadań państwa i sądownictwo polegające na rozstrzyganiu sporów prawnych. Jest teoria dzielącą władzę na dwie sfery: tworzenie prawa i stosowanie prawa – władza ustawodawca i połączona władza wykonawcza i sądownicza.

- Sądownictwo – polegające na rozstrzyganiu sporów prawnych

2. rodzaje: tworzenie i stosowanie prawa

b.aspekt organizacyjny (podmiotowy) – funkcje państwa zostają powierzone różnym organom lub ich grupom. prawodawstwo parlamentowi, wykonawstwo – rządowi i organom administracji rządowej oraz sadownictwo – sadom powszechnym, szczególnym i konstytucyjnym

c.aspekt personalny (zasada niepołączalności; Incompatibilitas) – 1.zakaz łączenia funkcji w zakresie poszczególnych stanowisk państwowych lub państwowych z innymi lub z inną działalnością. Niekiedy ten zakaz jest bardzo rygorystycznie stosowany (np. prezydent, RPO). Nie tylko zakaz łączenia stanowisk (ujecie formalne), czyli jako zakaz łączenia stanowisk równocześnie w różnych podmiotach (art. 103 konstytucji), ale i w aspekcie materialnym - oznacza zakaz przyjmowania korzyści materialnych (art. 107 – zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub JST, zakaz nabywania tego majątku). 2. Zakaz pełnienia stanowisk – kilku przez tę samą osobę, art.103 K

NBP – organ państwa wg TK działający wg władztwa monetarnego, państwowa osoba prawna o szczególnym statusie, jego organom przypisuje się uprawnienia prawotwórcze w stosunku od innych banków komercyjnych.

- art. 122 ust. 4

Pojęcie suwerenności i niepodległości:

Suwerenność:

• Zewnętrzna – opisywana jako stan normatywny i faktyczny, w którym organy państwowe są niezależne od innych państw i organizacji rządowych, a władza jest najwyższa, pierwotna i prawami nieograniczona na danym terytorium.

• Wewnętrzna – polega na możliwości swobodnej regulacji stosunków wewnętrznych i porządku społecznego oraz opiera się na formalnym rozdzielaniu organów państwa od organizacji politycznych a także na zwierzchnictwie terytorialnym i personalnym. Zwierzchnictwo – wykonywanie władzy wobec wszystkich składników terytorialnych państwa oraz w stosunku do wszystkich podmiotów egzystujących na terytorium państwa niezależnie od ich formy prawnej i przynależności państwowej.

Niepodległość państwa – uwydatnia suwerenność państwa w niezależności od innych państw

Art. 5 K

Art. 104 K ust. 2

Art. 130 K

Pojęcie państwa jednolitego:

Rzeczpospolita Polska jest państwem traktowanym jako jedność. Unitarna forma państwa stanowi konsekwencję faktu, że polskie społeczeństwo jest jednorodne i zintegrowane. Wspólnota obywateli polskich jest jednolita pod względem wyznaniowym i narodowym. Przeważająca większość ludzi posiadających obywatelstwo Rzeczpospolitej Polskiej to osoby wywodzące się z narodowości słowiańskiej (polskiej). Pozostałe grupy etniczne, jak choćby Ukraińcy, Niemcy, Czesi, czy Słowacy, stanowią niewielki procent. Zdecydowana większość naszego społeczeństwa deklaruje przynależność do Kościoła Katolickiego, podkreślając swoje chrześcijańskie wychowanie. Jedność kultury i tradycji została wypracowana już w przeszłości. Wspólne doświadczenia historyczne, nagromadzone z kilku wieków stanowią źródło tożsamości narodowej i świadomej przynależności etnicznej. Rzeczpospolita Polska występuje w polityce zagranicznej jako jeden, unitarny, podmiot prawa międzynarodowego.

Wykład 12. – 04.01.2011

Zasada demokratycznego państwa prawa - urzeczywistniająca zasadę sprawiedliwości społecznej

- Art. 2 K. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

- spór w doktrynie na temat tego, czy jest to zasada? - bardziej to klauzula demokratycznego państwa prawnego (pojęcie otwarte, spinające w sobie kilka zasad, odwołuje się do pewnej doktryny filozoficznej). Traktowana jako pewna wartość, na której opiera się cały system polityczny, prawny, społeczny, etc.

- można wskazać pewne kategorie szczegółowe składające się na państwo prawa:

a. państwo prawa - to organizacja, która ograniczana jest przez kilka kategorii, m.in. podział władzy, hierarchię aktów normatywnych, deklaracje praw indywidualnych i zbiorowych oraz odpowiedzialność rządzących przed rządzonymi. Z niej wynika również podział władzy w państwie. Przyjmuje się że państwo prawa i podział władzy to sprzężone kategorie - zaprzeczenie struktury nadrzędności sejmu.

Państwo prawa opiera się na hierarchii aktów normatywnych (konstytucja – akt o nadrzędnej wadze, ustawa, rozporządzenie, deklaracja, zabezpieczenie praw indywidualnych i zbiorowych, odpowiedzialność przed rządzącymi – wybory)

Urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej. Zasada to tak naprawdę klauzula państwa prawnego, jest ona formuła prawną, której wprowadzenie do tekstu prawnego oznacza przyjęcie określonego modelu regulacji stosunków społecznych objętych ta klauzulą. To przyjęcie określonych norm prawa: dot. materialnej i formalnej strony stosunków społecznych.

Demokracja państwa prawa – łączy się z sprawiedliwością społeczną gwarantuje jednostce dobrobyt

Przestrzeganie prawa – ujęcie formalnie prawem jest wszystko co zostało ustanowione na odpowiednich reguł. Prawo musi reprezentować odpowiednie wartości, czyli np. sprawiedliwość społeczna.

Ujęcie formalne państwa prawa państwo, w którym prawo jest pewne, organy państwa działają na podstawie i w granicach prawa. Kojarzone jest z praworządnością.

Ujęcie materialne państwa prawa podstawowymi kategoriami są solidarność i demokracja.

Co to jest prawo pozytywne?

- wszystko co zostało ustanowione lub uznane w odpowiedni sposób przez organy państwa (oddzielnie od prawa naturalnego, nie oznacza, że prawo pozytywne nie jest zakorzenione w prawie naturalnym, ale uznajemy, że podstawa do działania organów państwa musiało zostać ustanowione – ustawa, konstytucje, rozporządzenie, etc lub uznane – umowy międzynarodowe, ogólne zasady prawa międzynarodowego, ew. precedens, ale nie w Polsce).

• - Prawo pozytywne ustanawiane przez organy państwa bądź też ustalane na zasadzie konsensualizmu i uznane przez organy państwa (umowy międzynarodowe, układy zbiorowe pracy i inne porozumienia).

• Akty typu zarządzeniowego – reguły określone ( zarządzenia – przez organy monokratyczne, uchwały – przez organy kolegialne).

• Art. 91 K.

• Art. 87 ust. 2 K.

• Art. 234 ust. 2 K.

Co do tych wszystkich aktów istnieje domniemanie ich powszechnego obowiązywania.

Różnica między prawem powszechnie obowiązującym a wewnętrznie obowiązującym. Dwie kategorie:

1. Adresata aktu.

Prawo powszechnie obowiązujące może być adresowane do wszystkich podmiotów w państwie, do człowieka i obywatela.

2. Regulowanych stosunków.

Prawo wewnętrzne może regulować tylko stosunki, które dotyczą wewnętrznej struktury – minister reguluje sytuację prawną podporządkowanych mu urzędników. Prawo wewnętrznie obowiązujące reguluje postępowanie jednostek podporządkowanych organowi, np. sytuacja prawna urzędnika.

Prawo powszechnie obowiązujące – uznaje je konstytucja, źródła prawa dychotomiczne (dwudzielne)

Prawo wewnętrzne – ustanowione w sprawach wewnętrznie administracji, kategorie nie uznawane za prawo.

- ważne jest ukształtowanie systemu prawa w Polsce jest dychotomiczny podział źródeł prawa: prawo powszechnie obowiązujące i prawo obowiązujące wewnętrznie (prawo spraw wewnętrznych administracji; kategoria nieuznawana za prawa, ale w Polsce to źródła prawa i powinny odpowiadać zasadom Konstytucji). Zamknięcie podmiotowe i przedmiotowe prawa powszechnie obowiązującego.

Prawo powinno posiadać pewne właściwości formalne:

- powinno charakteryzować się spójnością, przejrzystością rozumianą również jako dostępność tego prawa.

- prawo powinno cechować się proporcjonalnością rozumianą jako adekwatność celów i środków,

- następnie mamy do czynienia ze stabilnością prawa i tu identyfikujemy ochronę praw nabytych, zakaz wstecznego działania praw (zakaz retroaktywności),

- ochronie polega również zasada zaufania do obowiązującego prawa (to nie jest katalog zamknięty), prawo to kategoria do której powinniśmy mieć zastosowanie

Jeśli chodzi o właściwości materialne – oznacza nakaz zachowania pewnych wartości przez prawo. Prawo powinno być sprawiedliwe, równe dla wszystkich, powinno kierować się humanizmem, etc. Powinny wynikać ze szczegółowych przepisów konstytucji. Oznacza on nakaz zachowania pewnych wartości przez prawo. Tymi wartościami będzie: równość, humanizm, wymaganie rozważnego nakładania obowiązków na obywateli, sprawiedliwość, solidarność, pomocniczość, ochrona godności człowieka, poszanowanie praw jednostki.

- aspekt materialny – wszystkie zasady powinny wynikać z przepisów szczegółowych konstytucji (np. równość - art. 32 konstytucji).

- ważna kwestia ochrona praw jednostki (wyznaczają aksjologie państwa prawnego). Wśród tych kategorii jako element niezbędny uznaje się prawo do sądu (w polskiej konstytucji jest wysłowiony bezpośrednio, ale jeśli nie było by to wywodzilibyśmy je z tej zasady)

Prawo do sądu: element niezbędny w państwie prawnym

24.10.07 wyrok SK 7/06 - wyrok dotyczący asesorów

- TK zakwestionował to, że orzekali, ponieważ nie byli niezawiśli (podlegali ministrowi sprawiedliwości), ale orzekać mogą osoby również, które niekoniecznie mają wykształcenie prawnicze (np. instytucja ławników)

-TK stwierdził, że prawo do sądu obejmuje w szczególności:

- prawo do uruchomienia odpowiedniego postępowania sądowego

- prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej, zgodnie z zasadami sprawiedliwości, jawności i dwuinstancyjności.

- prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia

- TK dodał czwarty element prawa do sądu: prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawę.

Stąd też w ujęciu konstytucyjnym powinien spełniać cztery wymagania (właściwy, niezależny: sądy są niezależne od innych podmiotów, daleko idąca separacja w ramach podziału władzy; bezstronny i niezawisły – sędziowie, nie mogą polegać żadnym naciskom prawnym, czy to innego rodzaju)

TK opisała niezawisłość: polega na tym, że sędzia działa wyłącznie w oparciu o prawo, zgodnie z własnym sumieniem i wewnętrznym przekonaniem. Niezawisłość ta obejmuje szereg elementów:

- bezstronność w stosunku postępowania

- niezależność wobec organów, czy instytucji pozasądowych

- samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sadowych,

- niezależność od wpływów czynników politycznych, zwłaszcza partii politycznych

- wewnętrzna niezależność sędziego

Prawo do sądu składają się z następujących elementów:

1. Rozpatrzenie sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd.

2. Prawo do korzystania z obrony.

3. Rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie.

4. Prawo do drugiej instancji.

5. Prawo do odszkodowania za nielegalne działania władz.

Sąd musi być właściwy, niezależny, bezstronny, niezawisły.

Niezależność głównie odnosi się do sadów jako władzy, a niezawisłość do sędziów.

Niezawisłość – polega na tym, że sędzia działa wyłącznie w oparciu o prawo, zgodnie ze swoim sumieniem i wewnętrznym przekonaniem. Sędzia jest zatem bezstronny w stosunku do uczestników postępowania, niezależny wobec organów czy instytucji pozarządowych, , samodzielny wobec władz czy innych organów sądowych, niezależny od wpływu czynników partyjnych oraz dysponujący wewnętrzną niezależnością.

Niezawisły sąd tworzą osoby, którym prawo nadaje cechę niezawisłości poprzez odpowiednie ukształtowanie ustroju sądownictwa.

Sprawiedliwość, a sprawiedliwość społeczna

- różna kategoria od samej sprawiedliwości – wartość nadrzędna prawa, ma być ona realizowana przez prawo, koncentruje się ona wokół godności osoby i prawo i wolności obywateli, można wyróżnić kilka formuł sprawiedliwości – wyrównawcza (komutatywna)- wiodącą regułą jest proporcjonalność i rozdzielczej (dystrybutywnej) - ekwiwalentność, wyróżnia się niekiedy kategorię sprawiedliwości legalnej – sprawiedliwość jest to co przyznaje prawo. W ramach tych 3 pojęć istnieją różne ich formuły: rozdzielcza – podział dóbr i ciężarów, zwykle na zasadzie proporcjonalności; wyrównawcza – ekwiwalentność; legalna – sprawiedliwe jest to co, przyznaje prawo. Żadna z tych formuł nie może występować na zasadzie wyłączności – konglomerat formuł.

– sprawiedliwość jako wartość nadrzędna prawa, prawo musi być sprawiedliwe.

Formuły sprawiedliwości:

• Sprawiedliwość materialna, dot. określonych wartości:

- wyrównawcza (komumutatywna)

Związana jest z wymianą dóbr i usług przy założeniu ekwiwalentności. Podstawowe pojęcie tej sprawiedliwości to równość. Formuła:

• Każdemu to samo

- rozdzielcza (dystrybutywna). Formuły:

• Każdemu wg jego zasług

• Każdemu wg jego dzieł

• Każdemu wg jego potrzeb

• Każdemu wg jego pozycji

• Sprawiedliwość legalna. Formuła:

• Każdemu wg tego co przyznaje mu prawo

Sprawiedliwość społeczna jest to konglomerat uznanych form sprawiedliwości, jest również rozstrzygana jako pewna klauzula

Zasada sprawiedliwości społecznej – jest również postrzegana jako zbiór pewnych wartości

Sprawiedliwość proceduralna – odnosi się do należytej procedury postępowania, dotyczy stanowienia i stosowania prawa, (formalny aspekt sprawiedliwości materialnej i demokratycznego pastwo prawnego). Produktem sprawiedliwej procedury będzie sprawiedliwe rozstrzygniecie, np. jawność procedury, dochowanie terminów, zagwarantowanie wszystkich środków i uprawnień. odnosi się do należytej procedury postępowania. Wartością podstawową jest pewność prawa, bezpieczeństwo prawne, zaufanie do państwa i jego organów oraz niezawisłość i bezstronność podmiotów upoważnionych do wydawania decyzji, a także społeczna partycypacja i negocjacja.

Praworządność:

- nie zawsze jest wyróżniana w podręcznikach jako zasada ustroju. Ale w ramach poszczególnych gałęzi prawa jest wyróżniana.

- generalnie praworządność utożsamiana jest z podporządkowaniem prawu. Prawo stanowi prymat, ma pierwszorzędne znaczenie, nad innymi pozaprawnymi zasadami i nomami postępowania.

- kojarzona jest z zasadą legalizmu i przestrzegania prawa

- stanowi nieodłączny i pierwotny element zasady demokratycznego państwa prawa. Utożsamiana jest z podporządkowaniem prawu, z respektowanym przez nie nakazów i zakazów. Praworządność to prymat prawa nad innymi, pozaprawnymi zasadami i normami postępowania.

2 aspekty praworządności:

1.Aspekt materialny – pokrywa się z materialnym zakresem zasady państwa prawa (idee równości, sprawiedliwości).

2.Aspekt formalny – kojarzony jest z zasadą legalizmu i nakazem przestrzegania prawa. art. 7 K. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

- Organy państwa do działania muszą mieć kompetencje. Norma kompetencyjna jest specyficzną norma prawną. Ma podwójny skutek: z jednej strony przyznanie uprawnienia organom (przeważnie obowiązek działania organowi państwa) i z drugiej strony wszyscy musimy się podporządkować tym normom.

Legalizm oznacza nakaz działania na podstawie prawa. Równoznaczny jest z koniecznością istnienia wyraźnej, niedomniemywanej podstawy prawnej dla działania organów władzy publicznej. Legitymacja ta (podstawa prawna) dotyczy egzystencji organów oraz ich kompetencji. Określony w przepisach prawnych powinien być również tryb postępowania, którego efektem jest rozstrzygnięcie podjęte w przewidzianej przez prawo formie na podstawie wiążących dany organ przepisów materialnych.

Normatywna legitymacja władzy powinna być podstawą prawną ustanawianą w sposób demokratyczny (poprzez wybory, ale też organy działają na podstawie ustaw- pośrednia legitymacja demokratyczna).

Uznaje się, że ustawodawca związany jest przede wszystkim normami konstytucyjnymi, zaś władza ustawodawcza i sądownicza głównie ustawami. Sędziowie TK związani są tylko Konstytucją, a pozostali K. i ustawami.

W ramach kompetencji musi być wskazane konkretne działanie jakie działanie ma podjąć organ, nie może być domniemywana, na normę kompetencyjną będą się składały procedury i sama forma rozstrzygnięcia

Nakaz przestrzegania prawa – działanie w granicach prawa (dotyczy tylko organów państwa), kierowany jest do każdego organu władzy publicznej i dotyczy każdej ze sfer działania państwa: tworzenia, stanowienia i egzekwowania prawa.

NBP jest organem państwa? – Należy patrzeć podmiotowo i gdy są wątpliwości – patrzeć pod kątem funkcjonalnym.

Wobec jednostek będzie się odnosił inny przepis (inna norma prawna) - art. 83 Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

Adresatem praworządności formalnej- są organy władzy publicznej, art. 83, 31 K.

Regułą działania jednostki jest wolność, a granice tej wolności są wyznaczane przez prawo (nakazy i zakazy) i wolność jednostki nie ogranicza wolności drugiej jednostki.

Pojęcie władzy publicznej w znaczeniu funkcjonalnym nie funkcjonuje w strukturze aparatu władzy publicznej, ale wykonuje cząstkę działań publicznych.

Gwarancja praworządności – istotne znaczenie dla praworządności stanowią jej gwarancje. Stwarzają jednostce możliwość samodzielnego dochodzenia jej praw i wolności. Gwarancje praworządności to środki prawne zmierzające do poprawnego tworzenia prawa, czynią one realną samą zasadę oraz stwierdzania niezgodności aktów normatywnych z Konstytucją i zaskarżalność decyzji organów państwa. Do nich zalicza się również odpowiedzialność osób wykonujących zadania państwa oraz państwa za działania niezgodne z prawem.

Gwarancje praworządności:

• G. instytucjonalna: TK, TS, NSA, RPO, RPD, niezależne i niezawisłe sądy.

• Formalne i procesowe prawo do wynagrodzenia szkody za działanie organów władz publicznych oraz prawo do sądu.

RPO – brak wymagań na stanowisko, nie ma żadnych przepisów, które mówiłyby jakimi cechami powinien charakteryzować się kandydat.

TS – ma gwarantować poprawne działanie organów. Jego działalność polega na sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, gdy orzeka o odpowiedzialności karnej, ale od strony podmiotowej nie wykonuje wymiaru sprawiedliwości. Prezydent za popełnione przestępstwo odpowiada tylko przed TS.

Skutki orzeczeń TK o niekonstytujności aktu normatywnego, dwie sfery:

1. Stosowanie wyroków, czyli ich moc powszechnie obowiązuje.

2. Zagadnienia wchodzenia ich w życie – efektem jest utrata mocy obowiązującej aktu niekonstytucyjnego.

Gdy TK stosuje odroczenie wejścia w życie wyroku:

Zdaniem TK w takiej sytuacji należy stosować wyrok TK. Konsekwencją jest stosowanie aktu niezgodnego z Konstytucją. Sądy nie powinny odmawiać zastosowania takiego aktu.

Często w takiej sytuacji TK stwierdza, że w momencie wejścia w życie takiego aktu nie może być wznowione postępowanie. Na podstawie art. 190 K. w takiej sytuacji TK stosuje niekiedy przywilej korzyści. Polega on na tym, że w wznowieniu przyznaje podmiotom inicjującym kontrolę konstytucyjności poprzez złożenie skargi możliwość wznowienia ich postępowań. Przywilej ten każdorazowo ma swoje źródło w orzeczeniu trybunału.

Wykład 13. – 11.01.2011:

Zasada władztwa daninowego:

- zasada władztwa daninowego (państwa) – przysługuje tylko państwu zgodnie z regulacją konstytucyjną

Składka zdrowotna – TK: raz część podatku, raz mówi, że to opłata i posługuje się ogólna kategorią składki. Wydaje się jednak, ze najbliżej jej do opłaty, bo brak jest widocznej ekwiwalentności charakterystycznej dla opłaty.

- konstytucja pozwala na udzielenie tego władztwa tylko na rzecz organów samorządu terytorialnego

Obowiązkowe świadczenie – danina publiczna.

Art. 123. 1. Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów.

- czy musi być w nazwie, że ustawa jest ustawą podatkową, czy zmiana nazwy sprawia, że ustawa przestaje być ustawa podatkową? Nie, takie ustawy powinny być rozumiane jako ustawy daninowe.

Orzecznictwo TK – zasada państwa podatkowego jako wycinek dotyczący tylko podatków, zasada władztwa daninowego państwa – czy władztwo daninowe może być powierzone innemu podmiotowi? Nie, władztwo daninowe przysługuje tylko państwu. Konstytucja pozwala na udzielenie tego władztwa na rzecz organów samorządu terytorialnego i żadnemu innemu podmiotowi władztwo daninowe nie może być udzielone,

- art. 168 K. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie.

- na czym polega władztwo daninowe?

Jest to możliwość do nakładania danin publicznych w drodze ustawy. Ta ustawa musi zawierać wymagania określone w art. 84 i 217 K (wszystkie istotne elementy daniny publicznej). Twierdzi się w doktrynie, że ten przepis zawiera tylko przykładowe wyliczenie elementów daniny, stąd też formułuje się wniosek, że nałożenie daniny publicznej, to określenie w ustawie wszystkich istotnych elementów, które decydują o wysokości świadczenia daninowego.

Art. 217. Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.

- pozostałe elementy mogą być wskazane w rozporządzeniu, które musi spełniać wymagania art. 92 K.

- przepis art. 217 K odnosi się przede wszystkim do podatków.

- wskazanie systemu daninowego należy do sejmu, są to rozwiązania o charakterze politycznym, sejm posiada w tym zakresie bardzo dużą swobodę decyzji: skala podatkowa, czy ryczałt, czy podatek liniowy, jakie elementy polegają opodatkowaniu, etc. Sejm jest związany w sposób bardzo ścisły z regułami formalnymi (m. in. sprawiedliwość i równość).

- duże znaczenie ma wyłączność ustawa – daniny i ciężary mogą być nałożone ustawa zupełną, w sposób bardzo ostrożny i rozważny można posługiwać się rozporządzeniem, rozporządzenie powinno należeć do wyjątków, np. pod warunkiem, że ustawa wskazuje w jaki sposób mamy traktować inflację np. KRIT: w drodze rozporządzenia ustalenie wysokości abonamentu.

Daniny publiczne, a prawo własności – w orzecznictwie TK nie mogą być traktowane jako element ograniczający prawo własności, nie mogą być ustalana tak, że przyjmie formę konfiskaty mienia; czy 75% opodatkowania za dochody z nieujawnionego źródła to konfiskata mienia? Należy wziąć pod uwagę charakter karny takiej regulacji.

Ustalenie systemu danin – należy do sejmu to sejm powinien decydować o kształcie systemu danin. Jest on związany w szczególności z regułami formalnymi.

Władztwo daninowe – wyłączność ustawy nakładamy daninę, tylko ustawę

Ustawa zupełna – nią nakładamy

Daniny mogą być traktowane jako element ograniczenia wolności.

Społeczna gospodarka rynkowa:

- art. 20 K. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

- TK ogranicza skargi konstytucyjnej w odniesieniu działalności gospodarczej z przez spółki z udziałem Skarbu Państwa.

- konstytucja podkreśla własność prywatną, jest szczególnie wyróżniana – art. 21 ust. 2 (wywłaszczenie tylko za odszkodowaniem), 64 (prawo do własności i dziedziczenia).

- odrębna sytuacja – art. 23 – ustrój rolny, gospodarstwo rodzinne.

- dotyczy ustroju gospodarczego i społecznego

- oparta na wolności i działalności gospodarczej

- stosowana do jednostek i ich organizacji

- własność prywatna, solidarność partnerów społecznych i wolność działalności gospodarczej

Art. 20 konstytucji – Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP.

Art. 21 konstytucji – RP chroni własność i prawo dziedziczenia. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Odszkodowanie ( za wywłaszczenie ) musi odpowiadać rynkowej wartości wywłaszczonego mienia.

Art.. 22 konstytucji - Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes społeczny.

Art. 23 konstytucji – Podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne.

3 filary:

• - wolność działalności gospodarczej - swoboda podejmowania działalności gospodarczej oraz jej prowadzenia w aspekcie podmiotowym i przedmiotowym. Dopuszczalne jest ograniczenie tej swobody, głównie przez system koncesyjny.

• - własność prywatna - każda własność, należąca do innych niż państwo, samorząd terytorialny i związane z tymi podmiotami własność. Zasada jest, że Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. Istnieje możliwość ograniczenia praw i wolności obywatela, ale nie może naruszać istoty tego prawa, chyba, że tak sytuacja jest konstytucyjnie dopuszczalna (np. dopuszcza się wywłaszczenie, naruszenie istoty tego prawa).

• - solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych – te wartości wynikają już z preambuły. Potrzebne są do tego jakieś instytucje: np.: Trójstronna Komisja ds. Społeczno-Gospodarczych działająca na mocy ustawy z 6 lipca 2001. Komisja trójstronna stanowi forum dialogu społecznego prowadzonego dla godzenia interesu pracowników, pracodawców oraz dobra publicznego. Nie ma uprawnień do rozstrzygania, ale pełni funkcję opiniodawczą, kiedy dochodzi do konfliktu między stronami. Może zawierać różnego rodzaju porozumienia realizujące cele (niewiążące pod względem prawnym). Uprawnienia opiniodawcze dot. Budżetu Państwa (do 10 maja każdego roku przedstawia się wstępną prognozę budżetu). Obraduje na posiedzenia plenarnych. Posiedzenia te odbywają się w zależności od potrzeb, nie rzadziej niż raz na dwa miesiące. Komisja podejmuje uchwały, na tych posiedzeniach plenarnych, wymagają one zgody wszystkich biorących udział w glosowaniu. Jakie mają znaczenie te uchwały? Czy można je traktować jako źródła prawa opatrzone sankcją państwową? Raczej nie, bardziej umowa społeczna, ze sankcją społeczną w postaci strajku.