Na czym polega dezorganizacja rodziny i jaki ma wpływ na rozwój dziecka

Rodzina jest pierwszym i naturalnym środowiskiem, do którego dziecko wchodzi przez sam fakt narodzin. Od urodzenia dziecka poprzez kolejne okresy rozwojowe rodzina wypełnia różnorodne funkcje oraz ponosi główną odpowiedzialność za zaspokojenie potrzeb, opieki i wychowania. To przy udziale rodziny ma się dokonać podstawowy proces kształtowania pojęć moralnych dziecka, jego wrażliwość emocjonalna i społeczna. Rodzina jest największą szkołą życia, szkołą kształcenia charakteru i uczuć, aspiracji i dążeń człowieka. Wpływu rodziny nie da się zastąpić przez żadne inne formy opieki.

Nie wszystkie rodziny są jednak w stanie zapewnić prawidłowy rozwój dziecka. Bardzo często rodzina nie radzi sobie z własnymi problemami, nie potrafi pomyślnie rozwiązać sytuacji kryzysowych i realizować swych funkcji i ról rodzinnych. Sytuację taką nazywamy dezorganizacją rodziny. Rodzina zdezorganizowana rozbita jest wewnętrznymi konfliktami, niepowodzeniami, w której członkowie pozostają ze sobą w ciągłym konflikcie. Cechą charakterystyczną tych rodzin jest występowanie niekorzystnych czynników takich jak;
- konflikty między małżonkami, rodzeństwem

- nadużywanie alkoholu, narkotyków

- poważne choroby i zaburzenia psychiczne

-bezrobocie, złe warunki bytowe

Czynniki te zaburzają w znacznym stopniu proces uspołecznienia dziecka, które nie jest w stanie samo zadbać o siebie i swoją przyszłość.

Przyczyn konfliktów między małżonkami jest bardzo wiele np.; powikłania w życiu intymnym, rozbieżności związane z codziennym życiem, stosunek do dzieci, cechy charakterologiczne i stany chorobowe, sprzeczność w dążeniach i aspiracjach osobistych. Jeśli w rodzinie konflikty się mnożą, gdy na dobre wybuchnie wojna między rodzicami a kolejne próby porozumienia kończą się zaciekłą awanturą to bezpieczny do tej pory świat dziecka zaczyna się rozsypywać. Brak stabilności, niejasność i nieprzewidywalność tego, co może się zdarzyć, nie pozostaje bez wpływu na rozwój dziecka. Jest ono przerażone, wystraszone, zagubione w panującym chaosie. Rodzice zajęci swoimi sporami, kłótniami nie znajdują czasu ani energii by w sposób uważny zająć się dzieckiem. Traci ono poczucie bezpieczeństwa, zaczyna zamartwiać się o przyszłość swoją i rodziców. Zazwyczaj dziecko ma tendencję do przypisywania sobie winy za kłótnie między rodzicami, uważa że to z jego powodu rodzice nie mogą się ze sobą porozumieć. Zaczyna się zastanawiać czy rodzice nadal go kochają i potrzebują. Niezaspokojona potrzeba miłości i akceptacji powoduje przygnębienie i smutek. Dziecko źle o sobie myśli, zamyka się w sobie, przeżywa silne napięcie, ma coraz liczniejsze wątpliwości, zaszczepia się w nim często niewiara w sens życia, co może prowadzić do stanów samoudręczenia. Jego sytuacja jeszcze bardziej się pogarsza, gdy rodzice oczekują by opowiedziało się po czyjej jest stronie, kto ma rację. Dziecko miota się od jednego rodzica do drugiego, próbuje ich jakoś pogodzić. Odczuwa silny lęk przed odrzuceniem, samotnością. Może on być tak silny, że wywołuje u dziecka objawy nerwicowe, moczenie nocne, nocne koszmary, kłopoty ze snem, jąkanie. Zdarza się i tak, że dziecko na sytuacje konfliktowe reaguje buntem, złością i agresją. Staje się nieznośne w domu i w szkole, sprawia tzw. trudności wychowawcze, wszczyna bójki, zaniedbuje naukę, wagaruje. Podejmuje rozpaczliwe próby zwrócenia na siebie uwagi dorosłych. Szuka akceptacji np.; w grupach rówieśniczych, a tam na swój sposób z podobnymi sobie „rozbitkami” szuka zapomnienia i ulgi w alkoholu czy narkotykach. Brak szacunku, godności i miłości między rodzicami może doprowadzić do powstania urazów u dorastającej dziewczyny lub chłopca pragnących przeżyć pierwszą miłość i wierzących w piękno i szlachetność tego uczucia. Obraz skłóconych i niekochających się rodziców wywołuje u dzieci bezsens miłości, stają się one oziębłe uczuciowo. W przyszłości mogą mieć problemy ze stworzeniem silnych, pełnych miłości i oddania związków. Mogą przejawiać negatywne przejawy postaw względem ról rodzinnych czy domowych. Na zasadzie identyfikacji z rodzicami będą przyjmować postawę obronną lub zamkniętą przed życiem w rodzinie. Rodzice, którzy nie umieją obdarzyć miłością siebie i swoich dzieci lub nie umieją jej okazać, muszą liczyć się z tym, że ich dzieci też nie będą umiały okazać im miłości i szacunku. Dziecko pochodzące z rodziny o zaburzonych kontaktach uczuciowych czuje się odrzucone, przeżywa stałe frustracje, lęk, niepokój. Jego samoocena jest przeważnie negatywna.

Dezorganizację w rodzinie wywołuje również niejednakowe traktowanie dzieci przez rodziców. Faworyzowanie któregoś z nich stanowi przyczynę konfliktów wśród rodzeństwa. Zaczyna się „niezdrowa” rywalizacja o uczucia rodziców. Dziecko traktowane gorzej, odsunięte, które czuje, że rodzice je mniej kochają, przeżywa uczucia zazdrości i zawiści w stosunku do wyróżnionego brata lub siostry. Pragnie zwrócić na siebie uwagę agresywnością lub kłamstwem. Takie dzieci w przyszłości nie chcą podejmować inicjatywy, działania, gdyż z góry zakładają swoją przegraną i brak akceptacji u innych. Natomiast dziecko faworyzowane przyzwyczaja się do górowania nad rodzeństwem, co rozwija u niego samolubstwo, zarozumiałość i stępia współczucie dla swojego najbliższego otoczenia.

Wśród czynników wpływających na dezorganizacją życia rodzinnego i w konsekwencji na zaburzenia rozwoju wychowujących się w tych rodzinach dzieci jest nadużywanie alkoholu przez jednego lub dwojga rodziców. Atmosfera środowiska alkoholowego jest wybitnie nerwicogenna, a związane z nią nieporozumienia i awantury pozbawiają dziecko poczucia bezpieczeństwa, dzieci stają się lękliwe, milkną. Osobowość dzieci alkoholików bywa określana, jako bierno-agresywna. Mają one poważne trudności w precyzowaniu własnych dążeń i nie potrafią opanować uczucia złości wywołanego trudnościami życiowymi. Rodzice nadużywający alkoholu zazwyczaj nie dbają o dom, nie interesują się wychowaniem dzieci, często nie łożą na ich utrzymanie. W ten sposób nie tylko nie dostarczają dziecku wzorów picia alkoholu, ale również uczą je lekceważenia pracy, zaniedbywania obowiązków, niewłaściwego stosunku do ludzi, reagowania agresją.

W domu alkoholika panuje atmosfera ciągłej nerwowości i bardzo często przemocy. Dziecko żyje w poczuciu nieustannego zagrożenia, niepewności lęku, często zniechęca się i popada w depresję, ma poczucie, że jest niechciane i niekochane. Chcąc przystosować się do sytuacji stosuje mechanizm zaprzeczenia i projekcji. Stara się zaprzeczyć swoim uczuciom zachowaniem, wycofuje się i ukrywa swoje uczucia. Przez projekcję przerzuca na innych poczucie winy, staje się krytykanckie. Dzieci alkoholików pielęgnują u siebie poczucie wyższości i mocy a tak naprawdę jest to maska do pierwotnego poczucia winy. Dzieci z rodzin alkoholików gorzej radzą sobie w życiu dorosłym. Mają zniekształcony obraz własnej osoby, brak im wiary w siebie, w swoje możliwości, rezygnują z własnych potrzeb i dążeń. Bardzo często nie ufają innym, zdarza się, że nie potrafią nawiązać bliższych więzi emocjonalnych z innymi obawiając się odrzucenia i poniżenia. Wykazując brak stabilnego systemu wartości, mają trudności w rozróżnieniu dobra i zła.

W rodzinach alkoholików bardzo często dochodzi do przemocy fizycznej wobec współmałżonków i dzieci. Przemoc fizyczna a czasem też i seksualna pozostawia ślad i uraz w osobowości dziecka na całe życie. Dziecko wiąże miłość z przemocą, ma niską samoocenę, występuje u niego zmienność uczuć tzw. labilność emocjonalna, jest wrogo nastawione do otoczenia, ma problemy z nawiązywaniem relacji interpersonalnych. Bardzo często wzorzec brutalnego rodzica staje się dla dziecka wzorcem modelowym, co tworzy „błędne koło” patologicznych zachowań.

Poczucie niższości i głębokie przeżywanie uczuć negatywnych, które destrukcyjnie wpływają na rozwój dziecka, ma również miejsce w rodzinach, w których rodzice nadużywają narkotyków. Alkoholizm i narkotyzowanie się rodziców, powoduje dezorganizację życia rodzinnego, będącą jednym ze źródeł upośledzenia umysłowego, zaburzeń chorobowych a także zachowań dewiacyjnych dzieci i młodzieży. Stałe napięcie i konflikty w rodzinie, postępujące zaburzenia zachowania i degradacja psychiczna alkoholika lub narkomana, tworzą fatalny wzorzec postaw dla dziecka. Z rodzin tych najczęściej rekrutują się dzieci trudne, źle uczące się i źle adoptujące się, sprawiające ogromne trudności w szkole, a wreszcie nieletni chuligani i przestępcy, nierzadko nieletni recydywiści i prostytutki.

Wystąpienie choroby psychicznej lub innych poważnych chorób zaburzających psychikę u jednego z rodziców, zaburza realizację pełnionych przez rodzinę funkcji. Choroba najbliższych wpływa dezorganizująco na rodzinę. W obliczu choroby dziecko spychane jest na drugi plan, często niezaspakajane są jego podstawowe potrzeby psychiczne takich jak; potrzeba bezpieczeństwa, miłości, akceptacji, zainteresowania, częstego z nim kontaktu. Chory rodzic nie dostarcza też dziecku modeli osobowych i wzorów zachowania. Po wpływem choroby psychicznej jednego z rodziców oraz atmosfery panującej w domu, dziecko często popada w depresję, lęk a nawet samo może przejawiać symptomy choroby psychicznej. Wszystko to może doprowadzić do tego, iż dziecko będzie unikało domu, popadając w różne patologie społeczne, jak np.; narkotyki, alkohol. Przeżywając chorobę psychiczną rodziców, dziecko często odczuwa strach i stres związany z tym, iż ono też może w przyszłości zachorować. Niebezpieczna granica pomiędzy stanami poczytalności a niepoczytalności rodzica chorego psychicznie, kiedy to raz zachowuje się on w miarę normalnie a za chwilę wybucha niepohamowaną agresją lub patrzy na dziecko złym okiem, prowadzi do tego, że dziecko wycofuje się, zamyka się w swoim świecie i nie uzewnętrznia własnych problemów przed innymi. Dziecko nie mogąc odnaleźć się w otaczającej je chorej rzeczywistości może dopuścić się czynów przestępczych bądź też samobójczych.

Istotnym czynnikiem zaburzającym życie rodzinne, a co w konsekwencji negatywnie wpływa na rozwój dziecka jest bezrobocie rodziców i związana z tym trudna sytuacja materialna rodziny. Bezrobocie w radykalny sposób wpływa na powstawanie atmosfery napięcia i stresu w rodzinie. Dziecko obserwując sfrustrowanych rodziców wobec problemów bezrobocia, kształtuje u siebie poczucie bezradności, poczucie braku wpływu na swoje życie, obniża się poziom aspiracji dziecka oraz brak umiejętności formułowania celów życiowych i sposobów ich realizacji. Trudna sytuacja materialna rodziny nie pozwala na zaspakajanie podstawowych potrzeb biologicznych, materialnych i psychicznych dziecka. Jest przyczyną licznych problemów zdrowotnych dzieci, które często są niedożywione prze, co słabsze fizycznie. Dziecko z domu o trudnej sytuacji materialnej może mieć pewne ograniczenia w korzystaniu z dóbr kulturalnych; brak książek, rozrywek kulturalnych. Braki w wyposażeniu w odzież, zabawki, przybory szkolne, materiały do realizacji zainteresowań itp. Wpływają na negatywne przeżycia emocjonalne i społeczne dziecka, są źródłem uczuć zazdrości i poczucia niższości w stosunku do rówieśników lepiej sytuowanych. Również trudne warunki mieszkaniowe bardzo niekorzystnie wpływają na życie rodziny i rozwój dziecka. Uniemożliwiają integrację wszystkich członków rodziny, prawidłowy kontakt między rodzicami, zaburzają atmosferę. Ciasnota powoduje powstawanie konfliktów, gdyż wszyscy sobie wzajemnie przeszkadzają. Jeśli jeszcze korzysta się w owych warunkach ze środków masowego przekazu, nadmiar działających bodźców przyczynia się do powstawania u dziecka zwiększonej pobudliwości, uniemożliwia koncentrację uwagi, utrudnia uzyskanie dobrych wyników w nauce.

Przedstawione przeze mnie skutki, których doznają dzieci wychowujące się w rodzinie zdezorganizowanej mają istotny na ich rozwój fizyczny, psychiczny, emocjonalny, moralny i społeczny. Proces wychowania dzieci w tych rodzinach ulega zaburzeniu, czego efektem jest negatywne zjawisko społeczne; dzieci trudne, dzieci niedostosowane społeczne, dzieci o zaburzonej sferze emocjonalnej, dzieci, które w życiu dorosłym będą powielać błędy rodziców, ponieważ nie pokazano im i nie nauczono ich prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Należy zaznaczyć, że liczba, rozkład i nasilenie skutków wychowywania się w rodzinie zdezorganizowanej nie jest jednakowe. Jeżeli problem rodziny zostanie wcześnie przez nią zauważony bądź też przez otaczające środowisko iw porę zostaną podjęte środki działania zapobiegawcze i kompensacyjne, wówczas możliwe stanie się zminimalizowanie negatywnych skutków nieprawidłowego funkcjonowania rodziny.

Wszyscy rodzice podejmujący się roli wychowania dzieci, powinni być świadomi i odpowiedzialni, że od nich i utworzonej przez nich wspólnoty zależy rozwój i wychowanie dziecka. Jest to ważne zadanie, dlatego należy zawsze pomagać, wspierać je i nie być wobec nich obojętnym, a zwłaszcza wobec dramatu dziecka, które nie jest w stanie samo zadbać o swój wszechstronny i prawidłowy rozwój.