Polityka kursu walutowego (walutowa) – całokształt działań instytucji publicznych związany z kształtowaniem kursu walutowego oraz warunków działania rynku walutowego. Jest ona częścią polityki makroekonomicznej państwa. Polityka kursu walutowego nie jest częścią polityki pieniężnej, tylko odrębnym narzędziem polityki gospodarczej. Od stosowanych zasad polityki kursu walutowego zależny jest system walutowy określonego obszaru, a w konsekwencji reguły obrotu i wymienialności walut. Jest ona realizowana w środowisku międzynarodowego systemu walutowego.
Cel PW-> Ustalenie optymalnego poziomu z punktu widzenia potrzeb bilansu płatniczego i gospodarki wewnętrznej.
Zadanie PW to ustalanie następujących kwestii:
reguły kształtowania poziomu kursu
kurs równowagi płatniczej zapewnia równowagę popytu i podaży walut
kurs niższy prowadzi do deficytu w bilansie płatniczym i odpływu rezerw dewizowych
kurs wyższy prowadzi do utraty konkurencyjności gospodarki i spekulacyjnego napływu dewiz do kraju
zmienność kursu
kurs stały
kurs płynny
jednolitość kursu
podstawa racjonalnej polityki kursowej dla wszystkich operacji finansowych ujmowanych w bilansie płatniczym
zakres ograniczeń nałożonych na transakcje walu0/.towo-dewizowe
System stałego kursu walutowego
Istnieje wiele odmian stałego kursu walutowego, w praktyce można wyodrębnić cztery jego formy:
Sztywny kurs walutowy, utrzymywany bez względu na zmianę warunków gospodarczych, pomimo występowania np. inflacji i bezrobocia.
System stałych kursów walutowych odrzucający ideę sztywnych kursów i zakładający możliwość zmiany kursu w przypadku wystąpienia braku równowagi bilansu płatniczego.
System stałych kursów z tolerowaną marżą odchyleń , która pozwalana eliminację krótkotrwałych zakłóceń w bilansie płatniczym.
Stały kurs ze stopniową systematyczną niewielką zmianą parytetu, który jest najbardziej zbliżony do kursu zmiennego, nosi nazwę kursu pełzającego, w warunkach inflacji zapewnia większa swobodę w zakresie polityki gospodarczej.
System stałego kursu walutowego zakłada, że bank centralny jest zaangażowany w utrzymanie kursu rynkowego na względnie stałym poziomie ( na przykład ± 2 %). W sytuacji gdy popyt na zagraniczną walutę przekracza jej podaż w kraju bank centralny interweniuje na rynku walutowym i wykorzystuje swe rezerwy do zwiększenia podaży zagranicznej waluty na rynku krajowym, zaś w sytuacji przeciwnej bank centralny zmuszony jest do interwencji poprzez zakup zagranicznej waluty na rynku za walutę krajową.
Z obserwacji wynika , że kraje stosujące system stałych kursów walutowych charakteryzują się mała odpornością na kryzysy walutowe oraz zdaniem niektórych ekonomistów niższa stopą wzrostu produkcji oraz większym stopniem jej zmienności w porównaniu z krajami, w których funkcjonuje zmienny kurs walutowy.
Stosowanie systemu stałych kursów walutowych ma także swoiste zalety do których można zaliczyć wyeliminowanie lub znaczne zredukowanie ryzyka zmian kursów co obniża koszty transakcyjne, zapewnia większą dyscyplinę polityki makroekonomicznej oraz jej koordynację, jak również kraje stosujące ten system charakteryzuje niższa i mniej zmienna stopa inflacji od krajów stosujących płynne kursy walutowe.
W Polsce politykę stałego kursu walutowego zapoczątkowano w 1990 roku, celem czego było ograniczenie inflacji oraz stabilizacja gospodarki. Program stabilizacyjny zakładał funkcjonowanie tego systemu tylko przez jeden kwartał, zaś w rzeczywistości funkcjonował on do października 1991 roku i opierał się na następujących założeniach:
ograniczenie inflacji,
zapewnienia konkurencyjności polskiego eksportu,
lepsza alokacja zasobów prowadząca do wzrostu eksportu,
zapewnienie równowagi na rynku walutowym,
odbudowa zaufania do pieniądza krajowego.
System płynnego kursu walutowego
System, w którym kurs walutowy może osiągnąć poziom równowagi bez konieczności interwencji banku centralnego na rynku walutowym.
Jeżeli kurs walutowy może się swobodnie zmieniać, to na rynku walutowym nie występuje interwencja państwa.
Poziom rezerw walutowych jest stały.
Kurs walutowy dostosowuje się odpowiednio, aby doprowadzić do zrównania podaży danej waluty z popytem.
Wyróżniamy dwa rodzaje strategii płynnego kursy walutowego:
czysta -polegająca na tym, że bank rezygnuje z jakiejkolwiek obecności na rynku walutowym, co umożliwia swobodne kształtowanie się kursu walutowego
zarządzanie kursem polegające na tym że bank centralny może podjąć działania na rynku walutowym w celu sprowadzenia kursu do poziomu "lepszego" z jego punktu widzenia.
W systemie płynnego kursu walutowego nadwyżka w bilansie obrotów bieżących musi zostać zrównoważona przez deficyt w bilansie obrotów finansowych i na odwrót.
Polityka pieniężna w warunkach płynnego kursu walutowego - jest skuteczna w krótkim okresie. Panujące przekonanie, iż stopy procentowe będą przez jakiś czas utrzymywać się na wyższym niż dotychczas poziomie, powoduje gwałtowną aprecjację waluty krajowej, co implikuje wysokie prawdopodobieństwo późniejszych strat kapitałowych, kompensujących wysokie stopy procentowe.
W warunkach powolnego dostosowywania się cen początkowa aprecjacja kursu nominalnego oznacza głęboki spadek konkurencyjności międzynarodowej gospodarki kraju. Wynikający stąd spadek popytu na eksport netto wzmacnia ujemnie oddziaływanie wysokich stóp procentowych na wielkość popytu globalnego.
Polityka fiskalna w warunkach płynnego kursu walutowego - jest mało skutecznym narzędziem oddziaływania na gospodarkę w krótkim okresie. Ekspansja fiskalna powoduje boom w gospodarce oraz wzrost stopy procentowej. To z kolei wywołuje aprecjację kursu walutowego, prowadząc do wypierania nie tylko konsumpcji i inwestycji krajowych, lecz także eksportu netto.
Polityka walutowa UGW
Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW) – jeden z elementów współpracy w ramach Unii Europejskiej, ustanowiony w grudniu 1991 roku Traktatem z Maastricht. Jej głównym przedsięwzięciem jest utworzenie wspólnej waluty europejskiej euro oraz przeniesienie polityki pieniężnej na szczebel wspólnotowy.
Pierwsze sformułowania dotyczące współpracy walutowej pojawiły się już w traktacie ustanawiającym EWG. Priorytetem były jednak wówczas prace nad wspólną polityką rolną, utworzeniem unii celnej oraz - docelowo - wspólnego rynku. Ponadto funkcjonowanie systemu z Bretton Woods gwarantowało wówczas stabilność walut, co nie rodziło potrzeby zacieśnienia współpracy w tym zakresie. Dopiero stopniowe załamywanie się dotychczasowego systemu walutowego, które odbiło się negatywnie na handlu w ramach EWG, skłoniło jej członków do wypracowania własnej koncepcji integracji walutowej.
Pierwszy projekt w tym zakresie powstał jeszcze przed ostatecznym załamaniem się systemu z Bretton Woods w 1971 - był to tzw. raport Barre'a z 1969 roku. Jego następcą był raport Wernera, w którym zaprezentowano projekt utworzenie unii ekonomicznej i walutowej. Oba projekty nie były jednak w pełni realizowane, m.in. z uwagi na kryzys naftowy oraz rozszerzenie EWG do dziewięciu państw.
W 1972 roku utworzony został mechanizm tzw. węża w tunelu. Szerokie pasmo wahań ustalono na 4,5%, zaś dopuszczalny przedział wahań pomiędzy poszczególnymi dwiema walutami określono na 2,25%.
Jednocześnie zapoczątkowano budowę systemu instytucjonalnego wspólnej polityki kursowej - w 1973 powołany został Europejski Fundusz Współpracy Walutowej. 18 grudnia 1978 Rada Europejska, na wniosek Francji i RFN, podjęła decyzję o utworzeniu Europejskiego Systemu Walutowego. System zaczął obowiązywać 13 marca 1979. Powołany został umową zawartą pomiędzy bankami centralnymi państw członkowskich EWG.
Kryteria konwergencji
( określenie grupy wymogów dotyczących gospodarki, jakie miały spełnić kraje chcące przystąpić do trzeciego etapu tworzenia unii gospodarczej i walutowej (UGW), a zarazem do przyszłej strefy euro).
Wśród wymogów znalazły się:
1) wysoki stopień ustabilizowania cen – stopa inflacji w danym kraju nie powinna być wyższa o więcej niż 1,5 punktu procentowego od inflacji w 3 krajach o najniższym jej wskaźniku;
2) utrzymywanie rygoru budżetowego – jego ewentualne zadłużenie nie powinno być wyższe niż 3 proc. produktu krajowego brutto (PKB) danego kraju;
3) zadłużenie państwa – nie powinno przekroczyć 60 proc. jego PKB;
4) stabilność walut – w ciągu 2 lat przed przystąpieniem do UGW waluta danego państwa musi być stabilna, tzn. jej wahania nie mogą wykraczać poza przyjęte ramy, waluta ta nie może być w tym okresie dewaluowana względem innych walut europejskich;
5) wysokość oprocentowania – stawka oprocentowania długoterminowego nie powinna być wyższa o więcej niż 2 punkty procentowe od przeciętnej wysokości stóp procentowych w krajach o największej stabilności cenowej.
Ustalone kryteria stały się podstawą utworzenia UGW, nie były jednakże rygorystycznie przestrzegane, gdyż wszystkie wymogi spełnić mógł jedynie Luksemburg, który nie mógł utworzyć unii gospodarczej i walutowej z samym sobą.
Polityka wzrostu gospodarczego (czynniki wzrostu gospodarczego)
Wzrost gospodarczy- Jest odnoszony do sfery realnej gospodarki, która obejmuje materialną bazę produkcji wraz z zasobami naturalnymi, ludnością i zmianami w jej strukturze oraz wytwarzanymi dobrami produkcyjnymi i konsumpcyjnymi.
Jednakże pojęcie „wzrost gospodarki" obejmuje jedynie wzrost wielkości wytworzonych dóbr i usług produkcyjnych i konsumpcyjnych, tj. niektórych czynników produkcji i środków zaspokojenia potrzeb.
Rozróżniamy:
ekstensywny wzrost gospodarczy, osiągany przez zwiększanie zasobów, np. wzięcie pod uprawę nowych areałów ziemi - typ wzrostu, którego podstawą są rosnące nakłady i stosunkowo wolne zmiany w wydajności czynników produkcji
intensywny wzrost gospodarczy, osiągany przez zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów, np. przez zwiększenie wydajności z hektara gruntów ornych. (zwiększająca się wydajność pracy, malejące wskaźniki materiałochłonności, energochłonności, kapitałochłonności)
Czynniki wzrostu gospodarczego:
historyczne (wzrost jest funkcją: kapitału, ziemi, pracy, surowców, wiedzy technicznej);
modelowe, w którym wyróżnia się czynniki bezpośrednie i pośrednie wzrostu gospodarczego;
systemowe, na podstawie różnych kryteriów - klasyfikuje się czynniki wzrostu jako:
czynniki tradycyjne;
czynniki nowoczesne.
ilościowe: przyrost zasobów np. zatrudnienia, kapitału;
jakościowe: wzrost wydajności pracy, produktywności kapitału, postęp naukowo-techniczny i technologiczny.
Ekonomiczna polityka zagraniczna (protekcjonizm i liberalizm)
Zagraniczna polityka ekonomiczna - oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą, kształtowanie stosunków przez państwo (rząd) w sposób aktywny (konieczność wyegzekwowania w praktyce tego co państwo chce osiągnąć. Państwo oddziałuje na całokształt stosunków gospodarczych z zagranicą czyli na wymianę handlową (towarową), usług, przepływ czynników produkcji (bogactw naturalnych, kapitału, technologii, siły roboczej).
Zagraniczna polityka ekonomiczna składa się z 3 elementów:
celów
środków
narzędzi
Cele polityki ekonomicznej: preferowane przez państwo kierunki rozwoju stosunków gospodarczych z zagranicą np.: przepływ kapitałów do Polski (położenie geograficzne), przyłączenie PL do UE, eksport -brak wyraźnego celu.
Trzy rodzaje celów:
krótkookresowe (do 1 roku)- uzupełnianie braków rynkowych, spekulacje na rynku finansowym, cele są zmienne w czasie i mogą być sprzeczne ze sobą.
średniookresowe ( od 1 roku do 3 lat)- cele średniookresowe - zmiana struktury geograficznej handlu zagranicznego (udział poszczególnych krajów w całości handlu zagranicznego danego kraju) oraz zmiana struktury towarowej. Cele są mniej sprzeczne że sobą oraz mniej sprzeczne niż cele krótkookresowe, ale nie są tak stabilne i zharmonizowane ze sobą jak cele długookresowe.
długookresowe ( od 3 lat do kilkunastu lat).- poprawa miejsca kraju w międzynarodowym podziale pracy kraj jest postrzegany jako kraj surowcowo - rolniczy, a cel to uprzemysłowienie i odwrotnie kraje uprzemysłowione chcą stać się krajami surowcowo- rolniczymi Cechy charakterystyczne: są niezmienne w czasie i nie mogą być sprzeczne ze sobą, niezmienne w czasie tylko wtedy gdy warunki zewnętrzne i wewnętrzne determinujące te cele nie ulegają zmianom. Środki polityki ekonomicznej.
Środki dla budżetu:
Zyski przedsiębiorstw państwowych ( przemysł spirytusowy, tytoniowy, zbrojeniowy).
Środki z podatków
Środki że sprzedaży rezerw państwowych (np.: że sprzedaży rezerw miedzi)- środki strategiczne.
Narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej:
Narzędzia - elementy mechanizmu ekonomicznego tj: kurs walutowy, stopa procentowa, polityka fiskalna, polityka budżetowa, polityka cenowa, cła itp., służące do realizacji celów zagranicznej polityki ekonomicznej.
Różnica między środkami a narzędziami: Środki - zasoby finansowe lub rzeczowe. Narzędzia - elementy mechanizmu ekonomicznego.
Dwa rodzaje narzędzi:
Elementy ogólnej polityki gospodarczej oraz elementy zagranicznej polityki ekonomicznej (np.: polityka kursu walutowego, polityka stopy procentowej, polityka fiskalna (podatkowa), polityka finansowa, polityka budżetowa, polityka cenowa)
Na czym polega polityka protekcjonizmu w handlu międzynarodowym?
Protekcjonizm w MSG polega na wykorzystywaniu przez Państwo środków i narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej do osiągnięcia celów tej polityki. Jest on pochodną polityki interwencjonizmu państwowego w gospodarce.
Do pozytywnych stron protekcjonizmu można zaliczyć: ochronę bilansu płatniczego przed nierównowagą, ochronę rynku wewnętrznego przed niszczącym dla produkcji rodzimej działaniem konkurencji zagranicznej, ochronę nowych gałęzi przemysłu, przeciwdziałanie bezrobociu.
Protekcjonizm rodzi również wiele skutków negatywnych zwłaszcza, gdy jest stosowany w długim okresie. Należą do nich: utrzymywanie nieefektywnej struktury produkcji, osłabianie zainteresowania przedsiębiorstw poprawą efektywności produkcji i postępem technicznym, tendencje do ograniczania zakresu otwartości gospodarki wobec zagranicy.
polityka protekcjonizmu, polega na wzroście utrudnień w dostępie do własnego rynku i (lub) rozszerzaniu środków popierania eksportu. Skrajnym przypadkiem takiej polityki jest autarkia, a więc całkowite zamknięcie gospodarki na kontakty gospodarcze ze światem.
Na czym polega polityka liberalizmu ekonomicznego w handlu zagranicznym?
Polityka liberalizacji handlu oznacza obniżanie stopnia ochrony własnego rynku np. przez redukcję stawek celnych czy znoszenie ograniczeń ilościowych.
Całkowita liberalizacja oznaczałaby politykę wolnego handlu, tj. brak ingerencji państwa w wymianę handlową (stosunki gospodarcze) oraz brak barier w dostępie do własnego rynku dla towarów i przedsiębiorstw zagranicznych.
Instrumenty polityki handlowej
Polityka handlowa to różne formy aktywności ekonomicznej rządów zmierzających do oddziaływania na rozmiary, kierunki oraz strukturę obrotów w handlu zagranicznym.
Instrumenty polityki handlowej
Cła - jest najprostszym instrumentem polityki handlowej. Oznacza obciążenia podatkowe przy imporcie produktów. Cło od ilości stanowi stałą opłatę nakładaną na każdą jednostkę produktu importowanego, cło od wartości stanowi opłatę stanowiącą ułamek wartości produktu importowanego.
Ograniczenia ilościowe - inaczej kontyngenty lub kwoty importowe, oznaczają wprowadzenie górnego pułapu importu określonych towarów do danego kraju.
Bariery pozataryfowe - to przepisy administracyjne dyskryminujące towary zagraniczne w porównaniu z krajowymi.
Subwencje eksportowe - to różne formy pomocy finansowej, udzielanej przez państwo krajowym eksporterom w celu wzmocnienia ich pozycji konkurencyjne wobec producentów zagranicznych.
Polityka integracji gospodarczej (stadia integracji gospodarczej)
Integracja gospodarcza – jest to proces polegający na zacieśnianiu współpracy gospodarczej przez co najmniej dwa państwa, poprzez stopniową eliminację barier ograniczających współpracę gospodarczą. Proces prowadzi do scalania gospodarek narodowych poszczególnych krajów i powstania jednego organizmu gospodarczego.
Etapy integracji gospodarczej
preferencyjne porozumienie handlowe (ang. Preferential Trade Agreement) – układ polegający na częściowej liberalizacji handlu pomiędzy co najmniej dwoma krajami, np. Układ europejski;
strefa wolnego handlu (ang. Free Trade Area) – najprostsza i jedna z najczęściej stosowanych form, polegająca na likwidacji ceł i ograniczeń pozataryfowych, pozostawiając krajom członkowskim swobodę stosowania narzędzi polityki handlowej wobec krajów spoza ugrupowania, np. Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA), Środkowoeuropejska Strefa Wolnego Handlu (CEFTA), Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu (NAFTA);
unia celna (ang. Customs Union) – porozumienie handlowe, w którym członkowie oprócz likwidacji ceł i ograniczeń pozataryfowych, prowadzą wspólną politykę handlową wobec pozostałych krajów;
wspólny rynek (ang. Single Market) – forma integracji, w której kraje członkowskie znoszą ograniczenia w obrocie dobrami i usługami, prowadzą wspólną politykę handlową wobec krajów trzecich i wprowadzają nieskrępowany ruch czynników produkcji wewnątrz ugrupowania;
unia walutowa (unia monetarna) (ang. Monetary Union) – forma integracji gospodarczej, w której wprowadza się także wspólną walutę oraz rynek kapitałowy.
unia gospodarcza (ang. Economic Union) – wyższa forma wspólnego rynku, w której członkowie dokonali harmonizacji wszystkich rodzajów polityki, mających wpływ na warunki konkurencji, m.in. polityki podatkowej, monetarnej, społecznej.