Temat: Jak opisać muzykę? Dokonaj analizy porównawczej fragmentów powieści Chłopi Władysława Reymonta i Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej; zwróć uwagę na sposoby ujęcia motywu muzyki i jego funkcje w utworach.

Przedstawiony fragment „Chłopów” Władysława Reymonta to scena z wesela Boryny i Jagny. Przedstawieni są zarówno bohaterowie indywidualni (Boryna, Jagna), jak i zbiorowi (goście tańczący na weselu). Narratorem jest trzecioosobowy obserwator. Tekst napisany jest w sposób, który nadaje mu muzyczność, jest bogaty w różnorodne środki stylistyczne. Występuje wiele czasowników nazywających ruch („Boryna do Jagny skoczył”, „po izbie się nosił szeroko”), metafor określających cechy poszczególnych tańców, wyliczeń i bardzo długich zdań („Owe obertasy, krótkie, rwane, zawrotne, wściekłe, oszalałe (…)”) oraz wyrazów dźwiękonaśladowczych. Reymont w swoim utworze stosuje również stylizację gwarową, synestezję oraz paralelizmy składniowe.

Muzyka w podanym fragmencie jest pokazana z punktu widzenia słuchacza i widza. Czytelnik może dostrzec obraz tańczących i śpiewających, będących całością, w której zanikają pojedyncze persony. Goście weselni stają się żywiołem przypominającym naturę. Obraz ukazany we fragmencie jest impresjonistyczny – plastyczny i wielobarwny – muzyka ludowa, grana przez wiejską kapelę jest głośna i bardzo dynamiczna, emocjonalna, pełna radości życia, wręcz porywająca do tańca. Tak przedstawiony motyw muzyki ma za zadanie pokazać naturę chłopów – ich pełnię życia, chęć do zabawy, witalność, siłę oraz pokazać zbiorowe emocje i obyczaje środowiska.

Fragment „Cudzoziemki” Marii Kuncewiczowej pokazuje szczególnie dramatyczną noc w życiu Róży i Adama. Przedstawiony jest bohater indywidualny (Róża). Narrator jest trzecioosobowy, lecz subiektywny, bo pokazujący świat z punktu widzenia Róży. Wypowiedź narratora jest tak ukształtowana, że odzwierciedla sposób myślenia i wyrażania się Róży – czytelnik ma tu do czynienia z mową pozornie zależną. W tym fragmencie również zastosowano synestezję, wyrazy dźwiękonaśladowcze oraz wiele czasowników określających ruch dźwięków („światło księżycowe zabrzęczało jak struna e”), a ponadto pojawiła się terminologia muzyczna – nazwy i opisy instrumentów („Pierwsze takty skrzypcowego partu zadźwięczały blado (…)”). Język w opisach zachowań Róży jest dość oszczędny, więcej jest opisów muzyki.

Muzyka w tym fragmencie to koncert Brahmsa, który jest częściowo wyobrażany sobie przez główną bohaterkę, a częściowo grany przez ową dla samej siebie. Muzyka została pokazana z punktu widzenia wykonawcy. Jest ona dla Róży niczym katharsis – prowadzi do wewnętrznej harmonii, daje poczucie wyzwolenia z praw fizyki, zawiera w sobie wszystkie uczucia. Muzyka ta została zainspirowana naturą (światłem księżyca) i jednoczy Różę ze światem – gra została ukazana przez wewnętrzne przeżycia bohaterki oraz fizyczne reakcje ciała („Szeroko rozwarła oczy, sprężyła znowu ramiona i (…) runęła w rytmy czardasza.”, „Pot zrosił czoło Róży; szybko przełknęła łzy (…)”). W tekście można zauważyć kontrast między gwałtownością emocji bohaterki a statycznością sceny. Tutaj muzyka ma na calu pokazanie portretu psychologicznego głównej bohaterki oraz prezentację jej pragnień i ambicji.

W obu fragmentach wykorzystano wiele różnorodnych środków stylistycznych – synestezje, onomatopeje, czasowniki nazywające ruch. Podobne funkcje ma motyw muzyki – charakteryzuje bohaterów i przedstawia ich emocje. Natomiast różne są nastroje muzyki – w „Chłopach” muzyka jest ludowa, skoczna, wesoła, w „Cudzoziemce” – poważna, wręcz smutna. Istnieje związek między sposobami ujęcia a funkcjami motywu muzyki w tekstach. Reymont, opisując muzykę skoczną, podkreśla witalność chłopów, natomiast Kuncewiczowa, przytaczając utwór Brahmsa, pokazuje dręczące Różę poczucie niespełnienia.

Karolina Białosz