Ekonomia

Wykład 26.02.2013 © Milena Fietko

Ekonomia- nauka teoretyczna, społeczna. Pojawiła się w okresie kapitalizmu (po rewolucji przemysłowej) XVI/XII w. Jest nauką o gospodarowaniu. Proces gospodarowania: produkcji, wymiany, konsumpcji. Mamy nieograniczone potrzeby i ograniczone możliwości ich zaspokajania. Ekonomia mówi jak radzić sobie z tymi ograniczeniami.
-Gospodarstwo domowe: konsument.
-Gospodarka rynkowa: gospodarka kapitalistyczna.

Powodem stworzenia nauki ekonomii były sprzeczności, kryzysy, które się wtedy ujawniały. Ekonomia ma powiązania z innymi naukami. Badania ekonomiczne mają ograniczone możliwości korzystania z eksperymentu.

-Mikroekonomia- analiza poszczególnych elementów, z których składa się gospodarska, zachowania podmiotów: konsumentów, producentów, państwa- struktura trójpoziomowa. Stan najbardziej pożądany- stan równowagi (stan zadowolenia pomiędzy stanem wewnętrznym a zewnętrznym).
-PKB- Produkt Krajowy Brutto. Ilość produktu wytworzona w danym kraju w ciągu roku.

-Makroekonomia- w jaki sposób gospodarka funkcjonuje jako całość. Badamy współzależności między podmiotami i głównymi rynkami: pieniądza, pracy, dóbr i usług. Zmierzanie do wyznaczenia równowagi całościowej.

15.09.2008- kryzys gospodarczy.

Sposób poznawczy: korzystając ze zmysłów; na podstawie obserwacji tworzy się abstrakt teoretyczny, potem trzeba skonfrontować efekt poznawczy z rzeczywistością.

Prawo popytu i podaży- mówi jak zależy popyt od ceny i podaż od ceny.

Prawo popytu- jeżeli cena maleje to popyt rośnie. Jeżeli cena rośnie to popyt maleje.

Prawo wielkich liczb- stompchastyczny.

Ekonomia ma także funkcje utylitarną i aplikacyjną.

Szkoły teoretyczne- podział w zależności od identyfikacji i środków zaradczych:
-szkoła klasyczna- A.Smith (-> szkoła neoklasyczna)
-D.Ricardo- stoi na stanowisku liberalizmu gospodarczego.
-szkoła keynesowska- J.M.Keynes- interwencjonizm państwowy.

Ekonomia pozytywna- bada i obserwuje zjawiska obiektywnie.
Ekonomia normatywna- daje sondy wartościujące; wartościujące.

Efekty poznawcze- duże znaczenie ma zastosowanie matematyki; stosowanie abstraktów, modeli.

Model równowagi- zjawisko dynamiczne dokonujące się w czasie.

Wykład 05.03.2013r. © Milena Fietko

Rzadkość wybory (ograniczone możliwości produkcyjne)

Celem gospodarowania jest wytworzenie dóbr i usług.

Potrzeby są nieograniczone co do ilości. Ekonomia pomaga dokonywać wyboru. Nieograniczone potrzeby, a ograniczone możliwości produkcyjne. Jesteśmy ograniczeni w skali globalnej przez podaż.
Dobro wolne- dane przez naturę.

Zasoby:
-naturalne- ziemia i wszystko co w niej rośnie;
-ludzkie (kapitał ludzki)- podaż tego czynnika maleje (niski przyrost naturalny);
-finansowe (kapitał)- kapitał pieniężny; rzeczowy. Im dany kraj ma większe zasoby kapitału finansowego, to kładzie się nacisk na zastosowanie technicznych rozwiązań, przy ograniczeniu ludzkim.

Rzadkość zasobów- nieograniczone potrzeby napotykają się na rzadkość zasobów. Rzadkość ta powoduje, że trzeba nimi racjonalnie zarządzać.

13%- stopa bezrobocia w Polce.

Ograniczoność skłania nas do wyborów. Jeżeli jest to wybór to trzeba mieć jakąś alternatywę. Podjęcie decyzji łączy się z poniesieniem kosztów. Jest to, tzw. Koszt alternatywny inaczej: koszt utraconych możliwości. Wybór jest dobry kiedy koszt alternatywny jest mniejszy.

ex ante- przed
ex post- po

Wybór nie dotyczy tylko podaży dóbr i usług, może np. dotyczyć wyboru pracy. Trzeba uwzględnić czynniki determinujące wybór.

Racjonalność gospodarowania- miarą jest jak największy zysk (przy danym nakładzie) w porównaniu do nakładu lub jak największy zysk przez wykorzystanie jak najmniejszych zasobów (minimalizacja nakładów do realizacji zamierzonego celu).

Rachunek ekonomiczny- porównanie efektów z nakładami.

Krzywa możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji)

Możliwości produkcyjne mogą też maleć, np. może maleć podaż (szoki podażowe).

Ekonomia odpowiada na podstawowe pytania: Jak rynek radzi sobie z dokonywaniem wyborów? Jak? Co? Dla kogo?
Gospodarka rynkowa- własność prywatna- dominująca w gospodarce rynkowej.
Gospodarka planowa- socjalistyczna; oparta na planie, nie na rynku. Tendencje egalitarystyczne (każdemu po równo).
Zmiana o charakterze jakościowym: przejście z gospodarki planowej na rynkową.
Im większa dostępność do usług tym większa efektywność.

Mechanizm rynkowy- nie jest idealny, ale na razie nie stworzono nic lepszego.
Rynek jest mechanizmem alokacji- rozmieszczenia zasobów. Typ gospodarki mieszanej: sektory prywatny z domieszką własności państwowej.
Trzy podstawowe podmioty gospodarki rynkowej: producent, konsument, państwo.
Społeczeństwo jest panem, a instytucje państwowe mają rolę służebną w stosunku do społeczeństwa.

Praca- akt konsumpcji siły roboczej.
Niewidzialna ręka rynku- Smith, Ricardo.
Płatności transferowe- renty itp.
Wydatki sztywne.

-Co produkować? To zależy od popytu konsumentów. Konsument decyduje o tym, co się wytwarza.
- Dla kogo? Różne kategorie osób. Jest adresowana do konkretnych odbiorców.
- Jak? O tym decyduje producent (musi dokonać wyboru); musi wziąć pod uwagę realia czynników wytwórczych.

Główne typy struktur rynkowych.

Struktura rynku- model zachowania się kupujących i sprzedających na rynku.
Od strony sprzedających:
-wolna konkurencja;
-konkurencja monopolistyczna (oligopole);
-konkurencja niedoskonała (monopol).

Po stronie konsumentów:
-konkurencja dokonała;
-monopson;
-konkurencja monopsonowa;
-oligopson.

Konkurencja doskonała (od strony producenta):
-występuje duża liczna niewielkich podmiotów na danym rynku;
-duża liczba nabywców- konsumentów;
-żaden z producentów nie będzie miał wpływu na cenę i podaż; tak samo konsumenci nie mogą wpływać na produkcję;
-producenci wytwarzają produkt jednorodny;
-cena kształtuje się na rynku; producent jest ceno biorcą; cena jest wypadkową działania podaży i popytu;
-brak konkurencji niecelowej, czyli opartej na reklamie;
-doskonały przepływ informacji z rynku;
-swobodne wejście i wyjście na rynek danego produktu na i z rynku (brak barier);
-duża presja konkurencyjna;
-szczególna dbałość o poziom kosztów;
dynamika postępu techniczne;
-producenci są w stanie przy danej cenie sprzedać każdą ilość produktów.

Konkurencja niedoskonała, np. monopol pełny:
-występuje gdy mamy jednego producenta;
- nie ma konkurencji;
-wytwarza produkt unikatowy;
-występuje wielu nabywców, którzy nie oddziaływają na cenę;
-monopolista jest cenotwórcą;
-np. Chińczycy mają monopol na metal ziem rzadkich;
-monopole występują najczęściej w sektorach znacjonalizowanych (państwowych);
-70% dostarczonych produktów pochodzi od monopolisty;
-cena nie jest wypadkową popytu i podaży;
-monopolista może wpływać na wielkość produkcji;
-muszą liczyć się z realiami rynku;
-bariery uniemożliwiające wejście na rynek, np. kapitałowe, techniczne.

Konkurencja monopolistyczna:
-handel detaliczny, odzieżowy, niezależnie od kraju;
-duża liczba przedsiębiorstw;
-występuje konkurencja i można wejść na rynek relatywnie łatwo;
-producenci wytwarzają produkty, które są bliskimi, ale nie doskonałymi substytutami;
-konieczna jest reklama;
-przedsiębiorcy mają ograniczoną kontrolę nad ceną, o której także decyduje rynek;
-najczęściej występuje w formie oligopoli:
-występuje od lat 30 XX wieku;
-mała liczba firm (szczególny rodzaj- duopol);
-dostarczają produkt ujednolicony lub zróżnicowany (np.AGD);
-wejście na rynek jest utrudnione, ale nie niemożliwe;
-bariery technologiczne i prawne;
-oligopol ustabilizowany i ….
-jedną z form oligopolu jest kartel;
-wspólna polityka cenowa.

Formy rynku oligopolistycznego:
-kartel- porozumienie producentów dotyczących rozmiarów produkcji, ceny i ….;
-syndykat- porozumienie dotyczące rynku zbytu; zdecentralizowana polityka zbytu i cen; limity produkcyjne; regulowana podaż;
-trust- przedsiębiorstwa tracą odrębność prawną i ekonomiczną wnoszą do trustu swoje kapitały i stosownie do wkładów mają udział w zyskach;
-koncern-koncentracja kapitału oparta na więzi produkcyjnej; powiązania poziome (te same produkty) i pionowe;
-konglomerat-zlepek firm, które nie muszą mieć więzi produkcyjnej;
-holding-tworzony do realizacji konkretnego przedsięwzięcia, np. budowa autostrady; jest nietrwały.

Koncentracja kapitału- powiększenie kapitału przy przyłączaniu do innego nieskonsumowanego zysku.
Centralizacja kapitału
Akumulacja kapitału- jest wynikiem koncentracji i centralizacji kapitału.

Prawo popytu i podaży:

Rynek- ogół transakcji kupna i sprzedaży.
Popyt- wielkość zapotrzebowania na dany towar w danym czasie i po danej cenie.
-popyt efektywny- zapotrzebowanie poparte pieniądzem
-popyt potencjalny- większy od popytu efektywnego.

1.Popyt funkcjonalny- występuje gdy nabywamy dane dobro lub usługę, ponieważ uwzględniają jego cechy, właściwości jest w stanie zaspokoić nasze potrzeby.
2.Popyt niefunkcjonalny0 wynika z oddziaływania efektów zewnętrznych na użyteczność, która może zmienić się w zależności od zachowania innych konsumentów:
-efekt owczego pędu- kupujemy, ponieważ inni inni go kupują;
-efekt snobizmu- wszyscy kupują, a my nie;
-efekt veblenowski- w dobrym tonie jest, żeby posiadać.
3.Popyt spekulacyjny- kupujemy nawet jeśli nie jest nam to potrzebne, bo później może to przynieść korzyść, przy wzroście cen.

Wykład 19.03.2013r. © Milena Fietko

Czynniki wpływające na wielkość popytu:
- cena- jeżeli cena rośnie to popyt maleje, jeżeli cena maleje to popyt rośnie.
d=f(x)

Efekt substytucji (szukamy substytutu) Efekt dochodowy

Dobra Giffena- ceny dóbr podstawowych zmniejszają się w małym stopniu.

Popyt sztywny:

Popyt doskonale efektywny:

Wskaźnik cenowej elastyczności popytu:

|Ecp|$\mathbf{=}\frac{\mathbf{d}}{\mathbf{d}}\mathbf{\ :}\frac{\mathbf{y}}{\mathbf{y}}$

Mówi o zmianie popytu w zależności od zmiany ceny.

Uc(utarg całkowity)-= ilość x cen produktu

Wzrost popytu prowadzi do wzrostu ceny. Spadek popytu prowadzi do spadku ceny.
Elastyczność cen- reakcja cen na zmianę popytu.
Fleksybilność cen = giętkość cen- jest odwrotnością wskaźnika cenowej elastyczności popytu.

Czynniki poza cenowe:
-wielkość dochodów konsumentów; wraz ze wzrostem naszych dochodów rośnie popyt , jeżeli nasze dochody maleją maleje także popyt, zmienia się struktura popytu
-prawo Engla- w miarę wzrostu naszych dochodów maleje popyt na dobra podstawowe, a rośnie popyt na dobra wyższego rzędu.

-ceny dóbr substytucyjnych
-ceny dóbr komplementarnych
-wskaźnik mieszanej cenowej elastyczności popytu:
Dla dóbr substytucyjnych wskaźnik jest na „ +”;
Dla dóbr komplementarnych wskaźnik jest na „-”.

-moda;
-struktura wieku ludności;
-struktura płci;
-tradycja;
-religia.

Podaż- czynniki determinujące:

-cena- wzrost ceny prowadzi do spadku podaży:






Wskaźnik cenowej elastyczności podaży:

Ecs$\mathbf{=}\frac{\mathbf{}\mathbf{S}}{\mathbf{S}}\mathbf{*\ }\frac{\mathbf{y}}{\mathbf{y}}$

Wskaźnik ekspansybilności cen- reakcja ceny na zmianę podaży. Koszty wytworzenia:
S=f(y)

Wykład 22.03.2013r. © Piotr Kozak © Milena Fietko (wykresy)

Cena równowagi = popyt na dobro równa się (podażowi) ilości dostarczonego dobra – nazywana ceną oczyszczającą rynek.

Dochodzenie do ceny równowagi jest zjawiskiem dynamicznym
c
e
n
a

Popyt, podaż

Redystrybucja – przesunięcie pieniędzy konsumentów z innych sektorach do rolników

Płaca minimalna w Polsce – 1600zł. Pracodawca nie może oficjalnie zaoferować mniejszej wypłaty pracownikowi. Jest to czynnik, który ogranicza elastyczność rynku.

Cena minimalna- może doprowadzić do nadwyżki rynkowej.
Cena maksymalna- np.NFZ- podaż jest za mała w stosunku do zgłaszanego popytu.

Podstawy teorii zachowania się konsumenta:

Wielkość popytu konsumpcyjnego jest efektem wyboru jakiego dokonują gospodarstwa domowe.
Ograniczone możliwości zaspokojenia potrzeb.
Czym kieruje się konsument wybierając określoną strukturą dóbr i usług.

Konsument będzie dążyć do maksimum zadowolenia z konsumpcji – użyteczność całkowita to inaczej zadowolenie z konsumpcji.

• By zmierzać do maksimum zadowolenia konsument musi dokonywać wyboru.

• Wybór pomiędzy czasem pracy i korzyścią z pracy a czasem wolnym i jego korzyściami

• Wybór dotyczący konsumpcji w przyszłości, tj. dylemat pomiędzy konsumpcją a oszczędnościami

Trudno jest zmierzyć do końca poziom zadowolenia i satysfakcji.

Postępowanie w czasie wyboru:

1. Wybór określonej struktury konsumpcji:

   1. Preferencje, gusta, upodobania

   2. Wielkość dochodu nominalnego.

      1. Krzywa obojętności pokazuje taki sam poziom zadowolenia niezależnie od tego jaką kombinację dóbr jest się w stanie posiadać.

      2. Prawo malejącej użytkowości krańcowej – zmienia się -: Wraz z coraz mniejszą liczba jednostki konsumowanego dobra, przyrost zadowolenia jest coraz mniejszy
         Vżk=/\ Ve / /\Q

      3. Dochód konsumenta = Qy X*Y+Qx X*X
         wykres 2.

      4. Linia ograniczenia budżetowego pokazuje ile możemy zakupić przy danym dochodzie

      5. Konsument nabywając dobra, porównuje użyteczność z ceną. Optimum konsumenta oznacza, że stosunek użyteczności krańcowych jest równa ze stosunkiem ich cen

      6. II prawo Gossena mówi o optimum konsumenta, które oznacza maksimum zadowolenia
         Użyteczność Y/Cena y= uży. X/Cena X

      7. Dochód z czasu pracy to płaca. Dochód z czasu wolnego – zasiłek dla bezrobotnych,

posiadanie kapitału

1. Konsumpcja bieżąca a konsumpcja przyszła:

   1. Dochody dzielimy na wydatki konsumpcyjne i oszczędności będące źródłem konsumpcji w przyszłości.

Wykład 26.03.2013r. © Milena Fietko

Teoria zachowania się producenta- teoria podaży.
Głównym celem działalności producenta jest osiąganie największego (maksymalnego) zysku.
Przedsiębiorstwo- jest wyodrębnioną pod względem ekonomicznym jednostką prowadzącą działalność produkcyjną, handlową czy też usługową. Posiada osobowość prawną, może zawierać umowy i zawierać stosunki prawne z innymi przedsiębiorstwami. Musi posiadać konieczne zasoby czyli majątek:
-kapitał trwały ( użytkowanie dłuższe niże jeden rok), amortyzacja- stopniowe wykorzystywanie;
-kapitał obrotowy (składniki zasobów które zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym)

Zysk całkowity = Utarg całkowity – Koszt całkowity
Wielkość zysku zależy od zachowania się konsumenta (od krzywej popytu) i polityki cenowej firmy.

Utarg całkowity- ilość dobra x cena

Funkcja produkcji: Q= f(Nakłady pracy, Nakłady ziemi, Nakłady kapitału)
Zależność pomiędzy wielkością produkcji a całkowitym kosztem na wytworzenie całej produkcji.

Jakie funkcje spełnia przedsiębiorca:
-inicjowanie i uruchamianie działalności
-wprowadzanie innowacji
-podejmowanie kluczowych decyzji związanych z funkcjonowaniem firmy (skala produkcji)
-ex ante- trzeba przeprowadzić rachunek ekonomiczny
-prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z ryzykiem

Koszty:
-stałe
-zmienne
W długim czasie wszystkie koszty są zmiennymi. Przedsiębiorca wpływa na wielkość kosztów całkowitych.

Formy własności:
1) prywatne ( dominująca w gospodarce rynkowej)
2) państwowe

Zróżnicowanie pod względem struktury organizacyjnej:
1) jednozakładowe
2) wielozakładowe

Formy organizacyjne:
1) jednoosobowe (właściciel kapitału jednocześnie zarządza firmą)
2) własność wieloosobowa ( występuje w formie spółek cywilnych i prawa handlowego- działają
w oparciu o kodeks handlowy:
-spółki osobowe [występują spółki jawne, z nieograniczoną odpowiedzialnością, komandytowe],
-spółki kapitałowe [ ważny jest wkład kapitału: z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne czyli korporacje]).
Rozdzielenie funkcji własności kapitału od funkcji zarządzania kapitałem. Powołanie menedżera na stanowisko zarządzania (rewolucja menedżerska)
Schumpeter- ekonomista od statystyk, przedstawiciel ekonomii zachodniej, który podważał
trwałość kapitalizmu. Jest autorem teorii innowacji.

Spółka jest umową, na mocy której wspólnicy podejmują działalność gospodarczą.

Źródła finansowania firm:
1) wewnętrzne
Zysk dzieli się na podzielny i niepodzielny.
2) fundusz amortyzacyjny (zużywają się stopniowo)- szybciej zużywają się ekonomicznie niż fizycznie
3) kredyty
4) emisja akcji

Koszty możemy dzielić z punktu powiązania z produkcją:
-bezpośrednie
-pośrednie

Koszt całkowity / Wielkość produkcji = Koszt przeciętny (jednostkowy koszt wytworzenia)

Kc / Qc= K krańcowy

Uc / Q= Utarg przeciętny

Uc / Q= Utarg krańcowy

Koszt krańcowy = Utarg krańcowy

MC = MR

Jak pojmujemy koszty?
-W ujęciu księgowym koszt to każdy wydatek faktycznie poniesiony i udokumentowany (koszty po zakończeniu działalności ex post -> ex plicite).
-W ujęciu ekonomicznym, przeprowadzenie rachunku ekonomicznego ex ante. Obok kosztów jawnych, uwzględniają koszty alternatywne czynników wytwórczych ( nie idzie za nimi wydatek pieniężny- koszty domniemane [implicite]).