Mikroekonomia
pozytywna

„Analiza rynków czynników produkcji: rynek pracy”

Wykład XI

Podstawowe pojęcia:

• Popyt pochodny

• Wyrównawcze różnice płac

• Czynnikochłonność produkcji

• Efekt substytucyjny i efekt podażowy (produkcyjny)

• Wartość krańcowego produktu pracy

• Krańcowy przychód z pracy

• Siła robocza

• Płaca realna

• Stopień aktywności zawodowej

• Mobilność siły roboczej

• Płaca minimalna

• Bezrobocie przymusowe

• Dochód transferowy

• Renta ekonomiczna

• „Swój” i „obcy”

• Płaca efektywnościowa

Niewiele krajów o gospodarce rynkowej jest w stanie zapewnić pracę wszystkim swoim obywatelom, pragnącym ją podjąć.

W tym rozdziale, oraz w następnym zajmiemy się funkcjonowaniem rynku pracy. Rozpoczynamy tym samym analizę rynków czynników produkcji - pracy, kapitału i ziemi.

Próbujemy znaleźć odpowiedź na pytanie o siły określające ceny równowagi i ilość czynników produkcji zaangażowanych w różnych gałęziach i w całej gospodarce.

Analiza rynków czynników produkcji

Analiza rynków czynników produkcji różni się od analizy rynków dóbr nie dlatego, iż nie opieramy już wyjaśnień na zwykłym mechanizmie podaży i popyty, lecz dlatego, że popyt na rynkach czynników produkcji ma szczególne cechy.

Nie jest to popyt bezpośredni albo końcowy, lecz popyt pochodny. Przedsiębiorstwa zgłaszają zapotrzebowanie na czynniki produkcji tylko dlatego, iż potrzebują ich do wytwarzania określonych produktów.

Popyt pochodny

Popyt na czynniki produkcji jest popytem pochodnym, ponieważ wynika z popytu na produkty, do wytworzenia których te czynniki są używane.

Wyrównawcze różnice płac

Wyrównawcze różnice płac to pieniężne rekompensaty za różnice w poza pieniężnych cechach tego samego zajęcia w różnych gałęziach gospodarki. Sprawiają one, iż pracownicy o określonych kwalifikacjach nie mają bodźców do przenoszenia się do innych gałęzi. Tak więc, praca przykra lub niebezpieczna będzie opłacana powyżej średniej krajowej właściwej dla danego zawodu i poziomu kwalifikacji, a praca przyjemna będzie opłacana poniżej tej średniej.

Czynnikochłonność produkcji

W przypadku produkcji o danych rozmiarach przy użyciu najtańszej dostępnej technologii, jednostkowego kosztu pracy w stosunku do jednostkowego kosztu kapitału skłania przedsiębiorstwo do sięgnięcia po bardziej kapitałochłonne metody produkcji.

Gdy wzrasta względny koszt kapitału w relacji do kosztu pracy, metodą wytwarzania minimalizującą koszty będzie technika bardziej pracochłonna. Przedsiębiorstwo zastępuje innymi czynnikami produkcji ten czynnik, który stał się względnie droższy.

Efekt substytucji i efekt podażowy

Efekt substytucji będzie skłaniać do wyboru bardziej kapitałochłonnej technologii, a efekt podażowy do zmniejszenia produkcji i zapotrzebowania na wszystkie czynniki wytwórcze. Im łatwiejsze jest zastępowanie pracy kapitałem, tym bardziej prawdopodobna staje się przewaga efektu substytucji. Przedsiębiorstwa będą zastępowały pracę kapitałem i to na dużą skale.

Efekt substytucji i efekt podażowy

Wzrost płac wywołuje efekt substytucyjne, skłaniający przedsiębiorstwo do wprowadzenia bardziej kapitałochłonnych technik produkcji. Jednak całkowite krańcowe koszty produkcji będą wyższe niż w punkcie wyjścia.

Przy poziomie krzywej popytu DD, przesunięcie krzywej długookresowego kosztu krańcowego z LMC₀ do LMC₁ spowoduje, że przedsiębiorstwo przejdzie z punktu A do B, a produkcja obniży się z Q₀ do Q₁. Wywoła to zmniejszenie popytu na wszystkie czynniki produkcji. Przy opadającej krzywej popytu D'D' i odpowiadającej jej krzywej utargu krańcowego MR', przesunięcie LMC₀ do położenia LMC₁ powoduje przejście przedsiębiorstwa z punktu A do C, w którym następuje wyrównanie kosztu krańcowego MR' z utargiem krańcowym. Efekt podażowy powoduje spadek produkcji tylko z Q₀ do Q₂

Wartość krańcowego produktu pracy

Wartością krańcowego produktu pracy MVPL (ang. marginal value producct of labour) nazywamy dodatkowy utarg uzyskany w wyniku sprzedaży produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika.

Ponieważ przedsiębiorstwo działa w warunkach konkurencji doskonałej, wartość krańcowa produktu wytworzonego przez dodatkowego jest po prostu równa fizycznym rozmiarom wytworzonej przez niego pracy pomnożonej przez cenę, po jakiej te dodatkowe produkty mogą być sprzedane.

Wybór wielkości zatrudnienia w przedsiębiorstwie

Płaca = wartość krańcowego produktu pracy.

Przedsiębiorstwo sprzedaje swój towar po danej cenie i najmuję siłę roboczą za określoną stawkę płacy W₀. Malejąca krańcowa produkcyjność pracy sprawia, że krzywa MVPL ma nachylenie ujemnie.

Do punktu L* dodatkowe zatrudnieni przysparza więcej utargu niż kosztu. Poza tym punktem dodatkowe zatrudnienie bardziej zwiększa koszty niż utarg. Zatrudnienie L* zapewnia maksymalizację zysku.

W tym punkcie płaca równa jest wartości krańcowej produktu pracy.

Monopol i monopson

Przedsiębiorstwo o pozycji monopsonistycznej wpływa na ceny czynników produkcji. Ponieważ ma do czynienia ze wznoszącą się krzywą podaży danego czynnika, musi oferować wyższą cenę, aby przyciągnąć większą jego ilość.

Koszt krańcowy dodatkowej jednostki czynnika produkcji przekracza zatem jego cenę.

Zwiększając ilość stosowanego czynnika wytwórczego, przedsiębiorstwo musi liczyć się z tym, iż w ten sposób podbija cenę płaconą wszystkim zatrudnionym dotychczas jednostkom tego czynnika.

Krańcowy przychód z pracy

Aby obliczyć krańcowy przychód z pracy, znajdujemy najpierw krańcowy produkt pracy wyrażony w jednostkach fizycznych, a następnie obliczamy zmianę całkowitego utargu przedsiębiorstwa, będącą wynikiem sprzedaży tych dodatkowych jednostek towaru.

Przedsiębiorstwo zmaksymalizuje zysk wtedy, kiedy utarg krańcowy uzyskany dzięki zatrudnieniu dodatkowego pracownika zrówna się z jego kosztem krańcowym.

Tak więc przedsiębiorstwo, które nie ma możliwości na oddziaływanie na ceny ani swojego produktu, ani czynników produkcji ustali płacę na poziomie w punkcie L₁.

Przedsiębiorstwo nie mające możliwości oddziaływania na ceny na rynku pracy, ale mogące skutecznie wpływać na ceny dostarczanych na rynek produktów zatrudni pracowników na poziomie L₃.

Natomiast firma, która nie może kształtować ceny na swoje wyroby, lecz oddziałuje na ceny na rynku pracy zatrudni pracowników na poziomie L₂.

Natomiast przedsiębiorstwo będące monopolem jak i monopsonem zatrudni pracowników na poziomie L₄.

Ogólna zasada postępowania jest więc prosta. Nakazuje ona wybierać taką wielkość zatrudnienia, przy której krańcowy koszt ostatniej jednostki pracy będzie równy krańcowemu przychodowi uzyskanemu dzięki jej zatrudnieniu.

Formalnie warunek ten zapiszemy jako: Krańcowy koszt pracy (MCL) = krańcowy przychód z pracy (MRPL)

Siła robocza i płaca realna

Nakład pracy w procesie produkcji równa się liczbie pracowników pomnożonej przez liczbę przepracowanych przez nich godzin. Zasób siły roboczej jest to ogół jednostek pracujących lub poszukujących zatrudnienia. Płaca realna, jest to płaca nominalna podzielona przez cenę dóbr (W/P). Jeśli płaca nominalna i ceny podwoją się to jednostka będzie mogła nabyć dokładnie tyle samo dóbr. Płaca realna nie zmieni się.

Stopień aktywności zawodowej

Stopień aktywności zawodowej to odsetek danej grupy ludności w wieku produkcyjnym wchodzący w skład zasobów siły roboczej.

Wykres poniżej zaznacza na osi poziomej czas wolny od pracy, a na pionowej dochód realny jednostki.

Przy dochodzie nie pochodzącym z pracy równym BC, człowiek może w ogóle nie pracować.

Podjęcie pracy pociąga za sobą poniesienie kosztów stałych równych AC.

Przy niskiej stawce godzinowej linię całkowitą budżetu wyznaczają punkty CAD.

Przy wyższej stawce płacy położenie nowej linii budżetowej wyznaczają punkty CAF. Pracując H₂ godzin na dobę możemy przesunąć się z punktu C do korzystniejszego punktu G.

Zatem im wyższa jest stawka płacy realnej, tym większe szanse na aktywizacje zawodową.

Dochody transferowe i renta ekonomiczna

Dochód transferowy czynnika to produkcji w określonym zastosowaniu to minimalna wypłata potrzebna, aby skłonić ten czynnik do świadczenia usług właśnie w tym zastosowaniu.

Renta ekonomiczna jest to dodatkowa wypłata, jaką otrzymuje dany czynnik produkcji, ponad dochód transferowy konieczny do skłonienia go do świadczenia swych usług właśnie w tym zastosowaniu.

Przymusowe bezrobocie.

Przymusowo bezrobotni to ci, którzy są gotowi pracować za występujące na rynku stawki płac, ale nie mogą znaleźć zatrudnienia.

Efekt skali

Profesor Martin Weitzman zasugerował, iż przymusowe bezrobocie może być rezultatem nałożenia na siebie efektów skali oraz konkurencji niedoskonałej.

Dowodził, iż nie pozwalają one bezrobotnym na znalezienie pracy w nowym przedsiębiorstwie, nawet wówczas, gdy są oni gotowi pracować wynagrodzeni niższe od otrzymywanego przez pracowników w już istniejących firmach.

„Swój” i „obcy”

O ile wyjaśnienie kładzie nacisk na bariery zapobiegające tworzeniu nowych przedsiębiorstw, o tyle teorie, które teraz omówimy, podkreślają znaczenie przeszkód utrudniających zatrudnienie w istniejących firmach. Jedni pracownicy („swoi”) już mają pracę w przedsiębiorstwie, inni („obcy”) pozostają bezrobotni.

Koncepcja płacy efektywnościowej

Teoria płacy efektywnościowej mówi, że w trosce o swoje zyski przedsiębiorstwo powinno płacić zatrudnionym już pracownikom tyle, aby ich średni płaca była wyższa od tej, za którą gotowy jest podjąć pracę ogół pracowników. Za słusznością takiego zalecenia przemawiają dwa argumenty:

- Pracownicy mogą odejść z organizacji, jeśli dostaną bardziej atrakcyjną pracą.

- Pracownicy, którzy bumelują mogą zostać zwolnieni z pracy i będą mieli problemy ze znalezieniem pracy o podobnej płacy.

A

B

LMC₀

C

LMC₁

D'D'

MR'

DD

P₂

P₀

Q₀

Q₂

Q₁

cena

L*

E

stawka pracy

W₀

MVPL

zatrudnienie

płaca, wartość krańcowego produktu pracy

MRPL

MVPL

L₁

L₃

L₄

L₂

W₀

zatrudnienie

płaca, krańcowy produkt i krańcowy koszt pracy

MCL

D

I₃

I₃

I₂

I₂

I₁

I₁

E

F

G

B

A

C

0

24

H₂

H₁

dzienna liczba godzin czasu wolnego

Łączny dochód realny i konsumpcja

---