BIBLIA I JEJ PRZEKŁADY

Tekst hebrajski

Język semicki, tekst niewokalizowany (bez samogłosek) – w ten sposób jedno słowo mogło mieć różne znaczenia, dlatego to prowadziło do nieścisłości. Czytający musiał pamiętać o całej wokalizacji i o wieloznaczności. Wprowadzono więc MASORĘ – zwokalizowany ostatecznie tekst i naniesione poprawki na marginesie.

Ok. VI w. – tekst masorecki.

Kanon

Ciągle był niedoprecyzowany. Gdy weszło chrześcijaństwo, trzeba było ustalić, jakie księgi wejdą do PŚ – ok. 100 r. Obowiązuje do dzisiejszego dnia.

Jakieś rękopisy?

Barbarzyńskie walki, rękopisy giną.

TEKST GRECKI

Septuaginta

Tłumaczenie 70 mnichów, opierające się na innym kanonie na język grecki. Ten tekst przejmują chrześcijanie.

Stąd powstają żydowskie greckie przekłady w II i III w.

Septuaginta w koncu odrzucona przez Żydów, bo są zazdrośni o chrześcijan

Rożnice między protestanckim a katolickim kanonem. Cała literatura grecka chrześcijan będzie się opierała na septuagincie.

Heksambra (sześciokrotność)- PŚ rozpisane w sześciu kolumnach:

1. Hebrajski

2. Hebr. Lit. greckimi

3. Septuaginta

4. + 3 przekłady żydowskie

Tworzy znaki krytyczne, oznacza różnice, po to, by móc opracować pierwszy krytyczny tekst grecki.

Jakieś fr. PŚ na papirusach, następnie rękopis septuaginty – kodeks synaidzki, potem watykański i jeszcze jakieś inne.

W renesansie humaniści filolodzy studiowali nad autentycznością dokumentów. Wtedy powstaje poliglotta – wielojęzykowe wydanie Biblii. Najstarsza recepcja tekstu biblijnego

Pocz. XVI w. Salamanka (Hiszpania) – poliglotta conclutensis

Papirysy

Fragmenty majuskułowe (duże litery) i minuskułowe (wszystko małymi literami) – inne błędy są w maju i w mini. Najstarsze teksty ciągle. Potem robienie przerw, dodanie akcentów, dodanie znaków przestankowych i interpunkcyjnych – robota filologów średniowiecza.

TEKST SYRYJSKI

Dziecko jęz. aramejskiego (a ten z hebr.).

Peszitta – przekład syryjski (prosty język syryjski).

NT – Tacjan wróciwszy ze studiów w Rzymie, Diastessaron - harmonia ewangelijna ( tekst napisany nie wg 4 ewangelistów, ale wg przebiegu życia Jezusa). Ten przekład do V. w. służył jako ewangeliarz w kościele syryjskim. Został przełożony na wiele języków (np. starogermański).

TEKST ŁACIŃSKI

Wczesne łac. chrześcijaństwo nie znało greki. Dlatego zaczęto tłumaczyć PŚ – powstał przekład Vetus Latina Versio (Stary przekład łaciński) – wersja italska i afrykańska. Wersja fatalna językowo i prawdopodobnie nie oddawała tekstu oryginału. Język barbarzyński.

180 r. – był już przekład św. Pawła, prawdopodobnie też inne.

Św. Hieronim

Miał świetne wykształcenie klasyczne. Był mistrzem gramatyki łac. w Rzymie, znał doskonale grekę, przebywał 2 lata w Syrii, gdzie poznał hebrajski i aramejski. Miałkontakty z rabinami, którzy wtajemniczali go w rabinacki sposób egzegezy pism.

Został zapędzony do przekładu. Opuszcza Rzym,a le dalej przekłada w Betlejem. NAJWIĘKSZE DZIEŁO PRZEKŁADOWE ST I NT.

Rewolucja Hieronima – nie tłumaczy Septuaginty, tylko bezpośrednio z hebrajskiego – sięga do prawdy hebrajskiej. Był za to ostro krytykowany, bo uważano, że septuaginta jest przekł. natchnionym, dlatego tylko ten tekst należy tłumaczyć.

Nie mamy do czynienia z parafrazą, a z tłumaczeniem.

To tłumacznie staje się wersją popularną – dlatego zostaje nazwane WULGATA (przekład ludowy).

Sobór trydencki – poparł Wulgatę.

Tekst wszedł do liturgii, do lekcjonarza, czytany w lekturach. Cała lit. łacińska była oparta na wulgacie. Wulgata była przekłądana na języki narodowe (do II poł. XX w.).

JĘZYK KOPTYJSKI (egipski)

Język mający 4 dialekty.

JĘZYK GOCKI (germanski).

W IV w. bp arianin Wulfilas przekłada Biblię na jęz. gocki.

Równoczenie powstaje

PRZEKŁAD ORMIAŃSKI

Do Armenii przybywają ludzie z Syrii i zaczynają głosić Ewangelii po syryjsku. Nie miało to powodzenia, dlatego mnich M. Masztops tworzy alfabet ormiański (armeński) dla przełożenia Biblii (był język,a le nie było alfabetu). Wraz z patriarchą Sahakiem na początku V. w. tworzą alfabet i zarazem zaczynają przekład Biblii. Kultura narodowa ormiańska tworzy się razem z alfabetem.

Wspaniaaaaaaaaaaaaałe rękopisy!

JĘZYK ETIOPSKI (język gees)

W VI w. – przekład Biblii.

JĘZYK STAROARABSKI

Ten przekład znał Mahomet i Koran jest naszpikowany jego fragmentami.

Coś jakieś słowiańskie??????

Istniały 3 święte języki: hebrajski, grecki i łacina (od napisu na krzyżu) i uznano , ze tylko w tych może być Biblia. Kiedy Cyryl i Metody zaczęli przekładać Biblię, to mieli przejebane.

Ale tak powstał przekład starosłowiański. Stąd problem języków narodowych.

Ktoś bronił tekstu łacińskiego, nie wiem o co chodzi.

JĘZYKI NARODOWE

XII wiek – pierwsze przekłady narodowe. Pierwsze w kręgach heretyków. W związku z tym – walka o problem przekładów. Kościół bronił zacięcie łaciny – powstaje wielki przekład Marcina Lutra. Dokładność i piękno języka.

Reformacja rusza do tekstu narodowego na podstawie greki i hebrajskiego. Tłumaczenia protestanckie – wielkie zasługi dla przekładów w jęz. nar.

Anglia – przekład autorowany (anglikański)

Katolicki – emigranci angielscy w tym samym czasie, co w Anglii.

Wielki ruch przekładów na języki narodowe od Marcina Lutra.

Cały szereg dobrych poetów tłumaczy w Polsce – PSALMY: Jan Kochanowski, Kniaźnin, Staff, Miłosz. Polska idzie za tą wielką falą przekładów czeskich. Najstarsze pol. przekłady – znamię języka czeskiego.

Psałterze floriański i puławski, Biblia królowej Zofii, różne psałterze, pocz. XVI w. Biblia Leopolity (nie wiadomo, kim był; prawdopodobnie to wydawca, a przekład prawdopodobnie Jan Nicz). Powstają przekłady innowiercze: Jan Seklucjan (były ksiądz), Biblia Brzeska (Radziwiłłowska, Pinczowska) – arianie+kalwini, Biblia Szymona Budnego (uwzględniał tekst gr. i hebr.), NT Czechowicza (współprac. Budnego), Biblia Gdańska (kalwińska).

Jezuici zwrócili się do Grzegorza XIII z prośbą o pozwolenie na przekład. Powierzyli to dzieło humaniście Jakubowi Wujkowi.

BIBLIA JAKUBA WUJKA: miał do pomocy poliglotty, więc uwzględnił tekst krytyczny

1597 r. – pierwsze wyd. ST.

1599 r. – opłacone przez prymasa Polski kolegium, ukazuje się całość Biblii na świetnym poziomie. Uwzględniony tekst oryginalny, dokładnie przełożony łaciński - piękny język.

Ostatnia poprawiona wersja Wujka – 1963 r.

Postęp filologii w latach 30. we Francji, zaczęto wracać do oryginalnych tekstów. Pierwsze teksty katolickie przekładane z języków oryginalnych na narodowe, np. francuska Biblia Jerozolimska (przez dominikanów), ale nie mają one komentarzy, więc smuteczek ;<. Na wzorze tego (???) tekstu powstał przekład Biblii Tysiąclecia – ciągle jest udoskonalany.

Obok niej powstały 3 iine przekł.:

1. Biblia Poznańska (komentarze nieprzejrzyste)

2. Biblia Warszawsko-Praska (pierwszy po Wujku przekł. Całościowy)

3. Biblia Paulistów (bardzo dobry przekład, duże litery)

Równocześnie Biblia wydana przez protestantów. Najczęściej używaną jest Biblia Tysiąclecia. Ostatni przekład z wulaty – ks. Dąbrowski (?) w czasie komuny, milion egzemplarzy.

Współczesne pol. przekłady POETYCKIE:

1. Czesław Miłosz (za podstawę wziął hebrajski przekład pol. Żyda Cyrkowa)

2. Roman Branstaiter

3. Artur Sandauer (Rdz)

4. Świderkówna (Mk, Mt)

5. Ks. Ichnatowicz (Pnp)