Charakterystyka etapów formułowania się polityki społecznej jako dyscypliny naukowej.
ETAP I Polska polityka społeczna po 1918r. :
Prekursorzy poruszających w pracach kwestie socjalne Stanisław Staszic , próba kompleksowego ujęcia polityki społecznej – Stanisław Głabiński
ETAP II Polska polityka w latach wojennych :
Powstanie instytutu praw społecznych , polskiego towarzystwa polityki społecznej , Instytutu gospodarstwa Społecznego Ludwik Krzywicki Konstanty Krzaczkowski, Zofia Daszyńska Golińska ich prace stanowią podstawy teorii polityki społecznej
ETAP III- polityka społeczna w latach powojennych (1945 – 1989)
Stefan Grzybowski – klasyfikacja sposobów uprawiania polityki społecznej w postaci teorii agregatywnych systematyzujących, ogólnych i częściowych ; próba redefinicji polityki społecznej z uwzględnieniem potrzeb realnego socjalizmu. Brak nurtu naukowego krytycyzmu wobec rzeczywistości – blokowany przez cenzurę. W czasie wojny działało w konspiracji jedyna legalna organizacja była Rada Główna Opiekuńcza, po wojnie uważano że nowy ustrój będzie tak idealny ze sam w sobie będzie rozwiązywał te problemy społeczne, dlatego po wojnie przez 15 lat nie funkcjonowały te organizacje w latach 60-70 rząd nie jest w stanie rozwiązać tych problemów społecznych.
ETAP IV –Polska polityka po 1989 r. –Pluralizm prądów teoretycznych w p.s. reprezentowanych np. w koncepcjach „dylematów” , „kwestii społecznej ‘’ doktryn ; stanowione jest nowe prawo socjalne oraz spełnione standardy europejskie w związku z wejście do UE; polityka społeczna uzyskuje status kierunku akademickiego.
Uwarunkowania polityki społecznej
Zewnętrzne:
-materialne (wskaźniki makroekonomiczne – PKB na osobę, stopa bezrobocia itp., społeczne, ochrona środowiska naturalnego);
-ustrojowo-polityczne (zasady demokracji parlamentarnej i samorządności lokalnej i społecznej);
Wewnętrzne:
-związane z czynnikiem ludzkim (wsk. Demograficznej);
-związane z zastanym modelem polityki społecznej (Strateia Polityki Społecznej w latach 2007-2013).
Ocena dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym na podstawie Wskaźnika Rozwoju Społecznego (HDI)
HDI jest miarą syntetyczną opartą na średniej wskaźników obejmujących trzy podstawowe sfery życia. Jest to sfera zdrowia (oceniana poprzez wskaźnik przeciętnej długości życia), edukacji (wskaźnik alfabetyzmu, tj. umiejętności pisania i czytania ze zrozumieniem i wskaźnik skalaryzacji) oraz dochodu przypadającego na głowę mieszkańca (PKB per capita). Określa rozwój społeczno-ekonomiczny poszczególnych krajów. Dysproporcje wynikające z przeciętnej długości życia, edukacji czy PKB na osobę są z reguły od siebie zależne. I tak najdłużej żyją osoby w krajach skandynawskich, zachodnio-europejskich oraz w Australii i Ameryce północnej. Tym samym w tych krajach poziom edukacji oraz produkt krajowy brutto na osobę jest bardzo wysoki. Natomiast kraje najbardziej ubogie, to głównie kraje afrykańskie, które charakteryzują się niskim standardem życia i są uwikłane w lokalne konflikty. Brak stabilności, demokracji nie pozwala na dynamiczny rozwój społeczno-gospodarczy. Należy także wspomnieć o krajach rozwijających się, które nie osiągnęły bardzo wysokiego stopnia rozwoju, ale charakteryzują się stabilnością, i wypracowują coraz lepsze pozycje i warunki życia.
Wskaźnik rozwoju społeczno – ekonomicznego , uwzględnia ona jednak te czynniki, które mają wpływ na jakość życia i poczucie szczęścia, a których nie da się w prosty sposób przeliczyć na kategorie materialne. Czego nie uwzględnia HDI?
Po pierwsze, tego że poziom konsumpcji, zdrowia i edukacji nie są równomiernie rozłożone.
Po drugie, innych potrzeb podstawowych poza zdrowiem i edukacją populacji.
Po trzecie, realizacji praw politycznych. Wysoki HDI mogą mieć kraje, w których nie ma demokracji, zakazane są niezależne formy samoorganizacji społecznej.
Po czwarte, zagrożeń dla środowiska.
Po piąte, dyskryminacji. HDI może być wysoki w krajach, gdzie kobiety lub inne kategorie mniej lub bardziej liczne są traktowane jak obywatele gorszej kategorii.
Różnice pomiędzy systemem zabezpieczenia społecznego a systemem ubezpieczenia społecznego
| Ubezpieczenia | Zabezpieczenia |
|---|---|
| Zdecentralizowana (zakłady publiczne) | Zcentralizowane: administracja państwa |
| Zdecentralizowane fundusze składkowe | Budżet centralny państwa: brak składek |
| Zawodowo aktywni | Całość ludności lub określone grupy |
| Zależne od wkładu pracy (składki, proporcjonalne, rozliczeniowe) | Zależne od potrzeb zryczałtowane, roszczeniowe |
Zabezpieczenia społeczne –świadczenia materialne i niematerialne, które mają na celu zagwarantowanie oraz zaspokojenie podstawowych potrzeb wszystkim członkom danej społeczności. Głównym celem stworzenia systemu zabezpieczeń społecznych było zapewnienie członkom danego społeczeństwa zarówno bezpieczeństwa socjalnego jak i bezpieczeństwa przed różnymi rodzajami ryzyka socjalnego takimi jak macierzyństwo, zgon żywiciela rodziny, starość, utrata pracy czy niezdolność do pracy ze względów zdrowotnych. W celu realizacji zabezpieczenia społecznego konieczne jest funkcjonowanie instytucji opieki społecznej, która jest powoływana przez państwo lub władze terenowe.
Wśród zabezpieczeń społecznych mających charakter powszechny możemy wyróżnić:
praca socjalna
dofinansowanie w zakresie opieki i pomocy społecznej,
ochronę zdrowia,
ubezpieczenia społeczne,
ubezpieczenia osobowe i majątkowe ludności
świadczenia dla inwalidów,
zasiłki
bezpieczeństwo socjalne
stypendia.
Ubezpieczenia społeczne – ubezpieczenia, których głównym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, w tym osobom w podeszłym wieku (emerytura), niezdolnym do pracy (renta), ofiarom wypadków oraz chorób. Wypłaty z tych ubezpieczeń mogą mieć charakter krótkoterminowy, długoterminowy lub dożywotni. Wraz z pomocą społeczną stanowią podstawowy instrument polityki socjalnej państwa.
Charakterystyka ubezpieczenia przed następstwami utraty pracy
Ubezpieczenia przed następstwami utraty pracy Fundusz Pracy to państwowy fundusz celowy. Główne źródła dochodów FP stanowią: obowiązkowe składki pracodawców (2,45% wynagrodzenia) dotacje budżetowe, kredyty i pożyczki.
Charakterystyka ubezpieczenia zdrowotnego w Polsce
Ubezpieczenia zdrowotne
NFZ utworzony w 2003 roku na podstawie Umowy o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ z dnia 23.01.2003. NFZ jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną.
Charakterystyka systemu ubezpieczenia społecznego
System ubezpieczenia społecznego:
Ubezpieczenie emerytalne - Ubezpieczenie emerytalne jest to ubezpieczenie na wypadek niezdolności do pracy z powodu starości. Osoby, które opłacają składkę, zapewniają sobie w ten sposób dochód w momencie zaprzestania pracy zawodowej po osiągnięciu wieku emerytalnego.
Ubezpieczenie rentowe - Ubezpieczenie rentowe gwarantuje świadczenia pieniężne w przypadku utraty dochodów pieniężnych związanych z wystąpieniem ryzyka inwalidztwa (niezdolności do pracy) lub śmierci żywiciela rodziny. W takiej sytuacji osoby opłacające składki na ubezpieczenie rentowe otrzymują rentę z tytułu niezdolności do pracy, która zastępuje im utracone wynagrodzenie lub dochód, a w przypadku śmierci ubezpieczonego żywiciela rodziny, członkom jego rodziny wypłacana jest renta rodzinna.
Ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa - Obowiązkowemu ubezpieczeniu w razie choroby i macierzyństwa podlegają głównie pracownicy. Osoby objęte obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym, które, między innymi: wykonują pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, prowadzą pozarolniczą działalność (działalność gospodarczą, twórcy, artyści, osoby wykonujące wolne zawody) mogą również ubezpieczyć się, dobrowolnie, na wypadek choroby i macierzyństwa.
Uwarunkowania realizacji polityki zdrowotnej w Polsce
Uwarunkowania realizacji polityki zdrowotnej:
Uwarunkowania polityczne
Uwarunkowania ekonomicznego
Uwarunkowania demograficzne i zdrowotne
Do ekonomicznych i demograficzn0-zdrowotnych:
Istotnym uwarunkowaniem jest starzenie populacji, co ma wpływ zarówno na sytuację epidemiologiczną, jak i ekonomiczną. Wzrost liczby zachorowań i udziału zgonów z powodu chorób nowotworowych, wysoki udział zgonów spowodowanych chorobami układu krążenia, metabolicznymi wiąże się z wydłużaniem wieku przeżycia, jednej z przyczyn starzenia się populacji. Ludzie starzy częściej chorują na choroby przewlekłe, charakteryzują
się tak zwaną wielo chorobowością, która powinna być leczona w sposób specyficzny. Wzrost udziału ludzi starych w populacji będzie więc powodował większe zapotrzebowanie na świadczenia zdrowotne, ale i spadek napływu środków zarówno do NFZ, jak i budżetu państwa czy budżetów samorządu terytorialnego. Będzie też powodował spadek już niskiego współczynnika aktywności zawodowej ludności. Jeśli jeszcze odliczymy osoby aktywne zawodowo a niepracujące (bezrobotni), luka w opłacaniu podatków i składki zdrowotnej okaże się duża. Nie możemy także zapominać, że składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca tylko część ludności zawodowo czynnej, za wiele grup składka jest opłacana z budżetu, w wysokości minimalnej. To także przyczyni
się do zmniejszenia środków na świadczenia ochrony zdrowia, już obecnie jednych z najniższych w Europie.
Modele organizacji i finansowania opieki zdrowotnej w Europie
Modele organizacji i finansowania opieki zdrowotnej w Europie:
Model Bismarckowski
Model Bismarcka wprowadzony został przez księcia Ottona Bismarcka w 1883 r. Model ten stał się wzorem tworzenia ubezpieczeń dla prawie wszystkich krajów europejskich na początku XX w. Świadczenia zdrowotne są finansowane ze składek (opłacanych przez pracownika i pracodawcę), najczęściej obowiązkowych, wynikających z u mowy ubezpieczeniowej.
Głównymi założeniami systemu są :
finansowanie oparte na obowiązkowych dla pracodawców i pracobiorców składkach (o zmieniających się w różnym czasie i miejscu proporcjach), uzupełnianych budżetowymi dotacjami państwa,
zarządzanie przez niezależne od rządu instytucje typu kas chorych,
kontraktowanie świadczeń,
System ten funkcjonował we Francji, Belgii, Austrii, Holandii, Japonii oraz Izraelu.
Model Siemaszkowski
Funkcjonował on od początku XX w. W krajach Europy Środkowowschodniej. Zasady funkcjonowania tego modelu sformułował Mikołaj Siemaszko. Podstawowe założenia tego modelu to: finansowanie służby zdrowia z podatków za pośrednictwem budżetu, bezpłatny, pełny zakres świadczeń, z wyjątkiem niektórych leków, równy dostęp do świadczeń wszystkich osób oraz wyłączność państwowej służby zdrowia. Model ten okazał się fikcją. Obecnie jest on traktowany jedynie jako forma historyczna, a państwa, w których ów model funkcjonował, wracają do systemów ubezpieczeniowych.
System funkcjonował w ZSRR, Polsce, Jugosławii i Chinach.
Model Beveridgea
Model ten został wprowadzony po drugiej wojnie światowej, w roku 1948,
w Wielkiej Brytanii, jest to model angielskiej narodowej służby zdrowia, który działał
w oparciu o projekt lorda Williama Beveridge’a. Zgodnie z nim, z systemu ubezpieczeń społecznych wyłączono opiekę medyczną i utworzono dla niej specjalny fundusz finansowany z podatków ogólnych. Naczelną ideą powyższego modelu jest zagwarantowanie bezpieczeństwa socjalnego wszystkim obywatelom, tzw. zasada równości obywateli. Państwo natomiast kontroluje realizację usług zdrowotnych poprzez służbę zdrowia. Dostęp do świadczeń zdrowotnych jest bezpłatny. Szpitale są finansowane głównie przez budżet centralny lub otrzymują limity środków finansowych. W powyższym modelu funkcjonują także dobrowolne ubezpieczenia uzupełniające, których zadaniem jest podniesienie standardu opieki medycznej oraz rozszerzenie jej zakresu. Jedynym kryterium stosowanym przy udzielaniu świadczeń jest potrzeba zdrowotna.
System został wprowadzony w następujących państwach: Dania, Finlandia, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Kanada, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Włochy.
Wskazanie przesłanek i kluczowych reform sytemu ochrony zdrowia w Polsce od 1994 roku
Cel podstawowy reform: uruchomienie mechanizmów rynkowych pozytywnie wpływających na wykorzystanie środków publicznych z zakresie ochrony zdrowia.
Reformowanie systemu ochrony zdrowia a Polsce od 1994 roku:
1. 6.02.1997r. Ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym Utworzenie Kas Chorych – rozdział środków finansowych pochodzących z nowo wyodrębnionych ubezpieczeń społecznych składek na ubezpieczenia zdrowotne. Kasy chorych pełnią funkcję płatnika, zaś świadczeniodawcami są podmioty (np. samodzielne, publiczne i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, prywatni praktykujący lekarze itp.), które podpisały kontrakt z kasą chorych.
23.01.2003r-Ustawa o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia Kasy Chorych zastąpił scentralizowany Narodowy Fundusz Zdrowia ( utworzony w 2003r – jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną).
27.08.2004r – Ustawa o świadczeniu opieki zdrowotnej finansowanych ze środków opieki publicznej Koszyk negatywny – wykaz świadczeń opieki zdrowotnej, które nie są finansowane ze środków publicznych.
25.06.2009r – Ustawa o zmianie ustawy o świadczeniu opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ustawy o cenach Ustawa dotyczy: - Koszyka świadczeń gwarantowanych. -Agencji oceny technologii Medycznych. Nowy sposób definiowania świadczeń gwarantowanych- są to świadczenia finansowe w całości lub współfinansowane ze środków publicznych na zasadach określonych w ustawie. Zastąpienie „koszyka negatywnego” „ koszykiem pozytywnym” .
Charakterystyka Narodowego Funduszu Zdrowia w Polsce
Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) – państwowa jednostka organizacyjna działająca na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych[1]. Fundusz wypełnia w polskim systemie opieki zdrowotnej funkcję płatnika: ze środków pochodzących z obowiązkowych składek ubezpieczenia zdrowotnego, NFZ finansuje świadczenia zdrowotne udzielane ubezpieczonym i refunduje leki.
Istota i przesłanki dyskryminacji
Dyskryminacja – forma marginalizacji (wykluczenia społecznego), objawiająca się poprzez traktowanie danej osoby mniej przychylnie, niż innej w porównywalnej sytuacji ze względu na jakąś cechę, np. okres rozwojowy, niepełnosprawność, orientację seksualną, płeć, wyznawaną religię, światopogląd, narodowość lub rasę.
Objawy dyskryminacji mogą przybrać formę:
Dyskryminacja bezpośrednia, tzn. osoba traktowana jest mniej przychylnie niż traktuje się lub traktowano by inną osobę w porównywalnej sytuacji wyłącznie z powodu "odmienności" (np. różnica płacowa kobiet i mężczyzn na tym samym stanowisku pracy, jeżeli wydajność ich pracy jest porównywalna);
Dyskryminacja pośrednia, czyli występująca w przypadku, gdy pozornie neutralne warunki, kryteria lub praktyki stosowane są na równi wobec wszystkich, lecz w sposób szczególny dotykają konkretną grupę społeczną. Pojęcie dyskryminacji pośredniej w wielu przypadkach stanowi uzasadnienie uprzywilejowania danej grupy.
Charakterystyka postanowień międzynarodowych regulacji prawnych w zakazujących dyskryminacji
Powszechna deklaracja Praw Człowieka: człowiek jest uprawniony do korzystania ze wszystkich praw i wolności bez względu na różnice rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych lub innych przekonań narodowościowych pochodzenia społecznego, majątku urodzenia lub jakichkolwiek różnić . Europejska konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych wolność- zakaz dyskryminacji. Za dyskryminacja uważa się wszelkie rozróżnianie lub uprzywilejowanie oparte na rasie kolorze skóry płci, religii, poglądów politycznych , pochodzenia narodowym lub społecznym , języku, przynależność do mniejszości narodowych, majątku lub urodzenia . „polityka społeczna ma m. in. Zadanie kształtowania stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej” A. Kurzynowski.
Relacje pomiędzy ubóstwem a wykluczeniem społecznym
Wykluczenie społeczne a ubóstwo:
| Ubóstwo | Wykluczenie społeczne | |
|---|---|---|
| Przedmiot analizy | Jednostki, gospodarstwa domowe | Całe społeczeństwo i większe obszary |
| Rodzaj deficytu | Brak wystarczających zasobów materialnych | Odmowa realizacji praw, brak abstrakcyjnych elementów takich jak społeczne zaangażowanie, integracja czy władza, deficyt uczestnictwa w społeczeństwie deficyt kap. Społ. |
| Główny kontekst | Dystrybucja zasobów w społ., nierówność dochodów i majątku pomiędzy jednostkami i gospodarstwami domowymi, przyzwoity poziom życia | Relacje i stosunki władzy między jednostkami, zbiorowościami, grupami i państwem, wzmacnianie pozycji grup zdominowanych. |
| Rodzaj naruszanych praw | Prawa socjalne | Prawa obywatelskie(osobiste, polityczne) |
| Trwałość sytuacji | Tymczasowe pogorszenie | Długotrwałość, wielopokoleniowość |
| Perspektywa czasowa | Statyczna | Dynamiczna, proces degradacji, deklasacja, ubożenie |
| Stopniowalność | Stopniowalne, mniej lub bardziej ubodzy | Niestopniowalne, jakościowe zerwanie więzi ze społeczeństwem – nie ma mniej lub bardziej wykluczonych |
| Liczba wymiarów | Jednowymiarowość (wymiar pieniężny) | Wielowymiarowość |
| Pomiar i rodzaj wskaźnika | Łatwo mierzalne wskaźniki pieniężne jako dochód poniżej granicy | Trudno mierzalne, stosowanie wielu rodz. wskaźników jednocześnie, pomiar procesu |
| Przyczyny | Niezaspokojenie potrzeb, nierówności w dostępie do zasobów | Dyskryminacja w dostępie do instytucji integrujących |
| Sugerowanie remedium | Transfery socjalne, polityka bezpieczeństwa socjalnego, strategia bezpośredniego zaspokojenie potrzeb | Usługi społeczne, polityka zatrudnienia, polityka edukacji, polityka wielokulturowości i upodmiotowienia, strategie usamodzielniające |
| Dyscyplina akademicka | Ekonomia | Socjologia |
Charakterystyka postanowień Strategii „Europa 2020” w zakresie walki z ubóstwem
Europa 2020 to strategia UE na rzecz wzrostu gospodarczego obejmująca pięć celów – w zakresie zatrudnienia, innowacji, edukacji, włączenia społecznego oraz zmian klimatu/energii – które musimy osiągnąć do 2020 r. Trzy inicjatywy przewodnie strategii Europa 2020, które poświęcone są zatrudnieniu, sprawom społecznym oraz kwestii włączenia społecznego, to: mobilna młodzież, program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia, europejski program walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym: jego zadaniem jest wsparcie działań prowadzonych na wszystkich poziomach na rzecz osiągnięcia jednego z głównych celów UE – zmniejszenia do 2020 r. o co najmniej 20 mln liczby osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym.
Charakterystyka modeli społecznych: nordyckiego, anglosaskiego, kontynentalnego i śródziemnomorskiego
4 główne modele polityki społecznej realizowanej w Europie:
Nordycki (Dania)
Anglosaski (Wielka Brytania, Irlandia, mniejsze podatni niż nordycki)
Kontynentalny (Niemcy, Belgia, Luksemburg, rynek pracy silnie kontrolowany, silna władza państwa)
Śródziemnomorski (Włochy, Hiszpania, Portugalia, Grecja)
Model nordycki- wydajny i solidny, praktykowany w Finlandii, Szwecji, Danii, Austrii i Holandii, charakteryzują wysokie podatki i wydatki publiczne na edukacje, opiekę socjalną, silne związki zawodowe, mniejsze zróżnicowanie płacowe, swoboda w zwalnianiu pracowników jednak w połączeniu z hojnymi zasiłkami dla bezrobotnych
Model anglosaski: efektywny ale mniej solidny, praktykowany w Wielkiej Brytanii, Irlandii i Portugalii, charakteryzują słabe związki zawodowe, duża rozpiętość płac, słaba ochrona pracownika przed zwolnieniem, ale z aktywną pomocą w znalezieniu pracy, minimalny poziom bezpieczeństwa socjalnego.
Model kontynentalny- solidny ale nie konkurencyjny, praktykowany we Francji, Niemczech, Belgii i Luksemburgu: charakteryzują wysokie wydatki socjalne, silna ochrona pracowników przed zwolnieniem, niższe zasiłki dla bezrobotnych, silna pozycja związków zawodowych mimo malejącej liczby członków.
Model śródziemnomorski: ani solidny ani konkurencyjny, praktykowany we Włoszech i Grecji, charakteryzują wysokie, choć często nieracjonalne wydatki publiczne, ochrona pracowników przed zwolnieniem, ale niskie zasiłki dla bezrobotnych, wczesne emerytury.