ELASTYCZNOŚĆ POPYTU

Ograniczony zasób naszych portfeli powoduje, że reagujemy na zmiany cen towarów.
Każdy woli kupić to samo za mniej niż więcej pieniędzy. Zależność między ceną a popytem można zmierzyć. Określa ją miara zwana elastycznością.

ELASTYCZNOŚĆ - bezpośrednia miara zależności między wielkościami powiązanymi związkiem funkcyjnym.

Wskaźnik, który mówi nam jak silna jest reakcja nabywców na zmianę ceny nazywa się CENOWĄ ELASTYCZNOŚCIĄ POPYTU - EDc.

$\ \text{EDc} = \frac{\text{\ procentowa\ zmiana\ wielko}s\text{ci\ popytu\ }}{\text{\ procentowa\ zmiana\ ceny}}$

Cenowa elastyczność popytu jest różna dla różnych dóbr i przy zmianie ceny, ceteris paribus, może być tak, że:

1/ EDc = $ popyt jest doskonale elastyczny, ale w rzeczywistości właściwie nie ma takich dóbr

2/ EDc > 1 wtedy popyt zmienia się szybciej niż zmienia się cena; mówimy, że popyt jest elastyczny, dotyczy dóbr normalnych pierwszej potrzeby czyli takich, które musimy mieć, a które mają dużo substytutów (owoce, odzież, środki czystości, kosmetyki)

3/ EDc = 1 gdy zmiana ceny powoduje taką samą zmianę w popycie; mówimy że jest to popyt
proporcjonalny (jednostkowy), występuje raczej przypadkowo

4/ EDc < 1 oznacza, że popyt zmienia się wolniej niż cena; mówimy, że jest to popyt nieelastyczny, dotyczy dóbr, do których jesteśmy przyzwyczajeni, albo od których jesteśmy uzależnieni (prąd, benzyna, papierosy)

5/ EDc = 0 gdy zmiana cen nie wywołuje zmian w popycie; mówimy, że jest to popyt doskonale
nieelastyczny (sztywny), dotyczy dóbr, które musimy mieć (sól, insulina, lekarstwa
ratujące życie, trumny).

Na popyt wpływają także dochody konsumentów. Siła reakcji popytu na zmianę dochodów nazywa się DOCHODOWĄ ELASTYCZNOŚCIĄ POPYTU - EDd.

EDd$= \frac{\text{\ procentowa\ zmiana\ wielko}s\text{ci\ popytu}}{\text{\ procentowa\ zmiana\ dochodu}}$

Dochodowa elastyczność popytu może być:

• dodatnia: Edd 0-1 dla dóbr normalnych pierwszej potrzeby,
  Edd > 1 dla dóbr normalnych luksusowych,

• ujemna: Edd < 1 dla dóbr niższego rzędu (gorszych).

Oprócz ceny i dochodów wpływ na popyt mają też zmiany cen innych dóbr.

Zależność tę mierzymy MIESZANĄ ELASTYCZNOŚCIĄ POPYTYU - EDm.

E$Dm = \frac{\text{\ procentowa\ zmiana\ wielko}s\text{ci\ popytu\ na\ dobro\ X}}{\text{\ procentowa\ zmiana\ ceny\ dobra\ Y}}$

Mieszana elastyczność popytu informuje, jaki jest związek między popytem na dane dobro (X),
a zmianą ceny dóbr pokrewnych (Y).

EDm może być:

• dodatnia - (>0) - co oznacza, że dobra są substytutami (popyt na dobro X rośnie pod wpływem wzrostu ceny dobra Y - im wyższa wartość wskaźnika, tym bliższymi substytutami
  są te dwa dobra),

• ujemna - (<0) - co oznacza, że dobra są komplementarne (popyt na dobro X maleje pod wpływem wzrostu ceny dobra Y).

• Jeśli EDm = 0 to dobra są niezależne.

ELASTYCZNOŚĆ PODAŻY

Nie tylko popyt reaguje na zmianę ceny - także podaż. Siłę reakcji podaży na zmianę ceny mierzy wskaźnik nazywany ELASTYCZNOŚCIĄ CENOWĄ PODAŻY - ESc.

$\text{\ \ }\text{ESc} = \frac{\text{\ procentowa\ zmiana\ wielko}s\text{ci\ poda}zy}{\text{\ procentowa\ zmiana\ ceny}}$

Może on przyjmować wartości podobne jak EDc:
ESc >1 podaż elastyczna
ESc = 1 elastyczność jednostkowa
ESc < 1 podaż jest nieelastyczna
ESc =0 podaż doskonale nieelastyczna
ESc =$ podaż doskonale elastyczna.

Należy wyjaśnić, że podaż jest wtedy elastyczna, gdy producent, w sytuacji korzystnej dla siebie, może szybko zwiększyć oferowaną na rynek ilość dóbr.

RYNEK - INNE WAŻNE INFORMACJE. RODZAJE RYNKU ZE WZGLĘDU NA JEGO STRUKTURĘ

1. Co to jest struktura rynku i co od niej zależy?

Zacznijmy od znaczenia słowa struktura - wg słownika wyrazów obcych - to układ i wzajemne relacje elementów stanowiących całość; budowa.

STRUKTURA RYNKU - mówi z jakich elementów jest on zbudowany, ilu jest nabywców, a ilu sprzedających oraz jakie są wzajemne relacje między nimi.
Struktura rynku informuje o:

• rodzaju konkurencji na rynku,

• stopniu intensywności konkurencji, tzn. o tym czy jest wielu czy jeden sprzedający
  (lub kupujący) i jaka, w związku z tym, jest jego pozycja na rynku.

Biorąc pod uwagę strukturę rynku wyróżniamy:

1. rynek konkurencji doskonałej (wolnej konkurencji),

2. rynek monopolu,

3. rynek konkurencji niedoskonałej, w ramach którego wyszczególnić możemy:

• rynek konkurencji monopolistycznej,

• rynek oligopolu.

Charakteryzując poszczególne rynki będziemy brać pod uwagę te cechy, które najbardziej różnią
je między sobą, czyli:

• liczbę producentów i nabywców,

• stopień zróżnicowania produktu,

• możliwość ustalania ceny przez producentów,

• możliwość wejścia na rynek.

We wszystkich strukturach rynku celem działalności przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku (ewentualnie minimalizacja strat). Jeśli przedsiębiorstwo realizuje taką wielkość produkcji, która zapewnia mu maksymalizację zysków to znaczy, że znajduje się w równowadze. Nazywamy
to RÓWNOWAGĄ FIRMY.

ZYSK KSIĘGOWY - to różnica między przychodem całkowitym a całkowitym kosztem księgowym. Są to wielkości faktyczne, zarejestrowane i ustalone przez księgowość.

ZYSK EKONOMICZNY - to różnica między przychodem całkowitym a całkowitym kosztem ekonomicznym, który zawiera w sobie także koszty alternatywne.

Przedsiębiorstwo w stanie równowagi może osiągnąć:

1. zysk dodatni - gdy cena jest wyższa od kosztu całkowitego przeciętnego,

2. zysk zerowy - gdy cena jest równa kosztowi całkowitemu przeciętnemu,

3. zysk ujemny - gdy cena jest niższa od kosztu całkowitego przeciętnego, inaczej jest to strata.

1. Producenci na rynku konkurencji doskonałej

KONKURENCJA DOSKONAŁA to rynek doskonale konkurencyjny, na którym występuje bardzo wielu producentów, a siły popytu i podaży działają efektywnie. Władza gospodarcza nie ingeruje
w jego działanie.

Cechy rynku konkurencji doskonałej:

• Występuje bardzo duża liczba producentów, którzy

• produkują i sprzedają towar homogeniczny kupowany przez

• bardzo wielu nabywców, którym w związku z identycznością towaru obojętne jest u którego
  producenta dokonają zakupu.

• Żaden z konsumentów i żaden z producentów nie jest na tyle silny, aby wpływać na cenę rynkową towaru, ponieważ jest ich bardzo wielu, to każdy z nich produkuje niewielką tylko część całkowitej produkcji. Zwiększenie lub zmniejszenie wielkości produkcji przez pojedynczą firmę nie ma wpływu na całkowitą podaż, a więc i na cenę. Mówimy, że są oni cenobiorcami.

• Nie ma barier wejścia na rynek i wyjścia - nowe firmy zawsze mogą rozpocząć produkcję danego dobra, a działające już, zawsze mogą wycofać się z rynku.

• Nie występuje konkurencja niecenowa - towary są tak do siebie podobne, że nic nie wyróżnia poszczególnych producentów.

• Wszyscy mają swobodny dostęp do informacji o rynku.

3. Producenci na rynku monopolu

MONOPOL - słowo to ma dwa znaczenia:

1. wyłączność do produkcji czegoś lub handlu w jakiejś dziedzinie,

2. jedno duże przedsiębiorstwo lub zjednoczenie przedsiębiorstw, które skupia całość produkcji
   danej gałęzi gospodarki.

Może się zdarzyć, że na rynku występował będzie tylko jeden nabywca. W takim przypadku mówimy o rynku monopsonicznym, a ten jedyny nabywca nazywany jest monopsonem.

Cechy rynku czystego monopolu:

• jeden sprzedający i wielu kupujących, zaś oferowany

• produkt nie ma bliskich substytutów, w związku z tym

• kupujący musi kupić produkt monopolisty (albo obejść się bez niego), co sprawia, że

• monopolista sam ustala cenę i wielkość produkcji - jest cenotwórcą. Nie obawia się,
  że konkurenci mogą wpłynąć na cenę zwiększając wielkość produkcji, bo ich nie ma.

• Jest pełna informacja o rynku, ale służy tylko monopoliście, ponieważ

• silne bariery ograniczają innym producentom wejście na rynek.

Bariery wejścia wynikają z różnych przyczyn. Najczęstsze to:

• monopolista jest właścicielem strategicznego zasobu,

• posiada prawa autorskie lub patent na produkt,

• posiada prawo do znaku firmowego,

• jest chroniony przepisami prawnymi i administracyjnymi przez państwo (w celu kontroli produkcji i dochodów z niej),

• potencjalni konkurenci są zbyt słabi ekonomicznie.

Fakt, że monopolista sam ustala cenę i wielkość produkcji sprawia, że mówimy o jego sile monopolowej. Wynika ona z istnienia silnych barier wejścia na rynek.

SIŁA MONOPOLOWA - to zdolność firmy do podnoszenia cen na wytwarzany towar poprzez zmniejszanie jego podaży.

Wyróżniamy dwa rodzaje czystego monopolu:

1. MONOPOL NIEDYSKRYMINUJĄCY - firma, która nie różnicuje ceny dla różnych nabywców (nie preferuje żadnej grupy nabywców).

2. MONOPOL DYSKRYMINUJĄCY - firma, która ustala na ten sam produkt różne ceny dla różnych nabywców, a różnica ta nie wynika ze zmiany poziomu kosztów produkcji.

4. Producenci na rynku konkurencji niedoskonałej

RYNEK KONKURENCJI NIEDOSKONAŁEJ - to rynek, na którym występują zarówno pewne cechy konkurencji doskonałej jak i monopolu.

Rozróżniamy dwie jego formy:

1. KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA - rynek, na którym działa wielu producentów
   (ale nie tak wielu, jak w konkurencji doskonałej).

2. OLIGOPOL - rynek, na którym działa niewielu producentów - kilku.

CECHY
RYNEK KONKURENCJI MONOPOLISTYCZNEJ
wielu producentów i wielu konsumentów; każdy producent dostarcza na rynek tylko małą część ogólnej wielkości podaży; wejście na rynek jest dość łatwe, ale nowa firma ponosi koszty, aby zdobyć klientów; przeważa konkurencja niecelowa - producent nie może zbytnio obniżać cen, żeby nie dać powodu konkurentom do aktywnej konkurencji cenowej większy nacisk kładzie się na reklamę, opakowanie); firmy posiadają pełną wiedzę o rynku, ale nie jest ona już tak łatwa do zdobycia dla nowych firm; producenci posiadają już pewną siłę monopolową, choć niezbyt dużą (zależy ona m.in. od liczby konkurentów, kosztu wejścia na rynek, czy kosztu zróżnicowania produktu).

Tabela 2. Porównanie cech rynku konkurencji monopolistycznej i rynku oligopolu.

WAŻNE DECYZJE RYNKOWE

1. Decyzje konsumenta

Dowiedzieliśmy się już, że człowiek, aby żyć musi zaspokajać swoje potrzeby, a zaspokaja
je dobrami i usługami. W gospodarce towarowej człowiek nabywa potrzebne mu dobra i usługi
na rynku płacąc za nie określoną cenę.

Prawo popytu mówi, że kupujemy więcej przy niższych cenach. Cena jest więc ważnym czynnikiem wpływającym na nasze decyzje. Drugim ważnym czynnikiem są dochody. Oba te czynniki – cena
i dochód - wyznaczają ilości dóbr, jakie możemy kupić. Stanowią one ograniczenie budżetowe konsumenta.

OGRANICZENIE BUDŻETOWE - określa ilość dóbr dostępną dla konsumenta.

Ponieważ nie stać nas na wszystko, musimy dokonywać wyborów. Kupujemy oczywiście te towary, które są nam potrzebne i zaspokajają nasze potrzeby czyli są dla nas użyteczne. Im lepiej dane dobro zaspokaja naszą potrzebę, tym bardziej jesteśmy zadowoleni z jego zakupu. Dla zmierzenia zadowolenia z konsumpcji dobra lub usługi, ekonomiści wymyślili miarę zwaną użytecznością.
Jest to pojęcie abstrakcyjne, nie da się wyrazić w żadnych miarach fizycznych – kilogramach czy metrach - ale jest bardzo przydatne w rozważaniach o ekonomicznych decyzjach konsumenta.

UŻYTECZNOŚĆ - to zadowolenie, satysfakcja z konsumpcji dobra lub zestawu dóbr.

Pomyśl, jeśli jesteś bardzo głodny i ktoś postawi przed Tobą tacę pełną smakowitych kanapek to czy zjedzenie ich sprawi Ci przyjemność? Na pewno tak, ale – prawdopodobnie i dla Ciebie - najlepsza będzie ta pierwsza zjedzona kanapka. Następne też były pyszne, ale zadowolenie ze zjedzenia ich, jakby mniejsze. Wynika z tego, że stopień zadowolenia zależy od ilości spożytych jednostek danego dobra. Jest on coraz to mniejszy przy każdej następnej jednostce dobra. Przyrost zadowolenia mierzymy miarą zwaną użytecznością krańcową lub marginalną.

UŻYTECZNOŚĆ KRAŃCOWA - to przyrost zadowolenia uzyskany z konsumpcji kolejnej jednostki dobra.

Jest tak, że użyteczność całkowita ciągle rośnie, ale użyteczność krańcowa jest coraz mniejsza. Przyrost zadowolenia zmniejsza się z każdą skonsumowaną jednostką dobra. Wynika to z cech potrzeb ludzkich. W miarę zaspokajania potrzeby słabnie intensywność jej odczuwania, dlatego dalsze zaspokajanie tej potrzeby przynosi coraz mniej zadowolenia - maleje więc użyteczność krańcowa. Zjawisko to nazwano prawem malejącej użyteczności krańcowej.

PRAWO MALEJĄCEJ UŻYTECZNOŚCI KRAŃCOWEJ mówi, że w miarę jak spożycie jakiegoś dobra rośnie, to jego użyteczność krańcowa zmniejsza się.

Czasem, jak w przypadku jedzenia kanapek, maleje powoli, a czasem dość gwałtownie, np. kiedy kupimy sobie wymarzony samochód.

1. Decyzje producenta

W poprzedniej części mówiliśmy o decyzjach podejmowanych przez konsumentów oraz
o podstawowym czynniku, który wpływa na nie – to jest o użyteczności. Producent analizuje decyzje podejmowane przez konsumentów i wytwarza te dobra, które będzie mógł sprzedać na rynku.
Z poznanej już definicji podmiotu gospodarczego wiemy, że prowadzi on działalność na własny rachunek, a celem jego jest osiągnięcie zysku.

Przedsiębiorca to człowiek, który odpowiednio łączy wszystkie czynniki produkcji i ponosi za to odpowiedzialność.

• Stałe czynniki produkcji nie zależą od wielkości produkcji, więc nie zmieniają się wraz
  ze zmianą wielkości produkcji (np. podatek gruntowy).

• Zmienne czynniki produkcji zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji (np. zatrudnienie w godzinach nadliczbowych przynosi wzrost produkcji, ale także wzrost kosztów, bo zwiększają się płace).

• Okres krótki - to czas, gdy zużycie niektórych czynników zmienia się wraz ze wzrostem produkcji, innych zaś czynników nie zmienia się. Te pierwsze to zmienne czynniki produkcji,
  te drugie nazywamy stałymi czynnikami produkcji.

• Okres długi - to czas, kiedy zmieniają się nakłady wszystkich czynników produkcji. W okresie długim zużycie wszystkich czynników produkcji ulega zmianie – wszystkie więc są czynnikami zmiennymi.

Producenci starają się jak najlepiej zaspokajać potrzeby rynku, ale nie zapominają, że celem działalności gospodarczej jest osiąganie zysku. Z tego powodu analizują zależności między zużyciem czynników produkcji czyli nakładami a osiągniętym efektem. Zależność między nimi wyraża funkcja produkcji.

FUNKCJA PRODUKCJI wyraża zależność między nakładami, a wynikami produkcji - czyli
określa maksymalne rozmiary produkcji jakie można osiągnąć przy danym poziomie nakładów. Określana jest dla danego stanu wiedzy technicznej.

Wynika z tego, że jeżeli więc chcemy zwiększyć ilość produkcji, musimy zwiększyć nakłady.
Zależność między kombinacją zaangażowania różnych czynników produkcji a osiągniętym efektem opisujemy przy pomocy krzywej produktu całkowitego i krzywej produktu marginalnego.

PRODUKT CAŁKOWITY - to suma produktów wytworzonych w określonym czasie
z poniesionych nakładów.

Producenta interesuje o ile przyrośnie produkcja, jeśli zwiększy zaangażowanie któregoś czynnika produkcji o jednostkę (lub zmniejszy).

PRODUKT KRAŃCOWY - określa zmianę produktu całkowitego spowodowaną zwiększeniem
lub zmniejszeniem nakładu jednego ze zmiennych czynników produkcji (np. liczby zatrudnionych). Produkt krańcowy to dodatkowa produkcja uzyskana w wyniku zwiększenia zmiennego czynnika produkcji o jednostkę (np. w wyniku zatrudnienia 1 dodatkowego pracownika).

PRODUKT PRZECIĘTNY - to ilość produktu całkowitego przypadająca na jednostkę czynnika produkcji.

W analizie opłacalności produkcji bardzo ważną rolę pełni analiza kosztów. Nakłady poniesione
na czynniki produkcji to KOSZTY PRODUKCJI. Wyróżniamy:

1. koszty stałe takie same bez względu na wielkość produkcji,

2. koszty zmienne, które zmieniają się wraz ze wzrostem produkcji,

3. koszty całkowite, które są sumą kosztów stałych i zmiennych.

CAŁKOWITE KOSZTY STAŁE - to takie koszty, które pozostają na tym samym poziomie,
bez względu na wielkość produkcji (np. podatek gruntowy płacony za teren, na którym stoi fabryka jest taki sam przy pracy na jedną zmianę jak i przy pracy na dwie zmiany – chociaż wielkość produkcji w drugim przypadku jest znacznie większa) - Ks.

CAŁKOWITE KOSZTY ZMIENNE - to takie, które zmieniają się wraz z rozmiarami produkcji
(np. jeśli fabryka zacznie pracować na dwie zmiany to wielkość produkcji wzrośnie, ale kwota wynagro-dzeń także wzrośnie i ilość zużytych materiałów też wzrośnie) - Kz.

CAŁKOWITE KOSZTY PRODUKCJI - to nakłady pieniężne poniesione na czynniki produkcji zaangażowane w procesie produkcji w danym czasie - Kc.

Rosną one wraz ze wzrostem produkcji, ale nieproporcjonalnie. Są sumą całkowitych kosztów stałych i całkowitych kosztów zmiennych.

Kc = Ks + Kz

Dowiedz się co oznaczają pojęcia: koszty przeciętne i koszty krańcowe oraz zysk całkowity i zysk przeciętny.