OGRANICZONOŚĆ (rzadkość) - dostępne zasoby, czynniki produkcji są ograniczone, natomiast potrzeby są nieograniczone. Rzadkość zmusza do dokonywania wyborów między dobrami
KOSZT ALTERNATYWNY - to koszt najbardziej cennej niewykorzystanej alternatywy. Jego graficzną ilustracją jest krzywa możliwości produkcyjnych.
EKONOMIA POZYTYWNA - gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się światem takim jakim on jest, a nie takim jakim powinien być
EKONOMIA NORMATYWNA - dotyczy problemów ekonomicznych z punktu widzenia sądów wartościujących a więc zajmuje się gospodarką taką jaka ona powinna być
MAKROEKONOMIA - nauka, która zajmuje się gospodarką jako całością, współzależnościami między agregatami ekonomicznymi a takimi jak: dochód narodowy, konsumpcja, inwestycje, oszczędności, poziom cen, podaż, budżet państwa.
MIKROEKONOMIA - nauka zajmująca się badaniem zachowań indywidualnych podmiotów gospodarczych oraz sytuację na rynkach poszczególnych dóbr i usług
ZASOBY - rzeczy wykorzystane do produkcji dóbr i usług (ziemia, praca, kapitał, technologia) ZIEMIA obszar powierzchni ziemi i wszystko to co w naturze jest użyteczne w procesie produkcji - minerały, chemikalia, rośliny PRACA - każdy sposób w jaki ludzka energia fizyczna lub umysłowa, może być sensownie wydatkowana. KAPITAŁ - wszelki wynik procesu produkcyjnego, który przeznaczony jest do późniejszego wykorzystania w procesie produkcyjnym TECHNOLOGIA - wiedza, jak zasoby mogą być łączone w produkcyjny sposób.
DOBRO PRYWATNE - to dobro, które jest własnością prywatną, tzn. jest konsumowane przez dany podmiot gospodarczy z jednoczesnym wykluczeniem innych jego użytkowników
DOBRO PUBLICZNE - to dobro, z uzyskania którego nie można nikogo wyłączyć, powiększenie się liczby jego użytkowników nie eliminuje korzystania z niego dotychczasowych konsumentów
RYNEK - proces przy pomocy którego kupujący i sprzedający określają co chcą sprzedać lub kupić i na jakich warunkach. To ilość i wartość transakcji, zawartych w określonym czasie i miejscu
POTRZEBY - to subiektywne odczuwanie braku czegoś połączone z dążeniem do eliminacji tego stanu.
RÓWNOWAGA RYNKOWA - jest to sytuacja, w której rynek nie wykazuje chęci zmian swojego zachowania
KONKURENCJA DOSKONAŁA - cechą jest występowanie dużej liczby nabywców i sprzedawców, co oznacza, że wejście lub wyjście któregoś z nich z rynku nie spowoduje zmiany ceny równowagi rynkowej. Konkurencja doskonała charakteryzuje się dużym rozproszeniem popytu i podaży. Wszystkie podmioty gospodarcze dążą do maksymalizacji zysku lub maksymalizacji użyteczności. Podmioty gospodarcze podejmują decyzje na podstawie informacji z rynku, dotyczącej ceny czy warunków kupna, sprzedaży. Wymiana ma miejsce wtedy, gdy na wszystkich rynkach zostały ustalone ceny przy których następuje opróżnienie rynków, czyli nie ma zapasów. Oczekiwania podmiotów są stabilne. KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA - cechą jest to że podmioty gospodarcze reprezentują na tyle duży udział w rynku, że wejście lub wyjście któregoś z nich z rynku, spowoduje zmianę ceny równowagi rynkowej.
SYSTEM GOSPODARCZY - to uporządkowany zbiór elementów w określony sposób powiązanych ze sobą i wzajemnie na siebie oddziaływujących. Strukturę systemu tworzą: sfera realna (materialna podstawa produkcji dóbr i usług wraz z zasobami naturalnymi i z wytworzonymi dobrami konsumpcyjnymi i produkcyjnymi, oraz zasobami ludzkimi, które służą produkcji ); sfera regulacji (obejmuje wzajemne oddziaływanie decydentów i wykonawców zadań, a także normy prawne, wewnętrzne oraz organizacje prowadzące działalność regulacyjną)
SYSTEM RYNKOWY - (wolny rynek), to system samo regulacyjny wykluczający jakąkolwiek ingerencję centralną w mechanizm gospodarczy
SYSTEM NAKAZOWO-ROZDZIELCZY - to sposób gospoda ryzowania charakteryzujący się państwową własnością środków produkcji, likwidacją rynkowego charakteru gospodarki, oddziaływaniem na zachowania podmiotów gospodarczych poprzez narzędzia administracyjne.
SYSTEM GOSPODARKI MIESZANEJ - to system z dualnym układem regulacji, zawiera zarówno mechanizm rynkowy jak i centralny system regulacji.
SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA - to system gospodarki rynkowej z zabezpieczeniem socjalnym obywateli przed negatywnymi skutkami działania mechanizmu rynkowego realizowany metodami nie podważającymi reguł gospodarki rynkowej.
POPYT - jest to gotowość zakupu określonej ilości danego towaru przy danej cenie, przy określonym dochodzie
PODAŻ - jest to gotowość sprzedaży określonej ilości towaru lub usługi po danej cenie
PRAWO POPYTU - to założona odwrotna zależność między ceną dobra lub usługi, a ich ilością, którą konsumenci są w stanie nabyć w danym czasie przy złażeniu „ceteris paribus”
PRAWO PODAŹY - jest to założona dodatnia relacja między ilością dobra, którą producenci są skłonni oferować w danym czasie, a ceną tego dobra przy założeniu „ceteris paribus”
Wielkość popytu - to ruch wzdłuż krzywej popytu.
Różnica między wielkością popytu a popytem - zmiana wielkości popytu dotyczy przesunięcia się po krzywej, natomiast zmiana popytu (funkcja podaży) dotyczy przesunięcia krzywej, czyli jest to zmiana wielkości popytu przy każdej cenie
Czynniki wpływające na zmianę popytu: cena, dochód, potrzeby. Na potrzeby konsumentów wpływa wiek, styl życia, poziom wykształcenia, wychowanie, środowisko geograficzne, zainteresowania.
POPYT RYNKOWY - to suma wielkości popytu wszystkich konsumentów danego dobra lub usługi, zgłaszanego przy każdej cenie. Graficznie popyt rynkowy jest horyzontalnym zsumowaniem ilości produktów, które każdy nabywca kupiłby przy każdej cenie.
CENA RÓWNOWAGI RYNKOWEJ - to cena przy której wielkość popytu zgłaszanego przez konsumentów odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez producentów. Przecięcie się krzywych podaży i popytu wyznacza nam równowagę rynkową (ilość i cenę równowagi rynkowej).
GOSPODARSTWO DOMOWE - jeden z podmiotów podejmujących decyzje dotyczące konsumpcji, na podstawie własnych preferencji oraz istniejących ograniczeń. W gospodarstwie domowym decyzje dotyczą dostawy czynników produkcji i odbioru dóbr fiskalnych. Funkcja celu to maksymalizacja konsumpcji przy danym dochodzie.
PRZEDSIĘBIORSTWA - nabywcy czynników produkcji od gospodarstw domowych. Jest sprzedawcą dóbr fiskalnych. funkcja celu dla firm to maksymalizacja zysku
RZĄD - nie prowadzi działalności wytwórczej, działa w sferze dystrybucji, czyli podziału dochodów. Wpływy budżetowe to przede wszystkim dochody z opodatkowania osób fizycznych, prawnych, podatek akcyzowy, VAT
OBIEG OKRĘŻNY - proces przepływu zasobów dóbr i usług oraz płatności pomiędzy gospodarstwami domowymi, przedsiębiorstwami i rządem. Rynek zasobów łączy gospodarstwa domowe z przedsiębiorstwami i rządem poprzez popyt i podaż na pracę, ziemię, kapitał. Rynek dóbr i usług łączy gospodarstwa domowe z przedsiębiorstwami i rządem poprzez popyt i podaż na dobra i usługi. Rynek finansowy łączy gospodarstwa domowe z przedsiębiorstwami i rządem poprzez popyt i podaż na fundusze finansowe. Dopływy obejmują wydatki konsumpcyjne (C), inwestycje (I), wydatki rządowe (G), eksport (Ex). Odpływy obejmują oszczędności (S), podatki (T) pomniejszone o subsydia oraz import (Imp)
PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWE - najczęściej spółki akcyjne gdzie kontrolny pakiet akcji ma skarb państwa. Są to przedsiębiorstwa skomercjalizowane, ale o doborze kierownictwa decydują organy państwowe
PRZEDSIĘBIORSTWA KOMUNALNE - są własnością władz lokalnych, w dziedzinach użyteczności publicznej
PRZEDSIĘBIORSTWA SAMORZĄDOWE - gdzie jest silna pozycja związków zawodowych
AKCJONARIAT PRACOWNICZY - powstał w wyniku sprzedaży majątku pracownikom
PRZEDSIĘBIORSTWA SPÓŁDZIELCZE - przetrwały w rolnictwie, handlu, przemyśle rolno-sporzywczym. Decyzje podejmowane są na walnym zgromadzeniu członków spółdzielni
SPÓLKA Z O.O. - jest formą zbliżoną do spółki akcyjnej, odpowiedzialność pracowników jest ograniczona
KONCERN - posiada odrębna osobowość prawną spółek, ale pod wspólnym zarządem
HOLDING - rodzaj spółki akcyjnej wielkich przedsiębiorstw, banków: chodzi o przejęcie akcji innych przedsiębiorstw, aby uzyskać nad nimi kontrolę
DOBRA SUBSTYTUCYJNE - mamy z nimi do czynienia wtedy gdy wzrost cen jednego dobra powoduje wzrost popytu na drugie dobro. Kiedy obniży się cena na jedno z dóbr obniży się popyt na dobro drugie.***************************
DOBRA KOMPLEMENTARNE - mamy z nimi do czynienia gdy wzrost/spadek ceny jednego dobra powoduje spadek/wzrost popytu na dobro drugie
DOBRA GRIFFENA - reaguje w ten sposób że wzrost ceny powoduje wzrost popytu na to dobro. Te dobra są niższego rzędu, ale fakt że dobro jest niższego rzędu nie oznacza że jest dobrem Griffena.
ZWYKŁE DOBRO - normalnie reaguje na zmianę dochodu tzn. popyt na dobro rośnie gdy rośnie dochód.
DOBRO NIŻSZEGO RZĘDU - takie dobro lub usługa na które popyt obniża się, gdy dochód rośnie lub popyt rośnie gdy dochód obniża się
ELASTYCZNOŚĆ - jest miarą wrażliwości popytu na zmiany ceny
ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU - intensywność reakcji konsumentów, przejawiające się w skali zmiany wielkości zakupów, na zmianę ceny
DOBRA VEBLENA - na skutek wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych wyższego rzędu popyt na nie rośnie
WSPÓŁCZYNNIK ELASTYCZNOŚCI CENOWEJ POPYTU - jest miarą względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro w stosunku do względnej zmiany ceny na to dobro. W zależności od wartości, jakie przyjmuje współczynnik, mówi się o:
- popycie elastycznym - gdy wartość współczynnika elastyczności popytu jest >1
Wówczas względna zmiana wielkość popytu jest większa od zmiany ceny
- popycie nieelastycznym - gdy wartość współczynnika elastyczności popytu jest <1
Wówczas względna zmiana wielkości popytu jest mniejsza od względnej zmiany ceny
- popycie proporcjonalnym - gdy współczynnik elastyczności popytu =0
Wówczas względna zmiana wielkości popytu jest równa względnej zmianie ceny
- popycie sztywnym - gdy współczynnik elastyczności cenowej popytu =0
Wówczas zmiana ceny nie wywołuje zmiany wielkości popytu
Determinaty elastyczności: dostępność subsydiów, podobieństwo subsydiów, udział wydatków na zakup danego dobra w dochodzie konsumenta, czas dostosować
MIESZANA CENOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU - mierzy reakcję popytu na określone dobro względem zmiany ceny innego dobra. Jeżeli współczynnik elastyczności jest dodatni to mamy do czynienia z dobrami substytucyjnymi. Jeżeli ujemny to z komplementarnymi.
ELASTYCZNOŚC DOCHODOWA POPYTU - mierzy reakcję popytu na określone dobro względem zmiany poziomu dochodów realnych konsumenta. W zależności od wartości jakie przyjmuje Współczynnik dzieli się dobra i usługi na:
- niższego rzędu - gdy e.d.D. - ( ;0) - popyt na nie maleje wraz ze wzrostem dochodu i vice versa
- normalne - gdy e.d.D. - (0; ) - popyt na nie rośnie wraz ze wzrostem dochodu i vice versa
W ramach dóbr normalnych wyróżnia się dobra:
- podstawowe - e.d.D. - (0;1)
- luksusowe - e.d.D. - (1; ) - popyt na nie zmienia się szybciej niż zmiany dochodu
PRAWO ENGLA - w miarę realnego wzrostu dochodów gospodarstwa domowego zmniejsz się w ogólnej sumie wydatków procentowy udział wydatków na żywność i dobra niższego rzędu, a zwiększa się udział wydatków na dobra wyższego rzędu
ELASTYCZNOŚĆ CENOWA PODAŻY - współczynnik elastyczności cenowej podaży jest miarą względnej zmiany wielkości podaży danego dobra w stosunku do względnej zmiany jego ceny
- podaż elastyczna - e.p.S >1 - względna zmiana wielkości podaży jest większa od względnej zmiany ceny
- podaż nieelastyczna - e.p.S < 1 - względna zmiana wielkości podaży jest mniejsza od względnej zganiany ceny
UŻYTECZNOŚĆ - zadowolenie płynące z zaspokajania danej potrzeby, wynikające z posiadania lub użytkowania danego produktu
UŻYTECZNOŚĆ CAŁKOWITA - zadowolenie z posiadania lub użytkowania określonej ilości danego towaru powiększające się w miarę tego jak nabywamy większą jego ilość
UZYTECZNOŚĆ KRAŃCOWA - użyteczność płynąca z nabycia ostatniej, dodatkowej jednostki danego towaru
NADWYŻKA KONSUMENTA - jest to wartość użyteczności, którą nabył konsument i za nią zapłacił
PRAWO MALEJĄCEJ UŻYTECZNOŚCI KRAŃCOWEJ - (I prawo Gossena) - w miarę wzrostu konsumowanej ilości danego dobra, użyteczność krańcowa osiągana z każdej kolejnej jednostki tego dobra jest coraz mniejsza.
RÓWNOWAGA KONSUMENTA - (II prawo Gossena) - maksymalne zadowolenie z konsumpcji dóbr, konsument osiąga wówczas, kiedy stosunki krańcowych użyteczności do cen dla wszystkich nabywanych przez niego dóbr są sobie równe
KRZYWA OBOJĘTNOŚCI KONSUMENTA - (jednakowej użyteczności) - przedstawia różne kombinacje ilościowe dwóch dóbr, spośród których wybór dla konsumenta jest obojętny, gdyż dają one mu taki sam poziom łącznego zadowolenia.
LINIA BUDŻETOWA KONSUMENTA - to zbiór punktów przedstawiających wszystkie kombinacje dwóch dóbr jakie konsument może nabyć rozporządzając danym dochodem przy określonych cenach tych dóbr.
Nachylenie linii budżetowej zależy wyłącznie od stosunku cen rozpatrywanych dóbr. Jej położenie zależy od realnego poziomu dochodu konsumenta.
Linia budżetowa obrazuje maksymalne kombinacje ilościowe 2 dóbr, które może nabyć konsument przy danym dochodzie i danych cenach. Punkty leżące na linii budżetowej wyczerpują w całości budżet konsumenta. Punkty leżące powyżej są nieosiągalne, punkty leżące poniżej dają możliwość zwiększenia konsumpcji przynajmniej jednego dobra.
KRAŃCOWA STOPA SUBSTYTUCJI - (dobra x wzg. dobra y) - informuje o tym. Jaka ilość dobra x jest w stanie zrekompensować ubytek ostatniej jednostki drugiego dobra y bez zmiany poziomu użyteczności całkowitej. Krzywa obojętności charakteryzuje się ujemnym nachyleniem i jest wypukła w stosunku do początku układu. W miarę zastępowania dobra y przez dobro x marginalna stopa substytucji maleje, co oznacza, ze w miarę zwiększania konsumpcji dobra x, konsument jest skłonny zrezygnować z coraz mniejszej ilości dobra y, aby utrzymać ten sam poziom użyteczności.
OPTIMUM KONSUMENTA - czyli sytuację osiągnięcia maksymalnego zadowolenia (korzyści) przy danych ograniczeniach, wyznacza punkt styczności linii budżetu z najwyżej położoną krzywą onbojetności. Równowaga konsumenta jest to sytuacja w której konsument przy danym ogranczeniu budżetowym osiąga maksymalną uzyteczność całkowitą z realizacji określonej struktury konsumpcji.
SCIEŻKA EKSPANSJI DOCHODOWEJ - jest linią łączącą punkty równowagi konsumenta zmieniające się wraz ze zmianą jego dochodu. Pokazuje ona, jak zmienia się użyteczność konsumowanych dóbr pod wpływem zmiany dochodu przy założeniu stałości cen oraz danych preferencjach konsumenta. Scieżka ekspansji dochodowej pozwala przedstawić zmianę struktury konsumpcji konsumenta na skutek zmian dochodu w czasie.
SCIEŻKA EKSPANSJI CENOWEJ - pokazuje, jak zmienia się koszyk zakupów konsumenta pod wpływem zmiany ceny jednego dobra przy pozostałych warunkach stałych.
Zmiana ceny powoduje dwa efekty: substytucyjni i dochodowy.
EFEKTEM SUBSTYTUCYJNYM - nazywamy zmianę popytu z tytułu zmiany stopy wymiany między dwoma dobrami. Efekt substytucyjny zmiany cen określa zminę struktury zakupów, która jest czynnikiem zmiany relacji cen.
Ujęcie Słuckiego - efekt substytucyjny określa zmiana nabywanej przez konsumenta ilości danego dobra przy niezmienionej sile nabywczej dochodu.
Ujecie Hicksa - efektem suvbstytucyjnym jest zmiana ilości danego dobra przy zachowaniu niezmienionego poziomu uzyteczności całkowitej.
EFEKTEM DOCHODOWYM - nazywamy zmianę popytu z tytułu zmiany siły nabywczej dochodu. Efekt dochodowy zmiany cen jest to relacja konsumenta na zmianę ceny (zmiana popytu) w wyniku zmiany dochodu realnego.
PRODUKCJA - to proces, w którym czynniki produkcji są przekształcane w wyroby gotowe.
FUNKCJA PRODUKCJI - określa maksymalną wielkość produkcji Q, jaką może wytworzyć przedsiębiorstwo przy różnych kombinacjach czynników wytwórczych.
PRODUKT CAŁKOWITY - to cała produkcja wytworzona w przedsiębiorstwie w danym czasie.
PRODUKT PRZECIĘTNY - to relacja produktu całkowitego do ilości zaangażowanych zmiennych czynników produkcji
PRODUKT KRAŃCOWY - to przyrost produktu całkowitego spowodowany wzrostem czynnika zmiennego o jednostkę.
Zmiana produkty całkowitego, przeciętnego i krańcowego opiera się na prawie malejących przychodów.
PRAWO MALEJĄCYCH PRZYCHODÓW - informuje, że jeśli ilość nakładu danego czynnika rośnie, podczas gdy ilości pozostałych czynników wytwórczych są niezmienne, to zostanie osiągnięty punkt, powyżej którego dodatkowe jednostki tego czynnika produkcji dawać będą coraz mniejsze przyrosty produkcji.
PRODUKCJA PO NAJNIŻSZYCH KOSZTACH - w długim okresie czasu przedsiębiorstwo produkuje po najniższych kosztach, gdy relacje produktów krańcowych do kosztów czynników wytwórczych są równe dla wszystkich czynników produkcji.
IZOKWANTA - to krzywa łącząca wszystkie punkty reprezentujące wszystkie efektywne metody wytwarzania, za pomocą których można uzyskać daną wielkość produkcji.
Izokwanta przedstawia różne kombinacje minimalnych nakładów czynników wytwórczych niezbędnych do wytworzenia określonej wielkości produkcji. Poszczególne punkty na izokwancie odzwierciedlają różne technologie wytwarzania tej samej wielkości produkcji.
IZOKOSZTA (linia jednakowego kosztu) - to linia łącząca wszystkie zestawienia czynników produkcji, które mogą być zakupione przez firmę po danym koszcie całkowitym.
KRAŃCOWA STOPA TECHNICZNEJ SUBSTYTUCJI CZYNNIKÓW PRODUKCJI - mierzy relacje, w jakich jeden czynnik wytwórczy zastępuje drugi przy określonej wielkości produkcji.
KORZYŚCI ZE SKALI PRODUKCJI - (ekonomie skali) - występują wówczas, gdy krzywa długookresowych kosztów przeciętnych maleje wraz ze wzrostem rozmiarów firmy.
NIEKORZYŚCI ZE SKALI PRODUKCJI (dezyekonomia skali) - występują wtedy, gdy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji.