Adam Mickiewicz – „Dziady” cz. III (127)

PRZEDMOWA

1. Wstęp pisany prozą.

2. Mickiewicz zapowiada najistotniejsze wątki III części „Dziadów”.

3. Zawiera opis sytuacji społeczno – politycznej na ziemiach polskich w czasach dziania się utworu.

4. Jako głównych winowajców cierpień Polaków wskazuje Aleksandra I, senatora Nowosilcowa oraz carewicza Konstantego.

5. Mickiewicz opisuje surowe represje na młodzieży litewskiej, które zlecił senator.

6. Najważniejszy jest, według autora, wątek cierpienia narodu pod jarzmem niewoli rosyjskiej.

7. Odwołuje się do przekonania o Bożej sprawiedliwości.

8. Powołuje się na biblijną historię o rzezi niewiniątek.

9. Mickiewicz zastrzega autentyczność charakterów występujących w dramacie postaci.

10. Pojawia się wątek autobiograficzny („Z tylu wygnańców jednemu tylko dotąd udało się wydobyć z Rosji.”).

DEDYKACJA

1. Dla „narodowej sprawy męczennikom”.

2. Trzem przyjaciołom w 1832, którzy już nie żyli.

3. Zapowiada problematykę utworu.

4. Nawiązuje do tytułu.

PROLOG

1. Miejsce: Wilno, cela zamienionego na więzienie klasztoru oo. Bazylianów.

2. Opis: O duszę śpiącego Więźnia walczą złe i dobre duchy. Więzień budzi się ze snu z przeczuciem rys złego uwolnienie oraz z niejasną świadomością misji, którą ma do wypełnienia.

3. Anioł Stróż towarzyszył Konradowi w dzieciństwie, na prośbę matki opiekował się nim, ćwiczył go i hartował.

4. Konrad zastanawia się pomiędzy różnicami snu, a marzeń.

ONIRYZM – świat, motyw snu.

1. Anioł Stróż uprosił o uwięzienie Konrada, więzienie ma być źródłem refleksji, przemyśleń w samotności.

2. Noc jest porą hulanek; nocą rządzą źli, duchy zła wkradają się w nocy w sen człowieka.

3. PROFETYZM – przepowiadanie przyszłości.

4. PSYCHOMACHIA – walka dobra ze złem we wnętrzu człowieka.

5. Konrad zastanawia się, jaka będzie cena wolności.

6. Zapis Konrada na ścianie: BOGU NAJLEPSZEMU, NAJWIĘKSZEMU. GUSTAW ZMARŁ 1823 1 LISTOPADA – TU NARODZIŁ SIĘ KONRAD 1923 1 LISTOPADA.

Przemiana z kochanka romantycznego w buntownika walczącego o wolność (metamorfoza).

SCENA I

1. Miejsce: cela Konrada.

2. Opis: W celi Konrada zbierają się więźniowie. Z ich strony wyłania się obraz prześladowań, które spadły na polską młodzież ze strony rosyjskiego zaborcy. Szczególnie ważne jest opowiadanie Jana Sobolewskiego, który był świadkiem wywożenia na Syberię młodzieży ze szkół litewskich i żmudzkich. Sobolewski widział także Wasilewskiego, który został w czasie śledztwa tak skatowany, że nie mógł iść o własnych siłach. Rosyjski żołnierz niósł go do kibitki. Opowiadaniu przysłuchuje się Konrad, który zaczyna śpiewać pieśń zemsty. Pieśń wydaje się Księdzu pieśnią szatańską. W odpowiedzi na zarzuty Konrad mówi o zdolności poznania przyszłych dziejów Polski.

3. Spotkanie więźniów, wychodzą z cel, rozmawiają o prześladowaniach – przenoszą się do celi Konrada. Rozmowy o:

1. aresztowaniach,

2. swoje historie,

3. sposoby nękania więźniów,

4. warunki życia w więzieniu,

5. Sobolewski – widział na mieście, idąc na przesłuchanie, aresztowania,

6. Zam – proponuje, aby ludzie wzięli na siebie część winy,

7. Żegota – bajki Jareckiego,

8. warunkach życia (zabite okna, złe samopoczucie, więźniowie nie orientują się w czasie),

9. innych więźniach (np.: samobójstwo Ksawerego),

10. pieśni: Jankowski (pieśń bluźnierstwa), Konrad (pieśń zemsty), Feliks,

1. Opowiadanie Sobolewskiego.

1. Wasilewski – za bardzo pobity, aby chodzić samodzielnie, niesiony przez żołnierza, który jest wzruszony – porównanie Wasilewskiego do Chrystusa – SAKRALIZACJA, HEROIZACJA.

MESJANIZM – analogia do cierpiącego Chrystusa.

1. Janczewski – skrzywdzony, dojrzał – zciemniał, wychudł – z wesołego chłopca w patriotę, krzyczy trzy razy „Jeszcze Polska nie zginęła!”, ofiara niewinna – skojarzenie rzezi niewiniątek – SAKRALIZACJA, HEROIZACJA.

2. chłopiec wyglądający na 10 lat – nie może udźwignąć łańcucha; hiperbola – SAKRALIZACJA, HEROLIZACJA, wzmacnia i podkreśla cierpienie i martyrologię młodych Polaków.

1. Bajka Żegoty.

Historia o charakterze alegorycznym, parabolicznym.

Sytuacja: coś umarło, aby coś innego mogło powstać.

Chrystus, śmierć na krzyżu – zmartwychwstanie.

Mit o Demeter i Korze (mit agrarny).

KONTRAST, ANTYNOMIA: Bóg – szatan.

MESJANIZM – młodzież polska cierpi jak Chrystus – cierpi, aby przynieść wolność.

1. Kiedy Jankowski śpiewa pieśń, Konrad się buntuje, wstawia się za Maryją, nie pozwoli obrażać Maryi.

2. Często zostali aresztowani ludzie, którzy nic nie zrobili.

3. Mała Improwizacja (ekstaza, widzenie, stan uniesienia).

„Unoszę się, lecę.”

Konrad chce zobaczyć przyszłość jak prorok – PROFETA.

SCENA II

1. Miejsce: cela Konrada.

2. Opis: Osamotniony Konrad w swym monologu żąda od Boga władzy nad duszami ludzi. Chce być przywódcą narodu, rządzić uczuciami ludzi, zbawić cały naród. Podburzany przez Złe Duchy, Konrad nazywa Stwórcę carem. Pragnie sprowokować Boga do jakiejś reakcji. Konrad traci przytomność.

3. WIELKA IMPROWIZACJA

1. Konrad – poeta, więzień, o duszę walczą dobre i złe duchy, przechodzi metamorfozę.

2. scena więzienna: cichy, dopiero w pieśni zemsty otwiera się.

3. Konrad mów o swojej samotności, bo jest niezrozumiały, nie potrafi przekazać uczuć odbiorcom.

4. Konrad twierdzi, że tworzy coś nieśmiertelnego, porównuje się do Boga.

5. więzień czuje się równy Bogu, bo jest Twórcą, jest poetą i tworzy dzieło, które jest nieśmiertelne.

6. traktuje Boga jak równego sobie, czasami mówi do niego z ironią i pogardą, nie docenia Boga, podważa jego wielkość.

7. „Daj mi rząd dusz” – Konrad chce mieć taką samą władzę jak Bóg – myśli, że da ludziom szczęście, uratuje ich od zła, zrobi to lepiej od Boga.

8. Zdaniem Konrada, Bóg jest bezwzględny, uosobieniem chłodnej mądrości, zimny wobec człowieka, kieruje się mądrością, pozwala na zło.

9. Konrad jest pyszny, dlatego Bóg milczy.

10. „Ja i ojczyzna to jedno/Nazywam się Milijon – bo za miliony kocham i cierpię katusze” – porównanie Konrada do Chrystusa i Prometeusza.

11. Konrad chce wyzwolić, cierpieć za naród, uszczęśliwić Polaków.

12. Konrad postawą przypomina Prometeusza.

PROMETEIZM – postawa poświęcenia się jednostki dla dobra ogółu, zawiera elementy buntu do Boga w imię dobra ogółu.

1. Konrad nawiązuje do Samsona i Ikara.

2. Wielka Improwizacja kończy się nazwaniem Boga carem przez niecierpliwego diabła.

SCENA III

1. Miejsce: cela Konrada.

2. Opis: Konrad leży nieprzytomny. Do celi wchodzi ksiądz Piotr, który przeprowadza nad więźniem egzorcyzmy. Diabeł w czasie egzorcyzmów wspomina księdzu o Rollisonie, który torturowany w trakcie śledztwa chce popełnić samobójstwo. Ksiądz Piotr prosi Boga o odpuszczenie win Konradowi.

SCENA IV

1. Miejsce: wiejski dom pod Lwowem (Ukraina).

2. Opis: Młoda dziewczyna, Ewa, modli się za prześladowaną przez carat i osadzoną w więzieniu młodzież polską. Odmawia też modlitwę za poetę, którego wiersze czytała. Kiedy dziewczyna usypia, ma widzenie. Spostrzega siebie, zdobiącą pięknymi kwiatami obrazek Matki Boskiej. Jeden z kwiatów, róża, żyje i skarży się, że została „wyjęta z rodzinnej trawki”.

3. Ewa jest czysta i niewinna – symbol Polski.

4. Ewa we śnie poznaje kwiaty, które zerwała z ogrodu i przystroiła obraz Matki Bożej z Jezusem.

5. Matka Boża obsypuje tymi kwiatami Ewę, a Jezus daje jej wianek z kwiatami w kolorach flagi polskiej.

6. Mistyczne zaślubiny nieba i ziemi.

7. Mówiąca róża jest symbolem Konrada oddzielonego od kraju i rodziny, który odradza się jako lepszy Konrad.

SCENA V

1. Miejsce: cela księdza Piotra.

2. Opis: po zakończeniu egzorcyzmów ksiądz Piotr wraca do swojej celi, kładzie się krzyżem i modli się. Bóg zsyła na bernardyna widzenie, w którym Polska jawi się jako Chrystus narodów.

3. Ksiądz leży krzyżem w swojej celi. Kontrast – duma Konrada i pokora ks. Piotra.

4. Widzenie.

1. I (5 – 24): przedstawienie losu młodzieży polskiej wywożonej na Sybir – młodzież jako niewiniątka z biblijnej „rzezi niewiniątek”; obraz wywozu na Sybir w kibitkach.

2. II (25 – 58): Piłat – Francja; Europa – lud (skazuje Polskę na śmierć); żołnierz przebijający bok – Rosja; Chrystus – Polska; Matka Boska – wolność; trzy ramiona krzyża – trzech zaborców; żołnierze pojący Chrystusa – Prusy i Austria.

3. III (59 – 86): odkupienie i walka w imieniu Polski, trzy głowy i trzy korony – zaborcy.

1. MESJANIZM – koncepcja historyczna przypisująca wybranym narodom lub jednostkom misję zbawienia świata; w „Widzeniu” narodem wybranym jest Polska, a jednostką wybraną 44; wyjaśnia sens cierpienia Polaków; pokazuje sens śmierci młodych patriotów.

SCENA VI

1. Miejsce: sypialnia Nowosilcowa.

2. Opis: Nowosilcow zasypia, we śnie jest dręczony przez stojące przy jego łóżku diabły. Mimo iż czart wiedzą, że dusza Senatora należy już do piekła, postanawiają zabawić się nieco jego kosztem. Nasyłają więc na śpiącego koszmar. Najpierw śni o sobie jako o ulubieńcu cara. Otacza go łaska tyrana, otrzymuje ordery, pieniądze. Nagle następuje niespodziewany zwrot – car przestaje obdarzać Nowosilcowa łaską. W jednej chwili Senator, pozbawiony łask władcy, staje się nikim. Dusza Nowosilcowa dręczona jest w ten sposób aż do świtu, czyli do czasu, gdy powróci do ciała („brudna psiarnia”).

3. Konwencja snu. Urzędnicy jako owady (mucha, osa, chrząszcz). Elementy groteski i hiperboli.

4. Portret Nowosilcowa.

Ważna dla niego jest sława, pycha, duma, popularność, lubi świecić, czuły na pochlebstwa.

Żyje w ciągłym napięciu, strachu przed carem.

Samotny, niemożność nawiązania kontaktów.

1. Otoczenie Senatora – podlizują się senatorowi, są obłudni, powierzchowni, próżni, interesowni.

SCENA VII, SCENA VIII

1. Miejsce: Salon Warszawski.

2. Opis: w Salonie zebrało się towarzystwo, na które składali się m.in. generałowie, damy, poeci i młodzież. Jednak towarzystwo jest podzielone. Przy drzwiach stoją młodzi patrioci, żywo dyskutujący o sprawach ważnych dla ojczyzny – o prześladowaniach, jakie spadają na Polaków ze strony carskich urzędników i tajnej policji. Zupełnie inne tematy rozmów dominują przy stolikach, gdzie siedzi arystokracja, której los Polski jest całkowicie obojętny. Jeden z młodzieńców – Adolf, opowiada historię Cichowskiego, ofiary carskich prześladowań. Opowieść Adolfa nie znajduje jednak żadnego oddźwięku „towarzystwa stolikowego”.

3. Historia Cichowskiego.

Cichowski był młody, żywy, dowcipny, wesoły i sławny z urody. Pewnego dnia zniknął bez śladu. Policja rozpoczęła poszukiwanie, ale na próżno. W końcu powiedziano jego żonie, że się utopił, bo znaleziono jest płaszcz na brzegu rzeki. Nie zostało to jednak do końca wyjaśnione, gdyż nigdy nie odnaleziono jego ciała. Minęły dwa lata. Pewnej nocy przewożono więźniów z klasztoru do Belwederu. Świadkiem tego był pewien młodzieniec. Rozpoznał on zaginionego i powiedział o tym jego żonie. Minęły 3 lata. Po Warszawie krążyły plotki, że Cichowski żyje i jest okropnie torturowany. Pewnej nocy przyszli do jego żony rosyjscy oficerowie, a z nim zaginiony. Kazali podpisać dokument, że wrócił z Belwederu cały i zdrowy. Cichowski po tylu latach w więzieniu zmienił się – opuchł na twarzy, był blady, wyłysiał i miał zmarszczki. Nikogo nie poznawał, nic do niego nie docierało. Lata więzienne odbiły się na nim nie tylko psychicznie, ale i fizycznie. Tortury, samotność w celi sprawiły, że oszalał. Każda wizyta gościa w jego domu przypominała mu o śledztwie – pytany o coś uciekał w ciemny kąt, krzycząc że nic nie wie.

1. Miejsce: Wilno, bal u Senatora.

2. Opis: z rozmów, jakie Doktor, Pelikan i Bajow prowadzą z Senatorem dowiadujemy się o dalszych losach Rollisona, straszliwie skatowanego w czasie śledztwa. Gdy audiencję i Senatora otrzymuje jego niewidoma matka, Senator wmawia nieszczęśliwej kobiecie, że nic nie wie o losie jej syna i obiecuje pamiętać o chłopcu. Po wyjściu pani Rollisonowej Senator przystaje na plan Doktora, by otworzyć okno i upozorować samobójstwo chłopca. Ksiądz Piotr, który pozostał w Sali, jest przesłuchiwany przez Senatora. W pewnym momencie zostaje spoliczkowany przez Pelikana, a potem przez Bajowa. Obu przepowiada rychłą śmierć. BAL. Z boku stoi przybyła na bal, lecz nie tańcząca, polska młodzież, pełna pogardy dla zdrajców. W pewnym momencie, jeden z Polaków mówi o swoim planie zabicia Senatora, zabójstwo udaremnia inny Polak. Na bal udaje się dostać pani Rollisonowej, która dowiedziała się o wyrzuceniu jej syna przez okno i jego ciężkim stanie. W tym samym czasie nadchodzi wiadomość o śmierci Doktora (zabity przez piorun we własnym mieszkaniu). Nowosilcow zezwala bernardynowi na widzenie z rannym Rollisonem. Gdy Ksiądz wychodzi, z sali balowej, spotyka prowadzonego na śledztwo Konrada, od którego dostaje pierścionek jako dar dla ubogich i ofiarę na mszę za duszę czyścowe. Ksiądz przepowiada Konradowi zesłanie.

3. Historia więźnia Rollisona.

Młody student gimnazjum. Zamknięty w więzieniu przez carskich żołnierzy pod zarzutem spisku

przeciwko carowi. Brutalnie torturowany, ale milczy i nie zdradza niczego. Senator pozwala pani Rollisonowej zobaczyć się z synem, ale w rzeczywistości zamyka ją w celi. Żołnierze otwierają szeroko okno w celi Rollisona i wypychają go przez nie. Rollison przeżywa upadek.

1. Są uzupełnieniem tych części utworu, które przedstawiały cierpienia i martyrologię narodu. Okazuje się, że w tym samym narodzie obok postaw patriotycznych, występują kosmopolityzm, karierowiczostwo, nieznajomość świata. Kontrastowy podział na stronę lewą i prawą ma swoje źródło biblijne (Sąd Ostateczny) i zawiera ocenę ludu polskiego (metafora lawy). Poprzez obraz towarzyskiego spotkania Mickiewicz charakteryzuje społeczeństwo polskie.

SALON WARSZAWSKI
TOWARZYSTWO STOLIKOWE
UCZESTNICY SPOTKANIA
Arystokracja, generałowie, damy, poeci, urzędnicy.
JĘZYK ROZMÓW
Obojętni na sprawy polskie, rozmowy o kulturze, omijają tematy związane z Polską. Język francuski.
POSTAWA IDEOWA
Nie interesują ich walki, dopasowują się do sytuacji.
POGLĄDY NA TEMAT POEZJI
Wiersze o życiu ludzi kultury, unikanie ważnych tematów, sielanki.
SALON WILEŃSKI SENATORA NOWOSILCOWA
PRZEBYWAJĄCE TAM OSOBY I ICH ZACHOWANIA
Walka arystokracji o względy u Senatora. Ksiądz Piotr, Doktor, Pelikan, Bajow, Senator, pani Rollisonowa.

SCENA IX

1. Miejsce: Noc Dziadów.

2. Opis: wieśniacy spieszą na Dziady. Guślarz rozmawia z kobietą w żałobie o duchu, który tej ostatniej pokazał się na Dziadach przez laty. Guślarz podejrzewa, że nie był to duch zmarłego, ale przywołana dusza człowieka jeszcze żyjącego. Tymczasem na cmentarzu ukazują się dwie zjawy: najpierw widmo cierpiącego straszliwe męki Doktora, którego palą żarzące się w głowie dukaty i stopione srebro na dłoniach; a zaraz potem widmo Bajkowa, którego ścigają psy, rozrywając jego ciało na części. Na Dziady nie przybywa, mimo wezwań i zaklęć, oczekiwany przez kobietę w żałobie duch. Zamiast ducha pojawiają się jadące od zachodu dziesiątki wozów pędzące z zesłańcami „gdzieś na północ”. W pierwszym jedzie człowiek, którego kobieta rozpoznaje. Tym zesłańcem jest prawdopodobnie Konrad.

USTĘP

1. Droga do Rosji.

Dzika kraina – odludzie, pustka, nicość, tereny nietknięte przez człowieka, dużo śniegu. Żyją tam silni, bardzo rozbudowani ludzie, którzy walczą z przeciwnościami natury – w środku są puści, ukrywają swoje emocje. Drogi Rosji są bezludne, dzikie, nie widać osad, służą do ruchu wojsk i kibitek. Ludzie jadący w kibitkach nie wiedzą dokąd jadą, mieszanka kulturowa.

1. Przedmieścia stolicy.

Na przedmieściach widać przepych, bogactwo, wymieszanie różnych stylów (eklektyzm). Przedmieścia są przeludnione. Trudno było zbudować miasto w takich warunkach klimatycznych – miasto okupione krwią i wyzyskiem.

1. Petersburg.

Powstał na dzikich terenach, car Piotr Wielki chciał wybudować sobie miasto – stolicę. Miasto nie miało swojego stylu – inspiracje Paryżem, Rzymem, Amsterdamem, Wenecją. Różnojęzyczny tłum, ludzie popisują się wyglądem, opis ludzi jako zwierzęta (owady) w celu pokazania ich małości. Pielgrzym to Konrad, drugi człowiek pozdrowił Pielgrzyma modlitwą i polskim „obywatelstwem” – ten uciekł.

1. Pomnik Piotra Wielkiego.

I pomnik – car (nie zważa na nikogo; tyran, despota),

II pomnik – Marek Aureliusz (troszczy się o swój naród; dobry, szlachetny władca).

1. Przegląd wojska.

Plac jest ogromny – miejsce popisów cara. Na placu, obok cara, stoją wojsko, szlachta, arystokracja. Spotykają się tam ludzie wielcy, porównani do owadów – dwulicowi, fałszywi, myślą o awansie. Rosjanie są bezwzględni, dbają tylko o siebie. Podmiot ubolewa nad losem ludzi, którzy są poniżani, cierpiący, wykorzystywani jako ofiary cara.

1. Oleszkiewicz.

Według Oleszkiewicza car jest tyranem i potworem, który zostanie wysłany do piekieł za swoje czyny.

1. Do przyjaciół moskali!

Apostrofa do Przyjaciół Moskali – dekabryści, bojownicy, młoda, zbuntowana przeciw carowi młodzież. Gorszą karą od zesłania i katorgi jest zdrada i służba carowi.