SOCJOLOGIA JAKO NAUKA

ONTOLOGIA - dziedzina filozofii, nauka o bycie

STANOWISKA ONTOLOGICZNE SOCJOLOGII W KWESTII ISTNIENIA GRUPY SPOŁECZNEJ:

• Konsekwentny nominalizm - G.S. jako suma indywiduów, a jej cechy wyprowadzane są z cech jednostek. G.S. to tylko określenie zastępcze wskazujące tożsamość.

• Fikcjonizm - G.S. to tylko nazwa. Złudne wyobrażenia ludzi o rzeczywistości, zachowania społeczne wyznaczane przez te zachowania. Socjolog winien uwzględniać owe wyobrażenia i badać G.S., tak jakby była istniejącą rzeczywistością.

• Modalizm genetyczny (aprioryczny) - wrodzone aprioryczne dwie wzajemnie niesprowadzalne do siebie modalności istnienia i doświadczenia (indywidualną i kolektywną)

• Realizm - G.S. istnieje obiektywnie, posiada byt idealny lub materialny, tworzy odrębny realnie istniejący podmiot.

• Realizm metodologiczny - przedmiotem analiz jest człowiek żyjący społecznie. Socjologia bada rzeczywistość grupową bez względu na to, czy G.G istnieje realnie, czy nie.

PERSPEKTYWA SOCJOLOGICZNA - ludzkie zachowania społeczne; ogólny pogląd na warunki ludzkiego bytowania, umożliwienie ludziom zrozumienia ogółu przez oderwanie się od szczegółu, odkrywanie nierozpoznawalnych działań społecznych (wg. Goodmana)

SYSTEMY TEORETYCZNE SOCJOLOGII NATURALISTYCZNEJ

POZYTYWIZM (August Comte)

Fizyka społeczna - nazwa socjologii u Comte'a

• Podstawą reform społecznych musi być jednolity, powszechnie akceptowalny system wiedzy zwany pozytywizmem, lub filozofią pozytywną.

• Opracowanie zasad reorganizacji społeczeństwa wymaga zbudowania nauk o społeczeństwie (o zjawiskach społecznych) będącej podstawą reform.

• Wzorem dla typu działań naturalistów były nauki przyrodnicze. Socjologia powinna być skuteczna w rozwoju jak nauki przyrodnicze.

• Według Comte'a rodzina jest PODSTAWOWĄ KOMÓRKĄ SPOŁECZNĄ.

Podstawy socjologii

Przedmiotem socjologii będzie wszystko to, czego nie ogarnęły pozostałe nauki teoretyczne.

STATYKA SPOŁECZNA badania nad związkami między różnymi elementami istniejącego porządku społecznego, a przede wszystkim aspektami społecznego życia zapewniającymi mu trwałość i możliwość odtwarzania się.

DYNAMIKA SPOŁECZNA część życia społecznego, którą stanowią siły i działania zaangażowane w proces zmiany; jeden z dwóch oprócz statyki społecznej, działów socjologii, zajmujący się teorią postępu

Holizm metodologiczny - ujmowanie zjawisk społecznych w całej złożoności i różnych aspektach.

METODY SOCJOLOGII:

• obserwacja - (jednak nie można zadowalać się tylko jednym typem poznania)

• eksperyment naturalny (dziś tzw. eksperyment "ex post")

• metoda porównawcza - porównywanie tych samych zjawisk społecznych w różnych warunkach.

• metoda historyczna - porównanie zjawiska w różnych etapach czasu.

EWOLUCJONIZM SPOŁECZNY (Herbert Spencer)

• Ewolucjonizm to ogólny proces (jego istota jest niepoznawalna), dzięki któremu wszystkie byty, w tym również istoty myślące (indywidua), jak i formy społeczne przechodzą przez poszczególne, coraz wyższe formy rozwoju (od mniej do bardziej spójnych, od jednolitości do wielorakości, od mniej do bardziej doskonałych).

• Temu samemu prawu podlegają społeczeństwa, będące harmonijnym tworem podobnym do organizmu żywego i podobnie jak każdy organizm posiadające odpowiednie narządy (instytucje) umożliwiające procesy życiowe.

• Stan idealny społeczeństwa to stan równowagi.

• Rozwiązanie wszystkich problemów społecznych przyniesie sama ewolucja, powodując maksymalne przystosowanie społeczeństwa do środowiska przyrodniczego i przystosowanie natury ludzkiej do warunków życia społecznego.

• Człowiek nie jest w stanie odpowiedzieć sobie na pytanie skąd wzięła się ewolucja (do religii)

MARKSISTOWSKA TEORIA ROZWOJU SPOŁECZNEGO (Karol Marks, Fryderyk Engels)

Dla Marksa i Engelsa socjologia była nauką charakteryzującą się zideologizowaniem dla klasy społecznej kapitalistów. Powołana przez burżuazyjnych myślicieli, którzy na celu mieli utrzymanie kapitalizmu. Między '45, a -'56 rokiem nie wykładano w Polsce socjologii.

PRACA - celowa, świadoma działalność dokonująca się przy pomocy narzędzi. Cecha szczegółowego gatunku zwierzęcia wyodrębniająca go z reszty świata przyrodniczego. Tworzy człowieka i pozwala uczynić przyrodę przedmiotem jego zabiegów oraz zbudować kulturę, będącą podstawą społeczeństwa.

ZASADA KONIECZNEJ ZGODNOŚCI SIŁ WYTWÓRCZYCH (historycznie określony poziom narzędzi produkcji i ludzkich umiejętności posługiwania się nimi) i STOSUNKU PRODUKCJI (stosunki międzyludzkie zachodzące w procesie pracy)

Jeśli jest między nimi nierównowaga dochodzi do zmiany typu społeczeństwa

FAZY ROZWOJU SPOŁECZNEGO (typy społeczeństw)

1. Wspólnota pierwotna (bezklasowe)

2. Społeczeństwo niewolnicze

3. Społeczeństwo feudalne

4. Społeczeństwo kapitalistyczne

5. Społeczeństwo komunistyczne (bezklasowe)

BŁĘDY NATURALISTÓW: gabinetowy charakter (brak oparcia w empiryzmie), założenie, że człowiek jest istotą racjonalną.

SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA

Koncepcja kulturowego przełomu - zmiana sposobu myślenie. Świat dzieli się na naturę i kulturę. Socjologia jest nauką o kulturze, więc powinna nastąpić separacja natury i socjologii. Klęska socjologii naturalistycznej przyczyniła się do negowania jedności świata przyrody i świata kultury.

"Przewrót kopernikański w socjologii" - wg. Floriana Znanieckiego zmiana sposobu myślenia z socjologii naturalistycznej na humanistyczną.

"Chłop polski w Europie i Ameryce" F. Znanieckiego i W. Thomasa. Nota metodologiczna w tym dziele spowodowała "przewrót kopernikański".

SOCJOLOGIA ROZUMIEJĄCA (Verstehen) - zastosowanie procedury rozumienia umożliwiającej poznanie subiektywnych znaczeń i sensów nadawanym różnym zjawiskom oraz procesom społecznym przez działające jednostki.

REGUŁY SOCJOLOGII HUMANISTYCZNEJ ZNANIECKIEGO:

1. Socjologia jest nauką humanistyczną, ale NAMOTETYCZNĄ (ma takie same prawa wypowiadania się co nauki podstawowe

2. Przedmiotem socjologii są zachowania ludzkie uregulowane instytucjami, których ogół tworzy społeczną organizację zbiorowości

3. W wyznaczaniu zachowań i działań społecznych równie ważne są postawy (zespoły zespoły przeżyć psychicznych) jak i warunki zewnętrzne, w których te zachowania przebiegają

4. Niezbędnym dopełnieniem socjologii jest psychologia społeczna (postawy)

5. Najlepszym materiałem do badań postaw są dokumenty osobiste (metoda biograficzna)

6. Złożoność faktów społecznych nie jest przeszkodą w zbudowaniu ścisłej nauki, gdyż złożoność ta przestaje grać rolę jeśli zerwiemy z uprzedzeniami naturalizmu, tzn. przestaniemy traktować fakty społeczne tak, jak fakty przyrodnicze, natomiast zastosujemy inne kryteria złożoności i inne metody ustalania faktów.

SOCJOLOGIA EMPIRYCZNA

Orientacja w socjologii, wywodząca się z założenia, że zadaniem nauki o społeczeństwie jest pomoc w reformowaniu różnych wymiarów życia społecznego.

Założenia podstawowe:

• Socjologia powinna się koncentrować na oglądzie świata społecznego i unikać APRIORYZMU (zastąpienie dedukcji indykcją)

• Teoria socjologiczna w pierwszym rzędzie ma służyć uporządkowanemu opisowi faktów społecznych - stanowić narzędzi ich klasyfikacji i układ odniesienia (źródło przydatnej w badaniach aparatury pojęciowej)

Pierwsi przedstawiciele socjologii empirycznej:

Frederic Le Play	1806-1882	Prekursor badań nad sytuacją klasy robotniczej
Charles Booth	1840-1916	Diagnoza sytuacji socjalno-bytowej mieszkańców Londynu
Robert Park	1964-1944	Wraz z E.Burgess twórca ekologii społecznej

Różnica między socjologią humanistyczną, a empiryczną polega przede wszystkim na metodzie prowadzenia badań.

Metodologia jest to nauka o metodach badań naukowych, ich skuteczności i wartości poznawczej. (Co należy robić?)

Metodyka – ustandaryzowane dla wybranego obszaru podejście do rozwiązywania problemów. Metodyka abstrahuje od merytorycznego kontekstu danego obszaru, a skupia się na metodach realizacji zadań, szczególnie metodach zarządzania. (Jak należy to robić?)

Style uprawiania socjologii:

Miękki - swobodna obserwacja (często uczestnicząca) faktów i zjawisk społecznych, opisywanych później w luźnych, a niekiedy i eseistycznych formach, bez możliwości ich mierzenia i liczenia

Sondażowy - wykorzystanie możliwości technik ankietowo-kwestionariuszowych pozwalających na zebranie danych nadających się do analizy statystycznej, umożliwiającej zmierzenie i policzenie faktów i zjawisk społecznych

Twardy - wykorzystanie możliwości technik badawczych umożliwiających zebranie materiału, nadającego się do matematycznego, lub quasi matematycznego systematycznego opracowania

DYLEMATY BADAŃ EMPIRYCZNYCH

• Niski poziom aplikacyjności zaplecza teoretycznego, co wiąże się z dużym marginesem błędu

• Pewne sfery, w których socjologia jest aż nadto skuteczna, a to może być bardzo groźne dla ludzi , państwa (manipulacja ludźmi np. poprzez reklamę)

STRUKTURA SOCJOLOGII

SOCJOLOGIE SZCZEGÓŁOWE:

• Socjologia instytucji społecznych: rodziny, religii, gospodarki, przemysłu, kultury

• Socjologia procesów społecznych: socjalizacji, wychowania, mobilności społecznej

• Socjologia grup i zbiorowości społecznych: miasta, wsi, zrzeszeń

• Socjologie "specjalne": medycyny, zwierząt, biosocjologia

CZTERY POZIOMY INTEGRACJI

1. PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - poziom wyjaśniający działania, postawy, cechy osobowościowe pojedynczych jednostek ludzkich

2. MIKROSOCJOLOGIA - poziom teorii wyjaśniających funkcjonowanie elementarnych struktur ponadjednostkowych, a więc układów ról i pozycji społecznych

3. MAKROSOCJOLOGIA - poziom teorii wyjaśniających wielkie procesy i struktury społeczne

4. MEGASOCJOLOGIA - poziom wyjaśniający właściwości świata społecznego (jako całości)

FUNKCJE SOCJOLOGII

TEORETYCZNE:

• Humanistyczno-poznawcza (naukowa) - wzbogacenie wiedzy o społeczeństwie i człowieku jako istocie psychospołecznej

• Diagnostyczna (socjograficzna) - gromadzenie i analiza danych mających na celu opis różnych składników i segmentów rzeczywistości społecznej

• Teoretyczna - konstruowanie koncepcji i modeli teoretycznych mających na celu wyjaśnianie dostrzegalnych prawidłowości życia społecznego

PRAKTYCZNE:

• Inżynieryjno-ogranizatorska (praktyczna) - modyfikowanie postaw i zachowań jednostek i zbiorowości społecznych

• Socjotechniczna - oddziaływanie za pomocą wiedzy socjologicznej na zachowania jednostek i zbiorowości

• Ideologiczna

  • apologetyczna - uzasadnianie (legitymizowanie) określonych celów , sytuacji społecznych, instytucji i koncepcji porządku społecznego

  • demaskatorska - wykrywanie i ukazywanie zakonspirowanych cech lub aspektów rzeczywistości społecznej

JEDNOSTKA I SPOŁECZEŃSTWO

Socjologia opowiada się za socjologiczną koncepcją człowieka, która ściśle związana jest z procesem socjalizacji.

W jaki sposób jednostka ludzka nabywa cechy społeczne?
Perspektywa biologiczno-teologiczna
Osobowość społeczna jest efektem ujawniania się właściwości organizmu podlegającego prawom rządzącym światem organicznym Osobowość społeczna jest tworem Boga, włączonym w transcendentny porządek świata (dusza)

OKRESY KRYTYCZNE - pewnych umiejętności można nauczyć się tylko w pewnych okresach czasu . Brak stymulacji blokuje cechy biologiczne uniemożliwiając resocjalizację.

Zadaniem socjalizacji jest okiełznanie instynktów i dalej nauka przez wpływy społeczne.

KULTURA - względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych wzorców społecznych, wykształconych i przyswojonych w toku interakcji

TEORIA SOCJALIZACJI

Koncepcja naukowa , która wyjaśnia za pomocą jakich mechanizmów nieuspołeczniona jednostka nabywa cech społecznych

socjalizacja = uspołecznienie, akulturacja

Kultura jest podstawą procesu socjalizacji. Proces ten trwa całe życie (jednostka nigdy całkowicie nie opanuje wszystkich "cech kultury".

SOCJALIZACJA - proces wchodzenia w kulturę oraz nabywania kompetencji społecznych (kształtowanie osobowości społecznej). Zachowania o charakterze instynktownym i odruchowym (jedzenie, picie, popęd seksualny) nie są kulturowe i nie podlegają procesowi socjalizacji. Jedynie sposób ich zaspokajania jest określony kulturowo.

OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA

Osobowość społeczna - kompleks ról społecznych do pełnienia których jednostka została (lub zostaje) przygotowana w trakcie procesu socjalizacji

Rola społeczna - względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania się innych osób, przebiegającymi według mniej lub bardziej utrwalonego wzoru

Jaźń odzwierciedlona - osobnik ujęty tak jak przedstawia się sobie, gdy uświadamia lub wyobraża sobie, że jest przedmiotem zainteresowania pewnego kręgu społecznego

Jaźń subiektywna - wyobrażenie o sobie

Jaźń subiektywna nieadekwatna - zaburzenia jaźni subiektywnej. Błędne myślenie o sobie, brak umiejętności określenia swoich wad i zalet oraz umiejętności.

TYPOLOGIA OSOBOWOŚCI SPOŁECZNYCH (typy idealne)

ORIENTACJA NA BIOLOGIĘ

Typologia Hipokratesa - biorąca z podstawę temperament, czyli biologiczną właściwość jednostki, przejawiającą się w sile i szybkości jej reagowania na bodźce zewnętrzne:

• SANGWINIK - żywa o zmiennym usposobieniu

• MELANCHOLIK - mało uczuciowa i mało aktywna

• CHOLERYK - pobudliwa i mało wytrwała w działaniach

• FLEGMATYK - mało pobudliwa, wytrwała i konsekwentna w działaniach

Typologia Kretschmera - biorąca za podstawę rzekomo istniejącą korelację między budową ciała, a osobowością

• PYKNIK - niski o okrągłych kształtach i łagodnym usposobieniu

• ASTENIK - wysoki o wystających kościach i mało życzliwy dla innych ludzi

• ATLETYK - dobrze zbudowany i zrównoważony psychicznie

• DYSPLASTYK - niekształtny ze względu na różne anomalia w budowie fizycznej, niezrównoważony psychicznie

ORIENTACJA NA ŚRODOWISKO

Typologia Znanieckiego, wg. którego osobowość jest funkcją typu środowiska wychowawczego w decydującym stopniu wyznaczającego charakter procesu socjalizacji w dzieciństwie i wczesnej młodości

• Człowiek dobrze wychowany - pod wpływem zawodowych wychowawców i instytucji wychowania

• Człowiek pracy - pod wpływem środowisk i instytucji społecznych realizujących zadania gospodarcze

• Człowiek zabawy - pod wpływem grup zabawowych (próżniaczych)

• Człowiek zboczeniec - w sposób nieszablonowy pod wpływem różnych kręgów wychowawczych kreujących zarówno nonkonformistów konstruktywnych jak i destruktywnych

• Człowiek dobry, acz mądry - osobowość przyszłości łącząca zalety wszystkich realnych i aktualnych typów osobowości

SPOŁECZEŃSTWO

Jeżeli istnieje pewna liczba uspołecznionych osobników ludzkich, znajdujących się na pewnej przestrzeni i powstały między nimi więzi społeczne to mamy do czynienia ze zbiorowością o charakterze GRUPY SPOŁECZNEJ (jeśli nie ma w.s. to jest to zbiór prosty)

WIĘŹ SPOŁECZNA - podstawowy wyznacznik wszelkich form życia społecznego, na który składa się ogół stosunków skupiających jednostki w zbiorowości ludzkie.

ORGANIZACJA SPOŁECZNA - organizacyjno porządkowe aspekty społeczeństw, instytucji, więzi społecznych, grup ludzkich, stosunków społecznych poprzez które dana grupa realizuje i gwarantuje sobie sprawne i efektywne funkcjonowanie.

STYCZNOŚCI

• Styczności przestrzennie - kontakty między ludźmi wynikające ze wspólnego użytkowania przestrzeni

• Styczności psychiczne - wzajemne zainteresowania pewnymi cechami osób pozostających w styczności przestrzennej

• Styczności społeczne - kontakty i wzajemne zainteresowania przekształcające się w pewne układy na bazie pewnych wspólnych wartości, które można realizować wspólnie → współdziałanie

STYCZNOŚCI SPOŁECZNE SĄ PODSTAWĄ INTERAKCJI SPOŁECZNYCH

STOSUNKI SPOŁECZNE - unormowane , wzajemne oddziaływanie pewnych jednostek czy grup, względnie jednostki i grupy

ELEMENTY SKŁADOWE STOSUNKU SPOŁECZNEGO

DWA CZŁONY STOSUNKU - osoba lub grupa, ze względu na te swoje właściwości, które w doświadczeniu drugiego członu i w jej własnym czynią ją przedmiotem obowiązków tego drugiego członu i podmiotem własnych obowiązków

OBOWIĄZKI CZŁONÓW - obowiązkiem członu stosunków jest zgodne z normą postępowania względem drugiego członu . Postępowanie o przedstawia obu jako obowiązek, gdyż wypływa ze wspólnej intencji i drugi człon oczekuje od pierwszego, że będzie zgodnie z normą postępował

ŁĄCZENIE STOSUNKU SPOŁECZNEGO - te wspólne wartości, które dla obu członów stanowią konieczny i dostateczny warunek wzajemnego oddziaływania w zakresie ich obowiązków

POWINNOŚĆ CZŁONKÓW - wytwarzanie pewnych schematycznie regulowanych sytuacji umożliwiających drugiemu członowi wykonywanie jego obowiązków, względnie zapobieganie lub usuwanie pewnych sytuacji, uniemożliwiających to wykonanie

INSTYTUCJA SPOŁECZNA

- struktura powołana przez członków społeczeństwa do realizacji ważnych potrzeb zbiorowości

• dzięki instytucjonalnemu zaspokajaniu potrzeb, grupa rozciąga kontrolę nad jednostką

• każda instytucja podlega kontroli społecznej

• wolność polega na możliwości wyboru spośród setek tysięcy instytucji

Podział I

• FUNKCJE ZAŁOŻONE - gdy instytucja funkcjonuje tak, by realizacja potrzeb była kompatybilna z oczekiwaniami

• FUNKCJE RZECZYWISTE - niespełnienie (z różnych względów) wszystkich funkcji założonych

Podział II (Merton)

• FUNKCJE JAWNE - zaspokajanie różnych ważnych potrzeb grupy społecznej

• FUNKCJE UKRYTE - związane z kontrolą społeczną

BIUROKRACJA - system sprawowania władzy za pośrednictwem rozbudowanego aparatu urzędniczego. Cechy idealne: racjonalność, podział pracy i wysoki stopień specjalizacji, hierarchiczna struktura władzy, formalny system praw, bezosobowość, rekrutacja na podstawie odpowiednich kwalifikacji, awans na podstawie stażu i zasług, podział aktywności urzędników na publiczną i prywatną, względnie długi okres zatrudnienia

KONTROLA SPOŁECZNA

• Społeczne oddziaływanie represyjne (zaczyna działać, gdy socjalizacja nie sprostała zadaniu wpojenia jednostce nakazów grupowych, gdy normy i wartości grupowe nie zostały w pełni zintegrowane z jej osobowością.

• Społeczne oddziaływanie represyjne i prewencyjne (włączenie procesu socjalizacji)

• Całokształt społecznego systemu normatywnego oraz suma oddziaływań społecznych w ich funkcji represywnej.

ELEMENTY SYSTEMU KONTROLI SPOŁECZNEJ:

1. Zwyczaje - sposoby zachowania się w określonych sytuacjach, nie poddawane zbyt rygorystycznym ocenom z punktu ich zgodności z systemem normatywnym grupy.

2. Obyczaje - sposoby postępowania poddane przez grupę rygorystycznym ocenom z punktu ich zgodności z systemem normatywnym, za ich naruszenie stosuje się sankcje

3. Sankcje - pozytywne i negatywne reakcje grupy na zachowania się jej członków w określonych sytuacjach społecznych:

• prawne (system nagród i kar ujętych przepisami i regulaminami)

• etyczne (oceny kwalifikujące zachowania jako moralne i amoralne)

• satyryczne (różnorodne formy lekceważenia, ośmieszania jednostki wychodzącej w swych zachowaniach poza system normatywny)

• religijne (system kar i nagród przewidywany w wierzeniach religijnych za postępowania wzorowe lub naganne)

STATYCZNY ASPEKT KONTROLI SPOŁECZNEJ

system normatywny przedstawiający wzorzec zachowań wymaganych

Kierunki penetracji socjologicznej:

Z perspektywy społeczeństwa:

analiza struktur i właściwości systemu normatywnego, a więc;

• norm społecznych

• wartości społecznych (społecznie wymaganych celów zachowań)

Z perspektywy jednostki:

Analiza konfliktów wynikających ze złożoności systemu normatywnego, który w postaci ról społecznych i grup odniesienia reguluje bezpośrednie zachowania jednostki.

DYNAMICZNY ASPEKT KONTROLI SPOŁECZNEJ

społeczne oddziaływania represyjne i prewencyjne podjęte w wyniku stwierdzenia rozbieżności pomiędzy aktualnym zachowaniem się jednostki, a wymaganiami systemu normatywnego, zmierzające do usunięcia lub zmniejszenia tej rozbieżności

Perspektywa form kontroli:

Analiza struktur i właściwości

• zewnętrznej kontroli społecznej w działaniu

• wewnętrznej kontroli społecznej w działaniu

Perspektywa agencji kontroli

Analiza "kto kontroluje"

• wszyscy członkowie grupy społecznej

• wybrani członkowie grupy społecznej

Perspektywa rodzaju sankcji

Analiza istoty społecznej reakcji na zachowania normatywnie regulowane ("jak kontroluje")

• negatywna/pozytywna

• aktualna/prospektywna

• formalna/nieformalna

• realna/symboliczna

• represyjna/prewencyjna

GRUPA SPOŁECZNA

Wszelki zbiór ludzi (co najmniej 3 osób) wykazujących w swoim współżyciu i zachowaniu organizację społeczną stanowią grupę społeczną. Jest ona podłożem występowania wszelkich zjawisk i procesów społecznych, a w jej obrębie możliwe jest też wydzielanie wszelkich innych zbiorów społecznych

ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA - zbiór ludzi, w którym pomiędzy poszczególnymi osobnikami do niego należącymi zachodzą jakieś wzajemne oddziaływania ze względu na tę przynależność.

ZBIÓR SPOŁECZNY - jest to zbiór wydzielony nie na podstawie dowolnej cechy przyjętej przez badacza, ale już przez badacza zastany jako zbiorowość wydzielona w danej grupie przez ich członków we wzajemnym współżyciu ze sobą na podstawie kryteriów stosowanych przez tych członków.

ZBIOROWISKO SPOŁECZNE - zbiór ludzi przebywających mniej lub więcej stale w pewnych określonych ramach przestrzennych w takim skupieniu, że jest praktycznie możliwa styczność bezpośrednia osobników tego zbioru ze sobą.

KATEGORIA SPOŁECZNA CZŁONKOSTWA - zbiór ludzi wydzielonych w praktyce życia społecznego, w obrębie danej grupy, ze względu na określone cechy - np. wiek, płeć, stan cywilny, zawód - które to same przez się czy przez swój rzeczywisty czy domniemany związek przyczynowy, strukturalny, czy funkcjonalny z innymi cechami przedstawiają się w świadomości społeczeństwa jako cechy na tyle ważne, że wyznaczają określone obowiązki i uprawnienia społeczne, tzn. określone FUNKCJE i POZYCJE SPOŁECZNE dla osób posiadających w grupie owe cechy

FUNKCJA SPOŁECZNA - ogół obowiązków, które winien realizować osobnik danej kategorii względem osobników tej samej i osobników należących do innej kategorii społecznej członkostwa oraz względem grupy jako całości i jej wartości społ., a wreszcie w kontaktach innych grup społecznych.

POZYCJA SPOŁECZNA - ogół uprawnień posiadanych z tytułu funkcji społecznej pełnionej w danej grupie

GRUPY ODNIESIENIA - grupy społeczne, które jednostka uznaje za bardzo istotne dla jej życia, np. rodzina, sekta itp. G.O. normatywnego i porównawczego

GRUPY MAŁE

GRUPA PIERWOTNA - zbiór o bezwzględnej dominacji kontaktów "face to face", stosunków społecznych opartych raczej na obyczaju, niż kontrakcie, solidarności organicznej niże mechanicznej, o typie wspólnoty. Jego charakter pierwotny wynika z faktu, że stanowi pierwszą i podstawową formę uspołecznienia, będąc źródłem najwcześniejszych i najbardziej kompletnych doświadczeń socjalizacyjnych. W jego obrębie kształtuje się społeczna osobowość człowieka i z niego bierze się geneza elementarnego poczucia społecznych związków, które ulegając następnie rozszerzeniu stanowią psychospołeczną podstawę szerszej społecznej organizacji.

TRZY KATEGORIE GRUP PIERWOTNYCH:

• rodzina

• grupa zabawowa młodzieży (gr. rówieśnicza)

• społeczność lokalna (grupa sąsiedzka) + przyjaciele (?)

Różnica między grupami dużymi i mały mi polega na charakterze więzi.

GRUPY MAŁE - charakter wspólnotowy (GEMEINSCHAFT)

GRUPA DUŻA

zbiory o dużej liczbie członków, dominacji kontaktów pośrednich, stosunków społecznych opartych głównie a kontraktach, solidarności mechanicznej, bardziej o typie społeczeństwa niż wspólnoty,. Zorganizowane do realizacji precyzyjnie wytyczonych celów o zinstytucjonalizowanych formach działania.

• społeczeństwo

• narody

• klasy, warstwy społeczne

• kategorie społeczno-zawodowe, partie polityczne

GRUPY DUŻE - zrzeszenie (GESSELSCHAFT)

EGZEMPLIFIKACJA MAŁYCH GRUP SPOŁECZNYCH

TYPOLOGIA RODZIN:

WIELKOŚĆ:

• mała (dwupokoleniowa, nuklearna)/ duża (wielopokoleniowa)

• pełna/niepełna

LICZBA OSÓB ŻYJĄCYCH W ZWIĄZKU MAŁŻEŃSKIM:

• monogamiczna/poligamiczna

  • poligynia (1 M + K_n)

  • poliandria (1 K + M_n)

  • grupowe

DOBÓR MAŁŻONKÓW:

• endogamiczny/egzogamiczny

FUNKCJE RODZINY: emocjonalne, wychowawcze, biologiczne, ekonomiczne, kulturalne, psychiczne, seksualne

GRUPA RÓWIEŚNICZA składająca się z dzieci i młodzieży, powstała spontanicznie dzięki inicjatywie jej uczestników

Cechy wspólne:

• podobieństwo psychologiczne osobników ją tworzących i wspólne zainteresowania w jakimś sensie odzwierciedlające dominujące kręgi wychowania

• względna prostota ustroju wynikająca z małej liczebności oraz ubóstwa tradycji

• specyficzna młodemu wiekowi żądza doświadczeń

W grupie rówieśniczej osobnik występuje już nie jako podporządkowany, ale jako równouprawniony członek grupy społecznej, nie tylko jako przedmiot, ale i podmiot społeczny (wchodzi w role, które później będzie pełnił w środowisku dorosłych).

SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA - ogół mieszkańców jakiegoś terytorium, wtedy gdy stanowią oni grupę społeczną i jeśli łączy ich jakiś układ powiązań i uzależnień, wspólne interesy, system przyjętych norm i wartości, świadomość odrębności

Cechy społeczności wioskowej:

• dominacja rodzin prowadzących gospodarstwa chłopskie

• relatywnie niewielka liczebność i gęstość zaludnienia

• relatywnie niewielkie zaawansowanie społecznego podziału pracy

• w zasadzie jednokierunkowy ruch migracyjny

• przewaga kontaktów bezpośrednich, osobistych i nieformalnych nad pośrednimi, publicznymi i formalnymi

• relatywnie silna kontrola społeczna i duże znaczenie opinii sąsiedzkiej

• relatywnie duża homogeniczność społeczna i kulturowa

SPOŁECZEŃSTWO

Podstawowe konteksty znaczeniowe:

1. Rodzaj dużego (wielkiego) zbioru terytorialnego

2. Wielki zbór ludzi powiązanych specjalnym typem stosunku społecznego

3. Organizacja społeczna, w sensie ogółu instytucji i urządzeń zapewniających jednostkom wspólne zaspokajanie potrzeb oraz regulację stosunków między ludźmi

4. Człowiek we wspólnocie z innymi ludźmi

5. Forma życie zbiorowego poza organizacją państwa

SPOŁECZEŃSTWO - konglomerat różnych grup społecznych podporządkowany dobrowolnie lub pod przymusem grupie dominującej.

NARÓD - historycznie ukształtowany zbiór społeczny powstały na gruncie wspólnych losów dziejowych, wspólnych interesów ekonomicznych i wspólnych instytucji charakteryzujący się istnieniem poczucia państwowego jako podstawowego poczucia świadomości grupowej oraz poczuciem odrębności wynikającej z różnic terytorialnych, językowych, cech charakterologicznych jego członków, czy typu organizowanego przez niech państwa.

TYPOLOGIA DEFINICJI NARODU

DEFINICJE GENETYCZNE - koncentrują się na czynnikach decydujących o powstaniu narodu, wśród których wymienia się najczęściej:

• wspólnotę losów dziejowych

• wspólnotę języka

• wspólnotę terytorium

• wspólnotę zasad organizacji ekonomicznej

• wspólnotę wartości kulturowych i religijnych

DEFINICJE STRUKTURALNE - koncentrują się na wskazywaniu cech, które zawsze lub na ogół charakteryzują dużą grupę społeczną nazywaną narodem, do których należą:

• fakty i zjawiska o pewnych cechach materialnych (terytorium, gospodarka itp.)

• fakty i zjawiska polityczne (ogól obywateli, państwa)

• fakty i zjawiska kulturalne (wspólny język, tradycja)

• fakty i zjawiska psychiczne ( szczególny związek psychiczny ludzi poczuwających się do wspólnoty)

DEFINICJE OBIEKTYWISTYCZNE I SUBIEKTYWISTYCZNE - koncentrujące się na zagadnieniu istoty więzi narodowej, albo jako obiektywnie istniejącego elementu wtórnie wchodzącego w zakres świadomości społecznej, albo elem. natury psychicznej.