LISTY PAWŁOWE -Corpus Paulinum

1. Styl: widoczne wpływy kultury greckiej (urodzony w Tarsie)- stosowanie wykładów doktrynalnych i moralnych w formie dialogu z pytaniami i odpowiedziami, apostrofami, wykrzyknikami; pojęcia ze stoicyzmu np .”odejście odłączonej duszy do boskiego świata”(2Kor) ale również (jako Żyd, faryzeusz i uczeń Gamaliela)- myśli po aramejsku- stąd widoczne dziedzictwo żydowskie. W jego stylu widać wielką miłość do Chrystusa, pragnienie głoszenia Ewangelii; wrażenie że niektóre fragmenty pisane w wielkim uniesieniu.

PIERWSZY LIST DO TESALONICZAN: ok. 50-51

- Tesalonika- rzymska prowincja Macedonii

-Paweł nauczał tam wraz z Sylasem Żydów, pogan związanych z Synagogą

-był tam ok. 3 miesiące, po czym musieli uciekać z powodu podburzonego przez Żydów ludu

- wysyła Tymoteusza, aby zbadał sytuację w Tesalonice

- ogólna treść: dziękczynienie, podkreślenie swej bezinteresowności w nauczaniu, troska o Tesaloniczan, pragnienie ponownego ich ujrzenia oraz modlitwa za nich.

W drugiej części listu nawołuje do praktykowania moralności chrześcijańskiej, zaleca spokojną dbałość o sprawy własne i pracę, pociesza ich w związku z umarłymi (Tesaloniczanie oczekiwali rychłego końca świata, stąd apatia, niepokoili się też o zmarłych i własne uczestnictwo w paruzji), dlatego nakazuje czuwanie, bo dzień ostateczny nadejdzie niespodziewanie-nakazuje czuwać, napominać, pocieszać, modlić się, radować.

II LIST DO TESALONICZAN ok.51

- sprostowanie niejasności w związku z pierwszym listem- błędne patrzenie na paruzję- Tesaloniczanie przestali pracować, bo oczekiwali bliskiego końca świata, Paweł mówi że ów koniec poprzedzi znak- Antychryst

-nakazuje trzymać się łaski, zachęca do wytrwałości i przestrzega przed bezczynnością

LIST DO GALATÓW: ok. 54-57 r, w czasie pobytu Pawła w Efezie

-Galaci to lud celtycki, w IV w przed Chr. Wyemigrował z Galii do Azji Mniejszej, osiedlili się wokół miasta Ancyry (Ankara), ich ostatni król zapisał królestwo Rzymianom

- nagana błędnych przekonań „żydujących”- zakłócali wiarę Galatów nauczając o konieczności zachowania Prawa (głownie chodziło o obrzezanie). Paweł napomina, że Prawo się zdezaktualizowało z nadejściem Chrystusa. Zaczęli oni kwestionować autorytet Pawła, twierdząc że nie jest prawdziwym apostołem bo nawrócił się dopiero po zmartwychwstaniu Chrystusa

- Paweł podkreśla swój autorytet, namawia do wzięcia odpowiedzialności za wybór wiary, łatwiej jest bowiem stosować się do 613 przykazań Tory niż stać się uczniem nowej wiary. Paweł pisze, że jego apostolat ma boskie pochodzenie, którego zaczątkiem było bezpośrednie objawienie

- brak dziękczynienia, tylko w tym liście!! Oburzenie, nagana, napomnienie

- mówi o swej Ewangelii- została ona zaaprobowana przez samego Piotra

- Galaci powinni wiedzieć, że to Duch zstąpił na nich przez wiarę, a nie wskutek uczynków Pawła

-do Prawa nie można powrócić, bo było ono „wychowawcą” ludu Bożego, teraz chrześcijanie są prawdziwymi synami Bożymi, światopogląd chrześcijański nie jest mglisty-wymaga praktykowania miłości

PIERWSZY LIST DO KORYNTIAN

-Korynt- rzymska kolonia ze słynną świątynią Afrodyty- miasto rozwiązłości. Paweł założył tam Kościół i był tam 18 miesięcy-od 50-52r Głosił ewangelię w synagodze w szabat, dlatego Żydzi szybko go odtrącili. Kościół koryncki składał się głownie z pogan ale też było tam sporo Żydów.

-potępia rywalizację stronnictw w gminie chrześcijańskiej, bowiem Chrystus jest niepodzielny (stronnictwo Pawła, Apollosa, Chrystusa, Kefasa;)

- wiara opiera się na mocy bożej a nie mądrości ludzkiej, partyjność jest bez sensu

-nakazuje wykluczyć ze wspólnoty kazirodcę, który żył ze swą macochą w celu opamiętania się, przestrzega przed rozpustą

-wolność od Prawa Mojżeszowego to nie- jak rozumowali neofici – rozwiązłość, cudzołóstwo to profanacja ciała

-mówi o zaletach małżeństwa i celibatu, faworyzuje celibat, ale małżeństwo też jest rzeczą dobrą, choć wtedy człowiek bardziej troszczy się o współmałżonka niż o sprawy święte.

- kwestia pokarmów składanych bożkom- ich jedzenie nie jest grzechem o ile człowiek posiada wiedzę, że bożkowie nie istnieją, jest tylko Jeden Bóg, lecz jeśli ma być to powodem zgorszenia dla innych- lepiej tego unikać, wolnośc działania ma być ograniczona troską o bliźniego

- kwestia charyzmatów- darów Ducha świętego, Koryntianie szczycili się darem mówienia językami, Pawel zaznacza że znacznie większy dar to miłość do bliźniego- słynny HYMN O AGAPE- o miłości której źródłem jest Bóg

- mówi o zmartwychwstaniu umarłych. Zmartwychwstanie ludzi nie miałoby sensu, gdyby nie zmartwychwstał Jezus, życie chrześcijan, które wymaga tyle trudu byłoby głupotą gdyby nie zmartwychwstanie. Stąd podstawa wiary- jest zmartwych. przede wszystkim Chrystusa!

- ciało zmartwychwstałe na wzór ziarna które umiera i rodzi się do nowego życia- będzie niezniszczalne, nieśmiertelne, wolne od praw ziemskiej materii

- wzywa do wiary, męstwa, miłości

DRUGI LIST DO KORYNTIAN 57 ROK

Ogólnie były 4 listy- tzw. prekanoniczny- niezachowany, następnie I list do Koryntian, potem tzw „list surowy „- odpowiedź na zlekceważenie autorytetu Pawła (miał dobry skutek), ostatni to II list do Koryntian. List surowy Paweł pisał „ze łzami w oczach”- mówił o kimś kto dopuścił się obrazy oraz o obrażonym, którym to prawdopodobnie był właśnie Paweł. Ulga o „zbawiennych skutkach” surowego listu ma miejsce w drugim liście do Koryntian.

- Dziękczynienie za dobre wiesci przyniesione przez Tytusa

-pisze o godności misji apostolskiej, jego rekomendacją dla neofitów jest sam list i gmina koryncka

-Ekonomia Nowego Przymierza jest bardziej chwalebna od Ekonomii przymierza Mojzesza, Stary Testament się wypełnił, ale Żydzi tego nie widzą

- Apostołowie to gliniane naczynia, w których działa boska moc, Paweł szczyci się cierpieniami jakie znosi w służbie Chrystusa

-mówi o zbiórce na rzecz Kościoła Jerozolimskiego- rzecz ważna dla spojenia Jednego Kościoła w Chrystusie, namawia do radosnej jałmużny „radosnego dawcę miłuje Bóg”

LIST DO RZYMIAN 57-58 pisany w Koryncie

- Kościół rzymski – skutek migracji chrześcijan do stolicy cesarstwa

-w skład gminy wchodzili judeochrześcijanie ale też chrześcijanie pochodzenia nieżydowskiego („jestem apostołem pogan”)

-list miał przygotować grunt pod wizytę Pawła, która była bardzo ważna, jako że było to niewątpliwie miejsce z którego drogi miały stać się drogami ekspansji misyjnej

-Pod dyktando Pawła pisał Tercjusz

-zagadnienie sposobu usprawiedliwienia, tzw. działania Bozego, mocy Bożej, przez które grzeszny człowiek może stać się święty, sprawiedliwy.

- kontemplacja dzieł Boga powinna przywieźć pogan do uznania Stwórcy, ludzie oddawali jednak cześć stworzeniu, apostoł osądza ten świat pogański, zdeprawowane obyczaje

- Następnie mówi o Żydach- usprawiedliwienia potrzebują nie tylko poganie, ale tez Żydzi, obrzezanie ma o tyle wartość, jak również Prawo, o ile postępują dobrze. Prawdziwe obrzezanie to obrzezanie serca

-powołuje Wszystkich do wiary, bo wszyscy staną przed sądem Bożym

- Usprawiedliwienie to łaska; wystrzeganie się grzechów może predysponować do usprawiedliwienia, ale udzielenie go zależy od woli Boga, usprawiedliwienie to dar Boga, polega na udziale w Jego życiu

- wiara jest źródłem usprawiedliwienia, które jest niezależne od Prawa (ono nie odpuszcza grzechów, raczej go uświadamia) czy Proroków

- Poganie nie znający Prawa powinni słuchać sumienia- wewnętrznego głosu

-Sam Abraham został usprawiedliwiony dzięki wierze , zanim został obrzezany, to pierwszy wierzący

„a sprawiedliwy żyć będzie dzięki wierze”

-skutkiem usprawiedliwienia jest pojednanie z Bogiem, odczuwanie pokoju

-Grzech Adama spowodował, że śmierć przeszła na wszystkich, tak też łaska spłynie dzięki jednemu człowiekowi- Bogowi- Chrystusowi, który odkupił ludzkość.. Łaska usprawiedliwia wszystkie grzechy.

-To nie Prawo usunęło grzech, a Chrystus, Prawo tylko daje większą świadomość grzechu.

- uwolnienie się od grzechu dokonuje się przez chrzest- zanurzenie w śmierci Chrystusa, a następnie – zmartwychwstanie- w tej sprawiedliwości należy trwać

-owocem sprawiedliwości jest życie wieczne

-uwolnienie od Prawa, na wzór miłości małżeńskiej-kobieta jest na mocy prawa tak długo zamężna jak żyje mąż

- życie według ciała- grzesznej natury człowieka sprowadza śmierć, zaś życie według Ducha- życie wieczne

- Bóg jako władca wybiera odbiorców łaski, obietnice ofiarowane a odrzucone przez Żydów- SA przyjmowane przez pogan. Przejawy miłosierdzia i gniewu Boga nie kolidują z Jego sprawiedliwością

- Apostoł współczuje Izraelowi, ale o łasce rozstrzyga nie cielesne a duchowe potomstwo Abrahama, zapowiada ostateczne nawrócenie Izraela

- moralne wymogi życia- miłość braterska i miłość nieprzyjaciół- jako zasada chrześcijanina, należy żyć dla Boga, ofiarować mu się, stosunek do braci- niech nikt nie popada w pychę bo wszyscy są równi, błogosławić prześladowców, być pokornym, zło dobrem zwyciężać, posłuszeństwo wobec władzy świeckiej, nie osądzać innych i unikać zgorszenia, „słabi” i „mocni” ci pierwsi chwieją się w wierze, mocni mają ich nie gorszyć

LISTY WIĘZIENNE

4 LISTY: DO FILIPIAN, KOLOSAN, FILEMONA, EFEZJAN.

List do Tymoteusza, choć też pisany w więzieniu, zalicza się do pasterskich.

Paweł był uwięziony przez 2 lata w Cezarei (58-60) i w Rzymie –od 61-63.

LIST DO FILIPIAN 56-57 raczej Efez Lub 61-63?

- Filippi to miasto założone przez Filipa Macedońskiego, rzymska kolonia wojskowa, miasto zarządzane na wzór rzymski, składało się głownie z rzymskich weteranów-pogan, nie było tam synagogi. Paweł był tam w czasie II podróży misyjnej-50-53,gościła ich neofitka Lidia.

-autentyczność listu nie ulega kwestii, ale wysunięto hipotezę, że jest zbiorem listów pochodzącym od Pawła i adresowanych do Kościoła w Filippi – różnice w tonie, terminach

Treść: zamiast części dogmatycznej, część sprawozdawcza

- doniosły urywek (hymn przedpawłowy?) o kenozie Chrystusa- stwierdzenie jego Boskiej natury i istnienie przed Wcieleniem

-część moralna: - napominanie przeciw powrotom do judaizmu, przeciw zwolennikom gnozy jud., zachęta do radości

-posłannictwo Tymoteusza i Epafrodyta- współpracownik Pawła, wysłannik z Filippi, zachorował i był bliski śmierci

- Paweł mówi o swoim „przestrzeganiu Prawa”- uznaje to za śmieci-bo był prześladowcą Chrystusa, teraz, odkąd został zdobyty przez Chrystusa pod Damaszkiem, dąży do doskonałości

LIST DO FILEMONA 61-63 ROK

-krótki, osobisty list więzienny

-Filemon to zamożny Kolosanin, nawrócony przez pawla w czasie działalności efeskiej

-prosi o przebaczenie jego zbiegłemu niewolnikowi- ONEZYMOWI, ponieważ stał się chrześcijaninem

- idea braterstwa, wiara w pomyślność wstawiennictwa.

- Filemon wprawdzie stracił niewolnika- ale zyskał brata

- fundamentalna postawa Apostoła wobec niewolnictwa- niewolnika-chrzescijanina powinno się traktowac jak brata

LIST DO KOLOSAN 61-63 ROK jeśli pisał go Paweł (list pseudonimowy)

- miasto Kolosy w dolinie rzeki Likos,160km na wschód od Efezu, głownie poganie, ale Żydzi również liczni; delegatem Pawła był Epafras, głosił tam oraz w Laodycei Ewangelię.

-W XIX wieku kwestionowano autorstwo Pawła- dane językowo stylistyczne, 34 słowa które nigdzie indziej nie występują w NT, brak niektórych ulubionych słów Pawła, styl jest o wiele mniej spontaniczny od pozostałych. Pojawia się imię, Onezym, może dlatego że prawdziwy twórca chciał pozyskać rangę apostolskiego autorytetu dla swego listu. Również chrystologia – Jezus jako Głowa Kościoła oraz Boży Plan Zbawienia przedstawiony jako „misterium” przemawiają za innym autorem.

-zagrożenie- dążności judaizujące- nawroty do praktyk ST

-fałszywa cześć aniołom-byty miedzy Bogiem a człowiekiem- „prognoza”, a właściwie infiltracja pewnych elementów ze ST i wprowadzenie pewnych aspektów ezoterycznych.

-Jezus jako wieczny Bóg- mieszka w nim cała pełnia bóstwa, zrodzony jest przed stworzeniem wszystkich rzeczy

-pisze o błędnym kładzeniu nacisku na przestrzegania pewnych elementów Prawa- świętowanie szabatu, zakazy i nakazy spożywania pokarmów, sprzeciwia się fałszywej ascezie, pogoni za ludzką filozofią (to tzw. błędy Kolosan, które mogły zagrażać gminie

- nie należy ulegać rozpuście, bałwochwalstwu, chciwości, nieczystości, kłamstwu

- należy być gorliwym w modlitwie

LIST DO EFEZJAN ok. 90 rok list pseudonimowy

- Efez – stolica prowincji Azji; Paweł gościł tam w 52 r. oraz w czasie III podróży misyjnej.

- list prawdopodobnie był skierowany nie do jednego Kościoła, ale grupy Kościołów- brak słow „w Efezie”

- bezosobowy charakter listu świadczy o jego pseudonimowości, ponieważ Paweł b. dobrze znał tę gminę. już od XVIII w. twierdzono że list jest napisany przez jakiegoś ucznia Pawła, przeciw autorstwu Pawła przemawia rozwinięta teologia i niezwykłe słownictwo oraz literackie podobieństwo z listem do Kolosan

- styl listu- wypracowany i rozwlekły, list do Efezjan zawiera te same idee co do Kolosan, jest jednak tendencja do ich powtarzania, autor czasem sztucznie odtwarza w liście to co znajdujemy u Kolosan

- badania wykazały, że list ma liczne powinowactwa z literaturą Qumrańską- np. temat PRAWDY, który to również pełnił bardzo istotną rolę w pismach z Qumran, autor zapewne należał do sekty Esseńczyków

- treść: zamiast dziękczynienia, hymn chrzcielny, temat Bożego planu zbawienia- „misterium”

- teologia osiąga szczyt rozwoju

- doktrynalna część listu :w skrócie zbawczy plan to: 1)wybór –akt miłości Boga 2) usynowienie- dzięki Chrystusowi 3) odkupienie- dzięki ofierze CHr. 5) objawienie- przez apostołów misterium powszechnego zwierzchnictwa Chrystusa 6) powołanie Żydów i pogan

- Chrystus Jako Głowa Kościoła, Kościół jako Ciało Chrystusa, Kościół stanowią Żydzi i poganie

- uczestnictwo w zmartwychwstaniu Chrystusa przedstawione jako rzeczywistość już zaistniała!

- poganie i Żydzi zjednoczeni w Jednym Ciele Chrystusa- Kościele, dzięki łasce, Chrystus zniszczył rozdzielający mur wrogości, Prawo Mojżeszowe teraz zastępuje łaska

-moralna część listu: apeluje o jedność, bo jedna jest wiara, chrzest, Duch, Kościół

- zachęca do życia zgodnego z powołaniem

- należy zwalczać doktrynę heretycką

-w jednym Ciele- rozmaitość darów Chrystusowych, napomnienia w nakazie miłości bliźniego

- Chrześcijanin- nowy człowiek, powinien praktykować cnoty miłości przebaczenia, nie poddawać się bałwochwalstwu, chciwości, nieczystości

- upojenie winem- jest złe, Duchem –dobre

-Związek Chrystusa i Kościoła ~ jak związek małżonków, stanowią jedno ciało, żona ma być poddana mężowi jak Kościół Chrystusowi, ale mężowie mają też kochać swe żony przy czym chodzi tu raczej o ludzki prototyp małżeństwa- związek Adama i Ewy, gdzie Adam jest typem Chrystusa. Adam i Ewa- to typy Chrystusa i Kościoła. W tej boskiej Tajemnicy mają uczestniczyć ziemscy małżonkowie.

PLEROMA- pełnia Boga- dopełnieniem Chrystusa jest Kościół; Jezus jest Głową Kościoła ale też wszelkiego stworzenia, źródło i kres stworzenia, boska preegzystencja przejawia się w Jego kosmicznym zwierzchnictwie –nad wszystkimi i wszystkim.

LISTY PASTERSKIE – deuteropawłowe ok. 100 r

- To listy Do Tymoteusza (I i II) oraz do Tytusa.. Dotyczą zalet i obowiązków tych, którzy zarządzają ludem chrześcijańskim, podobna treść, słownictwo (306 słow których nie ma w innych listach Pawła)i styl-gładki, stateczny, literacka koine (reszta w potocznej grece koine), nie wykłada żadnej nowej doktryny

- Pawłowe autorstwo poddane w wątpliwość, odrzucają je Ignacy Antiocheński, Tacjan, Polikarp

• Odbiegają stylem, językiem, terminologia od pozostałych listów Pawła

• Ukazują organizację hierarchiczną Kościoła znaną dopiero w II- III w

• Nieco inna teologia

- niebezpieczeństwo nie pochodzi z zewnątrz, lecz wewnątrz gmin- fałszywi nauczyciele- żydujący

-pierwotna gmina palestyńska miała za przywódców Dwunastu i Siedmiu, gminy poza Palestyną żyły pod kierownictwem apostoła, który je założył. Na synagogalnym systemie wzorowano organizację lokalną- starszych oraz diakonów czyli pomocników. Presbyteros (starszy) i episkopos (biskup) w I wieku były terminami synomicznymi, natomiast w LISTACH PASTERSKICH istnieje już konkretne zalecenia skierowane do episkopos i diakonów

I LIST DO TYMOTEUSZA

- Tymoteusz urodzony w diasporze, kierował Kościołem w Efezie, jego ojciec był poganinem, matka Eunice – Żydówką, ochrzczony przez Pawła w Listrze, towarzysz jego podróży

- Tymoteusz ma nakaz zwalczania fałszywej nauki, czczej gadaniny fałszywych nauczycieli szerzących doktrynę opartą na legendach żydowskich, apokryfach, opowiadaniach ST i idea zdrowego charakteru nauki

-zaleca modlitwy za wszystkich- królów i zwierzchników, bo Bóg pragnie zbawienia wszystkich.

-mężczyźni powinni wygłaszać publiczne modlitwy, kobiety powinny milczeć, kobiety mają być skromne, są powołane do macierzyństwa

- urząd episkopos to szczytne zadanie, wymaga poświęcenia, podobnie jak urząd diakona- mówi o cechach jakie powinni posiadać- mężowie jednej żony, rozsądni, opanowani, trzeźwy, przyzwoici, niechciwi, mają być wzorem

- duszpasterze mają być otoczeni szacunkiem, godziwie opłacani , w razie grzechu- publicznie upominani

- wdowy- należy otoczyć je szczególną opieką; niewolnicy mają oddawać szacunek swym panom

- relacja do dóbr pieniędzy- prawdziwym zyskiem jest wiara

- na końcu po raz kolejny ostrzega przed fałszywymi głosicielami wiary

II LIST DO TYMOTEUSZA

-uznaje się za ostatnie natchnione pismo św. Pawła- tzw. Testament Apostoła, napisany niedługo przed śmiercią; treść listu poważna i spokojna, pisze go w osamotnieniu

-wzywa Tymoteusza do łaski odwagi i mocy ,aby znosił godnie cierpienia w imię Chrystusa, podobnie jak Paweł, który cierpi za Ewangelię i się jej nie wstydzi, nawołuje do męstwa- niczym żołnierz

-ma unikać gadaniny która nie zawiera pierwiastka Bożego, jałowych dysput (fałszywi nauczyciele- Hymenajos i Filetos)

-mówi o przymiotach sługi Bożego

- Ewangelię powinien głosić Tymoteusz zawsze, bez względu na przeszkody

- Paweł świadomy bliskości egzekucji

LIST DO TYTUSA

-długi i uroczysty adres; misją Pawła –doprowadzić ludzi do zbawienia

-Tytus – chrześcijanin nawrócony z pogaństwa, miał opiekować się Kościołem na Krecie; towarzyszył Pawłowi w soborze jerozol., Paweł nie pozwolił go obrzezać

- wymienia obowiązki starszego ‘biskupa”- głoszenie i obrona zdrowej nauki

-dociekania i kłótnie o Prawo są bezsensowne

-wskazania dla różnych stanów- starców, starsze kobiety, młode kobiety, młodzieńców, niewolników- mają być łagodni i uprzejmi wobec innych, poddać się władzy świeckiej, wyczekiwać paruzji

LIST DO HEBRAJCZYKÓW lata 80.

- list nie jest dziełem Pawła, o czym świadczy styl, język, teologia

- autor nieznany, miejsce powstania niepewne, być może Italia

-nie ma typowego adresu, odbiorcy są autorowi listu dobrze znani, to chrześcijanie pochodzenia żydowskiego, być może była to wspólnota w Rzymie, Koryncie, ale najprawdopodobniej- Żydzi jerozolimscy.

- elementy homilii i listu

-list to połączenie wykładu doktrynalnego i parenesis- przestrogi