Historia filozofii 29-03-2011

Niejaki Tomasz Hobbes zmarły w 1679 roku, a więc w XVII wieku tworzy. Autor dzieła pt. „elementy filozofii” i jeszcze bardziej znanego dzieła pt. „Lewiatan”. Twierdzi, że poza ciałami to jest poza materią nic innego nie istnieje, a świat ducha niematerialny to fikcja, to złudzenie. Głosi monizm materialistyczny. Świadomość nie jest cechą materii czy atomów, ale jest jakąś funkcją ciała organicznego, funkcją organizmu. Procesy psychiczne przebiegają na zasadzie mechanizmu. Wyklucza istnienie jakiegoś pozacielesnego podmiotu myślenia w człowieku. Dlatego ludzkie poznanie, proces poznania tłumaczy w sposób naturalny. Zmysły stykają się z przedmiotem poznania, co powoduje czy wywołuje ruch. Ten ruch przenosi się z rzeczy poznawanej na narząd poznania, potem na nerwy i dociera do wnętrza mózgu. Myślenie byłby więc tylko reakcją naszego mózgu na ruch. Wszystko mechanicznie. Ten mechanicyzm w takiej teorii poznania przenosi się też na mechaniczne czy mechanistyczne tłumaczenie struktury społeczeństwa i miejsca jednostki czyli człowieka w społeczeństwie. Ta idea mechanistycznego ujęcia świat to jest już ujęcie świata Kartezjusza. Odrzuca, podważa, czy kwestionuje starą arystelesowską zasadę zgodnie z którą człowiek jest istotą społeczną. Według Hobbesa człowiek ze swej natury jest egoistą i jedynym celem jego działania jest własne dobro. A dobre jest to, co dla konkretnego człowieka dobre, a złe to, co dla konkretnego człowieka jest złe(subiektywizm, relatywizm, etyka Kalego). Nie istnieją więc żadne normy i żadne hamulce, które by ograniczył człowieka, działa on na zasadzie „ile wywalczysz, tyle twojego”. Życie ludzkie jest walką, walką wszystkich ze wszystkimi. Świat staje się polem bitwy, staje się jakąś dżunglą. Hobbes głosi słynne hasło: homo homini lubus est, co się tłumacz człowiek człowiekowi wilkiem. Jednak jakiś element racjonalistycznego spojrzenia obecny jest również w jego poglądach, stąd uważa on, że przecież ciągła walka, ciągła wojna przynosi nie tylko zyski, ale i szkody. Stąd ludzie zaczęli poskramiać trochę ten swój egoistyczny charakter, głos egoistycznej natury i wbrew tej naturze, która jest egoistyczna zaczęli wiązać się umową. Każdy coś ze swojego ustąpił na rzecz społeczności, aby otrzymać jakąś gwarancję bezpieczeństwa, obrony, kiedy będzie zagrożony. I tak powstało państwo. Nie jest ono wytworem natury, nie płynie z natury ludzkiej, jest raczej owocem wyrachowania, strachu, czyli egoizmu ostatecznie, czy troski o samego siebie. Taką teorię powstania państwa, społeczeństwa nazywa się konwencjonalizmem. Konwencja to pewna umowa, dogadanie się. Wraz z państwem powstały czy zrodziły się prawa i obowiązki, jakieś normy, dobra, zła, tego co właściwe, czy niewłaściwe, co wolno, czego nie wolno, a gwarantem przestrzegania tych zasad staje się władca. Bez władcy, bez jego silnej ręki cały ten mechanizm się rozpada. Władca jest decydentem(decyduje, ustala, wyznacza). Od jego woli zależy dobro i zło. Tak więc wartości takie jak prawda, jak dobro, zło nie maja rangi absolutnej. Nie są ponad człowiekiem, ponad społeczeństwem. Ich źródłem według Hobbesa jest zmienna wola człowieka(władcy czy jakiejś grupy decydującej). Według naszego myśliciela istnieją trzy zasadnicze rodzaje ustroju:

1. Demokracja: zwyrodnieniem demokracji staje się anarchia, wtedy nie rządzi nikt

2. Arystokracja: rządy ludzi szlachetnych duchowo, wybranych, ona też może ulec zwyrodnieniu, i jest nim oligarchia, rządy przejmuje jakaś mała grupa, rodzina, klan

3. Monarchia: rządy sprawuje jeden władca, kiedy ulega zwyrodnieniu staje się tyranią

W II połowie XVII wieku i w wieku XVIII w Wielkiej Brytanii rozwija się filozofia odmiennego typu niż na kontynencie europejskim. W Europie ta myśli filozoficzna ma zasadniczo charakter racjonalizmu. Racjonalizmu który jest kontynuacją średniowiecznego realizmu. Racjonalizm- podkreślenie roli rozumu w poznaniu, przekonanie też o tym, że świat jest racjonalny, uporządkowany, że ma swój cel i sens. Realizm- od słowa res znaczy rzecz, myśl ukierunkowana na poznanie zewnętrznej rzeczywistości i myśl z takim przekonaniem, że istnieje niezależnie od naszego umysłu. Filozofia brytyjska zaś odznacza się tym, że skupia się na samym procesie poznania. Bardziej niż na jego treści(teoria poznania). Myśliciele z tego kręgu chcą zbadać jak powstają nasze idee. Za ideę uznaje się wszystko, co znajduje się w umyśle. Charakteryzuje się sensualizmem czy podkreśla się poznanie drogą zmysłów. Ma też dużą skłonność do sceptycyzmu- wątpienia, brakiem ostatecznej pewności co do ostatecznej możliwości poznania, a nawet co do istnienia świata materialnego. W tej filozofii, która zrodziła się w Anglii dużo zawdzięcza również psychologia, zwłaszcza psychologia doświadczalna. Filozofia ta ma nachylenie psychologiczne. Owocem tej myśli filozoficznej są też radykalne idee głoszące potrzebę zmian w strukturze społecznej wzywające do rewolucji, tak więc francuska rewolucja pod koniec XVIII wieku ma swoje źródło w filozofii brytyjskiej. Nie jedyne, ale ważne. Pierwszym przedstawicielem tego nurtu myślenia jest John Lock żyjący w II połowie XVIII wieku zmarł w 1632- 1704. Prześladowany za poglądy polityczne, uchodzi do Holandii, gdzie rozwija działalność polityczną, dyplomatyczną i gdzie powstają jego dzieła filozoficzne. Najważniejsze dzieło filozoficzne „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego”. Jest też Lock autorem traktatu czy listu o tolerancji. Według Lock’ a zadaniem filozofii nie jest poznanie bytu(rzeczywistości), ale poznanie naszych pojęć o bycie. Filozofia staje się więc zasadniczo dla niego teorią poznania- epistemologia- episteme- wiedza, logos- słowo, poznanie, nauka. Lock wychodzi od perypatetyzmu, czyli od założeń Arystotelesa. Zgodnie z tą fundamentalną myślą Arystotelesa umysł ludzki jest jak czysta, niezapisana tablica. I na tej tablicy, na tej czystej karcie zapisywane są dane doświadczenia. Stąd możemy określić, że Lock jak i inni myśliciele brytyjscy są empirystami. W punkcie wyjścia Lock jest sensualistą. Jednak potem już cała filozofia skupia się na tym, co w naszym umyśle, na ideach. Jakby odcinając, zapominając skąd te idee się wzięły, już nie jest dla nich ważny zewnętrzny świat, ale źródło. Stąd jest to filozofia podmiotu. Lock wyróżnia dwa rodzaje idei w naszym umyśle:

1. Idee pierwotne: obiektywne

2. Idee wtórne: subiektywne

Te dwa rodzaje idei są konsekwencją dwóch rodzajów własności jakie przypisuje Lock rzeczom. Idee pierwotne odpowiadają własnością pierwotnym, czyli takim, które obiektywnie przysługują rzeczom. Są to: rozciągłość, kształt czy ruch. Idee wtórne odpowiadają własnością wtórnym, czyli takim, które nie zawsze towarzyszą rzeczom i są postrzegane tylko przez jeden zmysł. Są to: barwa, dźwięk czy smak. Lock wprowadza też inny podział idei:

1. Proste: pochodzą wyłącznie z doświadczenia i stanowią materiał całej wiedzy

2. Złożone: są efektem łączenia ze sobą idei prostych

Im dalej od idei prostych, a więc im więcej umysł dokonuje zespalania idei prostych, tym bardziej naraża się na błąd. Wśród idei złożonych są, np. idea objawów, idea stosunków, czy też idea substancji. Według Locka jest to coś, co znajduje się u podłoża różnych cech czy właściwości rzeczy, ale samo nie jest poznawalne. Doświadczenie nic nam o substancji nie mówi według Locka. Doświadczamy tylko pewnych własności rzeczy. Umysł posługuje się pojęciem czy ideą złożoną substancji, żeby wytłumaczyć sobie, iż właściwości rzeczy muszą być na czymś zawieszone, umieszczone. Nie wiemy noc o substancji, nie wiemy czy istnieje. Lock nie podważa istnienia substancji, ale twierdzi, że nie możemy jej poznać. Od niego rozpoczyna się coraz bardziej radykalna krytyka substancji. Jeśli chodzi o poglądy Locka w sprawach społecznych jest on prekursorem rozważań na temat tolerancji. Według niego państwo powstaje na zasadzie dobrowolnej umowy, nie jest tworem czy bytem naturalnym, wola większości ma być prawem. Tym, co gwarantuje funkcjonowanie państwa, spokój, wewnętrzny ład ma być tolerancja, a więc jakaś forma akceptacji, zgadzanie się na różnorodność przekonań, poglądów również religijnych. Głosząc mocno tolerancję Lock wykluczył jednak jej obowiązywanie wobec ateistów i katolików. Uważał religię i kościół katolicki za instytucję, urządzenie, które narusza porządek państwa, zagraża temu porządkowi poprzez zależność od papieża, Rzymu. Najwyższa władza w państwie ma należeć do ludu i lud nie może się jej zrzec. Postulował lock wprowadzenie systemu konstytucjonalnego, w którym władza wykonawcza byłaby podporządkowana ustawodawczej. Ponieważ lud powołuje władzę, wybiera ma też prawo odwołać ją sprzeciwić się jej gdy nie stoi ona na straży praw jednostki, jej życia i mienia, czy własności. Lud więc może się zbuntować przeciwko władzy i w pewnych przypadkach rewolucja jest uzasadniona. Głosi Lock zdecydowany postulat rozdziału państwa od kościoła, a wraz z tolerancją w dziedzinie religii Gosi również wolność pracy, wolność słowa. Zapisał się też w dziedzinie filozofii wychowania. Podkreślał konieczność uwzględniania indywidualności wychowanka w procesie wychowania, a w dydaktyce podkreślał znaczenie przekazywania wiedzy użytecznej społecznie i stosowania metody poglądowej, która zakłada dostosowanie wpływu wychowawczego czy pedagogicznego do mentalności dziecka czy wychowanka. Kolejnym przedstawicielem tego nurtu jest David Hume zmarły 1776 roku, a więc XVIII wiek. Rozwija on założenia filozofii poznania Johna Locka i w pewnych wymiarach staje się jeszcze bardziej radykalny.