WSTĘP DO BADAŃ HUMANISTYCZNYCH I SPOŁECZNYCH, TEMATY 3-6

3. Eksplanacyjna, prognostyczna i aksjologiczna funkcja politologii.

FUNKCJA EKSPLANACYJNA:

Wyjaśnianie – mechanizm wiedzo twórczy, prowadzi do odkrycia nowych czynników danych zjawisk,

Rozwój „nowej ontologii” społeczeństwa (są to wysiłki scalające różne kierunki refleksji nad mechanizmami zmiany społecznej)

- aspekt podmiotowy (działaniowy, humanistyczny, motywacyjny) związany z ludzką kreatywnością: wiedzą praktyczną, systemami wartości, nastawieniami.

- aspekt strukturalny - współczynnik historyczny, rezultatów działania, obejmujący struktury życia społecznego.

Podmiotowość – w jaki sposób działające jednostki i kolektywy przekształcają zastane struktury społeczne.

Wyjaśnianie pełne:

Intencjonalne (racjonalne) wyjaśnianie nowych działań, czyli odtworzenie struktur motywacyjnych działań.

Przyczynowe wyjaśnienie skutków działań (procesu politycznego).

Powiązanie obu rodzajów wyjaśnienia w tzw. wyjaśnieniu integralnym.

Interpretacja humanistyczna – aby otrzymać odpowiedź na postawione pytanie, badacz musi przyjąć hipotezę, co do wiedzy analizowanego przedmiotu o alternatywnych działaniach,
a ponadto przypisać podmiotowi racjonalność jego postępowania (szczególnie niesprzeczność przekonań i pragnień).

Wyjaśnianie przyczynowe zjawisk politycznych – wskazywanie wystarczających, koniecznych, sprzyjających lub przeszkadzających warunków zajścia zdarzenia, będącego skutkiem działania określonego podmiotu polityki, a także skutkami działań innych jednostek
i grup społecznych w danych warunkach.

Tok czynności eksplanacyjnych:

Uwzględnienie czynników ubocznych, mniej istotnych.

Badanie, czy w danej sytuacji nie wystąpiły czynniki przeszkadzające pojawieniu się stwierdzonej w prawie zależności przyczynowej.

Ustalenie przy jakich czynnikach ubocznych ujawnia się prawidłowość, o której mówi stosowane do wyjaśnienia prawo.

Znalezienie takiego splotu zaistniałych prawidłowości, których wynikiem jest wyjaśniany fakt.

Warunki niebędące przyczynami głównymi danego zjawiska:

Niezbędne składniki zrealizowania prawidłowości,

Stanowiące warunki przeszkadzające bądź sprzyjające realizacji prawidłowości.

Wyjaśnianie modelowe w analizie politologicznej:

Opis wydarzenia, które można wielorako interpretować („wizja właściwej historii oralnej” -> ? po wizje kreowane przez różne ruchy polityczne),

Trudności uzyskania właściwego obrazu danej sytuacji:

Nie zależą bezpośrednio od badacza, gdyż ten nie zna całej, niezbędnej faktograficznej wiedzy.

Tylko w gestii badacza znajduje się wybór struktury konceptualizacyjnej badania, wybór strategii działania.

Rezultatem nakładania się powyższych trudności powstają wyjaśnienia niepełne, cząstkowe, dlatego mogą one być jedynie wstępem do wyjaśnień ostatecznych. Dzieje się tak dlatego, iż brakuje przede wszystkim hierarchizacji czynników wyjaśniających.

Punktem wyjścia całej operacji musi być teoretyczna charakterystyka wyjaśnianego zjawiska, co wyróżnia go spośród innych – odpowiedź na to pytanie pozwala na wskazanie jego przyczyn i mechanizmów nim rządzących.

SYNTEZA – połączenie opisów poszczególnych aspektów danego zagadnienia. Cechuje ją całościowość i spójność.

Synteza staje się całościowa dzięki ukazaniu wszystkich istotnych aspektów zagadnienia.

Ukazuje uwarunkowania oraz wzajemne zależności zjawisk politycznych
z niepolitycznymi strukturami życia społecznego.

Łączy jednostkowy wymiar świata polityki z wymiarem strukturalnym – struktur życia politycznego oraz ich zmienności.

Ujęcie całościowe polega na opisie mechanizmu alternatywnych wyborów działań politycznych jednostek i grup. Zadaniem badawczym jest pokazanie jak z kilku możliwych alternatyw rozwojowych realizuje się jedna i dlaczego.

Schemat pracy syntetyzującej: teoria-> selekcja warstwy faktograficznej-> wyjaśnienie warstwy faktograficznej (z odwołaniem do teorii)-> narracja wyjaśniająca.

Historia alternatywna w procedurze wyjaśniania politologa:

Jest warstwą nieartykułowaną narracji politologa,

Chcąc ustalić faktyczną rolę sprawczą rożnych wydarzeń czy jednostek badacz musi przeprowadzić wiele wnioskować kontrfaktycznych (czy działanie były wystarczające, konieczne, konieczne w danej sytuacji, czy stanowiło tylko sprzyjający bądź opóźniający warunek zaistnienia danego zjawiska).

FUNKCJA PROGNOSTYCZNA:

Nauka o polityce pełni ją tylko pośrednio (działanie polityczne podejmowane są na ogół
w nowych sytuacjach historycznych, w których dotychczasowe doświadczenie zawodzi).

Przewidywanie – dedukcja twierdzeń o faktach jeszcze nie znanych i niedoświadczonych
z ogólnych praw i informacji szczegółowych o warunkach początkowych.

4 poziomy dialogu o przyszłości:

Poziom historiozofii.

Poziom prospekcji naukowej (zastane instytucje i stosunki społeczne).

Badania strategiczne (doradztwo polityczne).

Bieżące doradztwo.

2 rodzaje czynności badawczych:

Analiza tendencji rozwojowych w różnych dziedzinach życia społecznego.

Przewidywanie możliwych strategii adaptacji danej grupy ludzkiej do zmiennych warunków działania.

FUNKCJA AKSJOLOGICZNA:

Spory o jakość przywództwa polityków:

Teoretyczne – dotyczą praktycznych walorów działań polityka (warstwa deskryptywna).

Aksjologiczne – kryteria wartościowania skutków działań polityka (warstwa aksjologiczna).

Quasi-naukowe – dotyczące wykorzystywania szans dziejowych (warstwa konfraktyczna).

Polityka jako dziedzina badań ryzykownych:

Czynniki:

Rodzaj dobra, z którym związana jest polityka.

Rozmiar możliwych strat ludzkich i materialnych.

Oddziaływanie na całość życia społecznego.

Polityka jest walką o charakterze interpersonalnym – pomiędzy danymi jednostkami.

W ocenie działań politycznych liczy się rola głównego podmiotu – przywódcy, polityka.

Kwalifikacje:

Zdolności ideotwórcze.

Zdolności strategiczne.

Zdolności socjotechniczne.

Zdolności decyzyjne.

Aksjologie polityki:

2 kryteria:

Społeczny zasięg skutków.

Sfera życia społecznego, której funkcjonowanie się polepsza.

4. Metody badawcze w badaniach naukowych.

Nowak:

Nauka

1) systemy ludzkiej (indywidualnej i zbiorowej) działalności, zmierzające do realizacji pewnych celów; 2) wytwory tej działalności - twierdzenia lub ich zespoły, należycie uzasadnione

w sposób intersubiektywnej kontroli – o ich zasadności/bezzasadności przekonać się mogą wszyscy kompetentni specjaliści danej dziedziny.

Rozwój danej nauki polega nie tylko na ilościowym przyroście wiedzy, ale także na tym, aby dane twierdzenia były maksymalnie zgodne z rzeczywistością.

Podział nauk:

1.Formalne (dedukcyjne) – poszczególne teorie/twierdzenia muszą być udowodnione przez wykazanie formalne/ logiczne/ matematycznie, iż wynikają dedukcyjnie z innych twierdzeń już udowodnionych lub z pewnych założeń naczelnych, zwanych aksjomatami. Metody uzasadniania – schematy rozumowań dedukcyjnych, które są niezawodne.

2.Empiryczne (indukcyjne) –zajmują się istniejącą realnie wokół badacza nieożywioną

i ożywioną przyrodą (np. fizyka, chemia, biologia, ale także psychologia i socjologia). Twierdzenia w nich uznawane muszą być uzasadnione przez wyniki najszerzej pojętej obserwacji tej dziedziny rzeczywistości, która stanowi przedmiot zainteresowań danej nauki

i odpowiednią interpretację tych wyników.

Rozwój poszczególnych nauk można traktować jako ciąg czynności podejmowanych przez badaczy. Rozpoczęciem tego ciągu powinno być postawienie pewnego problemu/pytania/wątpliwość co do istniejących twierdzeń, natomiast jego zwieńczeniem powinno być rozwiązanie danego problem i wzbogacenie danej nauki o nowy element.

Czynności badawcze – elementy składowe badań.

Metody danej nauki – ogólnie pojmowane schematy poszczególnych czynności badawczych.

Metody badawcze – typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy

i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskania maksymalnie uzasadnionych odpowiedzi na postawione pytania.

Czynności składające się na przebieg procesu badawczego:

1.Formułowanie problemów naukowych (zadawanie pytań).

2.Czynności związane z udzielaniem odpowiedzi na postawione pytania.

Nauka może być także rozpatrywana jako system wytworów poszczególnych czynności badawczych i całych ich ciągów. Wytwory te mogą być analizowane w całej ich treściowej konkretności, ale również ze względu na ich własności ogólnoformalne (są wobec siebie komplementarne).

Metodologia nauk – jej zadaniem jest opis i analiza reguł postępowania, jak też opis i analiza schematów wytworów różnych czynności badawczych. Rodzaje:

1.Nauka opisowa – poddawane analizie są metody postępowania badawczego charakterystyczna dla danej dyscypliny (bez wypowiadania się na temat ich skuteczności – jedynie stwierdzenie, że są w danej nauce stosowane). Podejście to jest właściwe, gdy przedmiotem badań jest nauka traktowana jako element ludzkiej natury.

2.Nauka normatywna – badania i metody, które rzeczywiście były w danej nauce stosowane/zalecane. Prowadzą efektywnie do realizowania poznawczych zadań nauki. Jest nauką praktyczną, ponieważ jej reguły mówią, jak należy postępować w danych sytuacjach dla realizacji określonych celów procesu badawczego.

W każdej nauce obowiązuje krytycyzm w stosunku do obecnego stanu jej pojęć, twierdzeń i metod badawczych.

Sztumski:

Potoczne ujmowanie badań społecznych – odwołuje się na ogół do własnych doświadczeń

i obserwacji, zdrowego rozsądku, intuicji i autorytetów. Swoje opinie opierają więc na mniej lub bardziej wątpliwych przesłankach, ponieważ wyżej wymienione doświadczenia, obserwacje etc. Nie są niezawodną podstawą wiedzy o obiektywnej rzeczywistości, jaką tworzy przyroda i społeczeństwo. Nie wystarczają one ani w naukach przyrodniczych, ani w społecznych.

Proces badawczy – jest celową, świadomą i zamierzoną czynnością poznającego podmiotu. Działalność, która ma prowadzić do określonego celu, powinna być sterowana metodycznie za pomocą określonych reguł i wskazań determinujących i kontrolujących postępowanie człowieka.

Metoda – system założeń i reguł pozwalających na takie uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do jakiego się świadomie zmierza.

Każda metoda badań jest systemem reguł, wskazań i przepisów potrójnie uwarunkowanym:

1.Metoda opiera się na obiektywnych prawidłowościach (i jest z nich wyprowadzona), które opisują przedmiot badania czy poznania oraz są sformułowane w postaci odpowiedniej teorii.

2.Metoda jest określona i wyznaczona przez charakter badanego przedmiotu.

3.Metody zależą od środków badania (ludzie – podmioty poznające i narzędzia badawcze), jakimi w danej sytuacji historycznej dysponujemy.

Metoda badania jest dodatkowo uzależniona od aktualnie osiągniętego stanu kultury i techniki danego społeczeństwa.

Metoda badania i poznawania rzeczywistości może być tylko naukowa i prawidłowa, gdy odzwierciedla obiektywne prawa danej rzeczywistości. Ich znajomość pozwala na metodologiczne zasadne ujmowanie zjawisk przyrody i społeczeństwa oraz na takie ich badania, które w rezultacie zapewnią uzyskanie poprawnego i możliwie wiernego obrazu świata.

Cechy metody:

1.Celowość – metody są środkiem umożliwiającym zrealizowanie danego celu. Cele poznawcze nie są na ogół osiągane poprzez dokonanie jednej czynności badawczej, ale przez ciąg operacji, jakie podejmowane są w czasie badania zjawisk społecznych.

2.Adekwatność – określone za pomocą metody systemy operacji muszą prowadzić do zamierzonych rezultatów, jeśli tylko spełnione są warunki początkowe, określające jej stosowanie. Warunkiem spełnienia postulatu adekwatności jest istnienie obiektywnej zależności między określonym stanem rzeczy a jego poznaniem w postaci odpowiedniej teorii.

Teoria, ukazując i odzwierciedlając istotę ilościowej i jakościowej charakterystyki przedmiotu oraz praw jego rozwoju, stanowi odpowiednią podstawę dla metody. Zależność pomiędzy metodą a teorią ma charakter wzajemny, obustronny: opracowanie nowej metody naukowej staje się zalążkiem odpowiedniej teorii i na odwrót. Można więc stwierdzić, że metoda i teoria stanowią dwie nierozerwalne ze sobą związane, współwystępujące i wzajemnie na siebie oddziaływające strony poznania obiektywnej rzeczywistości.

Prawo naukowe staje się bazą dla odpowiedniej reguły postępowania tylko wtedy, kiedy w sposób wyraźny ukazuje niezbędne warunki dla realizacji obiektywnej prawidłowości, jaką ona wyraża, a także skutki działania tej prawidłowości. Prawo naukowe stwarza więc obiektywne warunki dla ukształtowania się odpowiedniej metody naukowej, ale nie tworzy jej automatycznie.

Czynnik subiektywny odgrywa ważną rolę w formułowaniu metody. Składają się na niego wypracowane w praktyce naukowej na podstawie poznanych prawidłowości swoiste sposoby oraz indywidualne pomysły działania teoretycznego i praktycznego. Zasadniczym celem teorii jest odzwierciedlenie rzeczywistości (charakter deskrypcyjny), a metody – kierowania celowymi czynnościami człowieka (charakter proskrypcyjny).

W metodzie zawarte są twierdzenia danej teorii przekształconej w reguły i przepisy, które wskazują, jak powinno przebiegać myślenie i działanie w procesie badawczym, aby doprowadził ono do nowego wiarygodnego rezultatu – sądu poznawczego.

Od poprawnej metody naukowej oczekuje się spełnienia wymogów:

• Jasności (powszechna zrozumiałość),

• Jednoznaczności,

• Ukierunkowania (podporządkowania określonemu celowi),

• Skuteczności,

• Owocności (dostarczanie prócz zasadnych rezultatów jeszcze innych, pobocznych),

• Niezawodności,

• Ekonomiczności.

Typologia metod:

1. Ze względu na stopień ich ogólności:

• „matematyczne” i „cybernetyczne” – rozległe zastosowanie, ale ograniczona określonymi założeniami,

• Metody porównania, obserwacji, analizy, syntezy i eksperymentu – grupa metod ogólnych/filozoficznych. Włączają się one do poznania naukowego we wszystkich jego sferach i konkretyzują się w poszczególnych naukach. Nie znajdują jednak zastosowania we wszystkich obszarach wiedzy , są też wykorzystywane tylko na niektórych szczeblach procesu poznania.

2. Ze względu na cele, jakim mają służyć:

• Metody służące uzyskiwaniu nowych sądów poznawczych,

• Metody działania techniczno – produkcyjnego lub przydatne do badań w sferze społecznej.

3. Ze względu na przedmiot poznania:

• Metody stosowane do badania realnie i obiektywnie istniejących przedmiotów (służą poznawaniu i przekształcaniu obiektów przyrodniczych oraz różnych struktur społecznych),

• Metody stosowane do badania sposobów myślenia (dedukcyjne, redukcyjne, aksjomatyczne itp.),

• Metody stosowane do badania tworów językowych (tzw. metody semiotyczne) – służą analizie i syntezie języków naukowych, sztucznych i sformalizowanych.

4. Ze względu na strukturę poznania:

Dwie podstawowe płaszczyzny nauk:

1. Empiryczna – proces gromadzenia faktów, tworzenie pojęć , które stają się powszechnie stosowanymi w języku nauki, dokonywanie pierwotnej systematyzacji nauki w postaci tablic, schematów, wykresów, a także formułuje się prawa empiryczne w oparciu o proste uogólnienie obserwowanych prawidłowości i zależności.

Grupa metod poznania empirycznego - zaliczają się do niej obserwacje, porównanie, pomiar, eksperyment.

2. Teoretyczna – głębsza i doskonalsza synteza nauki w postaci odpowiednio sformułowanych teorii naukowych. Pojęcia i sądy są uogólnione i zjednoczone wspólną myślą - ideą teorii.

Grupa metod poznania teoretycznego – zaliczają się do niej konkretyzacja, idealizacja, formalizacja

i metoda aksjomatyczna.

Grupa metod przydatnych zarówno w naukach teoretycznych, jak i empirycznych: abstrahowanie, analiza i synteza, indukcja i dedukcja, metoda modelowania, metoda historycznego i logicznego poznania naukowego.

5. Ze względu na charakter nauk:

• Metody nauk przyrodniczych (z wyłączeniem nauk technicznych),

• Metody nauk humanistycznych – społecznych.

Rozumienie szerokie i wąskie metod:

• Rozumienie szerokie – ogólne określenie charakteru i zakresu danych badań (np. metoda historyczno – porównawcza, monograficzna itp.),

• Rozumienie wąskie – określenie powtarzalnych sposobów rozstrzygania różnych konkretnych zagadnień, związanych z realizacją badań poprzez przyjętą metodę w znaczeniu szerokim.

Metoda a technika

Pojęcia „metoda” używamy do określenia dyrektyw i reguł wskazujących pewne sposoby postępowania badawczego. „Technika” zaś odnosi się do zespołu czynności związanych z różnymi sposobami przygotowania i przeprowadzania badań społecznych.

Rygoryzm i anarchizm metodologiczny

„Kompleks humanistów”, czyli kompleks niższości u humanistów, związany z falą osiągnięć nauk matematyczno – przyrodniczych i technicznych pod koniec XIX w., spowodował liczne próby ‘unaukowienia’ poszczególnych dyscyplin omawianej kategorii, nie liczące się z ich specyfiką. Upatrywać ich można w następujących zjawiskach:

1. Bałwochwalczy stosunek do matematyki

Wynika on z co najmniej dwóch powodów, mianowicie: wiara, iż naukowy charakter ma tylko to, co da się zmierzyć – określić liczbowo oraz z nikłej znajomości matematyki (zwłaszcza u humanistów). Fetyszyzacja matematyki, przejawiająca się m.in. w prezentacji różnych problemów jako równań, powoduje w socjologii skłonności do tzw. quantophrenii /metrophrenii – bezkrytycznym odwoływaniu się do pojęć matematycznych.

2. Kult cybernetyki

Próby „systemowych” czy „modelowych” ujęć zjawisk społecznych w kategoriach cybernetyki, której istotnym elementem jest modelowanie – konstruowanie układów możliwie mało skomplikowanych. Daje ono na ogół skromne efekty odkrywcze, jest jednak pożyteczne, gdyż pozwala na lepszą prezentację tego, co chcemy przekazać innym.

3. Testomania

Polega na przecenianiu możliwości poznawczych testów. Od czasów opublikowania pierwszych testów inteligencji (1905 r.), pojawiła się swoista ‘epidemia’ testów próbujących ustalić nie tylko stopień inteligencji, ale także szereg danych dotyczących osobowości poszczególnych ludzi. Zjawisko to nasiliło się w momencie wynalezienia wariografu. Uzyskane drogą testu dane pozwalają jedynie na wysunięcie hipotez, nieuzasadnione jest opieranie na nich wszelkich kategorycznych wniosków.

4. Przesadna pogoń za „empirycznymi danymi”

Powoduje to zawężenie ambicji poznawczych oraz ograniczenie się do gromadzenia faktów i ich opisywania. Zamiast ambitnych hipotez czy teorii naukowych, spotyka się w naukach społecznych coraz częściej faktografie. Tendencja ta prowadzi do pewnych wynaturzeń takich jak faktofagia (pochłanianie faktów) lub faktolatria (kult faktów). Spotyka się tu także zjawisko „ankietomanii” – skłonności do nadużywania ankiet/kwestionariuszy w przedsięwzięciach badawczych. Nie należy naiwnie wierzyć w przesadne możliwości poznawcze takich badań.

5. Żargon pseudonaukowy

Każda nauka tworzy właściwe sobie terminy, składające się na jej specyficzny język. Obok terminów ukazujących nowo odkryte właściwości badanych zjawisk/procesów, pojawiają się także terminy udziwniające, starające się sprawić wrażenie bardziej naukowych samą formą lub brzmieniem (np. „patologia”, „paradygmat”, „struktura”, „status”). Nieprawdziwe jest przekonanie, iż posługiwanie się udziwnionym językiem jest następstwem złożoności przedmiotu badań lub konieczności zachowania naukowego charakteru wywodu.

Możliwości przezwyciężenia osobliwego rygoryzmu i anarchizmu metodologicznego:

• „anarchizm metodologiczny” (Paul K. Feyerabend) – postulat odrzucenia wszelkiej demagogii naukowości w badaniach, nawiązując do poglądu K. Poppera o braku specyficznie naukowej metody badań – nie jest on właściwą metodą, gdyż zmierza on do podważenia wartości poznawczych wszelkich metod, a tym samym podważenia zaufania do każdej z nauk,

• Znacznie lepsze jest podejście krytyczne i umiarkowane w stosowaniu metod, technik

i kategorii badawczych, zwłaszcza jeśli chodzi o te zapożyczone z innych nauk,

• Istotna moralnie właściwa postawa badającego – przestrzeganie zasady rzetelności

i uczciwości w badaniach (J. Chałasiński).

• Roger Bacon (XIII w.) – cztery przeszkody utrudniające dochodzenie do prawdy: 1) fałszywy autorytet, 2) przyzwyczajenia, 3) powszechna opinia, 4) pokrywanie niewiedzy ostentacyjnym udawaniem mądrości.

5. Metodologiczne osobliwości analizy politologicznej.

Logiczna struktura wiedzy humanistycznej:

Politologia – nauka niesamodzielna eksplanacyjnie – podstawowe determinanty życia politycznego znajdują się poza tą sferą. Wiedza konieczna do określenia granic świata polityki wymaga odwołania się do wielu ogólniejszych teorii nauk humanistycznych. Tworzą one trzy poziomy: antropologii ogólnej, socjologii oraz dyscyplin czyniących przedmiotem badania poszczególne struktury społeczne, w tym polityczną sferę życia społecznego.

1. Człowiek jako całość bio- psycho- socjokulturowa:

• Na najwyższym piętrze wiedza o człowieku w biokulturowej perspektywie: biologia ewolucyjna, antropologia ogólna i fizyczna, psychologia ewolucyjna,

• Do tej wiedzy dołączamy efekty rozwoju osobniczego (socjalizacji) w określonej kulturze narodowej (lokalnej), jednostka jest składnikiem wszystkich struktur i relacji społecznych, w nich wykorzystuje potencjał człowieczeństwa -> chcąc poznać jak zachowuje się homo politicus, należy najpierw poznać homo sapiens sapiens – człowieka nowoczesneg anatomicznie.

• Koncepcja człowieka Tomasza Kocowskiego: człowiek jako biosystem rozwijający psychoorganizację w warunkach kulturowych. Cechą gatunkową człowieka jest zaspokajanie potrzeb biogennych (rozwój osobniczy, przetrwanie, prokreacja) przez zorganizowaną aktywność zbiorową z podziałem ról. Warunki konieczne dla koegzystencji i kooperacji grupowej tworzą potrzeby socjogenne człowieka.

Nowa faza ewolucji – wykorzystanie potencjału psychomózgowego dla zwiększenia zasięgu swego oddziaływania na środowisko przyrodnicze – narzędzia i technika (pozaorganizmalne środki oddziaływania na przyrodę).

Zastane formy kultury duchowej tworzą „rzeczywistość myślową” , która wyposaża jednostkę w schematy postrzegania otaczającej rzeczywistości: mity, wiedzę potoczną, doktryny polityczne.

Gatunkowa natura człowieka stanowi stały warunek i podłoże jego aktywności historycznej .

Biologiczny constans aktywności w danym lokalnym ekosystemie tworzą:

• Dualność ludzkiej natury – człowiek jest rozpięty między naturą (zaprogramowaniem genetycznym) a kulturą. Jest to spowodowane tym, iż w swoim zachowaniu z jednej strony maksymalizuje przekazywanie kopii genów następnym pokoleniom (strategia wyboru stałego partnera), ale zarazem nie jest wehikułem genów (altruizm, umiejętność bezinteresownej współpracy).

• Homo sapiens de mens – agresywność (wewnątrzgatunkowa) mężczyzn. Skłonność do ryzykownych zachowań wiąże się z posiadaniem cech, które cenią potencjalne partnerki (odwaga, wysoka pozycja społeczna, zasoby materialne bądź posiadanie cech charakteru i zdolności, które mogą je zapowiadać.

• Myśl a emocje. Zdolność myślenia abstrakcyjnego, człowiek poprzedza działanie tworzeniem symbolicznego modelu rzeczywistości, a zarazem sterowany jest przez układ limbiczny – kieruje się emocjami i intuicją, równie silnie reaguje na sygnały zagrożenia realnego, co wyimaginowanego.

2.Polityka w świecie społecznym człowieka – poziom socjologii.

• Socjologia – teoria społeczeństwa jako całości, złożonej z wielu podstruktur.

• Podczas ewolucji kulturowej, opartej na dziedziczeniu pozagenetycznym, powstał świat człowieka (całości społeczne złożone z elementów takich jak: gospodarka, państwo, formy kultury duchowej). Ta dziedzina aktywności człowieka, wykorzystująca język i środki semiotyczne, obejmuje składniki świadomości i tożsamości narodów, obejmuje wszystkie składniki świadomości czy tożsamości narodów ( wszystko to, co może różnić wielkie i małe wspólnoty ludzkie – przede wszystkim, poza rasą, mentalność, osobowość społeczną, podstawy identyfikacji grupowej, wartości i zbiory zachowań).

• Społeczeństwo – dynamiczna, hierarchiczna struktura funkcjonalna, tworząca konieczne i wystarczające warunki trwania i rozwoju należących do nich grup i jednostek. Kryterium wyodrębniania takiej całości jest samodzielność egzystencji.

3.Poziom refleksji politologicznej.

• Dopiero, gdy wiemy, jak powiązane są genetycznie i funkcjonalnie poszczególne podstruktury społeczeństwa jako całości, można przystąpić do jej badania.

• Wiele problemów metodologicznych jak np. związki logiczne między aparaturą pojęciową i terminologiczną, zakresy praw i budowanych teorii, terminy pierwotne na poszczególnych poziomach.

• Postulat erudycji, roboczej znajomości logicznej struktury wiedzy społecznej i umiejętność umieszczania zjawisk politycznych na szerokim tle pozapolitycznych uwarunkowań politycznej aktywności ludzi.

• Badacz, chcąc w pełni zrozumieć politykę, nie może ograniczać się tylko do wiedzy ogólnej i faktograficznej, musi występować natomiast w trzech osobach:

1. Humanista – znajomość osobliwości człowieka jako całości bio- psycho – socjokulturowej; istoty aktywnej wobec samej siebie i innych ludzi, wobec przyrody oraz jako istoty historycznej,

2. Teoretyk „własnej” dziedziny przedmiotowej i teoretyk społeczeństwa jako całości

3. Faktograf - badacz jednostkowych wydarzeń i procesów politycznych oraz struktur władzy państwowej.

Perspektywa czasowa politologa:

• Ograniczenia poznawcze w pracy politologa - ma on do czynienia z procesami otwartymi ontologicznie: część bezpośrednich i bardziej pośrednich skutków obserwowanych wydarzeń należy w chwili badania do przyszłości – nie może więc wiedzieć, która z możliwych alternatyw rozwojowych się realizuje.

• Przedmiotem zainteresowania może być to, w jaki sposób istniejące struktury społeczne: normatywne (prawo, moralność), przedmiotowe (gospodarcze) instytucje i państwo współdeterminują aktualne życie polityczne. Badane są wówczas procesy trwania, reprodukcji systemu politycznego (często jest to stagnacja), które w dalszej perspektywie ulegają erozji stopniowej, czasami przyspieszonej transformacji. Jest ona rezultatem wielokierunkowej i często niezamierzonej działalności ludzi – innowacji normatywnych, dewiacji, ruchów społecznych nastawionych na reformy czy dyfuzji kulturowej. Są to procesy morfogenezy.

• W historii politycznej dominuje podejście idiograficzne, prowadzące do rekonstrukcji warstwy wydarzeniowej życia politycznego niesterowanej teorią . Historycy wytykają politologom podejście abstrakcyjno – teoretyczne, gubiące jakościowe różnice między zjawiskami władzy w poszczególnych epokach.

• Odmienność warsztatowa zdaje się stopniowo zanikać, dostrzega się podobieństwa między pracą politologa a historyka: duży rezonans, z jakim spotykają się ich prace – wciągają ich w wir walki politycznej, groźbę stanowi wpływ potocznej wizji świata i człowieka na ukształtowanie perspektywy poznawczej badania.

Dwie tendencje:

1. Tendencja purystyczna – badanie dziejów po 1945 roku jest w istocie uprawianiem politologii bez żadnej ujmy dla tej nauki.

2. Postawa heroiczna – badacz teraźniejszości stara się zachować naukowy charakter swoich analiz. Dobry historyk ma znacznie większe możliwości krytycznej analizy dziejów bieżących niż często pozbawiony dostatecznej wiedzy o procesie historycznym politolog, tłumaczący chętnie tłumaczący teraźniejszość aktualnymi wydarzeniami i obecnym stanem struktur społecznych.

Badanie danego faktu interesującego obie dyscypliny jest:

• W większym stopniu historyczne, im bardziej (względnie) zamknięty jest ten fakt,

• W większym stopniu politologiczne, im bardziej (względnie) otwarty jest ten fakt.

Znaczenie prac badawczych politologa dla rekonstrukcji minionej rzeczywistości politycznej:

• Formowanie warstwy faktograficznej syntezy, nawet jeśli mają charakter wstępny,

• Zrozumienie życia politycznego i jego uwarunkowań poprzez wysuwanie (choćby prowizorycznych) wyjaśnień przyczynowych i interpretacji humanistycznej.

• Formułowania, przynajmniej próbnego, teorii historycznej, opisującej i objaśniającej formę i dzieje państwa w danej epoce i właściwego jej typu stosunków międzynarodowych.

Struktura procesu badania dziejów politycznych:

• Badania empiryczno – historyczne aktualnego życia politycznego, w których jako pierwsi uczestniczą politologowie,

• Wyniki badań empiryczno – historycznych uogólniane są w miarę zamykania się analizowanych faktów i procesów oraz przyrostu wiedzy faktograficznej. Na tym etapie powstają teorie historyczne – teorie państwa i polityki w danej epoce.

Prócz ograniczeń poznawczych, wynikających z nieznajomości dalszych skutków badanych wydarzeń i procesów, występuje dodatkowa trudność – ma ona charakter źródłowy - dostępności materiałów takich jak dokumenty urzędowe, protokoły narad etc. Ich właściwa interpretacja jest jest konieczna do pełnej rekonstrukcji przebiegu różnych zdarzeń (ustalenie roli różnych osób, motywów jej działania).

Warstwa wydarzeniowa dziejów, a nie procesy masowe – idiografizm i nomotetyzm.

Życie polityczne toczy się w określonych warunkach, które obejmuje inna kategoria - sytuacja polityczna. Kategoria ta obejmuje układ zewnętrzny względnie trwałych stanów rzeczy w zakresie stosunków ekonomicznych, społecznych, świadomości społecznej, istniejącej w danej chwili w społeczeństwie:

• Na których podstawie kształtują się struktury motywacyjne działań politycznych określonych podmiotów i/lub

• Które towarzysząc działaniom politycznym współdeterminują ich przebieg bądź skutki. W tej roli stają się istotnymi składnikami warunku wystarczającego, bądź tylko sprzyjają realizowaniu się określonych prawidłowości społecznych.

Zadania badawcze zmierzające do uchwycenia tła podejmowanych działań muszą obejmować w ujęciu synchronicznym opis i rekonstrukcję:

• W zakresie opisu struktury organizacyjnej aparatu państwa, partii i grup interesu: relacje między ogniwami aparatu władzy państwowej

• W zakresie świadomości i kultury politycznej: ideologie i programy polityczne wobec przywódców i instytucji publicznych, zakres akceptacji ładu konstytucyjnego i praktyki rządzenia,

• W aspekcie socjotechnicznym: stylu rządzenia i przywództwa politycznego, dominujące środki i sposoby realizacji polityki państwa, sposoby korzystania z praw politycznych i wpływania na rządy.

6. Techniki badań empirycznych oraz proces badawczy w naukach społecznych i politologii.

Eksperyment pozwala na:

• Weryfikację postawionych hipotez,

• Kontrolowanie określonych zjawisk i procesów,

• Kształtowanie uwarunkowań sytuacyjnych danych zjawisk i procesów

Techniki badań empirycznych:

1. Próbka reprezentacyjna – część osób należących do danego zbioru, stanowiące jego reprezentację. Właściwy jej dobór umożliwia wykonanie zadania badawczego w stosunkowo krótkim czasie i przy małych nakładach finansowych. O wielkości próbki reprezentacyjnej decydują:

a) Stopień różnorodności, jaki charakteryzuje daną zbiorowość (im większa różnorodność, tym większa musi być próbka),

b) Liczba kategorii statystycznych, na jakie podzielone jest badanie

c) Stopień dokładności i pewności, jaki zamierza się osiągnąć w badaniach.

Dwa rodzaje doboru próbki reprezentacyjnej:

a) Celowy – badacz stara się domniemywać, jakie są składniki danej zbiorowości, na jej podstawie tworzy model. Następnie dobiera próbkę, która odpowiada cechom tego modelu.

Stosuje się przy nim zabiegi metodyczne noszące nazwę podwyborów:

• Warstwowy (stratyfikowany) – przy dysponowaniu danymi o cechach demograficznych danej zbiorowości,

• Przestrzenny (terytorialny/wielowarstwowy) – losuje się większe jednostki terytorialno – administracyjne, potem zaś hierarchicznie mniejsze itd.,

• Udziałowy (kwotowy) – podział próbki według pożądanych cech, jakimi powinni dysponować respondenci,

• Proporcjonalny – zastosowanie w badaniach dużych zbiorowości .

b) Losowy – każdy członek danej grupy ma równe szanse na znalezienie się w próbce reprezentacyjnej. W wyborze tym można stosować zasady:

• Loterii - wylosowanie danej liczby osób,

• Imiennej listy,

• Tabeli liczb przypadkowych (ponumerowanie wszystkich elementów danej zbiorowości, a następnie wybór spośród nich za pomocą specjalnej tabeli liczb przypadkowych).

2. Obserwacja – czynność badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń –

w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia badacza. Cechy obserwacji:

• Aktywność (selektywność) – selekcja spostrzeżeń,

• Celowość,

• Planowość,

• Premedytacja (wnikliwość),

• Systematyczność.

Podział ze względu na sposoby dokonywania obserwacji:

• Bezpośrednia i pośrednia,

• Kontrolowana i niekontrolowana,

• Jawna i ukryta.

Podział ze względu na czas trwania obserwacji:

• Ciągła,

• Próbek czasowych.

Podział ze względu na treść:

• Obserwacja całościowa – celem uzyskanie obrazu badanego obszaru rzeczywistości społeczno – politycznej,

• Obserwacja częściowa – sprowadza się do wybranego odcinka ww. rzeczywistości.

Podział ze względu na zakres treściowy obserwacji:

• Jednostkowa (indywidualna),

• Kompleksowa (grupowa).

3. Wywiad – rozmowa badacza z respondentem/respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji/na podstawie kwestionariusza.

Typy wywiadów:

• Ustne i pisemne,

• Skategoryzowanie i nieskategoryzowane,

• Indywidualne i zbiorowe oraz panelowe (panel – zadawanie pytań w danym odstępie czasu).

Przygotowania do tego rodzaju badań wymaga:

• Znajomości koncepcji tych badań oraz roli jaką mają spełnić ich wyniki,

• Dokładnej znajomości kwestii, które są przedmiotem pytań zadawanych w kwestionariuszu,

• Uświadomienia i zaplanowania kwestii, które mogą wymagać konfrontacji w czasie przeprowadzenia wywiadów z zaobserwowanymi zjawiskami,

• Zdobycie konkretnych, szczegółowych informacji o środowisku, w którym przeprowadza się badania.

4.Ankieta – swoisty typ wywiadu pisemnego, gdzie skategoryzowany kwestionariusz wypełnia respondent, a nie badający.

Rodzaje ankiet:

• Pocztowa,

• Prasowa,

• Handlowa (towarowa),

• Radiowa i telewizyjna,

• Środowiskowa (rozdana),

• Audytoryjna.

Podział na ankiety imienne (jawne) i bezimienne (anonimowe).

Opracowanie kwestionariusza ankiety:

 Należy uwzględnić elementy takie jak:

• Struktura,

• Forma i treść,

• Wygląd zewnętrzny.

 Elementy struktury kwestionariusza:

• Informacje o instytucji firmującej i przeprowadzającej badania,

• Zwięzła informacja o celu, jakiemu ma służyć ankieta,

• Wyjaśnienia dodatkowe (np. uzasadnienie wyboru danego respondenta),

• Pytania odnoszące się do celu, w jakim utworzono kwestionariusz,

• Instrukcja odnosząca się do sposobu, w jaki należy odpowiadać na pytania.

 Cechy pytań:

• Rzeczowość,

• Wiarygodność co do udzielania odpowiedzi,

• Niesugestywność,

• Orientacja na uzyskanie danych porównywalnych, obiektywnych,

• Gradacja ważności merytorycznej w kolejności stawiania pytań.

 Rodzaje pytań:

• Otwarte,

• Półotwarte,

• Zamknięte.

• Specyficzny rodzaj – pytania filtrujące: stawia się je w celu eliminacji respondentów, którzy nie są kompetentni do udzielania wypowiedzi na temat danej kwestii.

Ważnym nakazem każdego dociekania naukowego jest zachowywanie rozsądnego krytycyzmu.

Postępowanie badawcze:

1.Określenie przedmiotu i ustalenie celu badań,

Rodzaje badań: teoretyczne oraz wiążące się z praktyką.

Analogicznie: poznawcze (podstawowe) oraz wynikające z praktyki społeczno – politycznej.

Ze względu na charakter powiązania działalności naukowej z praktyką:

• Podstawowe – zmierzają do zwiększenia wiedzy naukowej,

• Stosowane – działalność mająca na celu nie tylko zgłębienie wiedzy, ale także rozwiązanie problemu praktycznego,

• Rozwojowe – działalność polegająca na korzystaniu z rezultatów badań podstawowych i stosowanych w celu wprowadzenia nowych produktów/metod lub udoskonalenia już istniejących.

Podział z ogólnometodologicznego punktu widzenia:

• Weryfikacyjne,

• Diagnostyczne,

• Prognostyczne.

Przedmiot badań:

• Zbiorowości (zbiory ludzi, w których występują wzajemne oddziaływania) i zbiory (twory, które powstają w praktyce życia społecznego) społeczne,

• Instytucje społeczno – polityczne – zorganizowane twory społeczno – polityczne powołane do pełnienia danej funkcji, a także względnie ustabilizowane i prawnie określone formy społecznego współżycia.

• Procesy (przebiegające regularnie po sobie, wzajemnie się warunkujące przeobrażenia) oraz zjawiska (uzewnętrzniane wytwory współżycia oraz wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie) społeczno – polityczne.

2.Zdefiniowanie problemu badawczego,

Podział problemów ze względu na przedmiot/zakres/rolę:

• Teoretyczne i praktyczne,

• Ogólne i szczegółowe,

• Podstawowe i cząstkowe.

Określone postacie problemów:

• Ze względów merytorycznych: twórcze, optymalizacyjne, dewiacyjne.

• Ze względu na zakres: całego systemu, podsystemów, poszczególnych jednostek organizacyjnych.

• Ze względu na stopień złożoności: proste, złożone, skomplikowane.

Pytania ze względu na strukturę logiczną dzieli się na:

• Rozstrzygające,

• Dopełniające – zawierają więcej niż jedną alternatywę.

Ze względu na pozyskiwanie określonych wartości:

• Informacyjne,

• Badawcze – składają się z kilku części (kilku pytań).

Formułując pytanie badawcze należy uwzględnić:

• Konieczność precyzji w definiowaniu problemu,

• Usytuowanie problemu na tle dotychczasowych dociekań badawczych,

• Empiryczną sprawdzalność,

• Użyteczność praktyczno – społeczną rozwiązania danego problemu.

3.Wskazanie hipotez roboczych,

Cechy hipotezy:

• Nowość,

• Ogólność,

• Komunikatywność pojęciowa,

• Empiryczna sprawdzalność,

• Niewystępowanie sprzeczności wewnętrznych.

Podział ze względu na cel:

• Podstawowe,

• Częściowe – fragmentaryczne wyjaśnienie zagadnienia składającego się na dany problem.

Podstawowe stymulatory formułowania hipotez:

• Bazując na istniejącej teorii wysnuwa się wnioski hipotetyczne,

• Na podstawie istniejących danych formułuje się przypuszczenie, domysł poznawczy,

• Na podstawie doświadczenia życiowego wysuwa się prawdopodobne twierdzenia badawcze,

• Obserwując codzienną praktykę formułuje się wnioski hipotetyczne w formie przypuszczeń.

4.Ustalenie i dobór wskaźników,

Wskaźnik – pewna cecha, zdarzenie, zjawisko, na podstawie którego można wnioskować, że zachodzi inne zjawisko.

Wyróżnia się wskaźniki:

• Definicyjne,

• Rzeczowe: empiryczne (dające się zaobserwować) oraz inferencyjne(ukryte wydedukowane zmienne).

5.Wybór metody i technik badawczych

• Winny obejmować wszystkie zagadnienia będące przedmiotem rozpoznania naukowego,

• Powinny być tak dobrane, aby się wzajemnie dopełniały i umożliwiały weryfikację,

• Powinny uwzględniać uwarunkowania i właściwości ogólne rozpoznawanych populacji oraz zjawisk i procesów.

• Powinny być uzależnione od możliwości badawczych.

6.Zgromadzenie materiału badawczego

materiały dzieli się na pierwotne (dane empiryczne) oraz wtórne (informacje istotne dla ustalenia faktycznych związków i współzależności jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi elementami rozpoznawanego wycinka rzeczywistości).

• Badania zasadnicze powinny przebiegać w możliwie krótkim czasie po przeprowadzeniu rozpoznania pilotażowego,

• Badania zasadnicze, o złożonym charakterze, obejmujące swoim zasięgiem duży obszar terytorialny powinny być prowadzone przez jeden, starannie dobrany zespół badawczy.

• W gromadzeniu materiału badawczego ważne jest stworzenie atmosfery zaufania i zrozumienia dla rozpoznawanej rzeczywistości,

• Pozyskiwanie materiałów empirycznych powinno odbywać się w warunkach sprzyjających udzielaniu wiarygodnych odpowiedzi przez respondentów

7.Opracowanie pozyskanego do badań materiału,

8.Sformułowanie konkluzji i wyprowadzenie wniosków.