Jama ustna

W jamie ustnej dochodzi do pierwszej modyfikacji pokarmu: żucia, miażdżenia, mieszania ze śliną oraz jego nawilżania i częściowego trawienia. Tym celom służą zęby, język i wydzielające ślinę gruczoły - ślinianki. Pomiędzy wargami a zębami znajduje się tzw. przedsionek jamy ustnej, dopiero za zębami rozpoczyna się jama ustna właściwa. Przypomnijmy, że dorosły człowiek ma 32 zęby stałe (zębów mlecznych jest 20). Są to: siekacze (po 2 z każdej strony), kły (po 1), zęby przedtrzonowe (po 2) i trzonowe (po trzy z każdej strony). Największą ze ślinianek jest położona bezpośrednio do przodu od małżowiny usznej ślinianka przyuszna (jej zapalenie to popularna "świnka"). Jej ujście leży na policzku na wysokości drugiego zęba trzonowego górnego. Następna pod względem wielkości jest ślinianka podżuchwowa, położona zgodnie ze swoją nazwą na dnie jamy ustnej. Ostatnim dużym gruczołem wydzielającym ślinę jest ślinianka podjęzykowa, której przewody (podobnie jak przewód ślinianki podżuchwowej) uchodzą na tzw. mięsku podjęzykowym.

Gardło to następny po jamie ustnej odcinek przewodu pokarmowego. Wyróżniamy jego trzy części: nosową, ustną i krtaniową. Funkcją tego mięśniowo-błoniastego przewodu jest transport pokarmów i powietrza. Gardło pełni więc rolę "skrzyżowania", w którym naprzemiennie pokarm zstępuje do przełyku, a powietrze kieruje się z jamy nosowej do krtani.

Kolejnym "odcinkiem" na drodze pokarmu jest właśnie przełyk. Stanowi niejako kontynuację gardła i dlatego możemy go również określić jako przewód mięśniowo-błoniasty. Pełni wyłącznie transportową rolę. Przełyk dzielimy na część szyjną, piersiową (w klatce piersiowej) oraz krótką część brzuszną. Aby dobrze pełnić swoją funkcję, przełyk musi być zaopatrzony w "zastawki"; w jego przypadku są to tzw. zwieracze. Dolny zwieracz przełyku zapobiega przedostawaniu się treści pokarmowej z następnego w kolejności "etapu", czyli żołądka.

Żołądek - najobszerniejsza część przewodu pokarmowego - leży w lewym podżebrzu

(okolica brzucha znajdująca się pod lewym łukiem żebrowym). Jego kształt jest bardzo zmienny i zależy głównie od pozycji ciała. Ogólnie wyróżniamy w nim część wpustową (przy połączeniu z przełykiem), trzon żołądka (część środkowa) oraz część odźwiernikową (przy przejściu w dwunastnicę). Workowate uwypuklenie żołądka będące jego górnym biegunem nazywamy dnem tego narządu (nazwa myląca, ponieważ jest to jego najwyższa część). W opisie tego organu nie może też zabraknąć krzywizn: większej po lewej stronie i mniejszej po stronie prawej. Żołądek nie tylko transportuje pokarm, ale również go trawi. Taka przemieszana i "nadtrawiona" papka trafia do dwunastnicy, pierwszego odcinka jelita cienkiego.

Dwunastnica oddzielona jest od żołądka zastawką odźwiernika. Jelito cienkie liczy sobie 4-5 metrów. Oprócz dwunastnicy jego częściami są jelito kręte (2/5 górne) i jelito czcze (3/5 dolne). W jelicie cienkim następuje trawienie pokarmu, jego dalszy transport i

wchłanianie składników pokarmowych. Do takiej roli przystosowana jest błona śluzowa z fałdami okrężnymi i kosmkami. Jelito cienkie oddzielone jest od grubego zastawką krętniczo-kątniczą, która nie przepuszcza nieprzydatnych już resztek pokarmu z powrotem. W jelicie grubym poprzez odciąganie wody i wydzielanie śluzu tworzy się kał. Jelito grube dzielimy na jelito ślepe wraz z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicę i odbytnicę razem z kanałem odbytowym. Okrężnica z kolei dzieli się na część wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą.

Gruczoły trawienne: wątroba i trzustka

W trawieniu pokarmów niezbędne są enzymy produkowane i wydzielane przez tzw. gruczoły trawienne. Najbardziej znanym jest chyba wątroba, położona w okolicy podżebrowej prawej i w znacznej części nadbrzusza. Ten duży narząd, ważący od 1300 do 1700 gramów, składa się z dwóch płatów: prawego i lewego. Płaty z kolei dzielą się na zraziki. Do tzw. wnęki wątroby wpływa krew z tętnicy wątrobowej oraz z żyły wrotnej (ta ostatnia zbiera krew z żołądka, jelit, śledziony i trzustki). Krew opuszcza wątrobę, kierując się do serca poprzez żyły wątrobowe.Jedną z funkcji wątroby jest wydzielanie żółci. Zbiera się ona w przewodach wątrobowych: prawym i lewym, które z kolei łączą się we wnęce w jeden przewód wątrobowy wspólny.Żółć nie spływa bezpośrednio do dwunastnicy, ale gromadzi się w pęcherzyku żółciowym. Przewód pęcherzykowy łączy pęcherzyk z przewodem wątrobowym wspólnym. Od tego miejsca

ta główna droga wyprowadzająca żółć nosi nazwę przewodu żółciowego wspólnego uchodzącego na brodawce większej dwunastnicy.

Innym gruczołem trawiennym jest trzustka. Wydzielane przez nią enzymy są niezbędne do prawidłowego trawienia pokarmów. Trzustka składa się z głowy (objętej pętlą dwunastnicy), szyjki i ogona. W przeciwieństwie do wątroby umiejscowiona jest głównie po lewej stronie (nadbrzusze i lewe podżebrze). Wydzielina (sok) trzustki zbiera się (analogicznie do żółci w wątrobie) w przewodach. Wyróżniamy dwa główne przewody: przewód trzustkowy (uchodzi wspólnie z przewodem żółciowym wspólnym w dwunastnicy) i przewód trzustkowy dodatkowy (uchodzi na brodawce mniejszej dwunastnicy). Podobnie jak wątroba, miąższ trzustki dzieli się na mniejsze jednostki - pęcherzyki, które wydzielają enzymy trawienne. Pomiędzy nimi rozproszone są tzw. wyspy trzustkowe, które zamiast do dwunastnicy wydzielają swoją zawartość (hormony) do krwi. Są więc gruczołem wydzielania wewnętrznego.

Ślinianki (czyli gruczoły ślinowe) w ilości trzech par wydzielają do jamy ustnej dwa rodzaje śliny, dzięki której rozpoczynają trawienie pokarmu, jak również umożliwiają łatwe jego przechodzenie poprzez gardziel. Ślinianki podszczękowe umiejscowione są w żuchwie (jej przednim kącie) i produkują mieszaninę dwóch rodzajów śliny: wodnistą i śluzowatą. Ślinianki podjęzykowe, znajdujące się pod językiem (dno jamy ustnej), wytwarzają podobną mieszaninę. Tymczasem ślinianki przyuszne, które są umieszczone w policzku (przed uchem), wydzielają jedynie wodnisty rodzaj śliny. Wydzielina ślinianek o charakterze śluzowatym zawiera mukoproteid, który umożliwia cząstkom pokarmu zlepienie się w kęs, by równocześnie zwilżyć ten kęs oraz nabłonek przełyku, dzięki czemu przełknięcie pokarmu jest znacznie łatwiejsze. Natomiast wodnisty typ śliny rozpuszcza (i jednocześnie nawilża) suchy pokarm. Z jamą us

tną wszystkie trzy pary gruczołów śliniankowych połączone są specjalnymi przewodami,

wydzielając do niej łącznie ślinę w ilości ok. 1,5 litra dziennie. Ślina jest sokiem trawiennym, który zawiera m.in. amylazę - enzym hydrolizujący skrobię do postaci maltozy. Najlepiej działa ona w środowisku kwaśnym, dlatego też pH śliny jest lekko kwaśne, w granicach 6,5 - 6,8.W żołądku odczyn jest już mocno kwaśny, co ją denaturuje, więc przestaje ona działać zaraz po zetknięciu się z tym środowiskiem. Jednak pokarm uformowany jest w zbitą masę, dzięki czemu amylaza może działać jeszcze przez pewien czas, aż do momentu dezaktywacji na skutek przeniknięcia kwasu żołądkowego do wnętrza kęsa. Dodatkowymi funkcjami śliny są: zabezpieczenie nabłonka przed wyschnięciem czy ułatwianie mowy poprzez zwilżanie języka, przez co nie przyklei się do podniebieniaTr. Białek zaczyna się w żołądku gdzie komórki gruczołowe wydzielają nieczynny enzym- pepsynogen. Razem z kwasem sol. Pepsynogen przekształca się w pepsynę. Pepsyna rozkł. białka na krótsze łańcuchy polipeptydowi. W jelicie cien. działaja trypsyna i chymotrypsyna, które rozkł. cząst. polipeptydów i dipeptydów. Oba enzymy wytwarz. są przez trzustkę i do dwunastnicy dostają się w post. nieczynnej. Tripeptydy i dipeptydy rozkł. są przez peptydazy ściany jelita cienkiego do aminokwasów. Aminokwasy są wchłaniane do krwi i żyłą wrotną dost. się do wątroby. Stamtąd część aminokwasów dalej wedruje z krwią do kom. ciała. W kom. wątroby nadwyżka aminokwasów pozbawiona jest reszt aminowych. Powstaje amoniak, który jest przetworzony przez kom. wątr. na mocznik i odtransportowany do nerek . Ketokwasy są

przekształc. W cukry albo inne aminokwasy gdzie mogą być zużyte na tłuszcze zapasowe.

Tr. Tłuszczy w jamie ustnej i żołądku lipidy nie są trawione, w jelicie cien. powst. mieszanina glicerolu i kwas. tłuszczowych . Tworzą one z solami żółciowymi kompleksy – micelami. Dzięki temu łatwo przenikają do komórek nabł. kosmków jelita cien. Tam następuje resynteza tłuszczów obojętnych. Ich cząst. są opakowane białkami zwane chylomikrony wydzielane są do naczyń limfatycznych. Niewielka część produktów trawienia lipidów np. krótko łańcuchowe kwasy tłuszcz. Z masła dostają się bezpośrednio do krwi. Transportowane są naczyniami limfatycznymi kompleksy białkowo-lipidowe mogą dostać się później do naczyń krwionośnych i ulec dalszemu rozprowadzeniu.

Trawienie węglowodanów

Trawienie węglowodanów rozpoczyna się w jamie ustnej. Pokarm znajdujący się w jamie ustnej zostaje rozdrobniony na mniejsze kawałki i przeżuty.

Podczas żucia, w którym biorą udział zęby, mięsnie policzków i warg kurczą się, aby wspomóc działanie języka przesuwającego pokarm wewnątrz jamy ustnej. W jamie ustnej pokarm jest wymieszany ze śliną zawierającą enzym- amylazę, która rozkłada skrobię (wielocukier) na mniejsze fragmenty z odłączeniem maltozy (dwucukru).Gdy pokarm jest przeżuty i nadtrawiony przez amylazę ślinową, język kształtuje z niego kęsy otoczone śluzem, gotowe do dalszej podróży przez przewód pokarmowy. Pokarm

dostaje się do gardła (wspólny odcinek dla układu pokarmowego i oddechowego), dalej przez przełyk do żołądka, a z niego porcjami do jelita cienkiego. Tutaj następuje dalszy etap trawienia węglowodanów. W dwunastnicy pod wpływem zespołu amylaz trzustkowych i jelitowych dochodzi do rozkładu krótszych fragmentów skrobi na cząsteczki maltozy.Wszystkie dwucukry (maltoza, laktoza, sacharoza) znajdujące się w dwunastnicy zostają rozłożone przez odpowiednie enzymy jelita cienkiego na cukry proste (glukoza, fruktoza, galaktoza).I tak enzym maltaza rozszczepia maltozę na dwie cząsteczki glukozy, enzym sacharaza- rozkłada sacharozę na glukozę i fruktozę, a enzym laktaza- rozkłada lakozę na glukozę i galaktozę.

TRAWIENIE CUKRÓW

(Są trawione przez enzymy amylolityczne, które tną wiązanie O-glikozydowe w cukrach.)Zaczyna się już w jamie ustnej. Działa tam AMYLAZA ŚLINOWA, która rozkłada skrobie i glikogen poprzez dekstryny do maltozy. W żołądku nie są trawione, ponieważ enzymy amylolityczne są aktywne tylko w środowisku obojętnym lub lekko zasadowym, a w żołądku jest środowisko kwaśne.Dopiero w dwunastnicy następuje kolejny etap trawienia. Przez trzustkę wydzielana jest amylaza trzustkowa, a przez jelito – AMYLAZA JELITOWA, maltaza, sacharaza i laktaza. Amylaza jelitowa i trzustkowa działają podobnie jak amylaza ślinowa - rozkład skrobi i glikogenu na maltozę.maltaza rozkłada maltozę na 2 cząsteczki glukozy,sacharaza sacharozę na glukozę i fruktozę,

a laktaza laktozę na glukozę i galaktozę.Cukry w takiej prostej postaci są wchłaniane w dwunastnicy i jelicie czczym przez kosmki jelitowe do naczyń krwionośnych.

Trawienie pokarmów - proces enzymatycznego rozkładu składników pokarmowych (węglowodanów, białek, tłuszczów) do związków prostych, które mogą być wchłaniane w przewodzie pokarmowym przez błonę śluzową.Procesy trawienia pokarmów odbywają się we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego, najintensywniej w jelicie cienkim, gdzie odbywa się także wchłanianie produktów trawienia.