TATARKIEWICZ

BIO

Epikur (341-270) urodził się na wyspie Samos, jako 18-latek przeniósł się do Aten. Słuchał nauk atomistów czy Pirrona. Swoją szkołę założył w ogrodzie ("ogród Epikura", "filozofowie z ogrodu"). Był człowiekiem o szlachetnym charakterze i wysokim poziomie moralnym. Jego filozofia była zamknięta, i przez to niewiele rozwinęli ją jego uczniowie. Nie był twórcą hedonizmu, ale przejął go od Arystypa (ucznia Sokratesa, uważanego za sofistę).

ETYKA

Jego punkt wyjścia i cel były takie, jak w innych systemach hellenizmu: założenie, że szczęście (eudajmonia, czyli osiągnięcie doskonałości) jest największym dobrem, a celem - jak je osiągnąć. Wg niego szczęście polega na doznawaniu przyjemności - hedonizm. Jednocześnie życie jest przyjemne, jeśli nie ma w nim cierpienia - Epikur głosił kult życia. Jednocześnie było to szczęście "wysubtelnione" - towarzytwo przyjaciół i piękno kwiatów w ogrodzie jest przyjemniejsze niż uczty czy rozkosze miłości.

PODZIAŁ PRZYJEMNOŚCI

Epikur wprowadził podział na przyjemności pozytywne i negatywne. Negatywna jest doskonalsza - to ta, która wypływa z życia samego w sobie; i ona jest celem życia. Żeby się do niej zbliżyć, należy pozbyć się swoich potrzeb. Dla osiągnięcia pozytywnych przyjemności muszą być spełnione dwa warunki: trzeba mieć potrzeby i trzeba, by były zaspokojone (Tat.). Taka przyjemność to tylko środek, by ukoić chwilowe wzburzenia. Przyjemności pozytywne dzielą się na fizyczne i duchowe. Duchowe są wyższe, bo dają więcej przyjemności - to jedyne kryterium oceny przyjemności (brak różnic jakościowych).

O ile nie pogwałcisz praw, nie naruszysz dobrych obyczajów, nie zasmuszi bliźniego, nie nadwerężysz ciała, nie utracisz środków koniecznych do życia, to używaj jak chcesz swojej ochoty. (Epikur)

ŚRODKI DO SZCZĘŚCIA

Sposobami na szczęście są cnota i rozum. Cnotę należy cenić dlatego, że gwarantuje szczęście, a nie dla niej samej (Sokrates, Platon). Przyjaźń z ludźmi gwarantuje spokój i bezpieczeństwo, konieczne do szzczęścia, dlatego jest cenna. Wszystkie wzniosłe przepisy epikureizmu były zatem oparte na egoizmie - Epikur uważał, że społeczeństwo interesownych, rozumnych egoistów jest dobrym społeczeństwem.

TEORIA PRZYRODY

Rozwijał fizykę, by ustrzec człowieka przed strachem związanym z przyrodą i bogami. Jego teoria przyrody jest materialistyczna, atomistyczna panuje w niej przyczynowość (kauzalizm).

Co nie jest atomem lub próżnią, to jest własnością. Przy tym w odróżnieniu od ujęcia Demokryta własności nie są subiektywne, ale powstają w zespołach atomów. Atomizm Epikura jest mechanistyczny - ruch atomów odbywa się tylko przez ich ciężar; jest to ruch z góry na dół.

Bogowie istnieją, ale nie biorą udziału w ludzkich sprawach - bo byłoby bluźnierstwem sądzić, że bogowie wysilają się i troszczą o ludzi - bo są przecież doskonali i szczęśliwi. Żyją zatem w zaświatach i mogą służyć jako wzór.

PSYCHOLOGIA

Dusza jest jakby płynną substancją rozprowadzoną po ciele - złożoną z atomów. Jest przez to śmiertelna.

Poczwórne lekarstwo (tetrafarmakos): aby człowiek był szczęśliwy, musi usunąć 4 obawy: 1) przed niemożnością osiągnięcia szczęścia, 2) przed cierpieniem, 3) przed bogami, 4) przed śmiercią. Lekarstwem na te obawy jest właśnie filozofia Epikura. Jego odpowiedzi to: 1) szczęście jest łatwo osiągalne, jeśli człowiek żyje rozumnie; 2) cierpienie albo jest silne, ale wtedy jest krótkie, a kiedy jest długotrwałe - to zazwyczaj jest słabe; 3) bogowie nie mieszają się do życia ludzkiego; 4) największe zło, śmierć, nie dotyka nas ani trochę, gdyż póki jesteśmy, nie ma śmierci, a odkąd jest śmierć, nie ma nas (Epikur); 4)

LOGIKA

Epikur nie przyjmował logiki Arystotelesa, bo nie widział z niej pożytku. Przyjmował kanonikę (od gr. kanon - miara, kryterium), czyli kryteriologię: umiejętność odróżniania prawdy od fałszu.

SENSUALIZM EPISTEMOLOGICZNY

Wrażenia zmysłowe są jedynymi kryterami, a także jedynym źródłem wszystkiego poznania. W myśl tego nawet sny i halucynacje są prawdziwe; błąd mógł się zakraść tylko przez sąd na temat wrażeń. Tłumacząc zniekształcenia, odwoływał się do Demokrytejskich podobizn - eidoloi, które podlegają zniekształceniu.

Logika Epikurejczyków opierała się na indukcji.

DALSZE LOSY

Epikurejczycy przez swój radykalny, mechanistyczny, kauzalistyczny atomizm byli pośrednikami mniędzy starogrecką a nowożytną nauką. Z początku byli wrzucani do jednego wora z chrześcijanami - jako przeciwnicy religii w ogóle i przeciwnicy religii panującej. W czasach dominacji chrześcijaństwa stali się synonimem ateizmu, materializmu, negującego wolność mechanizmu i odrzucającego wszelkie ideały etyczne hedonizmu. Była uznawana za gorszącą, przewrotną i nie można się było doń przyznawać.