Włosy - to rogowe twory nitkowate pokrywające prawie całą powierzchnie skóry za wyjątkiem dłoni, podeszew, czerwieni wargowej, łechtaczki, wewnętrznej powierzchni napletka, paliczków dystalnych dłoni i stop. W chwili urodzenia całkowita ilość mieszków włosowych wynosi około 5 milionów, z czego 100-150 tysięcy występuje w obrębie owłosionej skóry głowy
Budowa włosa: W budowie anatomicznej włosa wyróżniamy:
korzeń włosa – część tkwiąca w mieszku włosowym. W dolnej części rozszerza się kolbowato tworząc opuszkę włosa, która obejmuje silnie unaczynioną część zwaną brodawką włosa. Zawiera komórki bardzo intensywnie dzielące się, tworząc macierz włosa
łodyga włosa - część widoczna na powierzchni skóry
Przekrój poprzeczny włosa: Włos oglądany w przekroju poprzecznym ma budowę warstwową: (od części środkowej), wyróżniamy: włos właściwy, pochewkę wewnętrzną, pochewkę zewnętrzną oraz torebkę włosa.
Pochewka wewnętrzna włosa składa się z powłoczki i pochewki wewnętrznej włosa, warstwy Huxleya i warstwy Henlego.
Pochewka zewnętrzna składa się z warstwy kolczystej
pochewki zewnętrznej i warstwy podstawnej.
Mieszki włosowe wyrastają skośnie względem jej powierzchni. Ten kąt nachylenia łodygi włosa w stosunku do powierzchni skóry decyduje o kształcie przekroju korzenia i łodygi włosa.
Rasa mongoidalna włosy proste, o okrągłym przekroju, rosnące pod kątem prostym do powierzchni skóry.
Rasa czarna - włosy silnie skręcone, owalne lub elipsoidalne w przekroju poprzecznym i wyrastające niemal horyzontalnie względem powierzchni skóry.
Rasa kaukaska - włosy kędzierzawe, faliste na przekroju i mogą mieć różne kształty.
Włos powstaje w wyniku proliferacji komórek macierzy, a następnie rogowacenia mocno przylegających komórek korzenia. Nie ulegają one złuszczeniu, ale tworzy litą strukturę, wypełnioną budulcem włosa - keratyną twardą.
Cykl włosowy: - Każdy mieszek włosowy przechodzi około 20-30 razy cykl włosowy w ciągu życia człowieka.
Fazy wzrostu włosa:
anagen, wzrost włosa, (2 - 7 lat), Synteza składników nowej łodygi włosa przebiega tylko w trakcie fazy wzrostu. W początkowym etapie anagenu sygnał z brodawki włosa powoduje proliferacje komórek nabłonka oraz macierzy włosa. Gdy w trakcie anagenu zostanie wytworzony nowy włos, stary jest uwalniany z mieszka
katagen, zahamowanie wzrostu i inwolucja włosa, (2 tygodnie)- W trakcie katagenu zostaje zapoczątkowana masowa śmierć komórek. Brodawka porusza się w górę mieszka włosowego, aż do momentu, kiedy znajdzie się tuż poniżej uwypuklenia. Dwie trzecie komórek zostaje zniszczona, natomiast brodawka pozostaje nienaruszona.
telogen, spoczynek włosa, (2 - 4 miesięcy) - Mieszek włosowy pozostaje we względnym spokoju, do czasu nadejścia sygnałów pochodzących zarówno z wnętrza, jak i z zewnątrz mieszka, powodujących reaktywację cyklu.
Cykl włosowy jest cyklem niezsynchronizowanym.
Typy wypadania włosów:
Wypadanie typu anagenowego - Polega na przedwczesnym zakończeniu fazy wzrostu włosa, z zahamowaniem mitoz, co objawia się zatrzymaniem wzrostu włosa oraz ścieńczeniem korzenia. W wyniku tych procesów włosy wypadają. Najczęstszymi przyczynami wypadania są: stosowanie cytostatyków, chemioterapia, radioterapia i zatrucia środkami chemicznymi.
Wypadanie typu telogenowego - Spowodowane przejściem większej niż normalnie liczby włosów rosnących w fazę inwolucji i spoczynku. Przyczyny wypadania to: przyjmowane leki, infekcje, zabiegi operacyjne, niedobory żywieniowe, choroby układowe, choroby tarczycy i leki stosowane w chorobach tarczycy.
Wypadanie typu mieszanego - Powstaje w wyniku połączenia wymienionych zaburzeń. Najczęściej obserwuje się ten typ wypadania w przebiegu łysienia plackowatego.
Przyczyny wypadania włosów:
Wiek biologiczny.
Sposób odżywiania: niedobór żelaza, kwasu foliowego, cynku, miedzi, witaminy B12, witaminy A, jadłowstręt psychiczny, używki.
Zaburzenia hormonalne: endokrynopatie (hipotyreoza, hipertyreoza, hiperprolaktynemia, hiperanrogenizm, hipoestrogenizm).
Zatrucie metalami ciężkimi: talem, arsenem czy rtęcią.
Przyjmowane leki: środki cytotoksyczne i immunosupresyjne, antykoagulanty (heparyna), beta blokery (propranolol), hormony (danazol, androgeny), leki obniżające stężenie lipidów, leki przeciwdrgawkowe (karbamazepina), leki przeciwtarczycowe (tiamazol, tiouracyl), levodopa, witaminy (witamina A), złoto
Choroby ogólnoustrojowe: toczeń rumieniowy, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, rak wątroby, atopowe zapalenie skóry, ziarniniak grzybiasty
Choroby zakaźne: ostre choroby gorączkowe, gruźlica, kiła.
Łysienie mechaniczne: nadmierne naciąganie włosów (czesanie w koński ogon), wielokrotne przeprowadzanie zabiegów fryzjerskich (farbowanie, trwała).
Choroby włosów lub skóry owłosionej.
Promieniowanie UV, Sezonowość: wiosna, jesień
Uszkodzenia mechaniczne włosów: Przyczyny:
Zbyt energiczne czesanie lub szczotkowanie: uszkodzenie osłonki włosa szczególnie włosów kręconych
Mycie nieprawidłowymi szamponami: łamliwość włosów.
Rozjaśnianie włosów (nadtlenek wodoru): osłabienie włosów
Trwała ondulacja: możliwość uszkodzenia ( ułamania włosów).
Zmiany strukturalne:
Rozszczep podłużny włosa - Podłużne rozszczepienie wolnego końca włosa na skutek urazu (nadmierne czesanie, trwała ondulacja, zbyt ciasne splatanie), pojawiające się przede wszystkim u osób z długimi włosami.
Rozszczep węzłowaty włosa - Pojawiają się, w nieregularnych odstępach, pojedyncze lub liczne biało-szare zgrubienia. W miejscu zgrubienia włos pęka, ale nie ulega całkowitemu rozerwaniu. W badaniu mikroskopowym przypomina dwa pędzle z wciśniętym w siebie wzajemnie włosiem. Włosy stają się matowe, nierówne, suche, cienkie i łamliwe.
Włosy obrączkowate - Rodzinny defekt syntezy keratyny, obejmujący część korową włosa. Zmiany polegają na odcinkowym odbarwieniu włosów. Luki w warstwie korowej wypełnia gaz, co powoduje naprzemienne jasne i ciemne zabarwienie.
Włosy skręcone (korkociągowe) - Zmiany polegają na spłaszczeniu taśmowym i skręceniu trzonu włosa wzdłuż osi długiej o 180°. W obrębie włosa obserwuje się od kilku do kilkunastu skrętów.
Włosy wełniste, znamię z włosów wełnistych - Są to tak zwane ,,włosy niesforne". Skręcają się samoistnie wzdłuż długiej osi, tworząc spiralę, nie poddają się czesaniu i szczotkowaniu; wyglądają jak kłaczki wełny. Elipsoidalne, kędzierzawe lub wełniste, rozszczepione lub ułamane, przypominające włosy osób czarnoskórych. Pojedyncze lub mnogie ogniska ze skróconych włosów o zmienionym, jasnym kolorze.
Zespół włosów nieuczesanych - Włosy mają kolor blond, są srebrzyste, suche, mocno poskręcane, niesforne, nie poddają się czesaniu i układaniu. Defekt budowy włosa, na skutek którego dochodzi do powstawania kanalikowych zagłębień wzdłuż trzonu włosa.
Włosy paciorkowate - Naprzemienne ciemne perełkowate zgrubienia i jasne zwężenia włosów, w których włosy łatwo się ułamują. Niekiedy końce włosów mogą pozostawać w mieszkach włosowych sprawiając wrażenie gęsiej skórki. Mogą powstawać ogniska przerzedzenia lub wyłysienia.
Włosy bańkowate - Umiejscowiona łamliwość i utrata włosów, przy czym pozostałe włosy są proste i sztywne. Zmiany powstają na skutek używania suszarek, lokówek, środków rozjaśniających
Włosy węzełkowate - Węzełki na włosach kręconych powstające wskutek czesania, pocierania czy drapania.
Włosy wrastające - Włosy wyrastające ze skóry, zakrzywiają się i wrastają w skórę. Najczęściej do wrastania włosów dochodzi na brodzie i karku.
Włosy pętlicowe - Zmiany polegają na uszkodzeniu włosów w postaci pierścieni, pętlic, węzłów, które ulegając zaciśnięciu, tworzą drobniutkie guzki. Na jednym włosie może pojawić się jedna lub wiele pętli.
Łamliwość włosów - Polega na złamaniu włosów typu ,,źdźbła trawy". Włosy mają tendencję do samoistnego łamania się, co prowadzi do znacznej ich utraty. Włosy są krótkie, nie rosną, łamią się tuż przy skórze.
Trichotiodystrofia - We włosach dochodzi do obniżenia zawartości siarki do 50%, co prowadzi do niższej zawartości cysteiny. Przy urodzeniu włosy są rzadkie, suche, poprzecznie złamane. W świetle polaryzującym uwidaczniają się naprzemiennie jasne i ciemne pasma.
Gruczoły potowe dzielimy na:
ekrynowe - Najbardziej wydajny mechanizm chłodzenia organizmu. Każdy gruczoł sterowany jest przez współczulne zakończenia układu nerwowego. Przegrzanie organizmu wyzwala w autonomicznym układzie nerwowym sygnał aktywujący te gruczoły. Następuje zwiększone wydzielanie potu, który parując odbiera z powierzchni skóry nadmiar energii cieplnej. Odgrywają istotną rolę w utrzymywaniu lekko kwaśnego odczynu skóry (pH= 5-6). Człowiek przeciętnie z potem wydziela około 1,5 litra wody na dobę. Gruczoły ekrynowe rozmieszczone są na całym ciele – najwięcej jest ich na podeszwach stóp.
Skład potu ekrynowego: woda, elektrolity (chlorki sodu, potasu, wapnia i magnezu), niewielkie ilości aminokwasów, mocznika i kwasów organicznych. Pot ekrynowy nie stanowi pożywki dla mikroorganizmów.
apokrynowe - Towarzyszą włosom i gruczołom łojowym. Zaczynają funkcjonować pod wpływem hormonów płciowych w okresie dojrzewania. Pot apokrynowy jest wydzielany w niewielkich ilościach, w powtarzających się cyklach, związanych z okresowym opróżnianiem i napełnianiem gruczołu. Nie odgrywa żadnej roli w termoregulacji organizmu. Pot apokrynowy początkowo prawie bezwonny, pod wpływem mikroflory skórnej ulega rozkładowi z wydzieleniem intensywnie pachnących związków o nieprzyjemnym zapachu. Gruczoły apokrynowe są rozmieszczone pod pachami, na piersiach, w okolicy genitalno- analnych.
Skład potu apokrynowego: woda, sterole, triglicerydy , kwasy tłuszczowe, skwalen , Stanowi pożywkę dla mikroflory skórnej.
Gruczoły łojowe
W większości zlokalizowane są w górnej części mieszków włosowych.
Wydzielają łój (sebum), który jest mieszaniną lipidów, natłuszczających powierzchnię skóry.
Aktywność gruczołów łojowych jest sterowana hormonalnie i podlega wahaniom w różnych okresach życia. Jest duża u noworodków, potem zmniejsza się i ponownie rośnie w okresie dojrzewania. Następnie w miarę upływu lat znowu maleje.
Funkcjonują holokrynowo;
na obrzeżach gruczołu powstają z warstwy rozrodczej nowe komórki, które rosną, tworząc w jego wnętrzu wielopokładową strukturę.
w miarę zbliżania się do światła przewodu odprowadzającego gromadzi się w niej coraz więcej lipidów. Pod koniec tego procesu komórki przekształcają się w wydzielinę.
Skład sebum: glicerydy, kwasy tłuszczowe i woski.