Socjologia

dr Andrzej Pilichowski [e-mail]

dyżur: środa 16.45-18.45

Instytut Socjologii UŁ, ul.Rewolucji 1905r., pok. A-118

• egzamin – wiedza z wykładu + uzupełniająco z podręcznika

• egzamin zerowy niewykluczony (bez negatywnych konsekwencji niezdania)

Podręcznik:

1. Anthony Giddens, „Socjologia”

2. Encyklopedia socjologii (wybór haseł) – 5 tomów, 1998-2002

uzupełniająco:

1. Zygmunt Bauman (2006) „Płynna nowoczesność”

2. „Socjologia codzienności” pod red. P.Sztompki, M. Boguni-Borowskiej

3. „Korozja charakteru” (opisująca zmiany osobowości ludzkich przez pryzmat i wpływ zmian pracy, rynku pracy)

wykład z dn. 07/10/2012r.

Wyobraźnia socjologiczne – zdolność do myślenia ponadjednostkowego.

Efekt swojskości – oswojenie rzeczywistości (na zasadzie: „ludzie są tylko ludźmi”; „taki jest ten świat”, tłumaczenie nieznanego – nieznanym).

Zakres kursu z socjologii:

1. wiedza – zarysowanie przedmiotu socjologii jako dyscypliny naukowej; zapoznanie się z pojęciami przy pomocy których socjologia opisuje i wyjaśnia zjawiska i procesy zachodzące w zbiorowościach ludzkich; ukazanie znaczenia wiedzy socjologicznej dla poznania zmieniającego się świata (wiedza akademicka, tradycyjna, potoczna, ekspercka, zarządcza – w tym wiedza socjologiczna i jej znaczenie dla poznania i opisu zjawisk)

2. po socjologii powinno się umieć i potrafić:

1. zdefiniować pojęcia: interakcje społeczne, kultura, socjalizacja, kontrola społeczna, zaufanie i kapitał społeczny, małe grupy, organizacje i instytucje społeczne, stratyfikacja i klasy, nierówności społeczne, dyskryminacja i wykluczenie, zmiana społeczna, globalizacja, społeczeństwo sieci, społeczeństwo ryzyka,

2. objaśniać mechanizmy zmieniających się form organizacji życia społecznego, dewiacji, nierówności i wykluczenia społecznego oraz procesów: nowoczesności, płynnej nowoczesności i globalizacji,

1. umiejętności – wiedza socjologiczna umożliwia diagnozowanie zasobów ludzkich i instytucjonalnych, poznanie reguł komunikacji społecznej i funkcjonowania świata, ułatwienie zrozumienia problemów rodzących się w czasach intensywnych zmian społecznych. Dzięki socjologicznym pojęciom uzyskujemy bardziej precyzyjny język do myślenia i mówienia o sprawach społecznych, publicznych, naszym własnym miejscu i roli w szerszym świecie, wśród innych ludzi (Sztompka, 2008),

2. postawy / kompetencje – w wyniku zajęć student powinien:

1. być zdolnym do wyjaśnienia wagi i konsekwencji płynących z faktu ludzkiego funkcjonowania w procesie wymiany z innymi,

2. postrzegać współczesny świat w perspektywie procesów zacieśniania światowych więzi oraz współzależności społecznych i wyjaśniać płynące z tego konsekwencje,

3. łatwiej realizować zadanie polegające na przywróceniu świadomości związku między obiektywną dolegliwością o subiektywnym doświadczeniem. Aby działać w świecie a nie tylko poddawać się działaniu świata, trzeba wiedzieć jak działa świat (Bauman, 2006) /unikanie niebezpieczeństwa bycia błędnie poinformowanym/.

Treści kształcenia na socjologii:

1. socjologia – geneza i rys historyczny,

2. teorie i perspektywy socjologiczne,

3. metody badań socjologicznych – źródła, techniki zbierania danych, proces badawczy,

4. globalizacja i zmieniający się świat,

5. elementy strukturalne społeczeństwa (statusy, role, małe grupy społeczne),

6. podstawowe instytucje społeczne (gospodarka, rodzina, edukacja, władza, religia),

7. kultura i społeczeństwo (system aksjo-normatywny, socjalizacje, kontrola społeczna),

8. przestępczość i dewiacje,

9. interakcje, więzi społeczne i ich przemiany (lokalność – globalność),

10. sieci,

11. organizacje i ich rodzaje: sektora publicznego, prywatnego, pozarządowego, organizacje totalne. Biurokracja i jej dysfunkcje i patologie.

12. klasa społeczna i stratyfikacja,

13. ubóstwo, wykluczenie społeczne, globalne nierówności,

14. procesy modernizacji. Nowoczesność, płynna nowoczesność. Społeczeństwo ryzyka. Rozwój zrównoważony.

15. ruchy społeczne (typologia Vieviorki: ruch robotniczy, „nowe ruchy społeczne”, ruchy globalne).

16. zmiana społeczna,

17. globalizacja życia społecznego,

18. związki pomiędzy poziomami mikro i makro,

19. relacje między tym co społeczne a tym co jednostkowe. Myślenie socjologiczne doskonale wspiera samopoznanie, które z kolei przyczynia się do lepszego zrozumienia świata społecznego, doświadczenie wyzwalające, poszerzenie zrozumienia innych oraz wyobraźnię, pozwala spojrzeć lepiej i inaczej na przyczyny własnych zachowań. Socjologia jako siła bezsilnych.

wykład z dn. 21.10.2012r

Geneza, teorie, metody socjologii

Geneza

Socjologia narodziła się z przemian, które wyrwały zachodni porządek społeczny pozostający pod wpływem uprzemysłowienia, z wcześniejszych uwarunkowań. Podstawowym przedmiotem zainteresowania socjologii jest świat, który powstał w wyniku tych przemian. Odnotowywanie przemian zachodzących w przeszłości i próba uchwycenia linii rozwojowych zmian współczesnych jest głównym zadaniem socjologii. Socjologię można zdefiniować jako systematyczne badanie społeczeństw ludzkich ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych społeczeństw uprzemysłowionych (Giddens 2009).

Socjologia a inne dyscypliny

• Socjologia jako pewien zasób wiedzy o świecie ludzkich dzieł; o ludzkich poczynaniach i ich konsekwencjach (Bauman 1996).

• Szereg innych dyscyplin (prawo, ekonomia, politologia) również nimi się zajmuje; ma również podobny warsztat badawczy.

• Różni je perspektywa poznawcza tj. rodzaj stawianych pytań.

• Swoistość socjologii: spoglądanie na czynności ludzkie jako fragmenty większych całości. Socjologia to sposób myślenia o ludzkim świecie (Bauman 1996)

Socjologia a zdrowy rozsądek

Często patrzymy na świat przez swojski pryzmat własnego życia – rodziny, przyjaźni i pracy

Różnice:

1. odpowiedzialność za słowo (warsztat badawczy)

2. rozległość obszaru analizy

3. podejście do rozumienia ludzkiej rzeczywistości - nie od umotywowanych poczynań jednostek, ale od struktur (sieci powiazań i zależności)

4. efekt swojskości (Bauman 1996)

Wyobraźnia socjologiczna

• Socjologia pokazuje nam jednak konieczność szerszego spojrzenia na to, dlaczego jesteśmy tym, kim jesteśmy i dlaczego działamy tak jak działamy.

• Nauka socjologicznego myślenia – czyli myślenia w szerszych kategoriach – polega na ćwiczeniu wyobraźni.

• Socjolog to osoba, która potrafi wyzwolić się z swoich bezpośrednich uwarunkowań i zobaczyć rzeczy w szerszym kontekście.

• Wyobraźnia socjologiczna pozwala nam dostrzec, że wiele zdarzeń, na pozór dotyczących tylko jednostki, w rzeczywistości odzwierciedla szersze kwestie.

Prekursorzy myśli socjologicznej (wyjaśnić zmiany jakie zachodzą w społeczeństwie okresu rewolucji przemysłowej) – teorie:

• Auguste Comte – nauka o społeczeństwie (jako wykrywająca prawa) możliwa; trzy reguły postępowania naukowego: badać fakty i tylko fakty, szukać między nimi związków i ustalać prawa (Szacka 2003:26)

• Karol Marks: dominują analizy ekonomiczne, ale wespół z analizą instytucji społecznych (Kapitalizm a walka klas. Materialistyczna koncepcja dziejów).

• Emile Durkheim: badać fakty społeczne (stan gospodarki, oddziaływanie religii…), które kształtują nasze jednostkowe działania. To zewnętrzne wobec jednostki sposoby działania, myślenia oraz ich przymusowość. Anomia (samobójstwo anomiczne – biorące się z powodu braku kierunkowskazów ładu moralnego i rozsypywanie się dotychczasowego ładu w ogóle); solidarność mechaniczna i organiczna.

Czym jest społeczeństwo – podejście holistyczne – to całość, system; albo podejście indywidualistyczne – społeczeństwo to suma jednostek.

Comte i Marks zajmowali się całością, nie analizowali jednostek, tylko relacje między złożonymi wewnątrz całościami (np. między klasami społecznymi).

Dopiero Durkheim przedstawił podejście jednostkowe krytykując wcześniejszy nurt holistyczny.

Max Weber (1864-1920)

• Poznać naturę i przyczyny zmiany społecznej. Znaczenie ludzkich motywów, idei i wartości.

• Należy badać działania społeczne (typologia)

• Struktury społeczne to efekt współzależności między indywidualnymi działaniami. Zadaniem socjologii jest zrozumienie sensu jaki się za nimi kryje.

• Racjonalizacja (działania racjonalne oparte są o namysł, kalkulację, i tylko te zdaniem Webera powinny być właściwe dla dziedziny jaką jest socjologia; współcześnie nie ogranicza się socjologii do takiego podejścia – przykładowo, rozwija się dziedzina socjologii emocjonalnej).

• Władza i typy jej prawomocności (legitymizacja władzy, dlaczego władzy słuchamy itd.). Biurokracja.

• Pojęcie typu idealnego (model pojęciowy). Jakie są podstawy zróżnicowania ludzi, społeczności.

Weber dąży do zrozumienia sensu jaki się kryje za decyzjami ludzkimi, działaniami ludzkimi – nie tyle więc całymi systemami ale indywidualnymi jednostkami.

Główne typy perspektywy teoretyczne w socjologii (wielość perspektyw) – druga połowa XX wieku

1. Funkcjonalizm: poszczególne elementy złożonego systemu jakim jest społeczeństwo, współdziałają ze sobą. Struktura rozumiana jest jako sposób powiązania części; analizujemy funkcje tych części wobec siebie nawzajem oraz w stosunku do społeczeństwa jako całości. (Talcott Parsons, Robert Merton).

2. Teorie konfliktu: znaczenie struktur i podziałów społecznych (nacisk na zagadnienia związane z władzą, nierównościami i walką), (Ralf Dahrendorf). To nie jest kontynuacja Marksa. Nie chodzi jedynie o konflikt ekonomiczny. Zwraca się uwagę na budowę społeczeństwa, podziały społeczne związane z nierównościami,

3. Interakcjonizm symboliczny: język, znaczenie, symbol, analiza interakcji międzyludzkich, ich znaczenie w tworzeniu społeczeństwa (Georg H. Mead).

Trzy socjologie, trzy punkty widzenia (Sztompka 2008); teorie te nie muszą się wykluczać wzajemnie:

1. Socjologia pierwsza (holizm): przedmiotem jest ludzkość ujmowana jako „organizm społeczny”, „formacja społeczno-ekonomiczna”, „system społeczny”. Pytania o ich wewnętrzną strukturę, procesy oraz kierunek i mechanizmy ich przekształceń w czasie historycznym: wzrost, rozwój, postęp. Uwaga badacza zogniskowana na obiektach i procesach ponadjednostkowych.

2. Druga socjologia (indywidualizm): przedmiotem są działania ludzkie, zwłaszcza „działania społeczne”, „interakcje”, zmienność jako skumulowany efekty wielości działań – decyzji, wyborów podejmowanych przez pojedyncze jednostki „w abstrakcji od społecznego kontekstu” (Sztompka 2008:23).

3. Trzecia socjologia: zdarzenia społeczne, tj. działania wielości ludzi wobec siebie, w powiązaniu z innymi, w ramach pewnej wspólnej dla działających sytuacji (jako teść codziennego, zwyczajnego życia ludzi). Życie codzienne i zdarzenia codzienne. „Pozorny dylemat: „jednostka czy społeczeństwo” zostaje tu odrzucony i zastąpiony dwoma kategoriami: „jednostka w społeczeństwie” i „społeczeństwo jednostek” (Elias, 1991). Analizujemy sieci wielokierunkowych relacji między jednostkami. „Całokształt życia społecznego to całokształt sytuacji, przez które ludzie przechodzą w swoim życiu codziennym”. (Sztompka 2008:24).

Socjologia życia codziennego – cele poznawcze:

• Dostarczyć orientacji, rozumienia, pogłębionej interpretacji i ujawnienia sensu tego, co dzieje się w naszym życiu, a co ukryte dlatego, że czynimy to bezrefleksyjnie, rutynowo…

• Odkryć sztukę postepowania przejawianą w ludzkiej aktywności codziennej (potoczna wiedza, mądrość ludowa)

• Ujawniać typowe w danym społeczeństwie w danym czasie zdarzenia w postaci praktyk życiowych (typowych praktyk i procedur).

Pożytki płynące z socjologii (za: J.Turner 1998)

1. wiedza o: kodach (symbolach), procesach, zróżnicowaniach kulturowych

2. symbole kulturowe ułatwiają zorganizowanie się ludzi (nie trzeba wszystkiego za każdym razem rozpoczynać od nowa – w poszczególnych systemach /jak niżej/ funkcjonują pewne rozpoznawalne symbole kulturowe - uniwersalizm:

   1. systemy językowe

   2. systemy technologiczne

   3. systemy wartości

   4. systemy norm

   5. systemy przekonań

   6. zasoby wiedzy

3. wiedza o złożonej strukturze współczesnych społeczeństw (poznawanie mechanizmów funkcjonowania grup, organizacji, wspólnot, kategorii społecznych i instytucji)

4. wiedza na temat organizacji przydatna dla każdego

5. poznanie praw rządzących procesami interakcji szansą większych umiejętności (pracy z ludźmi) oraz uczynienia nas lepszymi (?!?)

6. rozumienie socjokulturowego kontekstu dewiacji (to rozumiane jako działania niezgodne z normami)

7. nauczenie siebie i innych „życia ze zmianami”

8. ograniczenie niebezpieczeństwa bycia błędnie poinformowanym.

Proces badawczy (za: Babbie 2003) – wiedza o metodzie, warsztat

1. zainteresowania (zaczynamy od problemu i rozeznania)

2. teoria, konceptualizacja (sprecyzuj znaczenie pojęć oraz zmiennych, które mają być badane) oraz operacjonalizacja (jak będziemy faktycznie mierzyć badane zmienne?)

3. wybór metody badawczej (eksperyment, badanie sondażowe, terenowe, analiza treści, badanie danych zastanych, badania porównawcze, badania ewaluacyjne)

4. wybór techniki badawczej (klasyfikacja technik)

5. populacja i dobór próby (o kim chcemy móc wnioskować? kogo uwzględniamy w tym celu w danym badaniu?)

6. zbieranie i przetwarzanie danych

7. analiza

8. zastosowanie (sprawozdanie z wyników i ocena ich implikacji czyli konsekwencji).