Opracowania na egzamin z RPE RPE

GRECJA (RPE wg.Banka)

DOKTRYNA

TEOLOGIA

DEMETER

ATENA

APOLLON

-Urania=Orfeusz i Linos

-Koronis = Asklepios

-Kreuza= Iona

ARTEMIDA

AFRODYTA

HERMES

HEFAJSTOS

ARES

HESTIA

DIONIZOS

BOGOWIE CHTONICZNIHADES

PERSEFONA

Poza gr olimpijską i chtoniczna czcili innych bogów

HEKATE

HELIOS

PAN

AKLEPIOS

PRIAP

Bóstwa zbioreowe G.czcili:nimfy, muzy,mojry,hory,charyty i Kabirów

NIMFY-boginie niższego rzędu, długowieczne, zawsze młode, śmiertelne, piękne dziewczyny

-związane gł z żywiołem wody, zamiesz lasy, łaki i pola

-dawały wyovcznie(Dafne w Delfach)

-najady- do nimf wodnych należa, opiekunki źródeł i rzek-moc uzdawiania-cudowna woda dla choych

-nereidy-50 córek Nereusa i okeanidy Doris- w głebi morza, życzliwe, pomagają w nieszczęsciach

-okeanidy- córki Okeanosa- wody morskie

-limnady-nimfy jezior i błot

-związane z drzewami- driady, nimfy drzew i lasów

- hamadriady- mieszały w poszczególnych drzewach

-meliady-nimfy jesionów

-oready i orestiady-nimfy gór i jaskiń

-sanktuaria nimf w lasach i grotach.

MUZY- 9 sióstr, córki Zeusa i Mnemosyne

-opiekunki śpiewu, poezji, myśli naukowej

-2 grupy- w Pierii-powiązane z Dionizosem i Orfeuszem, 2 na gorze Helikon, powiązan z Heliosem

-Kalliope- opiekunka poezji epiczej

-Erato- poezja miłosna, Talia- komedią -Klio-historią ...itp

MOJRY-cóki Nocy (albo Zeusa i Tynidy)-siostry-Kloto,Lachezis, Atropos

-boginie przeznaczenia i losu każdego człowieka

-stażniczki ładu panującego na świecie, władza nad losami bogów

HORY-córki Zeusa i Temidy

- boginie pór roku i społecznego ładu

-Eirene- pokój -Eunomia- praworządnośc -dike-sprawiedliwośc

-na Olimpie czuwały przy drzwiach bógów

-towarzyszyły Afrodycie i Dionizosowi

-Tallo, Aukso,Karpo

CHARYTY-córki Zeusa Temidy

-boginie wdzięku, radośc, uczty i zabaw,opiekunki prac umysłowych i dzieł sztuki

-Eufrosyne-radość, Aglaja- promienna talia – kwitnąca

-przedst jako 3 nagie kobiety trzymające się za ramiona

HEROSI

-istoty stojące pomiędzy bogami i ludźmi( rodzice-bóg i śmiertelna kobieta najczęściej)

-siła i męstwo- pomagali ludziom, mszcząc krzywdy, zakładali miasta, nauczali nowości

-wznoszono im ołtarze, ofiary, ich święta

-najbardziej popularni- Herakles, Tezeusz, Dioskurowie

HERAKLES- syn Zeusa i Alkmeny, wychowanek centaura Chejrona

-gniew Hery pozbawił go tronu w Argos, atak szału, pozabiłał własne dzieci, dla oczyszczenie poszedł na służbę do Eurysteusza- 12 niebezpiecznych prac zlecił

-po śmierci bogowie wzieli go do nieba-poslubił Hebe

- otoczony czcią, symbol pracowitości, wytrwałości, męstw

TEZEUSZ- syn króla Aten Egeusza(lub Posejdona) i Ajtry, heros atenski

-m.in.zabił Minotuara i dzięki pomocy Ariadny wydostał się z labiryntu, odparł atak Amazonek, w wyprawie Argonautów uczestniczył, walczył z Lapitami

-czczony jako heros który zjednoczył Attykę, zrzucł jarzmo kreteńskie, wprowadził demokrację

Stwierdzenie Heodota- „Hezjod i Homer” stworzyli Grekom teogonię, nadali bogom przydomi, przydzielili im kult, można z tego wnioskować, że byli świadomi, iż te wyobrażenia były dziełem ludzkim. Poeci utrwalili wyobrażenia. Wkład w to rzeźbiarzy i malarzy. Krytyka myślicieli VI-Vwpne( Heraklita, Pitagorasa- kłaniają się ćwiczenia;-) dość naiwnych wyobrażen.

ANTROPOLOGIA

-wg Hezjoda- ludzkośc stwarzana 5 razy

czasy Kronosa „złote pokolenia”- wolne od trudów i nieśzczęść

„srebne pokolenia”, gorsze od I

„ludzie z brązu”-wojownicze,potężne pełne pychy stw.przez Zeusa

„ród herosów”- wiele dokońań, po śm. Żyli na „szczęśliwych wyspach nad rwiącym Okenaosem

„pokolenia żelazne”-zyjące wśród trosk, udręczeń, kłoptów,pełne zła, bez wstydu.

Inna tradycja przez ulepienie z gliny przez Prometeusza(stworzył i opiekował się nimi). Wykradł ogień,podarował ludziom, Zeus ukarał za to, zesłał Pandorę( piękna, fałszywa, głipia), poślubił ją brat Promet; Epimeteusz, otworzył beczkę ze ślubnym darem od bogów- żródło zła i nieszczęcia-tłumacz dlaczego ludność została pozbawiona dóbr.

Brak wypraowanego kodeksu postępowania zawierającego nakazy i zakazy religijne.

Podst nakaz- by człowiek znał swoje miejsce w świecie i pozycje wobec bogów.

Poszukiwanie tego co zbożne, postępować zgodnie z tym jak okreslili bogowie.

Ciężki grzech-pycha(niechęc do porządkowania się woli bogów)

Cnotą umiar.

Wystrzegać się grabieży, obrażenie ojca, stostunek płciowy z żoną brata...

Zalecane składanie ofirar, życzliwość, zadowolnie w pracy.

Przebłaganie bogów libacjami, ofiarami, prośbami.

Smierć rozdzielenie duszy od ciała.Dusza do Hadesu po czynnościach pogrzebowych dusze przepływały rzekę Styks i Achernot (przewoźnik Charon)- picie ze źródła zapomnienie, Lete- wymazanie ziemskiego życia

.Nieliczni na Polach Elizejskich mogli zamieszać, kraina wiecznego szczęścia, spokoju.Panował nad nimi Kronos.wg Hezjoda 4 pokolenie tam miało mieszkać.

Łąki Asfodelowe- I kraina w Hadesie- pobyt tam dusz zmarłych, którzy nie odznaczyli się zbytnią dobrocią ani zbytnimi zbrodniami. Dalej 2 części Hadesu- drogi-dla sprawiedliwych- Pola Elizejskie, dla dla zbrodniarzy-Tatar. Decyzje podejmowali siedzący na rozwidleniu(Równina Prawdy) sędziowie- Minos, Ajakos, Radamantys.

Hades- kraina mroczna, nieprzyjemny.Śmiertelnicy nie mogli wchodzić(Wyjątek Herskules, po Cerbera, Tezeusz po Persefone, Orfeusz po Eurydykę.

Tatar- najgłebsza, najbardziej przerażająca część Hadesu.

-bogowie zsyłali tam swoich przeciwników i największych przestepców

-np. Uranos uwięził tam sowich synów, Zeus n Gygesa.

-smiertelicy skazani na Tartar-Aloadzi, Flegyas, Tantal, Syzyf, Iksjon, Danaidy itd.

-nad krainą ciągłe jęki, wrzaski, przekleństwa,

-pod wpływem orfików(VII-VIpne) pojawiła się myśl o przyszłej nagrodzie lub karze za doczesne życie

- żmarłych Greków palono na stosie lub grzebano w ziemi(palenie raczej dla wybitncyh lub na obczyźnie)

KOSMOLOGIA

Różne wyobrażenia, ulegające zmianom.wiele kosmogoni się nie zachowało.

Wg.Hezjoda- najpierw nie wiadomo z czego, ani przez kogo powołany-CHAOS. Z niego ziemia(Gaja) która zrodziła niebo i morze, gory i rzekę Okeanos.

Ziemia-płaski krążek otoczony rzeką Okeanos.

Wg.Iliady- z Okeanosu wypływają wszystki rzeki, morza, źródła- w nocy zanurzają się gwiazdy,-zbiory. Wyłania się z niej Jutrzenka. Słońce rano z niej wyrusza i do nie j powraca

Nad ziemią zawieszona półkula niebios- podtrzymywana przez Atlasa(kara za walkę przeciwko bogom)

Ponad chmurami, na Olimpie –siedziba bogów(Iliada-szczyt, najwyzszy wirzchołek zajmował Zeus)

Każdy bóg-swoje mieszkanie zbudowane przez Hefajstosa.

Wspólna sala obrad, i pomieszczenie na konie i rydwany

Bram pilnowały hory.

Utożsamiani Olimpu z góra Olimp(pogranicze Tesali i Macedonii)- kontrowersyjne, Iliada temu przeczy. Olimp poza Ziemia.

Pod Ziemia Hades- kraina zmarłych- bóg Hades władcą, pilnował wejścia 3głowy Cerber.

Utożsamiano to wejscie-w grocie u stóp góry Kyllene, jeziorze Lernejskim....

Znajdowały się tam rzeki Styks i Acheront i Źródło Zapomnienia.

I krainą w Hadesie Łąki Asfodelowe, dalej 2 drogi prowadzące do Elizjum i Tartaru, przy rozwidleniu Równina Prawdy.

Tartar- najgłebsza, najbrdziej przerażająca część Hadesu, leżaca tyle pod Ziemią co słońce nad Ziemią,

-niedocierało Słóńce, ani wiatr

-fundament ziemi i morza, siedziba Nocy

Pola Elizejsie- na krańcach Ziemi

-identyfikowane w straz. Z Wyspami Kanaryjskimi

Wg.Pindara- w Hadesie, przeciw Tartaru

Arystoteles zwał je wyspami Szczęśliwymi

KULT

Brak rozróznienia sfery sacrum i profanum.

Miarą pobozności-uczestnictwo w obrzędowej stronie religii, traktowanej jako obywatelski obowiązek- eusebeia lub therapeia theon(służba bogom)

Udział w czynnościach kultowych-podtrzymywanie więzi miedzy ludźmi a bogami

Uchylanie siębezbożność, zagrożenie dla ładu społecz, karane wygnaniem lub śm.

Brak bliskiej, osobistej więzi z bóstwem

Czynności rytualne- zgodnie z tradycją.

Całość życia prywatnego z aspektami religijnymi, przed obrzędami- rytulane oczyszczenie- głównie ablucja

Czynności kultowe-w zbiorowości,od rodziny po fratrię(zw.rodowy), fyle(grupa fratri)aż do polis.

Każde posiadało własne kulty i swięte miejsca, nadzorowały.

Świętami kierowali najwyżsi urzędnicy;

-archont-eponim-np. urządzał procesje podczas Wielkich Dionizjów

-archont- basileus- opieka nad Misteriami Eleuzynskimi

-polemarchos- urządzał igrzyska pogrzebowe

Finansowanie uroczystości relig należało do państwa lub zamoznych obywateli- liturgie- łożenie własnych pieniędzy na rzecz jakiejś formy klutu.

Podts formy kultu modlitwa, ofiara, choreia-połączenie muzyki, tańca i śpiewu

Modlitwa o charakterze błagalnym, o pomoc lub łaskę

Modlono sie w pozycji stojącej z ręlami podniesionymi do góry

Gdy modlono się do bóstw chtonicznych klekano i uderzano rękami o ziemię.

Tekst modlitwy układano na bierząco, w zalezności o co proszono.

Modlitwa np kapłana Chryzesa(Iliada)

-inwokacja- określenie do którego z bogów

- wspomnienie sławnych czynów boga i przodków, o własnych zasługach

-formuowanie prośby(jak zrealizowana modlono się by podziękować)

OFIARA-towarzyszy modlitwie

-bezkrwawe- libacja (sponde) z wina, mleka, oliwy, różne produkty np. owoce,ciastka

-krwawe- dla boga w całości, poprzez spalnie na ołtarzu lub część(kości, tłuszcz)palono, mięso spozywali.Ofiara połączona z uczta.Ważne święta-woły, mniejo owce i barany

Każdy bóg inny rodzaj ofiar, np Demeter-świnie

Hekatomby-w ważnych momentach; ofiara ze 100 wołów

-najpierw ogledziny, przystrajano, posypywano solą i jęczmieniem, kropiono wodą, procesja-do ołtarza.

-oczyszczenie ofiarnika przez umycie rąk, zabijał zwierze uderzeniem siekiery lub podrzynał gardło.

Epoka wczesnaofiary z ludzi.

Interpretacja kwestii ofiary- brak zgodności

-do ut des- daję ci abyś mi dał-skłonienie bóstwa di rewanżu

-mieli świadomość że złożenie ofiary nie gwarantowało pomocy, stosowali formę zwaną ślubem- obietnica złożenia ofiary, po stwierdzeniu korzystnej interwencji

Choreia- nieodłączna część ceremoni

-połączenie śpiewu, tańca i muzyki

- rozwinała sie z śpiewo-tańca chóralnego-molpe

-2rodzaje- procesyjna – spiwo-taniec z towarzyszeniem liry lub aulosu w drodze do sanktuarium ołtarza

-okrężna-po przybyciu na miejsce wykonywali taniec wokół sanktuarium, ołtarza, źródła; ruchomym kręgiem, tańcem zamykano świętą przestrzeń;podczas obkrążąnia- hymn-modlitwa do boga(3 częsci- inwokacja do boga, część narracyjna i(rodowód boga) i prośby.

Widowiska sakralnenawiązanie do ważnych wydarzeń w świecie bogówz tego aspekt teatralny

Zawody sportoweważna część świąt (agony)

- 4 o charakterze ogólnogreckim- w Olimpii, Delfach, Koryncie, Nemei

-geneza powiązna z obrzędami pogrzebowymi

LITURGIE- publiczne świadczenia nakładane przez państwo na zamożnych obywateli

-w przypadku uroczystości religijnych- choregia(Zorganizowanie i wyćwiczenie chóru)

- architheoria- prowadzenie poselstwa na świeto

-gymnasjarchia- utrzymywanie i wycwiczenie zapaśników

- hestiasis- wydanie biesiad

Podział świąt greckich

1.ogólnogreckie- Wielkie Misteria Eleuzynskie, ku czci Hery z Zeusa w Olimpii

2.plemienne- jońskie uroczyst ku czci Apollona i Artemidy na Delos

3.państwowe- Panatenaje w Atenach, Hiakintia w Sparcie

PANATENAJE -najważniejsze świeto

-ustanowione przez Erichtoniosa i Tezeusza

- 28 dnia mc Hakatombaiob dla upamietninia narodzin Ateny oraz jej zwycięstwa nad gigantem Asterionem

-archont basileus kierował

-po nocnych śpiewach i tańcach, o wschodzie, procesja mieszkańców Aten, prowadzona przez dziewczęta z dobrych rodzin, udawała się Świętą Droga do ołtarza Ateny Polias(Akropol), gdzie składano dary

-posąg bogini ubierano w nowy peplos, zawody atletyczne, muzyczne, tance wojenne, konkurs męskiej piękności;-)

TESMOFORIE-3dniowe świeto w całej prawie G. Ku czci Demeter Tesmoforos jako bogini płodności i życia rodzinnego

-obrzędy tajne, przestrzeganie zakazu ujawniania ich specyfiki

- brały udział zamężne kobiety o nieposzlakowanej opinii

-ofiary dla boginii i taneczne pochody

DJONIZJE, LENAJE, ANTESTERIE - na cześć dionizosa

-dionizje małe-wiejskie, z okazji otwierania naczyń z młodym winem.

-program- zawody chórów, przedst dramatyczne, pochody ze sztucznymi fallusami.

-lenaje- związane z okresem tłoczenia wina, próbowano młode wino, skł ofiary w światyni, uczty, pochody

- antesterie- przy światyni Dionizosa, przywożno młode wino, mieszano z wodą, pito, konkurs picia, święte zaslubiny Dionizosa z żoną archonta basileusa, skł ofiary Hermesowi Chtonicznemu, przepędzano duchy

-dionizje wielkie- poświęcone Dionizosowi Oswobodzicielowi

-charakter państwoy, archont eponim prowadził

-skł ofiary z kozła, procesja, zawody chórów. W teatrze przez dni konkurs dramatyczny

ŚWIĘTA KU CZCI APOLLONA I ARTEMIDY

-przybywali całymi rodzinami, podst część uroczystośc stanowił program muzycznu i sportowy

-miasta wysyłały swoje chóry i świete delegacje

-ofiary-chłopcy swój I zarost, dziewczęta lok włosów

PANJONIA

-w sanktuariumPosejdona, ofiara dla niego z byków, recytacje hymnów, eposów

HIAKINTIA

-w Amyklaj przy sankturaium Amyklejon.

- trwały przynajmniej 3 dni

-I-charakter żałobyny, poświęcony hiakinthosowi; uczta w szałasach

II-charakt radosny, powiązana także z Apollonem, ofiary ze zwierząt, śpiewy, tańce

-charakter rolniczy, powiązne z porą żniw, ale też oficjalne świeto

-podczas nich wojska spartanskie nie mogły wyruszyć na wojne

GYMNOEPEDIE

-święto Apollona, obchodzone uroczysście w Sparcie, dla upamiętnienia walk toczonych z Argos o Thyreatis

-ważne świto-nie prowadzono podczas żadnych walk

-na agorze Sparty u stop Apollona na placu tanecznym i w teatrze

Przedstwione formy ralizowane były w ramach pobożności obywatelskiej, jednak nie wszystkim one wystarczały.Byli zwolennicy nurtów mistycznych,dążący do bliskiego konataktu z bogiem. Zmniejsza się rola ofiary a pogłebia modlitwy. Uwaga kierowana ku grzechowi, karze pośmiertnej , nagrodzie., czystości, Pojawia się życie orfickie i pitagorejskie.

MISTERIA ELEUZYNSKIE

-odbywały się w Atenach i Eleuzis-oficjalny kalendarz sakralny

-uczestnictwo zapewniało wtajemniczonym, czyli mystom, szczęśliwe życie po śmierci

-Małe Misteria- w Atenach, rytulane oczyszczenie

W Eleuzis –Duże Misteria nawiązujące do mitu o Demeter i jej porwanej córce przez Hadesa

-kąpiel oczyszczająca w morzu, procesja udawała się do Eleuzis.

-tego czego dowiedzieli sie uczestnicy nie mogli przekazywać

-po złożeniu ofiary wracano do Aten

-popularność misteriów-każdy traktowany tak samo, i że Demeter nie opuści swych wyznawców w godz śm

OBRZĘDY KU CZCI DIONIZOSA

-nurt mistyczny i orgiastyczny

-uczestynucy pod wpływem wina i długotrwałych tanców, wrzaskliwej muzyki wpadali w stan religijnej ekstazy

-cel-bliski kontakt z bogiem

-obrzędy często noca, otoczenie dzikiej przyrody.

-czciciele będący wstanie upojenia chwytali zwierzęta, rozrywali je na sztuki i zjadali surowo(omophagia)

-poplurany wśród ludzi zepchnietych na margines-kobiet, chłopi, niewolnicy

-bachatanki- czcicielki Dionizosa, ubrane w skóry pantery oplecione winoroślą uciekały w dzikie tereny aby oddawać sie tajnym obrzędom, wpadać w święte szaleństwo. Oszołomienie, ekstaza, brak panowania.

ORFICY

-zwolennicy doktryny rel stworz.w Tracji w VII wpne.

-nawiązanie do kultu dionizosa oraz mitów związanych z Orfeuszem, poetą(gdy jego żona Eurydyka zmarła poszedł po nią do Hadesu), oddawno mu cześć, uznawano za proroka znającego sposób unikniecia ponurego Hadesu i osiągniecie krainy błogosławionych

-odróżniali się odmiennym stylem życia i obrzędami

-ważna rola w teologii Zagreus-syn Persefony i Zeusa- I Dionizos(jak chciał mu przkazać władze, został poćwiartowany i zjedzony przez tytanów z polecenia Hery. Zeus przywrócił mu zyciae, Serce dał połknąć Semeli- poczty został II Dionizos.)- wykorzystywali to przy wtajemniczeniach

PITAGORAS

-twórca mistyczno-racjonalistycznego nurtu religijnego, tworzyli Związek Pitagorejski

-celem człowieka doskonalenie się przez zdobywanie wiedzy, asceze, samoumartwienie.Też poprzez matematyke.

ORGANIZAJCA

Centrum życia religijnego-SANKTUARIUM

-w epoce mykeńskiej dominowały sanktuaria wiejskie w postaci temenosów(Amyklaj) lub jaskiń ( Grota Pana koło Maratonu)-

-temenos- to świety okrąg pod gołym niebem, odgrodzony od pozostałego terytorium. W jego obrębie kamienny ołtarz, źródło lub stumyk. Wspominane już w Iliadzie

-świątynie traktowano jako mieszkanie boga a nie miejsce wykonywania czynności obrzędowych.

Światynia typowa składała się z ;

- głowne pomieszczenie-naos

-przedsionka-pronaos

-po bokach i z przodu ustawiano 1 lub więcej rzędów kolumn

Demonstracja swojego bogactwa i siły-wznoszono monumentalne budowle. Największe światynie;

-Artemizjon, Herajon, Parteon, Olimpjejon

Centa religijne i charakterze ogólnogreckim;

-Olimpia, Dodona, Delfy, Eleuzis, Delos,Argos

Specyficzny rodzaj instytucji religijnej- amfiktionie.

W Grecji nie istniał w zasadzie odrębny stan kapłański.,

Kazdy obywatel mógł pełnić funkcje relig w imieniu swojej rodziny, a w imieniu państwa wykonywał to urzędnik.

IX-VIII-pojawienie się samodzielnych budowli sakraknych- funkcja kapłana

-na rok wybierany, bez przygotowania, nie zminiał sposobu zycia

-byli tylko reprezentantami pewnej gr wiernych- w ich mieniu modły, kierowali ofiarami i zarządzali majątkiem

-pózniej uważani za urzędników państwowych

-mieszkali przy światyn, żyli z ofiar-kontolowani i rozliczani przez polis

-w niektóryc światyniach była niezbędna głębsza znajomość sakrum-np świątyni Demeter w Eleuzis

-kapłani charyzmatyczni- wędrowny tryb życia, dokonujący oczyszczeń i wtajemniczeń,tworzący koncecje religijne( Empedokles)

WIESZCZKOWIE-

RZYM

Wierzenia indoeuropejskich plemion italskich miały wpływ na ukształtowanie się religii rzymskiej. Pojawiły się na Półwyspie Apenińskim w II tys. p.n.e. Wpływ miały także wierzenia Etrusków i Greków.

- poł. III w. p.n.e. ekspansja Rzymu-zjednoczenie całej Italii i ujednolicenie tych wierzeń;

- istnienie rel. Rz. można umieścić pomiędzy dwiema datami:

-753r. p.n.e.- rytualne założenie osady na Palatynie, czyli późniejszego Rzymu;

-392r. – dekret cesarza Teodozjusza o przyjęciu chrześcijaństwa i zakaz kultów pogańskich;

- wyróżnia się 3 podst. okresy w dziejach rel. Rz. :

1)królestwa (od założenia miasta do 508/505 r. p.n.e.);

2) republiki (od 508/505 do 27 r. p.n.e.);

3) cesarstwa (od 27r. p.n.e.);

-Rzymianie nie stworzyli rozbudowanej doktryny religijnej w odróżnieniu od Egipcjan, jednak mieli rozwiniętą sferę kultową oraz system kapłański.

-rel. Rz. miała charakter obywatelski. Tylko obywatele Rzymu mieli prawo i obowiązek uczestniczenia w rytuałach. Określa się to terminem sacra publica – kult publiczny;

-kult prywatny – sacra privata – wiadomo o nim mało, państwo miało na niego ograniczony wpływ. Każdy ród (gens) posiadał swój prywatny kult.

- religia Rzymska należy do religii: naturalnych (niezłożonych), martwych, politeistycznych i narodowych.

Doktryna

Teologia:

Antropologia:

Kosmologia:

Kult:

Święta stałe:

Święta ruchome:

Święta okolicznościowe supplicationes:

Orgnizacja:

cztery najważniejsze kolegia kapłańskie: Collegia maiora (kolegia większe): kolegium pontyfików – czołowe kolegium, przewodniczył mu kapłan najwyższy (pontifex Maximus) ( składało się z 3 później 6, 9 , 16 pontyfików + król ofiarniczy + 15 flaminów. Wśród flamingów było 3 tzn . flamines maiores (kapłani więksi: Jowisza, Marsa i Kwirynusa) oraz 12 mniejszych (flamines minores);

pierwotnie wróżono z lotu ptaków drapieżnych, zwracano uwagę na krzyk, później chodowano kury i wróżono z tego jak jedzą, jeśli chciwie – dobry znak,

C E L T O W I E

(opracowanie z. książki K.Banka)

INFO WSTĘPNE:

DOKTRYNA:

T E O L O G I A:

RHIANNON – żona i równocześnie matka Luga, walijska pani podziemi, utożsamiana niekiedy z Eponą.

a) panteon Celtów zachodnich – wyspiarskich (Brytania, Irlandia):

W mitach irlandzkich występują 2 generacje bóstw:

  1. starsza – „Fomóraig” / „Fomóiri” – związana z mitycznymi przodkami Celtów Irlandzkich zwanych Fir Bolg – ludzie Bolg.
    Były to uosobienia twórczych sił przyrody, później – demony ciemności, podziemia, uosobienia zła, nieszczęść i chorób. Podobno byli to najstarsi mieszkańcy Irlandii.
    Przedstawiani jako półludzie–półpotwory, z 1 ręką, 1 nogą i 3 rzędami zębów.

    Balor („błyszczący”) – ich przywódca, niszczył wszystko 1 okiem
    Elatha – bóg wiedzy, jego dzieci: Bres („piękny”) i Ogma (bóg poezji, myśliciel, wynalazca sakralnego pisma Ogam).
    Tethra – bóg łącząny z morzem i podziemiami
    Net + żona Nemhain – bóstwa wojny.
    Bogowie tej generacji wywołali wojnę z bogami drugiej grupy i zostali pokonani w 2 bitwach na Mag Tured („równina słupa”) – pn-zach Irlandia.

  2. młodsza – to róg Tuatha De Dannan („Plemię Boga Danu”). Przyprowadzeni przez druidów na wyspę, z innego świata – leżącego na północy. Pokonali rolniczy lud Fir Bolg i demony. Mieli cechy boskie, btyli biegli w magii i rzemiośle,

    Danu – ich przywódczyni i matka, Bogini-Matka, symbol płodności i obfitości, ale i zniszczenia, nędzy, śmierci. Jej odpowiednik w mitologii walijskiej: Don (siostra boga magii i prawa – Matha) uosobienie żyzności przyrody, występowała również jako bóstwo męskie.

    Dagda – „Dobry Bóg”, ojciec bogów, zwany też „Ojcem Wielu” lub „Cera” – Stwórca. Jako bóg najwyższej Mądrości zwany też Ruadh Rofhessa (Potężny Pan o Wielkiej Wiedzy). Bóg obfitości i wojny, patron druidów i rolnictwa. Przedstawiany: jako brodaty mężczyzna trzymający magiczny kocioł olla (wiecznej obfitości) i młot/topór lub siekierę do uśmiercania ludzi gdy nadszedł ich czas. Posiadał też magiczną laskę – 1 jej koniec uśmiercał, drugi ożywiał.

Oegnus (Aongus) – syn Dagdy, zdetronizował go (!). Bóg urodzaju i wszystkiego, co rośnie.

Brigit – jedna z najstarszych, o różnych formach tego imienia. Córka Dagdy i możliwe, że też matką „3 bogów wiedzy”: Briana, Iuchaira i Iucharbaira.
Opiekunka wiedzy, wróżb, kowalstwa, poezji, bogini urodzaju, lecznictwa i świętego ognia (w jej świątyniach płonął Wieczny Ogień). Patronka rolnictwa i zwierząt domowych. Brigit miała 2 siostry o tym samym imieniu – boginie medycyny i kowalstwa. Razem: 3 Brigity ~ 3 matki czczone w Galii zach.
Jej Kult: świątynia w Kildare – szkoła kapłanek. Przedstawiana: z 2 wołami i knurem, czasem w postaci ptaka z ludzką głową. Święto: „Oimelg” lub „Imbolg” w Irlandii – święto Oczyszczenia, obchodzone 1 lutego (ich 1 dzień wiosny). W Szkocji w wigilię tego święta palono kukłę Brigit, co miało zapewnić urodzaj. Jej kult przetrwał b.długo, przeszedł w kult św. Brygidy z Kildare.

Donn – irlandzki bóg śmierci, z siedzibą na wyspie Teach Duinn (Dom Donna). Zapraszał tam wszystkich zmarłych.

Arawn – walijski bóg zaświatów zwanych Annwn lub Annfwn i wyobrażanych albo jako ponura kraina albo jako pełna piękna i spokoju rajska wyspa.

Goibniu – (irl. gabha – kowal), wnuk bogini Danu. Należał do triady bogów rzemieślników. Był bogiem kowalstwa, (wytwarzał oręż bogom, np. włócznie), przygotowywał boskie uczty i posiadał zdolności lecznicze, magiczne i wiedzę tajemną. Nauczył ludzi obróbki żelaza i garncarstwa. Patron też rolnictwa i rybołówstwa, opiekun cudownej Szarej Krowy i jej boskiego mleka dającego wieczną młodość (przywiózł ją z Indii bóg morza). Jego imię w Walii: Gofannon, był identyfikowany z rzymskim Wulkanem.

Reszta triady bogów rzemieślników:

Creidne - syn Luga, zajmował się kotlarstwem i metalurgią. Robił okucia tarcz i rękojeści mieczy. Czczony gł. przez giserów i złotników.

Luchtaine – wnuk bogini Danu, irlandzki odpowiednik galijskiego Esusa. Cieśla, drwal, patron rzemiosła z drewna. Okuwał drewniane tarcze i robił drzewce do oszczepów.


Bóstwa wojny = boginie (cecha specyficzna panteonu irlandzkiego!). Triada:

Badb – („Wrona, Kruk”) – pod postaciami tych ptaków też się ukazywała, bogini pola bitwy. Najczęściej to postać negatywna.
Mórrigan – („Wielka Królowa, Królowa widm”) – bóstwo pola walki i rycerzy, jej przybycie oznaczało nieszczęście, krążyła jako kruk nad walką. Spotykano ją też nad brzegiem rzeki jako „praczkę u brodu” piorącą zakrwawiony strój wojownika, który miał polec w walce.
Nemhain – („Szał, Panika”) czasem utożsamiana z Badb czy Mórrigan.

+ czasami też: Macha

Boginie te nie stosowały broni męskiej (włocznia, oszczep), ale CZARY i broń PSYCHOLOGICZNĄ (zastraszenie), krzyk śmierci itp.
---

Brân – walijski bóg-olbrzym o ogromnej sile fizycznej. Syn Llyra, brat Branwen i Manawyddana. Król Brytanii i bohater 2 gałęzi Mabinogionu. Przydomek: „Błogosławiony” / „Syn Morza”. Jego żona była wróżka Tand. U Celtów wyspiarskich był władcą Oceanu i raju. Przebywał na wyspie Man. Miał magiczne zdolności tworzenia ułudy. Jeździł 2-kołowym wozem zaprzężonym w fale-rumaki. Wiązano z nim wiarę w powtórne narodziny.

b) panteon Celtów wschodnich – kontynentalnych (np. Galia, Niemcy, Austria):

1.TARANIS (Grom) (lub Taranucnus)
atrybuty: piorun, koło, spirala

2.ESUS (Dobry) bóg – drwal, opiekun
lasów i płodności, przedst. jako DZIK
Jako drwal ścinający drzewo (symbol
odradzającego się życia) widnieje
na ołtarzu celtyckim odkrytym pod
Notre Dame w Paryżu.
Wg Cezara- zajmował się też wojną.
Ślubowano mu złożyć w ofierze wszystkie GŁ. TRIADA!
zdobycze wojenne, spalano je np. na
wzgórzach, przy źródłach itp.

3.TEUTATES (Cały lud) bóg hippomorficzny,
męski odpowiednik Epony,
przedstawiany na monetach wsch-celtyckich, ofiary dla niego
zanurzano głową w kotle z wodą

(Wg Cezara: najważniejszy był „Merkury” [prawdop. Teutates]– ma najwięcej wizerunków, wynalazca wszelkich umiejętności, przewodnich na drogach i w podróży, wpływa na transakcje handlowe/zyski

Po nim dopiero są: Apollon [Belenos], Mars [Esus], Jowisz [Taranie] i Minewra [?].)

Inni Bogowie:

Cernunnos (Kernunnos) – „Rogaty”, podobny do Lugosa, panował nad światem żywych i umarłych i nad bóstwami niższej rangi, Również: bóg urodzaju, pasterzy i zwierząt. Atrybuty: rogi jelenia, wąż, torques – złota otwarta o broża/naszyjnik, przedstawiany pozycji lotosu, czasem z podniesioną ręką.
Ma wiele różnych wizerunków, na słupie (sypie zwierzętom ziarno/monety, towarzyszy mu ukośny krzyć – symbol słoneczny), na srebrnym kultowym kotle z Gundestrup (gdzie przewodzi innym bogom), na kamiennych ołtarzach, monetach, płaskorzeźbach, czasem w towarzystwie kobiety z rogiem obfitości.

Centrum jego kultu: świątynia w Lutetii = polityczn. i rel. Centrum Parisiów, późniejszy Paryż

Smertullos (Smertius) – bóg śmierci i płodności. Przedstawiany z maczugą służącą do walki z wężami.

Rosmerta – żona Smertullosa, bogini śmierci i zniszczenia, a zarazem płodności i obfitości. Być może była lokalnym wcieleniem Epony. Przy wizerunku jej i jej męża widnieją emblematy barana (ideogram ognia) i koguta (ptak słoneczny).

Belenos – „błyszczący” / „najjaśniejszy” , bóg słońca, utożsamiany z Lugiem lub z Grannosem. Wg Rzymian – z Apollem. Przedstawiany w formie koła, później: mężczyznę z kołem (symbol Słońca). Był też opiekunek dzieci, chorych, szpitali, lekarzy i gorących źródeł (leczniczych). Był gł. bogiem w Noricum i Akwilei. W wigilię 1 maja ku jego czci obchodzono w Irlandii święto BELTAINE (ogniska). Jeszcze w IV w. w Burdigali (Bordeaux) istniała jego świątynia.

Belisama – „najjaśniejsza”, partnerka Belenosa.

Borvo (Bormo) – jedno z gł. bóstw gorących źródeł o cechach zbliżonych do Belenosa. Chronił przed chorobami, jego sanktuarium znajdowało się przy gorących źródłach w dziś. Francji (wtedy nazwa miejscowości oznaczała: wody [boga] Borvo). Utożsamiany z greckim Apollonem

Silvanus – opiekun rolnictwa, strażnik lasów, związany też ze światem zmarłych. Jeog kult gł. w Lagwedocji, Belgii, Luksemburgu

Grannus – (grena – „gorąco”) bóg Słońca, opiekun gorących źródeł (szczeg. leczniczych), patron medycyny. Prawie tożsamy z Belenosem. Identyfikowany z Apollonem delfickim. Jego kult: dziś. Pd-zach Niemcy i Szkocja.

Greine – żeński odpowiednik Grannusa i zarazem jego partnerka

Sirona – inna partnerka Grannusa, opiekunka źródeł (leczniczych)

Sucellus – pan świata podziemnego, przedstawiany z młotem. Czczony na ziemiach plemienia Eduów. Jego towarzyszka: Nantosuelta – bogini ziemi.

Ważne BÓSTWA ŻEŃSKIE:

Epona – („Boska Klacz”) bogini urodzaju, płodności, władczyni świata podziemnego, opiekunka dusz zmarłych. Atrybuty: koń, róg obfitości, jabłko i dziecko.

Przedstawiana jako kobieta na koniu.
Pozostałością jej święta (gdy jadło się np. gęsie jaja – symbol odnowy) jest w Walii - marillwyd – noszenie końskiej maski lub czaszki na kiju / zimą lub wiosną.
Jej kult b.popularny był u Eduów (dziś: Burgundia), w Prowansji i Nadreni. Jej lokalną odmianą na terenie dziś. Holandii była Nehalennia („ta której imienia nie należy wymawiać”) – ze świątynią w Walcheren.

* Często bóstwa żeńskie występowały w formie TRIADY (macierzyństwo, urodzaj, dostatek). Znana galijska grupa:

Mathair (Metres/Matrony) – przedstawiane jako siedzące trzymające na łonie owoce i róg obfitości, Ew. karmią dziecko. Ich wizerunki znamy z Dervo k. Mediolanu, z Nimes, z Mersen k. Maastrichtu i z Yorku.

A N T R O P O L O G I A :

Oczekujące na nowe wcielenie dusze mogły przybywać na ziemię podczas większych świąt, tam gdzie je obchodzono i nawiązywały kontakt z żywymi. SIDHY – stare groby na wzgórzach i kurhany otwierały się i dusze te mogły ucztować z żywymi członkami klanu.

RAJSKA WYSPA na zachodnim Oceanie o nazwach:

Była to kraina wszelkich dóbr, obfitości (np. szynki na drzewach :D:D serio!), pieśni, tańce pięknych dziewcząt itp

Sposoby dostania się tam:

  1. zmarły (lub żywi bohaterowie) musiał popłynąć statkiem, często pod przewodnictwem boga Manannán.

  2. wtajemniczenie – zjedzenie owoców Jarzębiny Wiedzy i Natchnienia. Stosowane przez druidów i fildów.

Mieszkały tam: bóstwa i duchy zmarłych królów i bohaterów.

Pobyt tam był przejściowy – dusza oczekiwała tam na kolejne wcielenie (=powrót na ziemię).

Inne zaświaty:

PAŁACE WRÓŻEK dla dusz wybranych śmiertelników, wg Celtów Irlandzkich – znajdowały się w okolicy rzeki Boyne.

„czcić bogów, nie czynić złego i zachowywać się mężnie”. – gdy się tak nie żyje, mogą spotkać człowieka liczne nieszczęścia.

K O S M O L O G I A:

  1. kraina zaświatów (należąca do bogów) – mityczne wyspy zachodniego Oceanu, nazywane Avallon („wyspa jabłoni” – na środku Równika Rozkoszy miała rosnąć cudowna jabłoń z jabłkami dającymi wieczną młodość). To miejsce dla bogów, herosów i pięknych czarodziejek, kraj wiecznego szczęścia i beztroski, bez chorób i śmierci. Cały rok kwitną jabłonie, mieszkańcy są wiecznie młodzi, ucztują, robią turnieje, muzykują w towarzystwie młodych kobiet. (patrz też: antropologia-zaświaty )

W Irlandii to siedziba boga śmierci (Donn) – na wyspie Teach Duinn – „Dom Donna”. Zapraszał on tam wszystkich zmarłych.

  1. ziemia

  2. wody

Ziemia i woda to pewne potęgi:

woda – pierwiastek żeński i symbol życia. Wszystkie święte rzeki Irlandii czerpały wodę z cudownego pozaziemskiego świętego źródła (Well of Segais)

ziemia – bogini i matka ludzi, przez stały kontakt z nią powstało wiele świętych miejsc

Przejście do podziemnej krainy duchów stanowiły je stare groby (sidhy) i cmentarzyska lub jaskinie.

Podział historyczny na 5 prowincji miał swe odwzorowanie w postrzeganiu pewnych aspektów rzeczywistości. I tak:

Strona prawa – DOBRA, lewa – ZŁA

Używali tego do organizacji przestrzeni sakralnej, świątyń i obrzędów:

Stawano twarzą do wsch słońca i wtedy to co mieli po lewej ręce (pn) uważano za złą stronę świata, a to co po prawej (Pd) dobrą.

Przy okrążaniu jakiegoś miejsca (zwykle 3x) robiono to od lewej do prawej. Odwrotny kierunek miał dawać negatywne skutki.

KULT

Ofiara z ludzi była tak ważna, że składano ją zazwyczaj tylko najważniejszym bogom: Triadzie Taranis-Esus-Teutates i Danu.

To b. istotne miejsca do czynności kultowych. Z niektórych gatunków drzew wróżono lub wytwarzano różdżki.
Najświętsze drzewa:

- DĄB i rosnąca na nim JEMIOŁA

- Jabłoń – symbol urodzaju i obfitości.

- drzewo klanowe – (dąb, cis lub jabłoń) otoczone wielkim szacunkiem, rosło na cairn, czyli kamiennym kurhanie stanowiącym sanktuarium rodowe.

a 5 m-cy tylko 29 dni (niepomyślne m-ce)

Celtowie stosowali amulety, fetysze, do obrony przed złymi mocami i chorobami. Magiczne właściwości miały kamienie półszlachetne (agat, steatyt, nefryt) i bursztyn (=moc uzdrawiająca).

ORGANIZACJA

1.druidzi, 2.fildowie (w Irlandii, w Galii: vates – prorocy), 3.bardowie

Zostanie jednym z nich:

wymagało przejścia specjalnego szkolenia. Zdobywając kolejne stopnie (od barda do druida) otrzymywało się gałązki z dzwonkami (brązową srebrną złotą) o magicznych właściwościach

  1. DRUIDZI:

obok arystokracji – najważniejsi w plemieniu. Wg Cezara druidzi z Brytanii do Galii.

W Irlandii druid(k)ami mogły być KOBIETY.

Funkcje:

Kapłanów, mędrców, teologów, wróżbiarzy, czarowników, nauczycieli, medyków, sędziów, pośredników między niebem, a ziemią oraz DORADCÓW króli.
Główna rola w czynnościach kultowych, składanie ofiar publicznych i prywatnych, wyjaśnianie zagadnień religijnych. Podsum. = elita intelektualna

Umiejętności/prawa:

Wierzono w ich nadludzki umiejętności (np. kontrolowanie pogody, wskrzeszanie itp).

Irlandzcy druidzi umieli zapadać w trans – związane to z obrzędem wyboru nowego króla w Tarze, gdy druid jadł mięso byka ofiarniczego, zasypiał, a po przebudzeniu podejmował decyzję. (ale mi to trans…)

Posiadali prawo geasa/geis = zakazów lub nakazów narzucanych na ludzi. Pogwałcenie tego prawa ściągało zemstę sił nadprzyrodzonych.

Dodatkowo: znali przekleństwa, zaklęcia, błogosławieństwa, mogli ingerować w sprawy boskie.

Nie musieli płacić podatków, pełnić służby wojskowej, ale mogli pomagać w walce np. zaklęciami.

Organizacja i nauka:

Zorganizowani w bractwa posiadające kilka stopni wtajemniczenia.
Na ich czele: 1 przywódca (galijskie „gutuater”, irl. „righ druadh”) o największym prestiżu. Po jego śmierci wybiera się nowego - o największym poważaniu/zasługach lub w przypadku sporu - losuje się (ewentualnie kandydaci walczą).
Niezbędną wiedzę zdobywali w spec. szkołach (często przy ośrodkach kultowych, nemetonach – św. polanach lub przy drunemetonach – św. gajach druidów lub św. dąbrów).

Uczenie się trwało wiele lat (ok. 20). Uczono się na pamięć! Brak tekstów pisanych, by zachować tajemnice i szkolić umysł. (czyli robili to, co my musimy zrobić z książką banka na egzamin^^).

Nauki m.in.: astrologia, historia, geografia, etyka, teologia, meteorologia, prowadzenie kalendarza.
Prawdopodobnie to oni wymyslili pismo ogam.

Raz do roku druidzi zbierali się w 1 „poświęconym miejscu dla sądów” (w kraju Karnutów) by rozstrzygać sprawy sporne, decydować o dobrych dniach na walki, śluby, żniwa, ofiary itp. Te międzyplemienne stowarzyszenia druidów były b.ważne dla spraw politycznych, społecznych i religijnych Celtów, zwłaszcza w okresie II w pne – II w ne

Wygląd/atrybuty:

Białe szaty + złota lub brązowa opaska na czole + laska + złota gałązka z dzwonkiem.

Symbol: święty dzik ścięty siekierą [?!] i biały dzik. Kolor: czerwony (kolor wtajemniczenia)

Źródła wiedzy o nich:

Więcej wiemy o druidach irlandzkich – z licznych tekstów średniowiecznych niż o druidach francuskich – z tekstów zewnętrznych, greckich i rzymskich i wykopalisk.

Znani/sławni:

Zapewne mityczny Cathbad – nauczyciel w szkole wojowników, bohater eposów oraz druidzi- pustelniczki w Kildare

  1. FILDOWIE (w Irlandii, w Galii: VATES – PROROCY)
    Inaczej: bractwo euhagenów

Funkcje:

Wróżenie, badanie przyrody, składanie ofiar (oprócz ofiar z ludzi, którymi zajmowali się tylko druidzi), magia, nauczanie.

Umiejętności:

Rzucanie zaklęć (klątw), wywoływanie duchów, wskrzeszanie zmarłych za pomocą śpiewu

Organizacja:

W V wieku w Irlandii wraz z rozpoczęciem chrystianizacji ich pozycja umocniła się, stworzyli silną zamkniętą grupę o 7-stopniowej hierarchii i DZIEDZICZNYM członkostwie.

Edukacja:

Cykl trwał 12 lat. Od 4 stopnia wtajemniczenia fild mógł nosić magiczną różdżkę (symbol gałązki z grzewa wiedzy).
Naczelny fild: - irl. ardollamh.

Stosunek do innych warstw:

Początkowo druidzi dominowali nad nimi, cieszyli się wyższym prestiżem, udzielali im zgód na składanie ofiar lub wróżenie, jednak koniec końców to fildowie przetrwali najdłużej i wybili się na czołówkę wartw ok. VI w)

  1. BARDOWIE
    Poeci, pieśniarze

Funkcje:

Pilnowali i przechowywali dziedzictwo historyczne Celtów w postaci POEZJI
+ zagrzewali wojsko do boju podczas bitwy

Edukacja:

Krócej niż druidów. Śpiewając – improwizowali lub wykonywali utwory stworzone przez druidów lub fildów. Gł tematy: bohaterskie czyny herosów, króli

Instrument: harfa o 3 strunach (1-struna: śmiechu i młodości, 2-struna: jęku i starości, 3-struna: snu i śmierci)
Sławni/znani:

Bard walijski Myrddin (późniejszy Merlin z opowieści arturiańskich) i szkocki Lailoken – jasnowidz.
(No i oczywiście Jaskier z Wiedźmina :P)

Posiadały moc magiczną: sprowadzały choroby, burze, uzdrawiały + przepowiadały przyszłość. Możliwe, że na podstawie krwi jeńców mogły wywróżyć wynik bitwy.

Oparte na obserwacji lotu ptaków, badaniu wnętrzności zwierząt ofiarnych, obserwacji krwi ściekającej z gardeł ofiar ludzkich. W Irlandii: fildzi po zjedzeniu specyficznej potrawy zasypiali, a po przebudzeniu ogłaszali sen jako wróżba objaśniająca przyszłość

Często poświęcone danym bóstwom. Zazwyczaj miały kształt świętego kręgu, głównie na wyżynach, otoczone rowem i wałem kamiennym lub ziemnym. Wejścia gł. od strony wsch.
W Galii gł. w lasach (dru-nemeton). Początkowo obrzędy odbywały się pod gołym niebem. W sanktuariach wnoszono drewniane słupy lub z grubsza ociosane wizerunki bogów. Np. koło dzisiejszej Marsylii.

Pierwsze pojawiają się w III-II w pne (np. w dziś. Paryżu, pod katedrą Notre Dame lub pod bazyliką Sacré-ceur). W Niemczech odkopano prostokątny budynek 10,5x11m, ale były też owalne/okrągłe.

To np. kamienne aleje, kręgi kamienne, cromlechy (wielkie koła pionowo ustawionych głazów) i pojedyncze menhiry. Znane Stonehenge (koło Salisbury) oraz Avebury (k.Malborough) zostały wzniesione w epoce neolitu, ale Celtowie używali ich do celów sakralnych. Dotknięcie menhiru mogło spowodować zajście w ciążę lub leczyć z chorób, składano przy nich przysięgi narzeczeńskie oraz kładziono niemowlęta by stały się pełnoprawnymi członkami rodu. Słynny Kamień Przeznaczenia w Temuir – kamień płodności i „pępek świata” krzyczał gdy zasiadał na nim prawowity król Irlandii i mógł też ocenić czy siadająca na nim kobieta jest godna być matką.

W Galii – na terenie plemienia Karnutów, wraz z sanktuarium druidycznym. Miejsce zebrań druidów w calach odbycia sądów i przechowywalnia znaków bojowych na które przysięgano

Sanktuarium Źródeł Sekwany – na terenia plemienia Eduów, pielgrzymowano tam, by modlić się o uzdrowienie. Znaleziono tam ok. 200 drewnianych rzeźb kultowych, a z dna jeziora wydobyto wiele drewnianych odwzorowań części ludzkiego ciała

Anglesey – (wyspa Mona), gł centrum druidyczne Celtów zachodnich

Polska – za celtyckie sanktuaria uważa się te na górze Ślęży k. Wrocławia oraz na Łysej Górze (Góry Świętokrzyskie)

W niektórych sanktuariach znaleziono przybite do słupów czaszki = dowód na ofiary z ludzi i kult czaszek. Były tam też ołtarze na ofiary

Poszczególne rody-klany mogły mieć własne centra kultowe. Mogły być nimi już wspomniane kurhany kamienne lub sidhy-groby. Zazwyczaj były pod gołym niebem, otoczone jakimś niskim kamiennym murkiem lub wałem, a w środku było święte źródełko, św. ognisko, św. drzewo rodu (usychając zapowiadało śmierć członka rodu), menhir, skrzynia ze ściętymi głowami i kocioł obfitości.

Germanowie

- północni Normanowie: pozostali na starych terenach,

- zachodni: tereny Renu i górnego Dunaju - Ingwenowie, Istweonowie, Erminonowie,

- wschodni: tereny nadczarnomorskie, Goci, Gepidowie, Wandalowie, Rugowie.

DOKTRYNA

POZA ASGARDEM

WANOWIE

ANTROPOLOGIA

Kosmologia

Kult

Organizacja

Słowianie

Religię Słowian możemy odtworzyć przy pomocy drobnych wzmianek u średniowiecznych autorów. Niestety w owych czasach wierzenia te znajdują się w stadium schyłkowym, a źródła- najczęściej- są tendencyjne i nieżyczliwe.

Wierzenia Słowian Wschodnich i Zachodnich różniły się między sobą. Najbardziej rozwinęli się Zachodni, dzięki oporowi tamtejszych federacji plemion słowiańskich.

DOKTRYNA

Aspekt doktrynalny był u Słowian słabo rozwinięty. Obecnie jest on najtrudniejszy do odtworzenia. Wyobrażenia bogów były proste i zapewne pozbawione warstwy mitycznej.

TEOLOGIA

Początkowo Słowianie używali wspólnego dla wszystkich Indoeuropejczyków terminu oznaczającego personifikowane niebo, które w języku łaciński m przetrwało jako deus. Jednak w drugiej połowie I tys p.n.e przejęli pod wpływem ludów irańskich nowy termin bóg oznaczający początkowo „bogactwo szczęście” później -jego dawcę.

Z bóstw ogólnosłowiańskich uważa się najczęściej Swarożyca i Peruna, a także Dadźboga/Dażboga i Wołosa/Welesa.

Swarożyca wspominają źródła wschodnie jak i zachodnie. Być może jego imię oznacza” Syn Swaroga” co świadczyć może o istnieniu takiego boga chodź są też zwolennicy tezy iż jest to tylko i wyłącznie zdrobnienie od tegoż imienia.

Perun znany jest tylko ze źródeł ruskich ale uważany jest za bóstwo ogólnosłowiańskie. By on bogiem burzy, pioruna, deszczu, wojny, ale także opiekunem rycerzy i gwarantem przysiąg. Poświęcane mu były święte gaje dębowe i szczyty gór. Przy współdziałaniu z Welesem stworzył świat.

Wołos/Weles również zaliczany jest do bóstw ogólnosłowiańskich chociaż czczony był głownie przez Słowian wschodnich jako jeden z trzech wielkich bogów. Był bogiem pól, bydła domowego, pasterzy, oraz świata zmarłych i przysięgi. Główne centra jego kultu znajdowały się w Kijowie i Rostowie.

Dadźbog(połabski) Dażbóg (wschodniosłowiański) to bóg Słońca, być może syn Swaroga. Jego imię może oznaczać „ Dawcę Bogactwa”. Opiekował się władzą książęcą i ukrytym w ziemi bogactwem oraz obrzędami weselnymi. Obecnie powątpiewa się czy taki bóg w ogóle występował w panteonie.

Do grupy bóstw wschodniosłowiańskich (ruskich) zalicza się: Strzyboga, Chorsa, Mokosz, Siema, Rgieła.

Strzybóg był prawdopodobnie bogiem wiatru. Bóg ten najprawdopodobniej opiekował się gospodarstwem i sprawami dotyczącymi rolnictwa.

Mokosz to bogini związana z kobietami oraz owcami. Poprzez łączenie jej z demonem Kiki-mora pojawia się też skojarzenie z ciemnością i miejscami wilgotnymi.

Bóstwa pomorskie

Świętowit był bogiem wieszczenia i szczęścia. Każdego roku w świątyni w Arkonie odbywało się święto dożynkowe, podczas którego składano bogu ofiary. Do kielicha trzymanego przez boga wlewano wino i na podstawie ubytku poznawano jaki będzie urodzaj. W sprawach wojennych wróżono z białego konia, którym Świętowit wyruszał na wyprawy wojenne.

Rugiewit/ Rujewit prawdopodobnie był bogiem wojny. Świadczyć o tym może posąg odnaleziony w świątyni, z siedmioma twarzami i siedmioma mieczami za pasem- ósmy trzymał w ręce. Być może stanowił również boską triadę księżycową, związaną z siedzibą władcy, wraz z Porenutem i Porewitem.

Jarowit bóg wojny czczony w Wołogoszczu. Znajdowała się tam świątynia ze złotą tarczą, która była poświęcona ów bogu. Traktowana była jako wróżba zwycięstwa. Uważa się również, że imienia Jarowit używano w zamian za to którego bano się wymawiać- Swarożyc lub Peru.

Trzygław bóg trzech królestw: nieba, ziemi i świata podziemnego- według kapłanów, którzy mogli się kierować sugestiami chrześcijan. Być może miał on inne imię, a Trzygław to tylko przydomek.

O kolejnych bóstwach Słowian Zachodnich wiemy znacznie mniej i są to badzo szczątkowe informacje.

Radogost/ Redigast współcześnie utożsamia się go ze Swarożycem.

Porewit bóg o pięciu głowach. Świątynia jego znajdowała się w Gradźcu, podobnie jak innego boga- Porenuta, który miał cztery twarze, a na piersi piątą.

Według duńskiego tekstu, opisującego zniszczenie Gradźca, czczono tam również: Rinvita, Turupita i Puruvita.

Czarnogłów, słowiański bóg czczony w Rugii w postaci drewnianego posągu z czarnego drzewa o twarzy okolonej srebrzystą brodą. Kolor czarny może świadczyć, iż należał on do sfery chtonicznej, ale przynosi też powodzenie w wyprawach wojennych.

Białobóg to słowiański bóg dobra.

U Słowian bardzo rozpowszechniona była również wiara w istoty niższego rzędu, czyli demony. Były to istoty człekokształtne mieszkające w gajach, strumieniach i zbiornikach wodnych, np. beregynie, kobiece demony wodne i leśne. Beregynie utożsamiano z rusałkami lub wiłami. Miało być ich 27. Rusałki to dusze dziewcząt zmarłych przed ślubem, a topielce i wodniki to dusze ludzi, którzy się utopili.

Dziwożony to demony przyrody, zamieszkujące brzegi wód, drzewa i lasy. Ich siedziba- jezioro Gopło i jaskinia nad Łopuszną. Miały one postać nagich kobiet o długich piersiach, którymi nocami prały bielizną lub zwabiały mężczyzn. Były niebezpieczne dla brzemiennych kobiet i młodych ludzi. Spotkać je można było w noce księżycowe. Utożsamiano je z boginkami, wiłami i rusałkami. Boginki to żeńskie demony przyrody o postaci młodych dziewcząt w białym stroju lub nagich z rozpuszczonymi włosami. Wykradały matką dzieci, bądź wabiły przechodniów doprowadzając do ich śmierci.

Biesy to złe duchy. Określano je jako licho, czort lub weles- w Polsce również: boruta. Straszyły wędrowców i mogły wcielać się w ludzi. Ponoć posiadały tajemną wiedzę na temat skarbów ukrytych w ziemi. Po przyjęciu chrześcijaństwa zaczęto utożsamiać je z diabłami.

Do demonów domowych należały przede wszystkim dusze zmarłych. Opiekowały się one dobytkiem i dbały o pomyślność. Na wschodzie mówiono na nie domowy, a na zachodzie- ubożęta.

Kwestia pochodzenia człowieka jest bardzo rzadko poruszana. W „Powieściach minionych” kapłani opowiadają, jak to Bóg mył się w łaźni i spocił się. Otarł się wiechciem i wyrzucił go z niebios na ziemię. Szatan spierał się z Bogiem który z nich ma zrobić z wiechcia człowieka. I tak to diabeł stworzył człowieka, a Bóg wetknął w niego duszę. Nie mamy jednak pewności na ile opowieść ta jest zgodna z przesłankami słowiańskimi.

Na temat eschatologii również wiemy niewiele. Według Thietmara, dla Słowian życie człowieka kończy się wraz z jego śmiercią. Jednak nie ulega wątpliwości, iż kult przodków występował. Świat pozagrobowy Słowianie określili terminami naw i raj. Prawdopodobnie wierzono, że dusza zmarłego, w postaci pszczoły lub ptaka, udaje się na granicą świata doczesnego, gdzie znajduje się rzeka, którą przepływa lub przechodzi po kładce. Życie pozagrobowe miało być podobne do ziemskiego. Zmarłym niesiono pomoc w postaci składanych darów. Zasługi moralne za życia miały wpływ na losy zmarłego.

Ciała zmarłych palono lub grzebano. Czasem sypano kopiec lub mały kurhan. Na pogrzebie urządzano uczty ze strawami, a później stypami(Polska) i karminami(Chorwacja) oraz popisowe walki i tańce. Do obrządku pogrzebowego należało również czuwanie przy zwłokach i opłakiwanie.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Opracowania na egzamin z RPE, 3. Celtowie, CELTOWIE
Opracowania na egzamin z RPE, 5. Słowianie, Religię Słowian możemy odtworzyć przy pomocy drobnych wz
Opracowania na egzamin z RPE, 4. Germanowie, Germanowie w starożytności zamieszkiwali północną Europ
Prawoznawstwo - opracowanie na egzamin, Prawoznawstwo
Fizyka opracowanie na egzamin, wersja 2
Opracowanie na egzamin z fizyki, semestr I(1)
ANTROPOLOGIA OPRACOWANIE NA EGZAMIN
Filozofia opracowanie na egzamin
MAŁE+GRUPY+ OPRACOWANIE NA EGZAMIN, socjologia
Metodologia wykłady - opracowanie na egzamin, studia różne, Opracowania
egz end, opracowania na egzamin obrone, Wstęp do nauki o państwie , prawie i polityce
Opracowanie na egzamin
opracowanie na egzamin inżynierski z przedmiotu inżynieria leśna
Mechanika gruntów opracowanie na egzamin

więcej podobnych podstron