ZACHOWEK

1. ZACHOWEK A REZERWA

   1. system rezerwy - system części obowiązkowej

      1. występuje w prawie francuskim

      2. spadkobiercy konieczni są powołani do spadku nawet wbrew woli spadkodawcy

      3. spadkodawca może swobodnie rozrządzić tylko częścią swego majątku - częścią rozrządzaną

      4. pozostała część spadku - część obowiązkowa - przypada mającym zdolność do dziedziczenia spadkobiercom koniecznym, wg zasad wynikających z porządku dziedziczenia ustawowego

   2. system zachowku

      1. występuje w prawie polskim

      2. jeżeli osoba uprawniona do zachowku nie jest powołana do spadku, ponieważ spadkodawca ustanowił innych spadkobierców, ma ona względem tych spadkobierców jedynie WIERZYTELNOŚĆ O ZAPŁATĘ ODPOWIEDNIEJ SUMY PIENIĘŻNEJ - nie jest powołana do spadku wbrew woli spadkodawcy

2. OSOBY UPRAWNIONE DO ZACHOWKU

   1. do zachowku uprawnieni są

      1. zstępni spadkodawcy (na równi traktuje się przysposobionych i ich zstępnych)

      2. małżonek

      3. rodzice spadkodawcy – jeżeli byliby powołani do spadku z ustawy = jeśli nie ma zstępnych

   2. wyłączenia – do zachowku nie są uprawnieni

      1. osoby, które traktowane są tak jakby nie dożyły otwarcia spadku

         1. osoby które zrzekły się dziedziczenia

         2. osoby, które zostały uznane za niegodne

         3. osoby, które odrzuciły spadek przypadający im z ustawy (jeśli odrzucą spadek który przypada im z mocy testamentu to nie tracą uprawnienia do zachowku)

      2. osoby, które zostały w testamencie pozbawione zachowku w drodze wydziedziczenia

      3. małżonek, który został wyłączony od dziedziczenia

   3. jeżeli zstępny spadkodawcy nie jest uprawniony do zachowku z którejkolwiek z wymienionych przyczyn, uprawnienie do zachowku przysługuje jego zstępnym (wyjątek: zrzeczenie się dziedziczenia)

3. WYSOKOŚĆ ZACHOWKU zależy od

   1. wielkości udziału spadkowego, który by uprawnionemu do zachowku przypadał przy dziedziczeniu ustawowym

      1. jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub jest zstępnym spadkodawcy, który jest małoletni – należy się mu 2/3 wartości udziału spadkowego, jaki by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym

      2. pozostałym uprawnionym do zachowku - należy się 1/2 wartości udziału spadkowego, jaki by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym

   2. wartości spadku

   3. wartości podlegających doliczeniu darowizn

4. USTALENIE WYSOKOŚCI ZACHOWKU – obliczenia te przeprowadza się oddzielnie dla każdego uprawnionego

   1. określa się ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczania zachowku

      1. określa się udział spadkowy jaki przypadałby uprawnionemu do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym, ale!!!

         1. uwzględnia się także:

            1. spadkobierców niegodnych

            2. spadkobierców, którzy spadek odrzucili

         2. nie uwzględnia się

            1. spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia

            2. spadkobierców, którzy zostali wydziedziczeni

      2. ten sposób udział mnoży się przez 2/3 albo ½

   2. określa się substrat zachowku - wyrażona w złotówkach suma, która obejmuje

      1. czystą wartość spadku

         1. wartość stanu czynnego spadku (praw należących do spadku wg stanu z chwili otwarcia spadku) - wartość stanu biernego spadku (wartość długów spadkowych, ale nie uwzględnia się długów wynikających z zapisów i poleceń i zachowku)

         2. czystą wartość spadku określa się wg cen z chwili orzekania o zachowku

      2. wartość pewnych darowizn dokonanych przez spadkodawcę

         1. dolicza się

            1. wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę na rzecz

               • spadkobierców

               • osób uprawnionych do zachowku

               • oraz innych osób

            2. środki zgromadzone na rachunku OFE – ½ ma przypadać osobom wskazanym przez zmarłego członka funduszu

            3. posiadacz rachunku bankowego może wskazać osoby na rzecz, których bank ma wypłacić kwotę na wypadek jego śmierci (ale nie wyższą niż 20-krotne miesięczne wynagrodzenie)

         2. nie dolicza się

            1. drobnych darowizn, zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach

            2. darowizn, które spełniają łącznie 2 przesłanki:

               • zostały dokonane na więcej niż 10 lat, przed otwarciem spadku

               • i zostały dokonane na rzecz osób nie będących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku

            3. przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się darowizn, które spadkodawca dokonał w czasie, kiedy nie miał zstępnych

               • chyba że darowizna została dokonana na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego

            4. przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się darowizn, które spadkodawca dokonał przed zawarciem z nim małżeństwa

         3. wartość przedmiotu darowizny oblicza się wg stanu z chwili jej dokonania, a wg cen z chwili orzekania o zachowku

         4. doliczanie darowizn ma charakter czysto rachunkowy

   3. mnoży się substrat zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczania zachowku iloczyn ten stanowi wysokość zachowku

5. ROSZCZENIE O ZACHOWEK

   1. jest to roszczenie uprawnionego do zachowku o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do uzupełnienia zachowku

   2. roszczenie to przysługuje jeżeli uprawniony do zachowku nie otrzymał równowartości należnego mu zachowku

      1. bądź w postaci dokonanej przez spadkodawcę darowizny – na zachowek zalicza się

         1. darowiznę dokonaną przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku

         2. jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy - także darowiznę dokonaną przez spadkodawcę na rzecz wstępnego uprawnionego do zachowku

         3. jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy - także poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, jeżeli koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku

      2. bądź w postaci powołania do spadku

      3. bądź w postaci zapisu

   3. zakres roszczenia

      1. zasada: roszczenie o zachowek przysługuje przeciw spadkobiercy testamentowemu, którego spadkodawca powołał do spadku pomijając uprawnionych do zachowku

      2. jeżeli cały spadek jest dziedziczony z mocy ustawy może się okazać że uprawnionym do zachowku przypada mniejszy udział spadkowy niż wynosi ich zachowek – roszczenie o zachowek może wtedy przysługiwać przeciw

         1. współspadkobiercy ustawowemu, uprawnionemu do zachowku, który otrzymał darowiznę doliczoną do spadku

         2. współspadkobiercy ustawowemu, nieuprawnionemu do zachowku, nawet gdy darowizny nie otrzymał

   4. odpowiedzialność

      1. zasada: zobowiązany do zapłaty zachowku odpowiada wg reguł dotyczących innych długów spadkowych

      2. wyjątki:

         1. OCHRONA SPADKOBIERCY UPRAWNIONEGO DO ZACHOWKU

            1. spadkobierca, który sam jest uprawniony do zachowku, odpowiada tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek

               • za zapisy i polecenia

               • za zachowki innych uprawnionych

            2. zasadę ograniczonej odpowiedzialności za zapisy i polecenia stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy uprawniony do zachowku jest zapisobiercą i zapis na jego rzecz został

               • obciążony dalszym zapisem lub poleceniem

               • albo uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu

         2. GDY SPADKOBIERCA ZOBOWIĄZANY DO ZAPŁATY ZACHOWKU ZOSTAŁ OBCIĄŻONY W ZAPISAMI LUB POLECENIAMI W TESTAMENCIE

            1. może żądać stosunkowego zmniejszenia zapisów i poleceń

               • zmniejszenie zapisów i poleceń następuje w stosunku do ich wartości, chyba że z treści testamentu wynika odmienna wola spadkodawcy

               • jeżeli przedmiotem zapisu jest

                 1. świadczenie podzielne – nie ma problemu przy zmniejszeniu zapisu

                 2. świadczenie niepodzielne - zapisobierca może żądać całkowitego wykonania zapisu, uiszczając odpowiednią sumę pieniężną

               • jeżeli zmniejszany jest zapis obciążony dalszym zapisem lub poleceniem, dalszy zapis lub polecenie też jest odpowiednio zmniejszany

            2. jeżeli zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku, zapis na jego rzecz może być zmniejszony tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek

            3. jeżeli spadkobierca zobowiązany do zapłaty zachowku sam jest uprawniony do zachowku, może on żądać zmniejszenia zapisów i poleceń w takim stopniu, ażeby pozostał mu jego własny zachowek

            4. uprawnienie do żądania zmniejszenia zapisów i poleceń

               • jest skuteczne w

                 1. stosunku między spadkobiercą a zapisobiercami

                 2. w stosunku między spadkobiercą a osobami uprawnionymi do żądania wykonania poleceń

               • nie daje uprawnionemu do zachowku roszczeń względem zapisobierców

   5. ZACHOWEK A DOKONANIE DAROWIZNY

      1. uprawnionemu do zachowku może przysługiwać roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku przeciwko osobie, która otrzymała darowiznę doliczoną do spadku,

      2. roszczenie to ma charakter pomocniczy (subsydiarny) - jest aktualne tylko wtedy, gdy uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy

      3. odpowiedzialność

         1. obdarowany odpowiada wobec uprawnionego do zachowku całym swoim majątkiem ale tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny

            1. wzbogacenie to określa się stosując odpowiednio przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu

            2. Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa,

               • jeżeli ten, kto korzyść uzyskał,

               • zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony,

               • chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.” (był w złej wierze – jest w złej wierze od chwili w której dowiedział się o roszczeniu uprawnionego)

         2. jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność jest ograniczona tylko do nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek

         3. jeżeli jest kilku obdarowanych

            1. obdarowany wcześniej odpowiada tylko wtedy gdy uprawniony nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później

         4. obdarowany może się zwolnić od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie uprawnionemu przedmiotu darowizny – facultas alternativa

   6. DZIEDZICZNOŚĆ ROSZCZENIA

      1. roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po 1. spadkodawcy – wyłom od zasady sukcesji uniwersalnej

   7. RZEDAWNIENIE

      1. roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się z upływem 3 lat

         1. gdy chodzi o roszczenie przeciwko spadkobiercy

            1. licząc od dnia ogłoszenia testamentu – gdy spadkodawca pozostawił testament

            2. licząc od dnia otwarcia spadku - gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu

         2. gdy chodzi o roszczenie przeciwko obdarowanemu – licząc od dnia otwarcia spadku

      2. uprawnienie spadkobiercy do żądania zmniejszenia zapisów i poleceń wygasa z upływem 3 lat licząc od dnia ogłoszenia testamentu

6. WYDZIEDZICZENIE - pozbawienie uprawnienia do zachowku

   1. przyczyny

      1. spadkodawca może pozbawić uprawnionego zachowku tylko w testamencie i tylko z przyczyn enumeratywnie wymienionych w ustawie

         1. uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z ZWS, np.

            1. przestępny tryb życia

            2. nadużywanie alkoholu

         2. uprawniony do zachowku dopuścił się względem spadkodawcy albo 1 z najbliższych mu osób

            1. umyślnego przestępstwa przeciwko

               • życiu

               • zdrowiu

               • lub wolności

            2. albo rażącej obrazy czci

         3. uprawniony do zachowku uporczywie niedopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych

      2. przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu

   2. skuteczność

      1. wydziedziczenie jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało dokonane w ważnym testamencie

      2. wydziedziczenie jest bezskuteczne

         1. w razie odwołania testamentu

         2. jeżeli w rzeczywistości nie istniała przyczyna, która stanowiła podstawę wydziedziczenia.

         3. jeżeli po sporządzeniu testamentu wydziedziczony zmienił swój sposób postępowania i przez czas dłuższy, aż do otwarcia spadku, zachowywał się nienagannie

   3. przebaczenie

      1. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył

      2. przebaczenie to za akt o cha­rakterze uczuciowym, polegający na puszczeniu w niepamięć doznanej krzyw­dy i odczutej urazy

      3. przebaczający musi mieć:

         1. dostateczne rozeznanie (musi znać przyczynę wydziedziczenia)

         2. wolę przebaczenia

      4. przebaczenie nie jest oświadczeniem woli więc nie wymaga

         1. świadomo­ści skutków prawnych ani zamiaru ich wywołania

         2. zdolności do czynności prawnych przebaczającego

   4. zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę