13. Zachowania prospołeczne: dlaczego pomagamy innym

Zachowanie prospołeczne: każde zachowanie ukierunkowane na niesienie korzyści
innej osobie

1.

Zjawisko obojętnego przechodnia

Im większa liczba świadków przygląda się krytycznemu zdarzeniu, tym
mniejsza jest szansa udzielenia pomocy

Obecność przynajmniej jeszcze jednego świadka sprzyja rozproszeniu
odpowiedzialności i uchylaniu się od przyjęcia osobistej odpowiedzialności

Niewiedza wielu – świadkowie jakiegoś, być może krytycznego, zdarzenia
stwierdzają, że nic się nie stało, na podstawie wzajemnego obserwowania
swojego braku reakcji.

• zanika, gdy sytuacja nabiera jednoznaczności i nie sposób zinterpretować jej

inaczej niż jako wypadek.

• pewne role społeczne hamują to zjawisko (np. rola lidera).
• wzrost kompetencji sprzyja udzielaniu pomocy.
• zanika, gdy świadkowie krytycznej sytuacji znają się przed jej wystąpieniem

bądź wiedzą, że będą mogli ze sobą porozmawiać po interwencji lub
przynajmniej przedyskutują szybko zdarzenie przed interwencją

2.

Dlaczego pomagamy innym

2.1.

Socjobiologia

• podstawowe założenia:

o

wiele naszych zachowań społecznych ma podłoże biologiczne

(wyposażenie genetyczne)

o

w toku ewolucji niektóre z tych zachowań były bardziej utrwalane niż inne i
stanowią część naszego genetycznego dziedzictwa (dobór naturalny, walka o byt,
przetrwają najsilniejsi)

• skrajne postacie socjobiologii sugerowały:

o

wszelkie nasze działania służą jedynie efektywnemu przenoszeniu genów

o

człowiek stanowi jedynie ciało umożliwiające przeniesienie genów

• skąd się biorą zachowania altruistyczne – reakcja na swych krewniaków,

ale również: norma wzajemności – założenie, że inni będą nas traktować w
ten sam sposób, w jaki my traktujemy ich (jeśli ja pomogę Tobie, Ty kiedyś
pomożesz mi)

2.2.

Wymiana społeczna

• podstawowe założenia:

o

zasada maksymalizacji zysków i minimalizacji kosztów najlepiej

wyjaśniają społeczne relacje

• altruizm, czyli dążenie do zapewnienia pomyślności drugiej osobie z

pominięciem własnego interesu – nie istnieje

ALE: Postępowanie w sytuacji kryzysowej silniej zależy od wielkości kosztów
udzielenia niż zaniechania pomocy.

• w ramach tego modelu nie da się wyjaśnić licznych przypadków pomocy

impulsywnej.

• w warunkach silnej empatii skłonność do pomagania jest jednakowo

niezależne od możliwości wycofania się z kontaktu z ofiarą

Zatem istnieją takie sytuacje, w których nawet przy niskich kosztach
zaniechania jedynym sposobem zredukowania napięcia jest poprawa stanu
ofiary – udzielenie pomocy

2.3.

Empatia i altruizm: pomoc bezinteresowna

• empatia – zdolność do postawienia siebie na miejscu drugiej osoby i

odbierania w podobny sposób zachodzących wydarzeń oraz odczuwania
podobnych emocji (np. radości i smutku)

• hipoteza empatii-altruizmu – empatia odczuwana względem drugiej osoby

skłania do udzielenia jej pomocy bez względu na konsekwencje podjętych
działań

2.4.

Różnice indywidualne

• efekt socjalizacji

o

zgubny wpływ nagród (efekty nadmiernego uzasadnienia) –

nagradzanie osoby, nie zachowania (jesteś wspaniała!!!)

o

pozytywne wzorce do naśladowania

• osobowość altruistyczna – osobowość, którą charakteryzuje tendencja do

udzielania pomocy innym osobom

• płeć jako determinanta zachowań prospołecznych (w zależności od

kontekstu społecznego!!!)

• wpływ samopoczucia na udzielanie pomocy

o

„czujesz się dobrze – czynisz dobrze” a „czujesz się źle – czynisz

dobrze”

Model pobudzenia – bilansu – obserwator waży:

koszty udzielenia

pomocy:

koszty zaniechania

pomocy:

zyski z pomagania:

zyski z zaniechania

pomocy:

•

czas

• samoobwinianie się

• podziw innych świadków • uniknięcie straty czasu

•

wysiłek

• negatywne reakcje
innych

• wzrost samooceny

• uniknięcie zagrożenia
ż

ycia

•

narażenie się na

niebezpieczeństwo,
bezpośrednie lub
odroczone

• perspektywa dalszych
kontaktów z ofiarą

• wzrost poczucia własnej
skuteczności

• uniknięcie wysiłku

•

dezaprobata

społeczna w wypadku
niewłaściwego skutku
interwencji

• empatyczne: własne
cierpienie z powodu
cierpienia ofiary, której się
nie pomogło

• uniknięcie
odpowiedzialności prawnej
za nieudzielenie pomocy

•

odstręczające cechy

ofiary

• silna zależność losów
ofiary od decyzji świadka

• rozgłos i sława

• nieangażowanie się w
relacje z ludźmi, którzy są
dla nas odpychający