Zachowania prospołeczne
Zachowania prospołeczne – każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści innej osobie
Typy zachowań prospołecznych:
Ofiarność – ma przynieść korzyść drugiej osobie, a nie zewnętrzną nagrodę dla pomagającego
Altruizm – działanie nakierowane wyłącznie na cudze dobro, a nie na wewnętrzną czy zewnętrzną nagrodę dla pomagającego
Cele działań prospołecznych
Pomaganie dla własnego dobra
Podwyższenie swojej pozycji społecznej i zdobycie aprobaty
Zarządzanie wizerunkiem własnej osoby (potwierdzanie go bądź poprawianie)
Radzenie sobie z własnymi nastojami i emocjami
Korzyści genetyczne i materialne
Pomoc odwzajemniona – pomaganie stanowiące rewanż za udzieloną wcześniej pomoc
Dostosowanie łączne – zdolność genów danej jednostki do przetrwania
Ludzie niekiedy pomagają, by zwiększyć swoje dostosowanie łączne (możliwość przetrwania własnych genów). Ten cel można osiągnąć za pomocą takich środków, jak pomaganie krewnym czy dzielenie się z osobami niespokrewnionymi, które prawdopodobnie się zrewanżują (pomoc odwzajemniona).
Ludzie są bardziej skłonni do udzielania pomocy innym, kiedy ich wczesne doświadczenia z dzieciństwa, podobieństwo i „swojskość” prowadzą ich do spostrzegania innych w kategoriach rodziny (genetycznego My).
Genetycy zachowania, którzy do określenia, ile spośród zachowań można przypisać dziedziczeniu a ile środowisku, posługują się takimi metodami, jak badania bliźniąt, zazwyczaj przekonują się, że zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe mają ważne znaczenie.
Aprobata i pozycja społeczna
Norma odpowiedzialności społecznej – obowiązująca w społeczeństwach zasada, że ludzie powinni pomagać tych, którzy potrzebują ich pomocy
Rozproszenie odpowiedzialności – skłonność każdego członka grupy do zmniejszania własnej odpowiedzialności za działanie poprzez przerzucenie odpowiedzialności na pozostałych członków grupy
Niewiedza wielu – zjawisko, które zachodzi, kiedy obserwatorzy sytuacji krytycznej starają się wyglądać na opanowanych i przekazują sobie nawzajem mylne sygnały, że nie ma potrzeby działać
Ponieważ pomaganie jest cenione w kulturze ludzkiej, ludzie mogą pomagać, by zdobyć prestiż i aprobatę społeczną.
Jednostki wykazujące dużą potrzebę aprobaty są bardziej skłonne do pomagania w sytuacjach publicznych.
Najbardziej podstawową normą dotyczącą pomagania jest norma odpowiedzialności społecznej, zgodnie z nią powinniśmy pomagać tym, którzy są zależni od naszej pomocy. Kiedy dzieci zyskują świadomość tej normy, stają się bardziej skłonne do pomagania w obecności dorosłych, mogących wyrazić aprobatę dla ich działań.
Czynniki kierujące uwagę na normę odpowiedzialności społecznej (np. modele pomagania) zwiększają skłonność do udzielenia pomocy.
Przechodnie obserwujący potencjalne sytuacje krytyczne trojako wpływają na decyzję o przyjściu z pomocą: służą jako źródło potencjalnej pomocy, stanowią źródło informacji czy pomoc jest potrzebna i służą jako źródło aprobaty bądź dezaprobaty dla działań związanych z pomaganiem.
Zgodnie ze społecznie przyjętą męską rolą płciową, mężczyźni pomagają więcej, kiedy sytuacja wymaga heroicznej, bezpośredniej pomocy na rzecz obcego potrzebującego. Zgodnie ze społecznie przyjętą kobiecą rolą płciową, kobiety pomagają więcej, kiedy sytuacja wymaga opiekuńczych i wspierających zachowań dla kogoś, z kim są związane.
Zarządzanie wizerunkiem własnej osoby
Normy osobiste – zinternalizowane przekonania i wartości, które wspólnie tworzą wewnętrzne standardy zachowania danej osoby
Ponieważ zachowania prospołeczne mogą oddziaływać na to, jak ludzie spostrzegają samych siebie, posługują się oni tymi zachowaniami zarówno po to, by poprawić, jak i zweryfikować definicje Ja.
Wydaje się, że osoby posiadające utrwalone normy religijne i normy osobiste dotyczące pomagania, pomagają, by postępować zgodnie z wizerunkiem własnej osoby.
Etykiety, jakie inni stosują wobec nas, oddziałują na nasz wizerunek własnej osoby. Dlatego, kiedy określają nas mianem hojnych czy dobrych, stajemy się bardziej skłonno do pomagania.
Ponieważ ludzie na ogół zaliczają pomaganie innym do wyznawanych wartości, stają się bardziej prospołeczni, kiedy coś sprawi, że skoncentrują się na tych wartościach.
Nie tylko udzielanie pomocy wpływa na koncepcję Ja, ale także przyjmowanie pomocy – poprzez sugerowanie przyjmującemu, że może być niekompetentny, zależny lub że nie sprawdza się w życiu.
Zarządzanie nastrojami i emocjami
Hipoteza zarządzania nastrojem – przekonanie, że ludzie taktycznie posługują się pomaganiem, by zarządzać swoimi nastrojami
Ponieważ udzielanie pomocy jest doświadczane jako nagradzające, może być wykorzystywane przez pomagającego do uwolnienia się od nieprzyjemnego stanu emocjonalnego.
W sytuacjach kryzysowych ten nieprzyjemny stan polega na awersyjnym pobudzeniu (zdenerwowaniu), które według modelu pobudzenia-bilansu prowadzi do pomagania przede wszystkim wówczas, gdy pobudzenie jest silne, ofiarę i pomagającego łączy związek – poczucie My i redukcja pobudzenia wiążę się z małymi kosztami i dużymi nagrodami.
W sytuacjach niekrytycznych pomaganie może rozproszyć nieprzyjemny stan smutku. Zgodnie z modelem ulgi, chwilowo zasmucone osoby pomagają więcej, gdy są w odpowiednim wieku (mniej więcej od ukończenia 13. roku życia), by doświadczyć pomagania jako nagradzającego samo w sobie, uznają, że osobiste zyski z pomagania przewyższają koszty i spostrzegają pomaganie jako możliwość wpływania na swój nastrój.
Szczęśliwe osoby pomagają w różnorodnych sytuacjach, prawdopodobnie dlatego, że mają nadmiernie pozytywne spojrzenie na sposobność udzielenia pomocy.
Czy altruizm istnieje?
Przyjmowanie cudzej perspektywy – proces psychicznego stawiania się na miejscu innej osoby
Współczucie empatyczne – współczucie dla potrzebujących, wywołane przyjęciem jego perspektywy
Według modelu empatii-altruizmu, ludzie, którzy doświadczają współczucia empatycznego dla potrzebującego, chętnie pomagają, by po prostu poprawić sytuację tego człowieka (altruizm). Ponadto przyjmowanie cudzej perspektywy, które owocuje współczuciem empatycznym, może zostać wywołane spostrzeganymi związkami z daną osobą (podobieństwo, pokrewieństwo, „swojskość”, „przyjaźń).
Potwierdzają ten model ci, którzy przyjmują cudzą perspektywę i rzeczywiście odczuwają współczucie empatyczne. Jak się wydaje, chcą oni pomagać raczej dla dobra drugiej osoby niż dla własnego.
Istnieje jednak niealtruistyczne wyjaśnienie tego, że przyjmowanie cudzej perspektywy prowadzi do pozornie nieegoistycznego pomagania. Czynniki, które z natury wiodą do przyjmowania cudzej perspektywy (podobieństwo, pokrewieństwo, „swojskość”, przyjaźń), stanowią tradycyjne wskazówki świadczące o wspólnym wyposażeniu genetycznym. Przyjmowanie cudzej perspektywy może więc wywoływać uczucie wspólnego dziedzictwa, a wynikające z niego pomaganie może służyć celowi promowania własnego (genetycznego) dobra.