Zachowania prospołeczne
Co to jest zachowanie prospołeczne?
- jest to każde działanie ukierunkowane na niesienie pomocy innej osobie
Dlaczego ludzie pomagają?
Teorie dotyczące genezy zachowań prospołecznych:
I. Socjobiologia- perspektywa,w ramach której zjawiska społeczne tłumaczy się stosując prawa teorii ewolucji Darwina.
Biologami, którzy próbowali zdefiniować prawa teorii ewolucji w kontekście zachowań społecznych byli Wilson i Dawkins. Socjobiologia opiera się na dwóch podstawowych założeniach:
a) wiele społecznych zachowań ma swoje korzenie w wyposażeniu genetycznym, tzn., że ludzie posiadający określone geny będą bardziej skłonni do przejawiania właśnie takich zachowań,
b) w toku ewolucji niektóre z tych zachowań były bardziej utrwalane niż inne, i że stanowią one nieodłączną część naszego genetycznego dziedzictwa
Jak w ramach teorii ewolucji Darwina można wyjaśnić zachowania prospołeczne?
koncepcja doboru krewniaczego
Dobór krewniaczy - koncepcja, zgodnie z którą zachowania jednostki mające na celu ochronę życia spokrewnionych z nią osób są utrwalane przez mechanizm naturalnej selekcji.
Czyli,że człowiek może zwiększyć prawdopodobieństwo przekazania swoich genów następnym pokoleniom nie tylko przez posiadanie dzieci, ale także dzięki przeżyciu spokrewnionych z nim osób. Wynika z tego,że dbamy o naszych krewnych ponieważ dzielimy z nimi część genów. Prawo naturalnej selekcji zgadza się z altruistycznymi działaniami jeśli obejmują one naszych krewnych.
Prawo to zostało udowodnione na przykładzie pszczół ale powstaje pytanie czy da się je przełożyć na zachowania ludzkie?
Rushton twierdził, że bardziej skorzy jesteśmy do pomocy np. własnemu dziecku niż obcej osobie, właśnie przez posiadanie podobnych cech. Ale możemy znaleźć podobieństwo w zupełnie obcych ludziach (!) np. kolor skóry, włosów czy oczu.
Norma wzajemności
Norma wzajemności jest to uwarunkowane genetycznie założenie, które mówi, że inni będą nas traktować w ten sam sposób w jaki my ich traktujemy. Innymi słowy, ludzie w zamian za swoje działanie oczekują rewanżu.
Człowiek w procesie rozwoju doświadczył tego,że łatwiej jest przetrwać kooperując z innymi, a całkowity egoizm nie popłaca.
Wymiana społeczna - teoria ta zgadza się z socjobiologią w zakresie twierdzenia, że altruistyczne działanie może wynikać z troski o własny interes; neguje jednocześnie istnienie uwarunkowań historycznych i genetycznych wspomnianych w poprzedniej teorii.
- PODSTAWOWĄ WŁAŚCIWOŚCIĄ CZŁOWIEKA JEST TROSKA O WŁASNY INTERES!
„Nieświadomie” przechowywujemy w pamięci ślady po zyskach i stratach w relacjach z innymi. Zyski pojmujemy w kategoriach: psychologicznych ( satysfakcja, lepsze samopoczucie, uznanie społeczne, etc.) oraz rzeczowych ( nagroda pieniężna, medal, itp.)
Analogicznie do tego dzielimy koszty na: psychologiczne, np. poczucie winy, przyglądanie się jak ktoś ginie, itp., oraz rzeczowe, np. narażenie własnego życia, ryzyko utraty jakiejś rzeczy podczas ratowania kogoś.
Jeżeli chodzi o samo podjęcie akcji to człowiek ( zgodnie z tą teorią )decyduje się pomóc drugiemu tylko gdy zarówno zysk z udzielenia pomocy, jak i koszt jaki ponosimy powstrzymując się od niej przewyższa nad stratami (kosztami) jakie możemy ponieść interweniując.
Koncepcje (interpretacje) wartości nagradzającej:
- norma wzajemności ( wcześniej wyjaśniona) - sam rewanż jest zapisany w naszej kulturze, religii, obyczajowości.; w tym ujęciu jest bardzo podobna do tej przedstawionej w teorii umowy społecznej
- altruizm - jest to każde działanie ukierunkowane na niesienie pomocy/ korzyści drugiej osobie z pominięciem własnego interesu ( a często przy poniesieniu określonych kosztów)
٭ pomoc łagodzi dyskomfort psychiczny związany z bezczynnym przyglądaniem się krytycznej sytuacji, ma również nagradzające znaczenie ponieważ brak interwencji oraz pozostawanie biernym wobec obserwowanych zdarzeń powoduje niepokój i napięcie, a podjęcie działania pozwala na przynajmniej częściowe wyzbycie się ich.
POMAGANIE JEST NAGRADZAJĄCE bo pozwala na zdobycie uznania i gratyfikacji przy jednocześnie niskich kosztach. Aczkolwiek trzeba wziąć pod uwagę, że chęć pomocy spada w wypadku wysokich kosztów, a rośnie wraz z ze wzrostem zysków.
TEORIA WYMIANY SPOŁECZNEJ PODWAŻA,ŻE ZACHOWANIE PROSPOŁECZNE JEST WYRAZEM ALTRUIZMU. ALTRUIZM ROZUMIANY W „CZYSTEJ FORMIE” NIE ISTNIEJE, A LUDZIE POMAGAJĄ SOBIE TYLKO GDY LEŻY TO W ICH INTERESIE.
Mimo wszystko można wymieniać liczne przykłady działań, w których pomagająca osoba nie miała (stricte) niczego do zyskania, aczkolwiek zwolennicy tej teorii bronią swoich idei odpowiadając,że istnieje wiele sposobów uzyskiwania przez ludzi gratyfikacji. Nie trudno w zasadzie nie zgodzić się z nimi, gdyż każdy ma własny system wartości i dla każdego różne rzeczy mogą mieć charakter nagradzający.
DZIAŁANIA PROSPOŁECZNE SĄ NAGRADZAJĄCE PODWÓJNIE - ZYSKUJE ZARÓWNO TEN, KTO UDZIELA, JAK I TEN, KTO OTRZYMUJE POMOC.
III. Empatia i altruizm
Daniel Batson twierdził,że ludzie pomagają z dobrego serca, ponieważ dopóki doświadczamy empatii wobec osoby potrzebującej pomocy ( doświadczamy części jej bólu, cierpienia, smutku), dopóty będziemy jej pomagać, nie bacząc na to czy leży to w naszym interesie czy nie. Zaś gdy nie odczuwamy wobec danej osoby empatii działamy mając na uwadze własne dobro.
HIPOTEZA EMPATII-ALTRUIZMU
Jest to przekonanie, zgodnie z którym empatia odczuwana względem drugiej osoby skłania nas do udzielenia jej pomocy bez względu na konsekwencje podjętych działań.
Indywidualne przesłanki zachowań prospołecznych :
1. osobowość altruistyczna
- ludzie posiadający taką osobowość przejawiają większą skłonność do pomocy innym. Można ją kształtować u dzieci poprzez nagradzanie za okazywanie pomocy innym oraz poprzez dawanie dobrego przykładu, ustanowienie pewnych zachowań godnych naśladowania. Ważne jest jednak umiarkowane dawkowanie nagród, tak żeby nie stłumiły w dziecku wewnętrznej naturalnej motywacji do działania i nie doprowadziły do tak zwanego efektu nadmiernego uzasadnienia.
płeć
- mężczyźni są skłonni do czynów „heroicznych” i „rycerskich”, podczas gdy kobiety częściej udzielają pomocy, która wymaga czasu, wyrzeczeń i poświęcenia.
nastrój
- zarówno złe jak i dobre samopoczucie sprzyja gotowości do niesienie pomocy.
Dobry nastrój powoduje, że jesteśmy pozytywnie nastawieni dostrzegając pozytywne cechy u ludzi
Zły nastrój, według hipotezy redukcji negatywnego stanu emocjonalnego zmusza niejako nas do znalezienia sposobu na przezwyciężenie złego samopoczucia poprzez np. pomoc innym
Sytuacyjne determinanty prospołecznego zachowania:
Środowisko miejskie a wiejskie
- hipoteza przeładowania urbanistycznego - przekonanie,że mieszkańcy miast broniąc się przed nadmiarem stymulacji, jakich dostarcza im miejskie życie, wykazują tendencję do zamykania się w sobie i unikania kontaktów z innymi ludźmi, a co za tym idzie- brakiem zainteresowania pomaganiem innym.
Liczba świadków
- efekt widza- im więcej świadków zdarzenia, tym większe prawdopodobieństwo,że żaden z nich nie podejmie interwencji.
PROCES PODEJMOWANA DECYZJI O INTERWENCJI:
I. Dostrzeżenie zdarzenia
II. Interpretacja zdarzenia jako nagłego wypadku
( pojawia się tutaj zjawisko kumulacji ignorancji, polegające na tym,że świadkowie nagłego wypadku wzajemnie obserwując swoją obojętność interpretują zdarzenie jako niegroźne i niewymagające podjęcia działania; bazuje to na tym,że traktujemy zachowanie innych jako źródło wiedzy i jest to przykład informacyjnego wpływu spolecznego)
III. Przyjęcie odpowiedzialności
(tutaj może wystąpić zjawisko rozproszenia odpowiedzialności, które polega na tym,że jednostka traci silne poczucie osobistej odpowiedzialności za rozwój wypadków wraz ze wzrostem liczby świadków zdarzenia )
IV. Znajomość odpowiedniej formy pomocy
V. Podjęcie decyzji o udzieleniu pomocy
Jakie są inne determinanty udzielenia pomocy ?
1. podobieństwo do ofiary
-podobieństwo warunkuje naszą sympatię, a z kolei chętniej pomagamy ludziom, których lubimy (np. sprawdza się to pod kątem podobieństwa zarówno fizycznego jak i ideologicznego, wyznaniowego, itp.)
2. pomagamy jeżeli udzielenie pomocy nie zagraża naszej samoocenie, dlatego generalnie wolimy pomagać przyjaciołom w dziedzinach, w których nie lokujemy żadnych ambicji
Dlaczego nie pomagamy?
W zasadzie wszystko, co powyżej tylko,że działające w drugą stronę ;)