ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE
Zachowania prospołeczne: każde działanie, którego celem jest dobro drugiego człowieka.
Podstawowe motywy zachowań prospołecznych:
Altruizm: pragnienie pomagania drugiemu nawet własnym kosztem.
socjobiologia: instynkty i geny (E.O.Wilson, R.Dawkins)
socjobiologia: perspektywa, w ramach której zjawiska społ. tłumaczy się stosując prawa teorii ewolucji
Dobór krewniaczy: mechanizm doboru naturalnego sprzyjający zachowaniom mającym na celu pomoc genetycznym krewnym.
Norma wzajemności: oczekiwanie, że pomoc innym zwiększy prawdopodobieństwo uzyskania od nich pomocy w potrzebie.
Wymiana społeczna: koszty i zyski związane z pomaganiem:
Teoria wymiany społecznej głosi, że większość naszych zachowań bierze się z chęci maksymalizowania zysków i minimalizowania strat.
Zyski to:
świadomość normy wzajemności (pomaganie jako inwestycja w przyszłość)
złagodzenie dyskomfortu związanego z przyglądania się cudzemu nieszczęściu (=> redukcja napięcia i niepokoju)
zdobycie uznania i gratyfikacji
uświadomienie skuteczności własnego działania
Koszty:
strata czasu
bezpośrednie (lub pośrednie, odroczone) zagrożenie dla własnego zdrowia/ życia
uzależnienie drugiej osoby od nas
Teoria empatii-altruizmu Batsona: pogląd, że czując dla kogoś empatię, próbujemy mu pomóc z przyczyn czysto altruistycznych, niezależnie od tego, co możemy zyskać.
Empatia: zdolność do stawiania się w sytuacji drugiej osoby oraz doświadczania zdarzeń i emocji w taki sposób jak ona.
Eksperyment: Wyobraź sobie, że jako student psychologii uczestniczysz w badaniach , poproszono cię o ocenę kilku nagrań nowych programów radiostacji studenckiej, z których jeden nosi tytuł „Prywatne wiadomości”. Eksperymentatorzy dysponują wieloma nagraniami pilotażowymi i każdemu z uczestników eksperymentu dają do przesłuchania inne nagrania. Tobie przypadł wywiad ze studentką o nazwisku Carol Marcy. Carol opowiada, że przeżyła ciężki wypadek samochodowy, w którym doznała złamania obu nóg, i teraz trudno jej nadrobić zaległości w nauce. Szczególnie martwią ją braki z psychologii i zastanawia się, czy nie będzie musiała zrezygnować z kursu, jeżeli nie znajdzie kogoś, kto pomógłby jej uzupełnić zaległości. Po przesłuchaniu kasety otrzymujesz kopertę zaadresowaną : „Do osoby, która wysłuchała wywiadu z Carol Marcy”. Otwierasz kopertę i znajdujesz w niej kartkę z pytaniem, czy student, który zapoznał się z nagraniem, miałby ochotę pomóc w uzupełnieniu materiału. Carol nie chciała prosić o pomoc, zgodziła się jednak na napisanie listu do osoby, która wysłuchała jej wypowiedzi. List kończy się propozycją spotkania z Carol.
Cel: określenie warunków, w których ludzie zgodzą się pomóc. Zestawiono dwa przeciwne motywy własny interes i empatię.
W warunkach wysokiej empatii uczestnicy eksperymentu mieli sobie wyobrazić , jak Carol przeżywa wypadek i jak bardzo zmienił on jej życie. W warunkach słabej empatii eksperymentatorzy prosili o obiektywizm i nie zajmowanie się uczuciami Carol.
Wnioski: w warunkach wysokiej empatii uczestnicy eksperymentu bardziej współczuli Carol niż w warunkach słabej empatii.
Zmieniono również koszty odmowy pomocy. W jednym wariancie zapowiedziano, że Carol wróci na uczelnię w następnym tygodniu i dołączy do grupy, w której znajdują się słuchacze jej wypowiedzi (ten wariant zakładał wysokie koszt, przykrość cotygodniowych kontaktów z osobą, której odmówiliśmy pomocy. W warunkach niskich kosztów uczestnicy eksperymentu dowiadywali się, że Carol zacznie się uczyć w domu i nie wróci na wykłady (nie będą się czuli winni, że jej nie pomogli, bo jej nie zobaczą).
3 główne motywy zachowań prospołecznych:
pomaganie jest instynktownym działaniem dla dobra tych, którzy są do nas genetycznie podobni (psychologia ewolucyjna)
zyski z udzielania pomocy często przewyższają koszty, więc pomaganie leży w naszym interesie (teoria wymiany społecznej)
w pewnych warunkach silne uczucia empatii i litości dla potrzebującego skłaniają do bezinteresowności (hipoteza empatii - altruizmu).
Cechy osobowości a zachowania prospołeczne:
osobowość altruistyczna: cechy, które skłaniają człowieka do pomagania innym w najróżniejszych sytuacjach.
płeć:
- normy przyswajane przez dziewczęta i chłopców (w kulturach zachodnich rola męska obejmuje rycerskość i bohaterstwo, od kobiet zaś oczekuje się opiekuńczości, troski o innych)
-mężczyźni częściej pomagają w sytuacjach ekstremalnych, kobiety angażują się w długotrwałe pomaganie
różnice kulturowe:
- członkowie wszystkich kultur są jednak bardziej skłonni pomagać komuś, kogo rozpoznają jako członka grupy własnej, czyli grupy, z którą jednostka się identyfikuje. Na całym świecie natomiast mniej pomaga się tym, którzy są uważani za członków grupy obcej.
religia:
ludzie uczestniczący w praktykach religijnych podają w przeprowadzanych sondażach, że przeznaczają więcej pieniędzy na cele dobroczynne i bardziej angażują się w działalność charytatywną niż ci, którzy w praktykach religijnych nie uczestniczą
rzeczywistość: ludzie religijni chętniej pomagają, gdy pomaganie poprawia ich wizerunek we własnych oczach i w oczach innych, nie są jednak bardziej skłonni do pomocy w sytuacjach prywatnych, kiedy nikt się nie dowie, że pomogli
samopoczucie:
Efekt dobrego nastroju: czujesz się dobrze, czynisz dobrze
Dobry nastrój sprzyja pomaganiu z trzech powodów:
będąc w dobrym nastroju, widzimy jasne strony życia; będąc w dobrym humorze, widzimy zwykle dobre strony innych, tłumacząc wątpliwości na ich korzyść
pomaganie jest doskonałym sposobem na przedłużenie dobrego nastroju
dobry nastrój powoduje, że bardziej koncentrujemy się na sobie, co z kolei skłania nas do zachowań zgodnych z naszymi wartościami i ideałami
Czujesz się źle, czynisz dobrze:
jeden rodzaj złego nastroju wyraźnie zwiększa gotowość udzielania pomocy, mianowicie poczucie winy. Ludzie często postępują zgodnie z przekonaniem, że dobre uczynki wymazują złe uczynki.
Stwierdzono, że przed spowiedzią ludzie chętniej ofiarują pieniądze na cel dobroczynny niż po spowiedzi, gdyż uzyskane rozgrzeszenie uwalnia ich od poczucia winy.
Sytuacyjne wyznaczniki zachowań prospołecznych:
środowisko:
Eksperyment: Idąc ulicą, zauważamy mężczyzn, który nagle upada i krzyczy. Kiedy podwija nogawkę widzimy jego zakrwawioną nogę.
Wyniki: w małym miasteczku pomogła prawie połowa świadków (ludzie, którzy wychowali się w małej miejscowości łatwiej internalizują wartości altruistyczne), w dużych miastach jedynie 15%
hipoteza przeładowania urbanistycznego: Stanley Milgram sugerował, że w wielkich miastach bombarduje nas nieustannie mnóstwo bodźców i dlatego staramy się myśleć tylko o sobie, aby uniknąć przeciążenia
liczba świadków:
efekt widza: zjawisko polegająca na tym, że im większa jest liczba świadków wypadku, tym mniej prawdopodobne jest udzielenie pomocy przez kogoś z nich.
Sytuacja Kitty Genoves - mieszkanki Nowego Jorku, która została brutalnie zamordowana pod swoim domem (nie pomógł jej nikt ze świadków - sąsiadów).
Eksperyment: (Bibb Latane i John Darley) uczestnicy badania, siedzący w osobnych kabinach, brali udział w dyskusji grupowej na temat życia studentów, komunikując się ze sobą za pośrednictwem telefonii wewnętrznej. Jeden z uczestników doznawał nagle napadu padaczki, wzywał pomocy, krztusił się (tak naprawdę w badaniu uczestniczyła tylko jedna osoba). Badanie miało na celu sprawdzenie, czy uczestnik eksperymentu będzie się starał pomóc choremu, próbując go odszukać lub powiadomić eksperymentatora
Wniosek: jak przypuszczali Latane i Darley, odpowiedź zależała od liczby świadków zdarzenia, którzy w przekonaniu jedynego uczestnika mieli się znajdować w pobliżu. Kiedy sądzili, że nikt inny nie słyszy wołania o pomoc 85% pospieszyło na ratunek w ciągu 60 sekund, po upływie 2,5 minuty próbowało ratować chorego 100% osób. Mniej ludzi udzielało pomocy, gdy sądzili, że głos chorego słyszy prócz nich jeszcze jeden student - w ciągu 60 sekund zareagowało 62% świadków. Gdy było dwóch świadków, pomoc pojawiała się później i nigdy nie sięgała 100 %, nawet po 6 minutach, kiedy kończył się eksperyment.
5 etapów prowadzących do zaangażowania się ludzi w pomoc:
dostrzeżenie zdarzenia
Co warunkuje dostrzeżenie wypadku? John Darley i Daniel Batson udowodnili, że coś tak banalnego jak pośpiech może mieć większe znaczenie niż charakter danej osoby.
Eksperyment - Darley, Batson (1973):
Badanie dotyczyło studentów seminarium duchownego - mieli oni przejść do drugiego budynku, gdzie mieli wygłosić krótkiego spicza. Niektórych pośpieszano (rzekomo spotkanie już się zaczęło), a innym mówiono, że mają jeszcze kupę czasu. W przejściu siedział jęczący pomocnik eksperymentatora. Ilu się zatrzymało, żeby mu pomóc?
63% nieśpieszących się
10% spieszących się (wielu nawet go nie dostrzegło)
interpretacja zdarzenia jako nieszczęśliwego wypadku
ludzie nie pomagają ofiarą wypadku, jeśli sądzą, że nic złego się nie dzieje
w obecności innych świadków częściej przyjmujemy, że wypadek jest niegroźny
ignorancja pluralistyczna: osąd świadków wypadku, że nic złego się nie dzieje, ponieważ nikt nie wydaje się zaniepokojony.
Eksperyment: Darley, Latane (1970) Dym wydobywający się z kratek wentylacyjnych do pomieszczenia, w którym byli badani:
gdy była tam 1 os. => interweniuje 75%
gdy były trzy osoby => interweniuje 38%
boimy się wyjścia na idiotów reagujących przesadnie na nieistotny bodziec
przyjęcie odpowiedzialności
rozproszenie odpowiedzialności: zjawisko polegające na tym, że poczucie odpowiedzialności każdergo ze śwoadków wypadku zmniejsza się wraz ze wzrostem liczby świadków.
umiejętność udzielenia pomocy
decyzja o udzieleniu pomocy
Typ relacji: darowizna czy wymiana:
w codziennym życiu pomagamy zazwyczaj ludziom, których dobrze znamy
relacje darowizny polegają na tym, że ludzie dbają przede wszystkim o dobro drugiej osoby, natomiast w relacjach wymiany ważna jest sprawiedliwość - poniesione nakłady powinny równoważyć uzyskane korzyści
z przyjaciółmi wolimy pozostawać w relacjach darowizny (chętniej im pomagamy nawet, gdy nic nie zyskujemy)
Badania Abrahama Tessera nad zachowaniem wysokiej samooceny wykazały, że znajomym pomagamy chętniej niż obcym, ale tylko w sprawach, ale tylko w sprawach, które nie mają dla nas osobistego znaczenia