HIERARCHICZNA ORGANIZACJA LUDZKIEGO CIAŁA :

a.) Organizacja CHEMICZNA,

b.) Organizacja KOMÓRKOWA,

c.) TKANKOWY Poziom Org., (komór. w zesp. spełni. określ. funkcje),

d.) NARZĄDOWY Poziom Org. (tkanki działające razem np. żołądek),

e.) UKŁADOWY (System.) Poziom Org. (grupy narządów i innych struktur działając. jak ukł. o określ. funkcjach np. ukł. krwionośny).

Integrację strukturalną i funkcjonalną organizmów zwierzęcych zapewnia istnienie 3 rodzajów łączności :

1.) MECHANICZNEJ (zapewnionej przez układ kostno-mięśniowy);

2.) CHEMICZNEJ (krążenie krwi w sieci nacz. krwion.);

3.) NERWOWEJ (ukł. nerw. - integruje w sposób nadrzędny wszystkie szczeble organizacji fizjolog. (molekul., komór., narząd., ogólnoustroj).

W wyniku wymiany tych informcji możliwe jest :

a.) UTRZYMANIE STAŁOŚCI ŚRODOW. WEWNĘTRZN. USTROJU;

b.) ZACHOW. ŁĄCZNOŚCI USTROJU ZE ŚRODOW. ZEWNĘTRZ.

c.) UTRZYMANIE RÓWNOWAGI DYNAMICZ. USTROJU W ŚRODOW. ZEWNĘTRZ.

HOMEOSTAZA - regulowanie przepływów substancji i energii w celu zapewnienia stabilności warunków wewnętrznych /W. Cannon/

ORGANIZM LUDZKI JAKO UKŁAD DYNAMICZNY OTWARTY

ISTOTĘ ORGANIZMU STANOWI JEGO STRUKTURA INFORMAC.

METABOLIZM jest to przepływ substancji i energii, który odbywa się z odpowiednią szybkością dla odpowiednich stężeń i substancji.

Można go podzielić na procesy:

KATABOLICZNE (dostarczane skład. pokarmowe są rozkładane i stanowią tylko energetyczny zapas dla komórek) i

ANABOLICZNE (pokarm zużywany jest do budowania organizmu związanego z jego rozwojem, wzrostem i doskonaleniem struktur).

TYPY REGULACJI ZAPEWNIAJĄCE HOMEOSTAZĘ ORGANIZMU - SPRZĘŻENIE ZWROTNE UJEMNE (hormony, glukoza-insulina) i - SPRZĘŻENIE ZWROTNE DODATNIE (uczenie się nawyków, przejście trypsynogenu w trypsynę)

CYKLICZNOŚĆ WIELU PARAMETRÓW FIZJOLOG. świadczy o wewnętrznym układzie regulującym, niezależnym od środowiska.

LUDZKIE ciało składa się w dużym stopniu z płynów (razem około 60% masy ciała dorosłego osobnika) :

A.) ZEWNĄTRZKOMÓRKOWYCH (takich w których znajdują się komórki, które transportują składniki odżywcze)

B.) WEWNĄTRZKOMÓRKOWYCH (są wewnątrz komórki).

HOMOLOGIA MORFOLOGICZNO-FIZJOLOGICZ. UMOŻLIWIA ANALIZOWANIE FUNKCJI ORGANIZMU LUDZKIEGO NA PODSTAWIE BADAŃ INNYCH ZWIERZĄT.

Wartość potencjału spoczynkowego może być od -60 mV do -90 mV.

OBNIŻENIE POTENCJAŁU BŁONY NAZYWA SIĘ DEPOLARYZACJĄ. POWRÓT DO POTENCJ. SPOCZ. NAZYWAMY REPOLARYZACJĄ

PRZESUWANIE SIĘ FALI DEPOLARYZACJI NAZYWAMY IMPULSEM NERWOWYM.

POMPA SODOWO-POTASOWA - jej napęd wiąże się z metabolizmem wewnątrzkomórkowym (zużywa 30% całego metabolizmu tk. pobudl.) 1 neuron ma około 1 mln pomp !

POTENCJAŁ CZYNNOŚCIOWY powstaje wtedy gdy błona neuronu zdepolaryzuje się do pozi. krytycznego (POTENCJAŁ PROGOWY - spadek p.s. o 1/3 tj. -55 mV, a po nim IGLICOWY trwający od 0,5 do 2 ms.) i staje się przepuszczalna dla jonów Na.
POWSTAJE wg. ZASADY „WSZYSTKO ALBO NIC”

FUNKCJĄ NEURONU jest WYTWARZANIE i PRZEWODZENIE ZAKODOWANYCH INFORM. W POSTACI IMPULSÓW NERWOWYCH, które wiążą się z PROCES. ELEKTROCHEMICZNYMI
w BŁONIE KOMÓRKOWEJ.

KOD CZĘSTOŚCI !

REFRAKCJA BEZWZGLĘD. = OKRES NIEPOBUDLIWOŚCI BŁONY NA BODŹCE (ma miejsce w trakcie trwania potencj. iglicowego - około 1 ms).

PRZEWODZENIE :

ORTODROMOWE - od ciała komórki do zakończeń aksonu

ANTYORTODROMOWE - impuls. przewodz. jest do ciała k.

PRZEWODZENIE IMPULSÓW we WŁÓKNACH BEZRDZENNYCH (sposób ciągły) i RDZENNYCH (skokowo)

SYNAPSA JEST TO MIEJSCE STYKANIA SIĘ (poprzez szczelinę synaptyczną - 20 nm) BŁONY KOMÓRK. ZAKOŃCZENIA AKSONU (PRESYNAPTYCZNA) Z BŁONĄ KOM. DRUGIEJ KOMÓR. (POSTSYNAPTYCZNA).
Typy synaps : aksono-dendryt., aks.-somatyczne, aks.-aksonalne

SYNAPSY AFERENTNE - tu konwergencja informacji

SYNAPSY EFERENTNE - tu dywergencja informacji

POTENCJAŁY POSTSYNAPTYCZNE SUMUJĄ SIĘ PRZESTRZENNIE i CZASOWO (inaczej niż pot. czynn.)

- mogą być pobudzające lub hamujące (tu hiperpolaryzacja)

TRANSMITERY to ZWIĄZKI CHEM. które ZMIENIAJĄ WŁAŚCIWOŚCI BŁONY POSTSYNAPTYCZNEJ:

2 typy synaps : elektryczne (ścisły kontakt między błonami dwóch neuronów poprzez pory z białka - koneksyny - informacja przekazywana bez opóźnienia - funkcje: synchronizacja sieci neuronowych, przepływ dwukierunkowy) i chemiczne (poprzez neuroprzekaźniki - szczelina 20-40 nm, przepływ jednokierunkowy, bo synapsa asymetryczna) (informacja z neuronu to tk. efektorowej np. mięśnie. Naczynia krw. , gruczoły) (kopia 25s Mózg a zach -(MaZ)). Istnieje też dane o istnieniu synaps elektryczno-chemicznych.

Otto Loewi w 1921 wykrył acetylocholinę. Są zmagazynowane w pęcherzykach synaptycznych.

NEUROPRZEKAŹNIK to substancja -

a.) syntetyzowana w k. nerwowej lub jej zakończeniu

b.) uwalniana z zakończenia nerwowego pod wpływem drażnienia elektrycznego i wywołująca odpowiedź w neuronie postsynaptycznym

c.) podana egzogennie naśladuje działanie endogenne

d.) dla której istnieje mechanizm usuwający ją z miejsca działania

1.) POBUDZAJĄCE - ACETYLOCHOLINA, ADRENALINA, DOPAMINA, SEROTONINA

2.) HAMUJĄCE - GABA (kwas gamma-aminomasł.), GLICYNA.

MODULATORY SYNAPTYCZNE - aktywne peptydy, które aktywują lub dezaktywują enzymy występujące w błonach k.

KOMÓRKI GLEJOWE - kilkakrotnie liczniejsze niż neurony - stanowią TK. PODPOROWĄ dla k. nerwowych. :
oligodendrocyty wytwarzają mielinę,
astrocyty uczestniczą w wymianie subst. energ. i budulc.
k. mikrogleju mają właściwości żerne

TYPY SKURCZY -

IZOTONICZNY (skraca się mięsień, ale jego napięcie jest stałe) IZOMETRYCZNY (zmiana napięcie, a przyczepy nie zbliżają się

AUKSOTONICZNY (zmiana napięcia i długości mięśnia)

SAMOREGULACJA NAPIĘCIA MIĘŚNIOWEGO:

WRZECIONKA NERW.-MIĘŚN. (wrażliwe na rozciąganie)

CIAŁKA BUŁAWKOWATE w ŚCIĘGNACH

RUCHY KOŃCZYN i CIAŁA są SPOWODOWANE GŁÓWNIE SKURCZAMI TĘŻCOWYMI MIĘŚNI SZKIELETOWYCH (jest to najczęściej skurcz auksotoniczny)

JEDNOSTKA MOTORYCZNA to 1 komórka nerwowa i wszystkie mięśnie, które ona unerwia.

SIŁA SKURCZU ZALEŻY OD :

- LICZBY JEDN. MOT. BIORĄCYCH UDZIAŁ W SKURCZU

- CZĘSTOTLIWOŚCI POBUDZANIA TYCH JEDNOSTEK

- STOPNIA ROZCIĄGNIĘCIA MIĘŚN. PRZED SKURCZEM

MIĘŚNIE GŁADKIE KURCZĄ SIĘ POD WPŁYWEM :

1.) SAMOISTNEGO POBUDZENIA (nkt. k. trzewne spełniają funkcję rozrusznika) f=0,2 Hz

2.) CZYNNIKA MIEJSCOWEGO (mechaniczn. lub chemiczn.)

3.) ZWIĄZKÓW CHEMICZNYCH (np. hormony nadnercza)

4.) ZWIĄZKÓW CHEMICZNYCH wydzielanych z aksonów neuronów ukł. autonom.

ODRUCH jest to ODPOWIEDŹ EFEKTORA WYWOŁANA przez BODZIEC DZIAŁAJĄCY na RECEPTOR i WYZWOLONA za POŚREDNICTWEM UKŁ. NERWOWEGO

DROGA JAKĄ PRZEBYWA IMPULS NERWOWY OD RECEPTORA DO EFEKTORA nazywa się ŁUKIEM ODRUCHOWYM

ODRUCH BEZWARUNKOWY (WRODZONY) ODRUCH WARUNKOWY (NABYTY)

ŁUK ODRUCHOWY składa się z 5 części :

1.) RECEPTORA 2.) aferentnego (dośrodkowego) włókna nerwowego 3.) OŚRODKA NERWOWEGO 4.) eferentnego (odśrodkowego) włókna nerwowego 5.) EFEKTORA

WŁÓKNA AFERENTNE WSTĘPUJĄ DO RDZENIA KRĘGOWEGO W KORZENIACH GRZBIETOWYCH

WŁÓKNA EFERENTNE OPUSZCZAJĄ RDZEŃ PRZEZ KORZENIE BRZUSZNE

JEŚLI MIĘDZY NEURONEM CZUCIOWYM I RUCHOWYM WYSTĘPUJE TYLKO JEDNA SYNAPSA (np. odruch na rozciąganie) TO JEST TO ŁUK ODRUCHOWY ODRUCHU MONOSYNAPTYCZNEGO (przeciwnie niż w przypadku odruchu POLISYNAPTYCZNEGO np. odruch zginania).

PODZIAŁ TOPOGRAFICZNY UKŁ. NERWOWEGO:

1. UKŁ. NERW. OŚRODKOWY

A.) MÓZGOWIE (półkule mózgowe, móżdżek, pień mózgu)
B.) RDZEŃ KRĘGOWY

2. UKŁ. NERW. OBWODOWY (n. czaszk. i n. rdzeniowe)

PODZIAŁ CZYNNOŚCIOWY UKŁADU NERWOWEGO

1. UKŁAD NERWOWY SOMATYCZNY
(jego narządami wykonawczymi są mięśnie)

2. UKŁAD NERWOWY AUTONOMICZNY
(odpowiada za czynności narządów wewnętrznych)

UKŁAD NERWOWY ROZWIJĄ SIĘ Z EKTODERMY (zewnętrznego listka zarodkowego).

PĘCHERZYKI MÓZGOWE PIERWOTNE i WTÓRNE

PRZODOMÓZGOWIE a.) kresomózgowie (mózg, 5/6 mózgowia)
b.) międzymózgowie

ŚRÓDMÓZGOWIE

TYŁOMÓZGOWIE a.) tyłomózgowie
b.) rdzeniomózgowie

To ta 1/6 mózgowia (ok. 230 g) wykazuje największe podobieństwo do naszych odległych ewolucyjnie przodków (ryb, płazów, gadów). Pozwala nam na wykonywanie wszystkich fizjologicznych i rutynowych czynności (równowaga, ruch, popęd płciowy, sen, zaspakajanie głodu itd.)

RDZEŃ KRĘGOWY - leży w kanale kręgowym (waży tylko 28 g. i ma 46 cm, przewodzi impulsy z mózgu, zbiera impulsy z receptorów z całego ciała poza głową i kontroluje czynności ciała (oprócz twarzy i szyi).

BUDOWA RDZENIA - Wewnątrz subst. szara z ciał k. nerwow. (kształt H - słup (sznur) przedni (tu jądra ruchowe), tylny (tu jądra czuciowe) i 2 boczne (tu jądra pośrednio-boczne i pośrednio-przyśrodkowe)), na zewnątrz substancja biała z włóknami wstępującymi i zstępującymi.

2 wrzecionow. zgrub. : SZYJNE (C2 - Th2) i LĘDŹ. (Th10-Th12) Koniec na wysokości I - II L. i przechodzi w nić końcową (otoczoną przez “ogon koński”) biegnącą do kręgów guzicznych.

Ma budowę metameryczną - składa się z segmentów zwanych neuromerami (każdy wysyła 2 n. rdzeniowe (prawy i lewy)

Odchodzi od niego 31 par n. rdzeniowych (8 szyjnych, 12 piersi., 5 lędźw. i krzyż. i 1 guziczny). 1 nerw jest tylko ruchowy, pozostałe są czuciowo-ruchowe. Wychodzą z rdzenia na wysokości jednego kręgu, a opuszczają kręgosłup niżej (np. 6 n. piersi. na wysok. 4 kr., a opuszcza kręgosłup między 6 a 7 Th).

OŚRODKI RDZENIA KRĘGOWEGO :

1.) RUCHOWE KOŃCZYN i TUŁOWIA,

a.) ośr. ruchów przepony (C3-4)
b.) kończyn górnych (C5-8 i Th1),
c.) ośr. mięśni klatki piersiowej, grzbietu i brzucha
d.) ośr. ruchowe kończyn dolnych (zgrubienie lędźw.)

2.) OŚRODKI AUTONOMICZNE;

3.) OŚR. ODRUCHÓW ŹRENICY (rozszerz. i wysun. gałki C-Th

4.) OŚR. ODDAW. MOCZU, DEFEKACJI i EJAKULACJI (S);

5.) OŚR. NACZYNIORUCH. i WYDZIELNICZE GR. POTOW.

MÓZG TO powiększony i wyspecjalizowany zwój w ośrodkowym ukł. nerw. na końcu głowowym zwierzęcia

10-15 mld neuronów i 1000 razy tyle synaps (np. glista ludzka ma 162, a pszczoła 7 tys. k. nerwowych)

Waży średnio 1250-1500 g. czyli 2% - 2,5% masy ciała, które zużywa 1/4 tlenu w organizmie. Jest to “miękka galareta” (w 85% wody, czyli więcej niż w krwi).

Nie jest ani największy w skali bezwzględnej (słoń ma 4-krotnie, a kaszalot 6-krotnie większy mózg), ani w skali względnej (u nkt. małp 4% masy ciała)

W ciągu 3 mln. lat powiększył się 3 krotnie (od 440 g.)

PÓŁKULE MÓZGOWE - stanowią mózg właściwy osadzony na pniu mózgu. Rozdzielone są szczeliną mózgu, a w głębi połączone CIAŁEM MODZELOWATYM zwanym też SPOIDŁEM WIELKIM

OPONY MÓZGOWO-RDZENIOWE:

OPONA TWARDA - bł. włóknista, która stanowi okostną (ma blaszkę zewn. i mózgową, między nimi zatoki żylne). Ma 3 płaszczyznowate wyrostki - sierp mózgu, sierp móżdżku, namiot móżdżku. Między nią a o.p. jest jama podtwardówkowa

OPONA PAJĘCZYNÓWKOWA - bł. łącznotkankowa (między nią a o.m. jama podpajęczynówkowa z pł. mózg.-rdzen.). PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY - 100-250 ml., przyczynia się do równomiernego ciśnienia w jamie czaszki. Spełnia funkcje odżywcze dla mózgowia.

OPONA MIĘKKA (przylega do mózgowia i rdzenia)

PIEŃ MÓZGU składa się z rdzenia przedłużonego, mostu, śródmózgowia, od przodu łączy się z półkulami. Od góry z móżdżkiem, a od tyłu przechodzi w rdzeń kręgowy

RDZEŃ PRZEDŁUŻONY - tu drogi piramidowe łączące k. nerw. kory mózg. z k. rogów przednich rdzenia.

FUNKCJE -
ODRUCHY - ssanie, żucie, kaszel, połykanie, mruganie powiekami, wymioty, ruchy oddechowe.

OŚR. ODDECHOWY (pobudz. przez CO2 i n. błędny)

REGULACJA CZYNNOŚCI SERCA (hamow. akcji serca, odruch Aschnera, Goltza)

OŚR. NACZYNIORUCHOWY (rozszerza nacz. krwion.)

WYDZIELANIE POTU

OŚR. REGULUJĄCE PRZEMIANĘ MATERII

MOST - zbudow. z włókien nerwowych łączących korę mózgową z rdzeniem z rdzeniem przedłużonym, rdz. kręg. i z móżdżkiem

MÓŻDŻEK - leży poniżej płatów potylicznych półkul mózgowych. Ma DWIE PÓŁKULE i zespalający je ROBAK MÓŻDŻKU. Istota szara na zewnątrz.

FUNKCJA : (współdziała z korą mózgową w wykonyw. ruchów) KOORDYNACJA RUCHÓW DOWOLNYCH

Braku móżdżku - zaburz. napięci mięśni (atonia), brak koordynacji ruchów (ataksja),drżenie (astazja), nie można utrzymać pozycji stojącej, szybkie męczenie się (astenia)).

ŚRÓDMÓZGOWIE - Pokrywa, Nakrywka, Konary Mózgu

1.) Pokrywa - w postaci blaszki czworaczej. Wzgórki tylne związne z odruch. słuchowymi np. zwrot głowy w kierunku dźwięku. Wzgórki przednie związane są drog. wzrokowymi - kierują odruchami oka i źrenicy.

2.) Nakrywka - jądra motorycz. z ukł. pozapiramidowego jest tu też twór siatkowaty nakrywki

3.) Konary mózgu (u ssaków) - pasma dróg piramidow.

TWÓR SIATKOWATY jest ukł. koordyn. ruchy mięśni, warunkuje wzbudzanie /pobudzanie lub hamowanie/ neuronów rdzenia i wspomaga podwzgórze w kontroli stanu czuwania, odprężenia czy snu. Jest w rdzeniu, pniu mózgu, w śródmózgowiu i przodomózgowiu - system wieloneuronalny, dyfuzyjny.

MIĘDZYMÓZGOWIE - ośrodki motywacyjne związane z mechanizmem unikania i konsumowania.

1.) Wzgórzomózgowie (tędy przechodzą niemal wszystkie impulsy n. do wyższych partii mózgu). Tu wzgórze i nadwzgórze (ważne dla zmysłu węchu, obejmuje też szyszynkę).

2.) Podwzgórze (hypothalamus) - 4g. ! ono zarządza autonomicznym ukł. nerw. - reguluje temp., apetyt, metabolizm wody, poziom cukru, wzrastanie, sen i każdą inną czynność która zachodzi bez myślenia.

To ośrodki :

a.) pokarmowy (głodu i sytości) - tu neurony reagujące na poziom glukozy (pept. opioidowe pob. ośr. głodu),

b.) pragnienia (związany z ośr. termoregulacji),

c.) agresji i ucieczki,

d.) rozrodczy (męski lub żeński)

KRESOMÓZGOWIE:

PÓŁKULE, UKŁ. RĄBKOWY, JĄDRA PODSTAWY

1.) PÓŁKULE - skupisko tkanki nerw. (zwoje i bruzdy) odpowiedzialne za całą naszą mądrość, kojarzenie, sądy. Między nimi szczelina podłużna mózgu, niżej połączone są ciałem modzelowatym. Wewnątrz komory boczne. Subst. szara jest kilkuwarstw. i ma grubość 1,4 - 4,5 mm.

Każda półkula to cztery płaty :

a.) CZOŁOWY - (od bruzdy środk. ku przodowi), kora motoryczna, ośrodki mowy, ośr. pisania, zach. złożone - np. hamowanie popędów

b.) CIEMIENIOWY - pola czuciowe skóry (dotyk, ból, temp.), rozpozn. przedmiotów (ocena odległości, wielkości, kształtu).

c.) SKRONIOWY (poniżej bruzdy bocznej) - pole słuchowe i węchowe, asocjacja dla bodźców wzrok., kora interpretacyjna.

d.) POTYLICZNY - pole wzrokowe.

OKOLICA STYKU SKRON.-CIEM.-POTYL. - kojarzenie intermodalne, inteligencja, (“analizator analizatorów”)

ASYMETRYCZNOŚĆ FUNKCJI PÓŁKUL :

LEWA (jeśli dominująca)	PRAWA
Pisanie, Mowa	Sztuka, Fantazje, Muzyka
Logika	Rozpozn. całościowe,
	Orientacja w przestrzeni

SPOIDŁO WIELKIE (tu aksony łączące korę obu półkul) - gdy przecięte to gdy informacja odbierana przez lewe oko (prawą półkulę), pokazujemy to co widzimy, a gdy informację analizuje lewa półkula to mówimy co widzimy (np. dwie połówki twarzy).

2. UKŁAD RĄBKOWY (BRZEŻNY, LIMBICZNY, (węchomózgowie) - najstarsza część kresomózg. była blisko nosowego końca ciała. Sklepienie mózgu, hipokamp, ciało migdałowate, jądra przegrody, zakręt obręczy. Zajmuje się zmysłem powonienia, związana z pamięcią krótkotrwałą, regulacja zachowań popędowo-emocjonalnych.

3. JĄDRA PODSTAWY (zwoje podstawne) - stosunkowo duże , znajdują się głęboko i zbudowane z subst. szarej. Wspomagają regulację ruchów ciała i ekspresję twarzy (schorzenia - drżenia w chorobie Parkinsona, mimowolne ruchy pląsawiczne lub sztywność /choroba św. Wita/.

UKŁAD RUCHOWY

A.) DROGI PIRAMIDOWE - od dużych komórek piramidowych w korze (kora, konary mózgu, most, rdzeń przedłużony, rogi brzuszne rdzenia). Tylko u ssaków. Rozkład pól motorycz. w postaci “homunkulusa”.

Zniszczenie ośr. korowych u człowieka /np. wylew krwi/ przeciwnie niż np. u psa, powoduje niedowład spastycz. (zniesienie ruchów dowolnych przy zachowanym napięc. mięśni /ukł. pozapiramid./.

B.) DROGI UKŁ. POZAPIRAMIDOWEGO /współdziała z piramid./ - zwoje podst. kresomózgowia /m.in. gałka blada - uważana za ośr. ruchów pierwot. i popędowych; prążkowie - kontroluje gałkę białą i istotę czarną/, twór siatkowaty rdzenia i nakrywki, jądro czerwienne i istota czarna. Reguluje napięcie mięśni, zarządza automatyzmami ruchowymi np. po nauczeniu się chodzenie, pływanie, jeżdżenie na łyżwach.

Te praksje z wiekiem ulegają pogorszeniu.

UKŁADY OŚRODKÓW MÓZGOWYCH :

1.) Czuciowy (wzrokowy, dotykowy, słuchowy) - pień mózg półkule mózgu (np. ukł. wzrokowy - ciała czworacze górne w śródmózg., wzgórza /ciała kolankowe boczne/, kora potyliczna i kora skroniowa /tu najwyższe piętro analizy bodźców wzr./

2.) Ruchowy - kora ruchowa i przedruchowa w płacie czołowym i jądra podstawne.

3.) Napędowy (limbiczny) - odpowiedzialny za emocje (ośrodki podwzgórza, jądro migdałowate, przegroda mózgu i ośrodki w korze przedczołowej).

Czynności psychiczne można podzielić na gnozje i emocje. a gnozje na percepcje, wyobrażenia i pojęcia.

PLASTYCZNOŚĆ MÓZGU

a.) Wytwarzanie odruchów warunkowych (zawiadywanie przez mózg). Powstają na skutek indywidualnych doświadczeń osobników (są warunkowe), są torowane (np. apetyt na ciastko pojawia się i uruchamia odruch pokarmowy) przez odpowiedni napęd (popęd), są bardzo złożone.

b.) Zjawisko “wdrukowania” (gęsi za matką, widzenie obuoczne u dzieci do 2,5 roku)

c.) Redukcja liczby synaps (reorganizacja neuronalna)

Można mówić o neuronach nieplastycznych i plastycznych.

Dwa rodzaje pamięci : percepcyjna (np. poznajemy kogoś) i asocjacyjna (potrafimy przypomnieć sobie kim ona jest).

UKŁAD AUTONOMICZNY zbudowany jest z nerwów trzewiowych, ruchowych i czuciowych. Składa się ze zwojów i jąder rozmieszczonych zarówno w mózgu (śródmózgowie, rdzeń przedłużony) jak i w rdzeniu (odcinek piersiowo-lędźwiowy i krzyżowy). Kieruje nim podwzgórze i ośrodki pnia mózgu.

Układ Auton. jest dwoisty, składa się z 2 antagonistyczn. układów:

1.) UKŁ. WSPÓŁCZULNY (sympatyczny) - jego ośrodki są słupach bocznych rdzenia kręgowego

2.) UKŁ. PRZYWSPÓŁCZULNY (parasympatyczny) - jego ośrodki są w pniu mózgu i części krzyżowej rdzenia. 90% włókien tego układu biegnie w nerwie czaszk. błędnym !

UKŁ. AUTONOMICZNY NIE MA DRÓG DOŚRODKOWYCH (własnych włókien czuciowych) - bodźce w odruch. autonom. są przekazywane przez włókna czuciowe ukł. somatycznego

DROGA NERWOWA ODŚRODKOWA W UKŁ. AUTONOM. SKŁADA SIĘ ZAWSZE Z DWÓCH NEURONÓW :

a.) PRZEDZWOJOWEGO (otoczka mielinowa) - długie u ukł. przywspółczulnym

b.) ZAZWOJOWEGO (bez ot. mielinowej, wolne (1-3 m/s), niższą pobudliwość niż wł. somatyczne) - długie u ukł. współczulnym

WŁÓKNA UKŁ. AUTON. są CIEŃSZE (2-7 mikrom.) niż WŁÓKNA SOMATYCZNE (12-14)

MEDIATORY UKŁ. AUTONOMICZNEGO :

1.) ACETYLOCHOLINA (zawsze we włóknach przedzwojowych oraz we wszystkich wł. pozazwoj. ukł. przywspółczulnego i nkt. współczulnego np. pobudzanie wydzielania potu).
Jest to UKŁ. CHOLINERGICZNY

2.) AMINY KATECHOLOWE - adrenalina i noradrenalina (większość ukł. współczul.). Jest to UKŁ. ADRENERGICZNY

UKŁ. AUTONOMICZNY a HOMEOSTAZA. UKŁ. TEN RAZEM Z UKŁ. DOKREWNYM REGULUJE ODPOWIEDŹ NA STRESY

UKŁAD AUTONOMICZNY a EMOCJE - funkcją ukł. jest utrzymanie homeostazy.

REAKCJE UKŁADU WSPÓŁCZULNEGO -

a.) żołądkowo-jelitowe (ruchy żołądka, wydzielanie soków żołądk. zatrzymanie ruchów perystaltycznych jelit),

b.) hamowanie wydzielania śliny i suchość w ustach (przy strachu), zatwardzenie,

c.) wydalniczy (trudne opróżn. pęcherza mocz.),

d.) wzrost tętna, zwężenie naczyń krwion. i zwiększenie dopływu krwi do mózgu, wzrost ciśnienia,

e.) pocenie się, erekcja włosów - “gęsia skórka”,

f.) duszenie, “zatykanie”,

g.) rozszerzenie źrenic, wzrost wydzielania hormonów nadnerczy.

Czasami przy intensywnych reakcjach ukł. symp. jest silna kontrreakcja przywspółcz. (defekacja, oddawanie moczu)

RDZEŃ NADNERCZY JEST JAKBY ZWOJEM WEGET.- otrzymuje impuls bezpośrednio przez neuron przedzwojowy, wydziela adrenalinę.

WPŁYW KORY MÓZGOWEJ NA UKŁ. AUTONOMICZNY

a.) Drażnienie pewnych ośrodków w korze wyzwala ślinotok, wpływa na pracę żołądka i jelit. Czynniki psychiczne powodują blednięcie lub czerwienienie się.

b.) Niektórzy mogą wpływać na ukł. weget., np. na bicie serca.

c.) Kontrola pęcherza moczowego pojawiająca się w pewnym wieku (u niemowląt regul. tylko przez nerw błędny). Zbyt silne rozciągnięcie pęcherza powoduje jednak opróżnienie go mimo wysiłków woli.

NERWY CZASZKOWE

I - kresomózgowie II - międzymózgowie,

III i IV oraz gałązka żuchw. V - śródmózgowie

pozostałe 8 nerwów - rdzeń przedłużony

N. czuciowe - I, II, VIII

N. ruchowe - III, IV, VI, XI i XII

N. mieszane - V, VII, IX, X

I n. - tu tylko 30 włókien II n. - tu milion włókien

V n. (trójdzielny) - najgrubszy.

X n. (błędny) - najdłuższy

CZUCIE - proste WRAŻENIE ZMYSŁOWE polegające na SUBIEKTYWNEJ OCENIE BODŹCÓW POBUDZAJĄCYCH ODPOWIEDNIE RECEPTORY

percepcja tO zŁoŻonE wraŻenie zmysŁowym (obejmuje jednocześnie kilka rodzajów czucia - pozwala rozpoznać bodźce i ich źródła).

PODZIAŁ CZUCIA

1.) TELECEPTYWNE (wzrok, węch, słuch)

2.) EKSTEROCEPTYWNE (skóra - np. dotyk, ciepło, ból)

3.) PROPRIOCEPTYWNE (receptory układu ruchu)

4.) INTEROCEPTYWNE (czucie trzewne)

4 rodzaje cech funkcji wzroku:

a.) Ilościowe (odróżnianie natęż. światła i stopnia koloru);

b.) Jakościowe (widzenie barw i kierunku polaryzacji)

c.) Przestrzenne (ruch, pole i ostrość widzenia, stereosk.)

d.) Czasowe (odróżnianie następujących po sobie bodźców)

APARAT OCHRONNY OKA - powieki, rzęsy, brwi

BUDOWA OKA - Trzy warstwy gałki ocznej -

1.) Zewnętrzna - bł. włóknista (twardówka i rogówka)

2.) Pośrednia - bł. naczyniowa (naczyn., c. rzęsk., tęczówka)

3.) Wewnętrzna - światłoczula (siatkówka)

Najbardziej intensywne światło (nie wywoł. uczucia bólu) jest 10¹⁶ (160 dB) intensywniejsze niż najsłabsze widzialne (np. podwojenie intensywn. = wzrost o 3 dB; 60dB to światło TV, 120 dB to światło słoneczne.)

ŹRENICA - kontrola ilość światła przenikającego do oka max. średnica 7-8 mm, min. 2-3 mm. (wtedy przepuszcza 1/16 tego co przy maksymalnym - zmiana tylko o 12 dB)

AKOMODACJA - U ssaków polega na zmianie krzywizny soczewki. Ryby, płazy, węże - soczewka przesuwa się do tyłu i przodu. Głowonogi (wydłuża się gałka oka), Ptaki (wydłuża się rogówka)

Krzywizna rogówki i soczewki, rola m. rzęskowego (gdy rozkurczony to wiązadełka Zinna napięte)
Zmiany akom. z wiekiem (8,6 cm - 10,4 (20 l.) - 83 (60 l.)

KONWERGENCJA OCZU - przecinanie się osi widzenia

WADY REFRAKCJI OCZU - oko niemiarowe /krótko- i nadwzroczność/, niezborność oka /astygmatyzm/

ADAPTACJA OKA

REAKCJE FOTOCHEMICZNE

Rodopsyna (ciemność) ---- Retinene ------- Witamina A

Retinene + Opsina ---- Rodopsyna lub Wit. A ---- Rodopsyna

W oku ludzkim jest 6 mln. czopków i 120 mln. pręcików. Pręcik jest ok. 500 razy wrażliwszy na światło niż czopek (razem ok. 250 mln. recep. - w TV tylko 250 tys. elementów)

W plamce żółtej ok. 150 tys./mm²) i razem ok. 1,6 mln włókien nerw. (1 n.w. ma grubość ołówka)

Fotoreceptory - K. dwubiegunowa - K. zwojowa - Pień n. wzr.

Komórki poziome łączą receptory.

OSTROŚĆ WZROKU - siła rozdzielcza oka
(z 10 m. gdy o 1 mm, bo średnica czopka 2-3 mikrometrów)

Ucho - budowa.

Zewn. (ochrona bł. bębenk. przed urazami mechanicz. i wysychaniem), tylko tu fala w powietrzu) Rola małżowiny, dług. przewodu słuch. 2,5 cm. śred 0,3 - 0,5 cm. - ten kształt powoduje że przewód jest akustyczn. rezonatorem o f wlasnej 3 tys. Hz i dlatego od 2-5 kHz ciśnienie akustyczne przy błonie jest 2 razy większe niż przy wlocie przewodu ! Tu w skórze gruczoły wydzielające woskowinę.

Środk. (tu trąbka Eustachiusza - 4 cm. z jamą nosogardzieli - część obwodowa zamknięta - otwiera się przy połykaniu, ziewaniu, i przy nadciśnieniu przy czyszczeniu nosa). Płytka strzemiączka wykonuje drgania o mniejszej amplitudzie, ale z wzmocnieniem o 2,5 dB. Efekt hydrauliczny - nierówna pow. bł.bęb. i pow. płytki strzem. - 15:1 to 15 krotne wzmocnienie ! (o 23 dB) Oba mechanizmy powodują wzrost o 25 dB. (plus 2 razy w przewodzie zewnt.)

Wewn. - Ślimak - dług. 3,5 cm, skręcony 2 i 3/4 razy. Blaszka podstawna rozszerza się i jest coraz twardsza (ok. 100 razy przy helicotermie - szpara osklepka). Kanał górny (schody przedsionka, tu ok. owalne) i dolny (schody bębenka tu ok. okrągłe). Błona Reissnera wycina trzeci kanał - przewód ślimakowy (tu śródchłonka). W nim narząd Cortiego, a na nim błona nakrywkowa. B. dobrze chroniony narząd.

Odruchy bębenkowe - dwa mięśnie (naprężacz błony bębenk., m. strzemiączkowy) Skurcz obu zmniejsza przewodzenie dźwięków. Odruch ten zabezpiecza przed uszkodzeniem narz. spiralnego (Cortiego). Zmniejsza tylko o ok. 10 dB (więc może być nie wystarczający), też opóźnienie o 0,05 s. w stosunku do bodźca

Słyszenie dwuuszne - warunkuje zdolność słyszenia kierunkowego i lokalizacji dźwięku. Możliwe też jednym uchem ale wymaga odwracania głowy.

1. Przy tonach mniejszych niż 1kHz - układ nerwowy mierzy czas w jakim informacja z każdego ucha dociera do ośrodków słuchu.

2. Przy tonach większych niż 1kHz - porównanie natężenia dźwięku słyszanego przez

każde ucho.

Poziom natężenie bodźca dźwiękowego:

1. Zmniejszenie częstości perystaltyki

2. Zmniejszenie wydzielania soków żołądka

3. Zmienia się oporność skóry

4. Zmienia się rytm oddechowy (głębsze, wolniejsze oddechy)

5. Skurcz obwodowych naczyń krwionośnych (wzrost ciśnienia i akcji serca)

6. Przy 120dB spada prędkość ruchów gałek ocznych przy fiksacji, zwężenie pola widzenia i zmiany percepcji barw (głównie barwy czerwonej)

7. Przy 130dB pojawia się oczopląs i ból głowy

8. Zaburzenia równowagi

9. Zaburzone czucie bólu - audioanalgezja

ZMYSŁ POWONIENIA - Wypustki ok. 20 k. nerw.-zmysł. tworzą włókna ner. węch. Kończą się w dole przednim czaszki synapsami w opuszce węchowej. Potem biegną w trzech kierunkach m.in. do ciała migdałowatego i hipokampa, podwzgórza i innych str. ukł. rąbkowego. PRÓG POBUDZENIA. ADAPTACJA. KICHANIE

FUNKCJE i BUDOWA SKÓRY

1.) ochrona tkanek przed wysychaniem, i czyn. chorobotw.

2.) termoregulacja (pow. skóry zależy od wieku),

3.) odbiór informacji ze środowiska zewnętrznego

4.) Organ metaboliczny (magazyn tłuszczów, miejsce produkcji witaminy D).

GRUCZOŁY SKÓRY (pot., apokrynowe, łojowe, sutkowe)

CZUCIE EKSTEROCEPTYWNE

1.) CIAŁKA DOTYKOWE MEISSNERA

2.) CIAŁKA BLASZKOWATE CZUCIA UCISKU (PACINIEGO)

3.) KOLBY KOŃCOWE KRAUSEGO
(spadek temp. - próg 0,004 st./s., 10-41)

4.) CIAŁKA ZMYSŁOWE RUFFINIEGO
(wzrost temp. - 0,001 st/s., 20-45)

5.) NAGIE ZAKOŃCZENIA NERWOWE (czucie bólu)

Nowa Klasyfikacja Mechanoreceptorów (!)

Ze względu na wielkość pola recepcji i szybkość adaptacji mechanoreceptory dzielimy na 4 rodzaje:

• FA I - szybka adaptacja, małe pole recepcji

(ciałka Meisnera, wrażliwe na muskanie, najwięcej opuszkach palców).

• FA II - szybka adaptacja, duże pole recepcji

(receptory Paciniego, w głębszych warstwach skóry).

• SA I - wolna adaptacja, małe pole recepcji

(wrażliwe na bodźce stacjonarne, umiejscowione głównie w naskórku i liniach na opuszkach palców).

• SA II - wolna adaptacja, duże pole recepcji

(receptory Ruffiniego w głębokich warstwach skóry, wrażliwe na silne bodźce takie jak silne rozciąganie skóry).

Termoreceptory

Poniżej 25 stopni pobudzane są głównie receptory zimna.

Powyżej 35 stopni pobudzane są głównie receptory ciepła.

Poniżej 10 stopni i powyżej 45 stopni uruchamiają się również receptory bólu.

Gdy temperatura powietrza jest równa temperaturze skóry mówimy o stanie zera fizjologicznego - termoreceptory nie sa pobudzane.

Termoreceptory szybko adaptują się do bodźca.

Termoreceptory reagują na zmianę temperatury. Przedmioty metalowe wydają się chłodniejsze od drewnianych o tej samej temperaturze ponieważ metal lepiej przewodzi ciepło.

Odczuwana temperatura wody zależy od temperatury ręki.

Substancje chemiczne mogą drażnić termoreceptory - mentol zawarty np. w gumach do żucia powoduje wrażenie chłodu.

Nocycepcja

Receptory bólu (nocyceptory) występują obficie w skórze, opłucnej, oponach

mózgu, okostnej, stawach, narządach wewnętrznych.

W uszkodzonych tkankach następuje aktywacja enzymów wpływających

na powstanie kinin (np. bradykinina), powodujących depolaryzację nocyceptorów.

Maksymalne czucie bólu już przy dwukrotnie wyższej energii od progowej - zabezpieczenie przed uszkodzeniami.

Receptory bólu podlegają bardzo wolnej adaptacji - muszą ciągle ostrzegać przed niebezpieczeństwami.

2 rodzaje nocyceptorów:

a) unimodalne - reagują na jeden typ bodźca, mają wysoki próg pobudliwości

b) polimodalne - liczne, reagują na substancje chemiczne pojawiające się w uszkodzonej tkance (np. H+, K+, adrenalina, serotonina, histamina, bradykinina).

Prostaglandyny i substancja P obniżają próg pobudliwości nocyceptorów.

Neurony przewodzące bodźce bólowe we wzgórzu, podwzgórzu, układzie limbicznym maja receptory opioidowe - tu przyłączają się opioidy (enkefaliny, beta-endorfina, dynorfina).

Wyróżniamy dwa typy włókien przewodzących bodźce bólowe:

a) z mieliną - szybko przewodzące bodźce (3-30 m/s)

Ich pobudzenie daje ból ostry, kłujący.

b) bezmielinowe - wolniejsze (2,5 m/s) włókna typu C.

Ich pobudzenie daje ból piekący, rozlany, trudny do umiejscowienia. Ból ten trwa dłużej niż bodziec który go wywołał. Wywołuje pobudzenie emocji i napięcie mięśni. Tą drogą przewodzone są impulsy z organów trzewnych.

BŁĘDNIK - błędnik kostny, a wewnątrz błoniasty (3 prz. półkoliste leżące w trzech płaszczyznach - mają 0,5 mm śr., otoczone są przychłonką, wewnątrz śródchłonka). Każdy kończy się bańką z grzebieniem bańkowym - tu nabł. zmysłowy z włoskami. na gzrebieniu osklepek. Przedsionek obejmujący wydłużoną łagiewkę i kulisty woreczek - tu plamki pokryte galaretowatą bł. kamyczkową. Na niej kryształki węgl. i fosforanów Ca).
W postawie wyprost. kamyczki uciskają na bł. kamyczk. łagiewki, w leżącej brak ucisku.

NARZĄD SMAKU (chemorecept.) - KUBKI SMAKOWE dla 4 podst. smaków (słodki, kwaśny - cz. boczne języka i jego grzbiet, słony, gorzki).

TYPY BRODAWEK - grzybkowate (słodki w przedniej części języka), liściaste, okolne (gorzki).

KINESTEZJA to zdolność odczuwania ułożenia części ciała i ich ruchu oraz odczuwania oporu pokonywanego przez pracujące mięśnie. (w torebkach stawowych, więzadłach - są wrażliwe na siły mechan. powodujące rozciąganie lub skręcanie tych elementów).

CZUCIE GŁEBOKIE wchodzi w skład propriocepcji obejmującej również odbieranie i przekazywanie inform. z receptorów mięśniowych i z narządu równowagi.

Interoreceptory rejestrują bodźce mechaniczne (presoreceptory w ścianie tętnic, baroreceptory w ścianie żył, mechanoreceptory w ścianie płuc) oraz chemiczne.

Impulsacja odbierana jest przez nerwy czuciowe w rdzeniu kręgowym.

Dzięki konwergencji (przyłączaniu się do eksteroreceptorów impulsów z łuków trzewnych) neurony czuciowe w rogach tylnych stają się bardziej pobudliwe.

Przez metameryczne unerwienie skóry i narządów wewnętrznych te impulsy łączą się wywołując przeczulicę skóry i promieniowanie bólu do odległych od chorobowo zmienionych narządów wewnętrznych okolic ciała.

PROMIENIOWANIE TRZEWNO-SKÓRNE

HORMONY

Podział hormonów ze względu na
budowę chemiczną:

- hormony sterydowe (steroidowe),

pochodne cholesterolu Produkowane w korze nadnerczy,gonadach, ciałku żółtym.

- hormony zbudowane z aminokwasów lub związków pochodnych

Produkowane w podwzgórzu, szyszynce, tarczycy, przytarczycach,
wyspach Langerhansa,

Kierunki działania hormonów:

- wpływ na metabolizm

- wpływ na kształt (morfologię)

- pobudzanie czynności narządów

- koordynacja i korygowanie różnych czynności fizjologicznych

Oś podwzgórze - przysadka - narządy

Podwzgórze wydziela hormony uwalniające (liberyny, neurohormony), które pobudzają wydzielanie hormonów przysadki.

Hormony te z podwzgórza żyłami wrotnymi dostają się do przedniego płata przysadki gdzie stymulują lub hamują wydzielanie innych hormonów.

Hormony z przedniego płata przysadki naczyniami krwionośnymi dostają się do odpowiednich

tkanek gdzie wywołują określoną reakcję.

Hormonu uwalniające:

1. Kortykoliberyna (CRF-41)

2. Tyroliberyna (TRH)

3. Luliberyny (LH-RH)

4. Somatokrynina (GRF-44)

Hormonu hamujące:

1. Somatostatyna (SOM)

2. Prolaktostatyna (PIF)

Biosynteza i wydzielanie neurohormonów zależy od:

1. transmiterów wydzielania na synapsach otaczających neurony wydzielnicze

2. hormonów wydzielanych przez gruczoły dokrewne

3. hormonów części gruczołowej przysadki (wewnętrzne sprzężenie zwrotne)

4. wytwarzanych we wzgórzu prostaglandyn zwiększających przepływ krwi przez przysadkowe naczynia wrotne

5. innych bodźców ze środowiska zewnętrznego

Hormony tropowe regulują nie tylko wydzielanie hormonów właściwych, ale również wzrost obwodowych gruczołów wydzielania wewnętrznego.
Gdy stężenie hormonu właściwego ciągle małe to następuje namnażanie komórek do jego produkcji (np. powstanie wola). Zjawisko to nazywamy hipertrofią kompensacyjną.

Taki przerost wyrównawczy może wystąpić np. gdy część gruczołu została usunięta operacyjnie.

Zanik wyrównawczy

Gdy zostaną sztucznie wprowadzone hormony (np. kortyzon) to działają one hamująco na wydzielanie hormonu tropowego.
Przewlekłe podawanie jakiegoś hormonu prowadzi do zahamowania wydzielania i zaniku miejsca jego produkcji.

„Zjawisko odbicia” - gdy po zaprzestaniu podawania hormonu dochodzi do przejściowego wyrzutu hormonu nadrzędnego (np. ACTH).

Wazopresyna - powoduje kurczenie mięśni naczyń krwionośnych i zwiększa resorpcję zwrotną w kanalikach nerkowych. Wzrost ciśnienia osmotycznego (np. utrata krwi) odbierany przez osmodetektory (w podwzgórzu) powoduje uwalnianie wazopresyny

(hamuje utratę wody przez organizm)

Oksytocyna - wydzielana jest w trakcie porodu (wywołuje skurcze mięśniówki macicy), ale też przy drażnieniu brodawki sutka (kurczy mięśnie przewodów mlecznych gruczołów mlekowych), drażnieniu receptorów w szyjce macicy i w pochwie (również wydzielanie na drodze odruchowej) lub aktu płciowego.

Hormon wzrostu

Pulsacyjny charakter wydzielania hormonu (największe wydzielanie w nocy).

Zwiększa się wydzielanie stale aż do osiągnięcia dojrzałości płciowej do około 690 mikrogram na dobę, potem maleje do około 385 mikrogram na dobę u osób dorosłych (20-41 lat).

GH wzmaga transport aminokwasów do wnętrza komórki i syntezę białka.

Łożysko produkuje ludzki łożyskowy laktogen - zbliżony do hormonu wzrostu.

Karłowatość - niedobór GH

Gigantyzm i akromegalia - nadmiar GH

Czynniki pobudzające wydzielanie prolaktyny:

Fizjologiczne:

ciąża, drażnienie brodawek sutkowych, sen, udar

Farmakologiczne:

estrogeny, opioidy i inne

Patologiczne:

guzy przysadki, niedoczynność tarczycy, niewydolność nerek

Objawy: mlekotok, brak miesiączek, zmniejszenie libido lub impotencja u mężczyzn, zmniejszone wydzielanie testosteronu u mężczyzn i progesteronu u kobiet,
może wystąpić zwiększona pobudliwość nerwowa.

Gonadotropiny	Mężczyźni	Kobiety
Folikulostymulina	Wpływa na wzrost pęcherz. nasienn. jąder i przyśpiesza spermatogenezę na spermatogenezę	Wzrost i dojrzew. pęcherz. Graafa, wydzielanie hormonów
H. Luteinizujący	Rozwój tk. interst. jądra - pobudza wydzielanie testosteronu testosteronu	Pękanie p. Graafa, przekszt. go w ciałko żółte i wydzielanie progesteronu

MECHANIZM DZIAŁANIA PARATHORMONU:

1. Kostny - mobilizuje osteoklasty i doprowadza do deminer.

2. Nerkowy - hamuje reabsorpcję zwrotną fosforanów

KALCYTONINA:

1. Hamuje osteolityczną czynnośc parathormonu 2. Ułatwia wbudowywanie wapnia w kości

3. Zwiększa wydalanie wapnia i fosforu

TRZUSTKA - ok. 2% to W-py Langerhansa produkujące insulinę i glukagon (4:1). Regulacja gospodarki cukrowej.

HORMONY KORY NADNERCZY:

1. MINERALOKORTYKOIDY (aldosteron) - reabs. Na i wydal. K - to powoduje wzrost ilości wody pozakom., ilość osocza i wzrost ciśnienia tętniczegio krwi.

2. GLIKOKORTYKOIDY (kortyzol, hydrokortyzon) - adaptacje w sytuacjach stresowych.

a.) Pobudzają glikoneogenezę (powst. glukozy głównie z białek), powodują wzrost poziomu glukozy we krwi.

b.) Mobilizują kw. tłusz. - odkład. tłuszcz. (twarz i tułów)

c.) Wzmacniają działanie amin katecholowych

d.) Powodują rozpad tk. limfatycz. (zmniej. odporność org.)

e.) Pobudzają ośrodkowy układ nerwowy

3. STERYDY PŁCIOWE - męskie i żeńskie

Rycina : Rola nadnerczy w reakcji na stres

Regulacja wydzielania tarczycy (wzrost wydzielania) przez:

1. Hormon tyreotropowy

2. Podwzgórzowy hormon uwalniający hormon tyreotropowy z przysadki

3. Zimno - gdy spada temp. krwi dopływającej do podwzgórza pobudzane są termodetektory

4. Wazopresyna i adrenalina (hormony działające na naczynia krwionośne)

Hormony wydzielane przez tarczycę:

T3 trójjodotyronina

T4 tyroksyna

CYKL JAJNIKOWY: CYKL MACICZNY:

faza menstruacy. złuszczania

faza folikularna wzrastania (5-16)

faza owulacyjna wydzielnicza (16-27)

faza lutealna niedokrwienna (27-28)

FUNKCJE UKŁADU KRWIONOŚNEGO:

1.) Transport tlenu do tkanek 2.) Transport dwutlenku węgla do płuc 3.) Transport produktów energetycznych do tkanek 4.) Transport produktów przemiany materii do nerek 5.) Transport hormonów i witamin 6.) Wyrównuje ciśnienie osmotyczne w tkankach 7.) Wyrównuje ph w tkankach 8.) Wyrównuje różnice temperatur 9.) Stanowi zaporę przed inwazją drobnoustr. (np. leukoc.) 10.) Eliminuje substancje obce (np. toksyny) - przeciwciała

Całkow. objęt. krwi stanowi od 1/20 do 1/13 masy c. i zawiera:

a.) Elementy upostaciowane (krwinki i płytki krwi)

b.) Nieupostaciowane (osocze krwi) - ponad 50% krwi

HEMATOKRYT to stosunek objęt. erytrocytów do osocza

Szpik czerwony (2,5% m. ciała) - miejsce gdzie powstają el. morfotyczne krwi (ist. gąbcz. k. płaskich i nasady k. dług.)

OŚRODKI KONTROLUJĄCE KRĄŻENIE KRWI:

1.) Ośrodek sercowy - przyspieszający (rdz. kręgowy) i zwalniający (rdzeń przedłużony - neurony n. błędnego). Są one końcową drogą impulsacji z kory mózgu i podwzgórza oraz z receptorów w ukł. sercowo-naczyn. (barorec. w ścian. naczyń - łuk aorty i zatoki tętnic szyjn. wewnętrz.)

2.) Ośrodek naczynioruchowy - skurcz i rozkurcz m. gładkich w ścian. małych tętniczek zmienia opór naczyn. Kontrola - nerwowa przez ośr. naczynioruch., humoralna (horm.), odruchy, miejscowe czynniki rozszerz. lub zwężaj. naczynia

A.) cz. PRESYJNA; B.) cz. DEPRESYJNA

BUDOWA SERCA - ok. 0,4 kg. (wielkość pięści)

ŚCIANA SERCA - nasierdzie (wchodzi w skład worka osierdziowego), m. serc., wsierdzia.

CZYNNOŚĆ BIOELEKTRYCZNA SERCA - EKG
Zmiany ład. elektr. odbierają elektrody. Tk. ukł. przewodząc.)

1.) Węzeł zatok.-przedsionk. (ośr. pierwszorzędowy)
2.) Węzeł przedsionkowo-komorowy
3.) Pęczek przedsionkowo-komorowy (pęczek Hisa)
4.) Włókna Purkinjego

CZYNNOŚĆ MECHANICZNA SERCA - za falą depolar. szerzy się skurcz przedsionków i komór (rytm 1,2 Hz)

Skurcz przedsionków Rozkurcz komór = 0,15 s

Rozkurcz przedsionków Skurcz komór = 0,30 s

Rozkurcz przedsionków Rozkurcz komór = 0,40 s

WYRZUT SERCA -

Objęt. wyrzutowa (ok. 80 ml. u dorosł. mężcz.) Pojemn. minut. serca - 5,4 l. w spocz. W ciągu dnia 10 tys. l.

% Przypływ krwi przez różne narządy. Przepływ krwi - 0,5 m/s

CZYNNIKI NERWOWE i HUMORALNE ZMIENIAJĄ:

1.) Siłę skurczów 2.) Częstotliwość skurczów 3.) Przewodzenie stanu czynnego 4.) Pobudliwość

NORADR. działa dodatn., ACETYLOCH. ujemnie na wszyst.

Naczynia krwionośne - Tętnice małe, średnie i duże.
Trzy warstwy - bł. wewn., środk. i zewn. - podobnie jak w żyłach (tylku tu cienka bł. środk., a najgrubsza wewn.).
Nacz. włosowate (kapilary) - 1 warstwa k. śródbłonka, mają zdolność kurczenia się.
Anastomozy

Skurcz mięśn. tętnic powoduje rytmiczne zmiany światła tętnic i tętnienie naczyń.

Tętnica główna (28 mm) - aorta wstępuj. (tu odch. tęt. wieńc.), łuk (stąd wychodzi pień ram.-głow., t. szyjna wspólna lewa i t. podobojcz. lewa), zstępująca.

TĘTNO to rytm. podnosz. i zapadanie się ścian tętn. (9 m/s)

CIŚNIENIE TĘTNICZE KRWI

PRZEPŁYW KRWI W “ZBIORNIKU” ŻYLNYM

- krew napływa do prawego przedsionka dzięki:

1.) Ssącemu działan. r. oddechowych kl. piersiowej i serca

2.) Resztkowemu gradientowi ciśnienia

3.) Pompie mięśniowej (skurcze mięśni szkieletowych)

CZYNNOŚĆ ŚLEDZIONY - 150 g (u płodu prod. erytrocyt.):

1.) Wytwarzanie limfocytów 2.) Niszczenie płytek krwi 3.) Rozpad starych erytrocytów 4.) Regulacja liczby krążących granulocytów i erytrocytów

KRZEPNIĘCIE KRWI - niezbędne płytki krwi i wit. K. Istotą jego jest zamiana fibrynogenu w fibrynę pod wpływem enzymu trombiny.

UKŁAD CHŁONNY jest ukł. otwartym. Nacz. z zastawkami, węzły chłonne (0,2 -3 cm.) z limfoblast.

CHŁONKA to część osocza (uł. %) przefiltrow. do n. chłonn. przez ś. naczyń włos. (powraca do krwi żylnej przez przew. piersiowy i prz. chłonny prawy. Jest żółta i ma dużo limfoc.

BUDOWA NOSA - nozdrza przednie i tylne, jama nosowa z przewodami nosowymi, skrzydła nosa, przegroda

Okolica węchowa i oddechowa. Połączenie z zatokami.

Unaczyniona błona śluzowa nosa z nabł. wielow. migawk.

FUNKCJE - oczyszczenie, ogrzanie i nawilżenie powietrza

GARDŁO (12-15 cm) - ściany z tkanką limfoidalną (obrona przed infekcj. bakter.). Tu skrzyżow. z dr. pokarm.

KRTAŃ - narząd głosu. Połączona jest z k. gnykową

Chrząstki krt. - tarczowata, pierścieniowata, nagłośniowa

- nalewkowate, różkowate, klinowate

WIĘZADŁA GŁOS.- od nalewkow. do wew. pow. tarczo.

JAMA KRTANI - przedsionek, głośnia, jama podgłośniow.

Wysokość głosu zależy od budowy krtani, dług. i napięcia więz. głos., a siła głosu od szybk. prądu powietrza w głośni

TCHAWICA (10-15 cm) - część szyjna i piersiowa, Rusztowanie tworzą sprężyste chrząstki tchawicy.

DRZEWO OSKRZELOWE - oskrzela główne, płatowe, segmentowe, podsegm., oskrzelka (końcowe i oddech.)

PŁUCA - szczyt płuc i dolna podstawa

OPŁUCNA - ścienna i płucna. Ujemne ciśnienie. Odma.

FIZJOLOGIA ODDYCHANIA

ODDYCHANIE PŁUCNE 1.) Mechanika oddych.
Aktywny wdech - przepona, ruch klatki p., m. międzyż. z.

Bierny wydech (gdy intensywny - m. brzucha, i międyż. w.

Oczyszczanie powietrza. Odruch kaszlowy i kichania

2.) Procesy oddychania zewnętrznego - wentylacja płuc, dyfuzja gazów między powietrz. pęcherzyk. a krwią, transp. gaz. przez krew, dyfuzja między krwią a komór.

ODDYCHANIE KOMÓRKOWE -

C₆H₁₂O₆ + 6O₂ = 6CO₂ + 6H₂O + Energia

Gdy brak tlenu (deficyt tlen.) to w wyniku oddych. beztlenowego powstaje kwas mlekowy (zmęczenie).

SKŁAD POWIET. % wdych. (21, 0.04) i wydych. (16.3, 4)

W krwi tętniczej 97% erytrocytów wysyconych jest tlenem

W krwi żylnej 70 % (zatem 27% oddało tlen komórkom)

CO₂ transportowany jest do płuc: 1.) przez osocze (tu rozpuszczone ok. 10%) 2.) z białkową częścią hemoglobiny (20%) 3.) rozpusz. w pł. krwi w postaci jon. wodorowęgl. (70%)

REGULACJA ODDYCHANIA - Ośrodek oddechowy w rdzeniu przedłużonym (tu ośr. wdechy i wydechu), w moście ośr. pneumotaksyczny - hamuje zwrotnie ośrodek wdechu na 1-2 s.

Modulacja aktywności ośrodka wdechu :

1.) impulsy z receptorów 2.) zmiany pH (podrażnienie chemodetektorów)

KONTROLA nad ILOŚCIĄ SPOŻ. POKARMÓW:

OŚR. POKARMOWY W PODWZGÓRZU (głodu, sytości).
Ukł. limbiczny hamuje ośrodek głodu.
Wpływ hamuj. lub pobudz. kory i innych ośr. podkorowych

HAMOWANIE ŁAKNIENIA - cholecystokinina, peptyd uwaln. gastrynę i insulina. Rociągnięte ściany przewodu

POBUDZANIE ŁAKNIENIA - peptydy opioidowe, niskie stęż. glukozy we krwi (podwzg. mechan. glukostatyczny)

---