Rozdział 13
Język i mowa
Język - system kodowania znaczeń. Skończony zbiór symboli (dźwięków mowy lub znaków pisma), na których operowanie podlega regułom gramatycznym, swoistym dla każdego języka (naturalnego lub sztucznego)
Mowa -używanie języka w celu przekazywania znaczeń + wpływania na zachowania własne lub cudze; zdolność gatunku ludzkiego do przekazywania i odbierania komunikatów językowych za pomocą wyrażeń wokalnych lub znaków pisma
Procesy przetwarzania języka- proc. przetwarzania informacji biorące udział w tworzeniu wyrażeń językowych i ich analizie.
Język i mowa przedmiotem zainteresowania: językoznawstwa, filozofii, antropologii, socjologii i kognitywistyki. W psychologii - rozwój poznawczy, neuropsychologia, psycholingwistyka.
JĘZYK JAKO SYSTEM
Funkcje języka - komunikacyjna i poznawcza
a) Komunikacyjna - język stanowi medium porozumiewania się (przekazywania info):
-niewerbalnego (mimika, pantomimika, postawa ciała) - ograniczony zasób treści, np. emocje, stosunek do rozmówcy
- parawerbalnego (ton głosu, pauzy, intonacja)
- za pomocą komunikatów językowych
Możliwa sprzeczność komunikatów werbalnych i niewerbalnych
Zasada prymatu komunikacji niewerbalnej nad werbalną, ale oba kanały się wzajemnie uzupełniają i nie muszą być ze sobą sprzeczne
b) poznawcza - wspomaganie procesów przetwarzania informacji (myślenia, rozumowania, percepcji, pamięci i kontroli poznawczej); umożliwia MYŚLENIE POJĘCIOWE (pojęcia, sądy i schematy)
-wraz z rozwojem języka, myślenie zachodzi za pomocą rep. trwałych (najpierw pojęć konkretnych, potem abstrakcyjnych)
- kontrola poznawcza i samokontrola emocjonalna (kierowane pod swoim adresem rozmaite nakazy i zakazy)
- kategoryzowanie, czyli zaliczanie obiektów do wybranych klas (możliwe bez języka, ale dopiero pojęcia umożliwiają dostrzeganie kategorii abstrakcyjnych i posługiwanie się nimi)
Inny podział funkcji języka: ekspresyjne i referencjalne
ekspresyjne- wyrażanie stanów podmiotu mówiącego: stany emocjonalne(„czuję”), motywacyjne („chcę”), związane z oczekiwaniami wobec innych (nakazy, zakazy, groźby)
* pod tym względem język ludzki różni się ilościowo od zwierzęcych systemów komunikowania się (nie jakościowo!)
referencjalne- język może służyć do opisu rzeczywistości pozajęzykowej, w szczególnych przypadkach do opisu samego siebie.
REFERENCJALNOŚĆ- odnoszenie się do czegoś, w tym przypadku to odniesienie symbolu oznaczającego, czyli słowa, do przedmiotu oznaczanego- DESYGNATU.
Relacje między słowem a przedmiotem tworzą ZNACZENIE słowa- poznawcza reprezentacja desygnatu.
* słowo, desygnat i znaczenie tworzą tzw. TRÓJKĄT SEMANTYCZNY- stanowiący o istocie referencjalności języka jako systemu. (zwierzęce systemy są pozbawione tej funkcji nie zasługują na miano języka)
Język to system:
złożony- np. synonimy, homonimy, reguły gramatyczne- liczne i pełne wyjątków
dynamiczny- ciągle ewoluuje(nieustanna zmiana znaczenia słów, ich koloryt emocjonalny, nawet dopuszczalność niektórych struktur gramatycznych) niezależnie od odgórnych ustaleń i oficjalnych reguł jego użytkowania. Najważniejsze przyczyny dynamicznej zmiany języka:
zmiany polityczne, kulturowe i obyczajowe (zmiany społeczne rodzą nowe potrzeby komunikacyjne)
eufemizacja i poprawność polityczna (wyszły z użycia określenia ze wzgl. na negatywne konotacje )
bariera my-oni (gwary środowiskowe- jako przeszkoda dla niewtajemniczonych)
produktywny- korzystając z ograniczonych zasobów (liczba słów i reguł) tworzymy nieskończoną liczbę zdań, by przekazać nieskończoną liczbę komunikatów; możemy przekazywać te same treści alternatywnie (strona bierna-czynna, omówienia, parafrazy itd.); niekiedy produktywność prowadzi wręcz do twórczości językowej- gdy nie dysponujemy gotowymi wzorcami zdaniowymi itp.- tworzymy struktury całkiem nowe, oryginalne i pomysłowo dostosowane do kontekstu (np. )
POZIOMY JĘZYKA
poziom fonologiczny- podstawowe jednostki budulcowe komunikatu werbalnego, czyli elementarne dźwięki mowy (głoski, fonemy)
poziom semantyczny- ulepione z głosek lub znaków pisma elementarne składniki znaczenia (morfemy- składniki słów, niosące pewną treść). Na tym poziomie istotne staje się znaczenie- fragment wiedzy o świecie (może być jawna lub niejawna, w postaci pojęć, sądów lub schematów, modyfikowana przez doświadczenie lub względnie trwała), wyrażonej pojęciami i sądami, to treść, czyli wszystko, co wiemy o kategorii reprezentowanej przez pojęcia:
- znaczenie denotacyjne, dotyczy faktów
- znaczenie konotacyjne, dotyczy emocji lub skojarzeń (bardzo duże zróżnicowanie międzyosobnicze)
poziom syntaktyczny (składniowy), składa się z fraz i zdań, połączonych według reguł gramatyki. Fraza jest elementarną jednostką składową sensu, zdanie też ;P
Zdanie składa się z:
- frazy nominalnej, określającej sprawce i jego atrybuty
- frazy czasownikowej, określającej czynność i jej okoliczności
Strukturę zdania możemy zapisać w postaci tzw. DRZEWKA DERYWACYJNEGO(czyli utworzone w wyniku odrywania)- pokazuje, w jaki sposób struktura syntaktyczna zdania może być utworzona z elementów składowych.
poziom pragmatyczny, dot. społecznych aspektów języka, właściwie jego użycia w funkcji komunikacyjnej (co, komu i w jakim celu chcemy powiedzieć), zależy od kontekstu i od postrzeganych przez nas cech odbiorcy (* szczególnie istotny w wyrażeniach ironicznych i sarkastycznych)
Odbiorca, aby zrozumieć komunikat zgodnie z intencją nadawcy, musi intensywnie korzystać z kontekstu językowego(inne zdania komunikatu) oraz pozajęzykowego (sytuacja). Zakłada także, że nadawca tworzy wypowiedź zgodnie ze swoimi intencjami i z własnym rozumieniem możliwości odbiorcy. Nadawca zakłada, że odbiorca korzysta ze wskazówek kontekstualnych i odpowiednio konstruuje wypowiedź. te obustronne założenia mogą być fałszywe- a wtedy zrozumienie jest niepełne i opaczne.
Konsekwencje czterech poziomów języka:
- duże obciążenie systemu poznawczego (przede wszystkim „wąskie gardła ” systemu: selektywna uwaga lub pamięć robocza) podczas mówienia, pisania, słuchania lub czytania; przetwarzanie języka wymaga jednocześnie kontroli wszystkich poziomów, jednak nie w tym samym stopniu: niższe poziomy= mniejsza kontrola, poziom pragmatyczny= największa kontrola.
Noam Chomsky, GRAMATYKA GENERATYWNA, dwie warstwy funkcjonowania języka:
struktura powierzchniowa, rzeczywiste zdanie utworzone według obowiązujących reguł gramatycznych
struktura głęboka, abstrakcyjna postać tego zdania, wyrażona w postacie drzewka derywacyjnego; może zostać zapisana w postaci pewnej liczby równoważnych zdań, funkcjonujących na poziomie powierzchniowym. Może być przekształcana w strukturę powierzchniową dzięki regułom transformacji.
Oba poziomy są niezbędne, choć jeden z nich, czyli poziom struktur głębokich, wydaje się bardziej pierwotny jako generator struktur powierzchniowych.
Dowody empiryczne:
- powtórne opowiadanie tego samego zdarzenia
- zapominanie
JĘZYK A POZNANIE
Język jest wehikułem, dzięki któremu myśli przechodzą z jednego umysłu do drugiego.
HIPOTEZA DETERMINIZMU JĘZYKOWEGO- Sapira- Whorfa
- język zasadniczo wpływa na to, jak spostrzegamy rzeczywistość, przetwarzamy informacje, formułujemy sądy lub korzystamy z zasobów pamięci.
- język i jego struktury to jak gdyby koleiny, w których toczy się ludzkie poznanie
- relatywizm językowy: nie ma dwóch identycznych języków, więc nie ma dwóch jednakowych sposobów poznawczego reprezentowania rzeczywistości, przede wszystkim społecznej. Wszystko jest względne: językowe sposoby wyrażania treści, niejęzykowe sposoby spostrzegania i interpretowania świata.
- nie ma poznania poza językiem, a ponieważ każdy język ma swoistą strukturę i siatkę pojęć, poznanie musi być przez język filtrowane.
- dane potwierdzające hipotezę pochodzą z badań międzykulturowych (spostrzeganie i nazywanie kolorów)
PRZYSWAJANIE JĘZYKA
Problem natywizmu
Język potoczny= uczenie się języka
Nauka= przyswajanie języka, termin neutralny, nieprzesądzający o naturze tego procesu, a zwłaszcza o roli środowiska i wrodzonych predyspozycji.
Wczesne teorie języka: teorio-uczeniowa koncepcja przyswajania języka:
- podkreśla rolę uczenia się, w szczególności warunkowania i modelowania
- język= drugi system sygnałowy (wg tradycji Pawłowa)
- Hobart Mowrer, wyróżnił cztery grupy sytuacji odpowiadających znaczeniom językowym: groźba, obietnica, ulga i rozczarowanie.
- warunkowanie sprawcze- człowiek spontanicznie używa pewnych dźwięków otrzymując w zamian wzmocnienie pozytywne lub negatywne. Dzięki stosowaniu reguł kształtowania złożonych reakcji, dorośli są w stanie wykształcić u dzieci umiejętność posługiwania się językiem.
Krytyka: wg Noama Chomsky'ego: poglądy natywistyczne
- proces nabywania języka jest zdeterminowany wrodzonymi strukturami mózgowymi- urządzeniem do przyswajania języka (LAD)
-dziecko posiada kompetencję językową ≠ gotowa wiedza językowa
ARGUMENTY :
* istoty języka nie tworzą słowa, lecz struktury syntaktyczne, które są ukryte a przez to trudne do bezpośredniego utrwalania poprzez wzmocnienia pozytywne
* struktur gramatycznych raczej nie uczymy się wprost w sposób jawny (dziecko posługuje się już w pełni gramatycznym językiem, zanim pójdzie do szkoły)
* ludzie-zwłaszcza dzieci- używają zdań, których nie mieli okazji wcześniej usłyszeć
Steven Pinker- widzi dużą analogię między zachowaniem werbalnym człowieka a zachowaniem instynktownym zwierząt:
- człowiek ma instynktowną zdolność do mówienia, swego rodzaju instynkt językowy- gotowość do wykształcenia określonych struktur.
- przyswajanie języka dzięki eksponowaniu dziecka na komunikaty językowe w okresie sensytywnym.
Mowa ukierunkowana na dziecko- specyficzny sposób komunikowania się z małym dzieckiem; polega na modelowaniu zachowań werbalnych dziecka w następstwie wielokrotnego powtarzania krótkich, ale syntaktycznie poprawnych zdań.
KONEKCJONIZM- impuls w przełamaniu dominacji poglądów natywistycznych.
Jeff Elman- próby modelowania procesu przyswajania mowy poprzez sieci neuropodobne.
STADIA PRZYSWAJANIA JĘZYKA
Proces przyswajania pierwszego języka jest w zasadzie ukończony u progu 4 roku życia dziecka. Późniejsze nabytki mają charakter ilościowy.
pierwszy rok życia dziecka- ćwiczenia w zakresie fonologii, prozodii (charakterystyczny dla każdego języka typ „zaśpiewu”- składa się na nią intonacja, a także akcent i rytm), intonacji
- głużenie- wypowiadanie pojedynczych fonemów
- gaworzenie- wypowiadanie pojedynczych sylab
drugi rok życia to próby konstruowania niegramatycznych zdań z ukrytą syntaksą
- pierwsze słowa pojawiają się zwykle między 12-14 miesiącem życia, choć przejawy ich rozumienia już po 9 miesiącach od urodzenia
- mowa telegraficzna-mówienie pojedynczymi wyrazami lub łączenie ich w krótkie zestawy bez poprawnego odmieniania przez osoby, czasy, przypadki, np. „mama bawić”.
trzeci rok życia to ćwiczenia w pełni gramatycznych wypowiedzi i dopasowywanie ich do potrzeb komunikacyjnych dziecka; dwa rodzaje błędów występujące w tym okresie dotyczą kategoryzowania i tworzenia struktur gramatycznych:
- błąd nadrozciągłości znaczeń- włącznie w obręb kategorii obiektów, które do niej nie należą (np. nazywanie każdej istoty czworonożnej psem)
- błąd hiperregularyzacji- dziecko ignoruje wyjątki i przypadki szczególne, stosując wszędzie regularne struktury gramatyczne (np. „on ma dwa braty”= dwóch braci).
DWUJĘZYCZNOŚĆ I WIELOJĘZYCZNOŚĆ
Dwujęzyczność i wielojęzyczność- zdolność posługiwania się więcej niż jednym językiem (nie jest konieczna biegłość, porównywalna z językiem ojczystym).
- do pewnego momentu w rozwoju poznawczym drugi język przyswajamy tak jak pierwszy, to znaczy szybko i bezwysiłkowo, korzystając z „instynktu językowego”
- kiedy minie okres sensytywny, przyswajanie drugiego języka staje się procesem powolnym i wymagającym wysiłku, a jego efekty nigdy nie będą idealne
- do kosztów dwujęzyczności zalicza się interferencję między językami- znajomość więcej niż jednego języka zwiększa ryzyko pomyłki w doborze słów i wyrażeń, spowalnia procesy wydobywania słów z leksykonu mentalnego i wymaga zwiększenia kontroli na etapie artykulacji, aby słowo z jednego języka nie „wcisnęło się” w komunikat sformułowany w innym języku
- osoby wielojęzyczne funkcjonują na wyższym poziomie świadomości metajęzykowej- osoby te wyrażają się bardziej precyzyjnie, ponieważ staranniej dobierają słowa i struktury składniowe
Zofia Wodniecka- oryginalna procedura badawcza do oceny kosztów przetwarzania drugiego języka.
MÓWIENIE
Planowanie mowy
- polega na podjęciu decyzji co do sensu przekazu i intencji jego przekazania; wymaga uwzględnienia pragmatycznego aspektu języka;
- zasada kooperacji- mówca i słuchacz muszą ze sobą współdziałać (Paul Grice); 4 maksymy językowe mające ułatwić kooperację:
1) maksyma ilości- komunikat powinien zawierać tyle danych, ile to konieczne- nie więcej i nie mniej
2) maksyma jakości- mówca powinien mówić prawdę, ponieważ takie będzie prawdopodobne oczekiwanie słuchacza (chyba, że słuchacz zdaje sobie sprawę, że komunikat jest fałszywy to OK.)
3) maksyma relacji- mówca powinien mówić na temat, bez dygresji i odbiegania od głównego wątku- jeśli jednak dygresja czemuś służy, maksyma relacji nie zostaje złamana
4) maksyma sposobu- mówca powinien używać środków wyrazu dostępnych odbiorcy (głośna i wyraźna artykulacja, nieużywanie słów i wyrażeń, których słuchacz nie rozumie ze względu na brak wiedzy itp.)
- planowanie mowy dokonuje się z uwzględnieniem wspólnej płaszczyzny czyli podzielanych przez obie strony konwersacji elementów wiedzy, często niejawnej- jeśli porozumiewają się osoby obce, ustalenie wspólnej płaszczyzny może być bardzo trudne
- planowanie mowy jest minimalnie przesunięte w czasie w stosunku do realizacji planu= wypowiadając zaplanowane wcześniej słowa, jesteśmy już mentalnie przy następnym fragmencie wypowiedzi, świadczą o tym przejęzyczenia, w szczególności błędy antycypacji („Piciu, co ci zrobić do misia?”)
- jednostką planowania mowy jest FRAZA
- przetwarzając frazę, mamy do czynienia ze szczególnym przypadkiem interferencji, wynikającej z wykonywania dwóch czynności jednocześnie (planowanie wypowiedzi- realizacja planu)
Kodowanie semantyczno- syntaktyczne
LEKSYKALIZACJA- przekształcanie myśli w słowa; wymaga zaangażowania trzech poziomów języka: semantycznego, syntaktycznego, fonologicznego; proces co najmniej dwuetapowy
Levelt, pierwszy etap leksykalizacji polega na wyborze lemm, lemma- abstrakcyjna postać słowa obejmująca trzy elementy:
Jego znaczenie
Funkcję syntaktyczną przewidzianą dla niego w przyszłym zdaniu
Wskaźniki fonologiczne, czyli wstępne dane dotyczące sposobu jego wymawiania.
Dowód na obecność tego etapu- efekt końca języka- np. pytamy kogoś jak nazywa się rezygnacja osoby panującej z praw do tronu-> osoba nie udzieli odpowiedzi choć jest przekonana, że zna to słowo (abdykcja), co więcej niektórzy badani będą w stanie poprawnie określić na jaką literę zaczyna się to słowo, czyn z ilu składa się sylab- świadczy to o tym, że lemma zawiera nie tylko znaczenie i funkcję przyszłego słowa, ale też wskaźniki fonologiczne (jedynie szczątkowe wskazówki).
Kodowanie fonologiczne
Drugi etap leksykalizacji- wybór leksemów- jednostki umysłowego słownika (leksykonu mentalnego), na który składają się konkretne słowa odpowiadające określonym znaczeniom (synonim= jedno znaczenie= dwa leksemy; homonimy= dwa znaczenia= jeden leksem)
Leksykon mentalny: zbiór wszystkich leksemów, którymi dysponuje konkretny użytkownik języka. (więcej niż jeden u wielojęzycznych)
Wg Levelta wybór leksemów to „wypełnianie szczeliny” między myślą a brzmieniem.
Ten etap wytwarzania mowy nazywa się kodowaniem formy wypowiedzi i obejmuje on trzy podetapy:
Przywoływanie głosek z pamięci i układanie ich we właściwej kolejności
Ustalanie sylabizacji i prozodyzacji wypowiedzi
Kodowanie fonetyczne, wybór odpowiednich wzorców artykulacyjnych dla każdej sylaby
Dell- interakcyjny model mówienia: istnieje samoorganizująca się sieć, tworzą ją znaczenia i brzmienie wszystkich słów- podobna do sieci semantycznych, zdolna do wytwarzania mowy.
ROZUMIENIE PRZEKAZÓW JĘZYKOWYCH
Jedno z najtrudniejszych i najbardziej złożonych zadań poznawczych. Wymaga uaktywnienia odpowiednich struktur wiedzy, zapisanych w pamięci trwałej, głównie semantycznej. Konieczne jest intensywne wykorzystanie pamięci roboczej. W rozumieniu biorą także udział procesy myślenia, rozumowania i wnioskowania.
Złamanie kodu
Pierwsze zadanie słuchacza: SEGMENTACJA(niemożliwa bez wstępnej hipotezy na temat znaczenia słowa)- dokonanie podziału nieprzerwanego potoku głosek na jednostki (segmenty) odpowiadające poszczególnym słowom lub związkom frazeologicznym (w piśmie dzięki znakom spacji); w tym procesie słuchacz musi kierować się innymi wskazówkami, np.: prozodia (intonacja, akcent, rytm), kontekst ogólny, a przede wszystkim kontekst wewnątrzjęzykowy.
Proces identyfikacji poszczególnych słów w potoku żywej mowy dobrze opisuje- MODEL KOHORTY: słuchacz rozpoznaje słowa, systematycznie zawężając listę potencjalnych „kandydatów”, czyli zmniejszając kohortę możliwych jednostek leksykalnych aż do momentu, gdy nie będzie innego wyboru.
Złamanie kodu nie ogranicza się do trafnej segmentacji. Jego istotą i sensem jest również przekład kodu akustycznego na znaczenia, czyli elementarne porcje wiedzy przechowywane trwale w pamięci w postaci pojęć.
Łamanie kodu akustycznego u dorosłych posługujących się językiem ojczystym dokonuje się automatycznie i bezwysiłkowo.
Rozbiór zdania
Kolejny etap rozumienia wymaga logiczno-gramatycznego rozbioru zdania: utworzenie umysłowej reprezentacji jego treści, czyli zbudowanie „w wyobraźni” czegoś na kształt drzewka derywacyjnego. Przede wszystkim wyróżnienia sprawcy (podmiot) i czynności (orzeczenie) oraz odróżnienie tych kluczowych elementów przekazu od atrybutów (przymiotniki) i okoliczności (np. przysłówki i zdania podrzędne).
W wyniku rozbioru zdania tworzy się struktura poznawcza w formie propozycjonalnej, czyli w postaci sądu o obiektach i łączących je relacjach- wymaga to uaktywnienia wiedzy gramatycznej, która w większości jest ukryta (trudna do zwerbalizowania), także uwzględnienia wiedzy semantycznej z pamięci trwałej.
Na tym etapie semantyka silnie wspomaga syntaksę zdania wieloznaczne- zdania „ślepej uliczki” (np. podszedł do dziewczyny z kwiatkiem) tracą na dwuznaczności po dodaniu przecinka
Badania prowadzone w paradygmacie „ślepej uliczki” pozwoliły wykryć kilka prawidłowości logiczno-gramatycznego rozbioru zdania:
Zasada późnego domknięcia: ustalenie granicy, poza którą zaczyna się nowa fraza zdania (odbiorca stara się domknąć frazę najpóźniej, jak się da). W zależności od tego gdzie ustalimy granicę między frazami, dokonamy zasadniczo różnej interpretacji zdania.
Być może zasada ta jest przejawem skąpstwa poznawczego.
w momencie, gdy dokona się rozbiór zdania, użytkownik języka przechodzi na poziom, który Chomsky nazwałby strukturą głęboką; powierzchniowa forma wypowiedzi jest zapominana tak szybko, jak tylko zbudowana zostanie reprezentacja głęboka
języki różnią się ze względu na to, jak działa w nich hipotetyczny parser: struktura odpowiedzialna za rozbiór zdania. jego głowne zadanie polega na przypisaniu poszczególnym słowom odpowiednich funkcji, np. podmiotu, orzeczenia, dopełnienia; w przypadku języka polskiego parser odpowiada przede wszystkim za prawidłową interpretację wskazówek fleksyjnych (końcówki definiujące rodzaj, czas i tryb gramatyczny)
Budowa modelu sytuacyjnego i wnioskowanie
kolejny krok rozumienia zdania to budowa poznawczej reprezentacji szerszego kontekstu, w jakim zanurzony jest przekaz; reprezentacja ta ma charakter nietrwały i przybiera postać modelu mentalnego, na gruncie psycholingwistyki ten rodzaj reprezentacji nosi nazwę: MODELU SYTUACYJNGO: jest niezbędnym warunkiem zrozumienia, jeśli przekaz nie zawiera wiele luk wymagających wypełnienia poprzez wnioskowanie.
budowę modelu sytuacyjnego kształtuje wiele czynników, przede wszystkim znajomość tematu: wystarczy krótki fragment prozy opatrzyć tytułem aby poprawić jego zrozumienie i przechowanie treści w pamięci; dzięki tytułowi możliwe jest zbudowanie modelu sytuacyjnego
model to swoisty mikrokosmos (zaw. podstawowe informacje na temat: osób, przedmiotów, czynności, okoliczności, czasu i in. istotnych el.), powstaje on w umyśle słuchacza jednocześnie drogą oddolną, tj. na podstawie wcześniej rozebranych zdań, których treść jest zapisana w formie propozycjonalnej, jak też odgórną- na podstawie ogólnej wiedzy i znajomości kontekstu.
szczególną rolę w rozumieniu przekazów językowych odgrywają schematy narracyjne, czyli elementy wiedzy zorganizowane ze względu na epizody; schemat narracyjny wpływa na rozumienie przekazu, jeśli określone porcje wiedzy nabierają sensu dopiero w kontekście całej historii
procesy zaangażowane w budowanie modelu sytuacyjnego to przede wszystkim rozumowanie nieformalne, czyli wnioskowanie na podstawie swobodnie wybranych przesłanek, nie zawsze zwerbalizowane; mówca konstruując wypowiedź, przekazuje pewne treści jawnie, a inne domyślnie- odbiorca musi więc odróżnić to, co mówca chciał przekazać, od tego, co rzeczywiście przekazał.
IMPLIKATURA: reguły rządzące wnioskowaniem podczas rozmowy; Grice wyróżnił dwa jej rodzaje:
Implikatura konwencjonalna: użycie określonego słowa implikuje znaczenie, przypisywane mu na mocy konwencji i konsensu społecznego= treść wypowiedzi
Implikatura konwersacyjna: polega na domyślnym, wzajemnym szanowaniu reguł dobrej komunikacji, czyli uznawania zasady kooperacji i czterech maksym konwersacyjnych.
Wnioskowanie w procesie rozumienia mowy pełni dwie funkcje:
Uzupełnianie luk w strukturze przekazu (robimy to automatycznie i w zasadzie bezbłędnie)
Budowanie połączeń między nową wiedzą zawartą w komunikacie, a wiedzą nabytą już wcześniej i przechowywaną w pamięci trwałej.
Komunikaty nie wprost: szczególna kategoria wypowiedzi wymagających wnioskowania. Względy grzeczności wymagają, by polecenia formułować w postaci pytań lub delikatnych sugestii (np. czy mógłbyś zgasić światło?); wymagają odkrycia prawdziwych intencji nadawcy- nie jest to trudne, każdy jest pod tym względem bardzo intensywnie szkolony w procesie socjalizacji.