Rozdz. 1- Co to jest postawa i dlaczego jest czymś ważnym?

Postawa stanowi centralną część indywidualności człowieka i reprezentuje reakcje oceniające wobec pewnego obiektu.

Postawa to sumaryczna ocena dowolnego obiektu, o którym da się pomyśleć.

Obiektem postawy może być każda rzecz, którą dana osoba rozróżnia lub o której myśli, czy to konkretna (np. pizza), czy abstrakcyjna (np. wolność słowa); rzecz nieożywiona, osoba lub też grupa.

Postawy mogą obejmować reakcje:

- afektywne-

- behawioralne-

- poznawcze-

Te trzy kategorie reakcji nie muszą być rozłączne, ani reprezentować trzech niezależnych czynników. Trudno jest intuicyjnie, a także empirycznie rozdzielić różne kategorie. Ponadto postawy mogą składać się wyłącznie z komponentów poznawczych lub afektywnych i nie jest konieczne, żeby wszystkie trzy kategorie były reprezentowane.

Przedmiotem dyskusji dotyczącej teoretycznego określenia pojęcia postawy jest to, czy oceny muszą być stałe przez dłuższy czas i czy muszą być przechowywane w pamięci długotrwałej, żeby można je uznać za postawę. Na tej podstawie powstały różne modele postaw.

• „Model szuflady z aktami” (file-drawer model)- postawy postrzega się jako kartoteki umysłowe, w których ludzie zasięgają informacji potrzebnych do oceny danego obiektu

• Koncepcja postawy jako tymczasowej konstrukcji (attitudes-as-constructions perspective)- jednostki tworzą te tymczasowe konstrukcje wtedy, gdy potrzebna jest ocena wartościująca. Ludzie nie wyszukują w pamięci wprowadzonej do niej uprzednio postawy, lecz generują wartościującą ocenę na podstawie informacji, które w danej sytuacji przychodzą im na myśl

Funkcje postawy (synteza):

1. Służą do organizowania wiedzy oraz kierują zbliżaniem się i unikaniem

2. Służą wyższym potrzebom psychologicznym

Funkcje postaw:

• Funkcja wiedzy (knowledge function)- rozpoznawanie tego co dobre, a co złe. Postawy dostarczają prostej struktury służącej do organizowania złożonego i wieloznacznego środowiska i do radzenia sobie z tym środowiskiem (Katz)

• Funkcja utylitarna- wiedza o tym, że coś jest dobre, a coś złe może być całkiem użyteczna gdy chodzi o wybór między zbliżaniem się a unikaniem (Katz)

• Funkcja ekspresyjna/ symboliczna- postawy mogą mieć zasadnicze znaczenie dla pojęcia własnego Ja danej osoby i przez wyrażanie czy aktywowanie takiej postawy osoba ta potwierdza swoje najważniejsze wartości (Herek)

• Funkcja tożsamości społecznej- postawy służą utrzymaniu relacji społecznych, wyrażaniu wartości oraz przystosowaniu społecznemu (Shavitt)

Teoria opanowywania trwogi (terror management theory)- jedna ze strategii zmierzających do uporania się ze strachem związanym ze świadomością własnej śmiertelności polega na koncentrowaniu się w mniejszym stopniu na własnej, indywidualnej śmiertelności, a w większym stopniu na sprawie ogólniejszej, czyli tym, że jest się częścią grupy i kultury, które będą istniały nadal. badania sugerują, że uwydatnienie kwestii śmiertelności prowadzi do obrony kulturowego światopoglądu danej osoby i do zwiększenia uprzedzeń wobec członków innych grup.

Badania dotyczące funkcji postawy

Hipoteza dopasowania funkcjonalnego- próby perswazji muszą być dopasowane do zasadniczych funkcji postawy. Identyczne postawy mogą spełniać różne funkcje dla różnych ludzi, a nawet dla tej samej osoby w różnym czasie. Również ta sama osoba może mieć różne postawy , które pełnią różne funkcje w różnym czasie, co oznacza, że postawy są wielofunkcyjne.

Mierzenie funkcji postawy jest nieco kłopotliwe, lecz w wielu badaniach mierzono zróżnicowanie badanych pod względem obserwacyjnej samokontroli zachowania (self-monitoring). Badania te pokazały, że osoby o wysokim poziome obserwacji samokontroli zachowania są głównie zainteresowane dobrym dostosowaniem się do sytuacji społecznej, podczas gdy osoby o niskim poziomie tej samokontroli traktują własne zachowanie jako sposób wyrażania cenionych wartości (Sydner, DeBono, 1985).

Dlaczego bada się postawy?

Dlaczego postawy są tak ważne:

- postawy wpływają na zachowanie- jest to związek złożony i nie zawsze jasny; postawa danej osoby wobec określonego obiektu może wpływać na jej zachowanie w odniesieniu do tego obiektu, kształtować zachowania wobec innych obiektów, również postawa jednej osoby może wpływać na zachowanie innej osoby

- odgrywają ważną rolę w psychologii społecznej- ludzie wyrażają własne postawy i wyszukują informacji (w sposób nieuświadomiony) o postawach innych ludzi; na tej podstawie ludzie zbliżają się do tych, których postawy są podobne do ich własnych, darząc ich sympatią, natomiast unikaj i nie lubią osób o odmiennych postawach

- decydują o sposobie przetwarzania informacji- ludzie często wyszukują i wybierają takie informacje, które potwierdzają ich przekonania i postawy, a nie te, które mogą je osłabić, jeśli natomiast nie mogą uniknąć pewnych informacji to są skłonni interpretować je zgodnie ze swoimi postawami

Pojęcie postawy jest ważnym ogniwem pośredniczącym pomiędzy informacją społeczną, jaką postrzegamy w naszym środowisku, a tym w jaki sposób na nią reagujemy. Postawy mogą w dużym stopniu determinować to jak reagujemy na bodźce społeczne, co czujemy, jak myślimy i jak postępujemy wobec innych.

Postawy odgrywają istotną rolę na różnych poziomach analizy:

• Na poziomie indywidualnym wpływają na percepcję, myślenie, na inne postawy oraz zachowanie, zatem są ważna cechą psychiczną jednostki

• Na poziomie interpersonalnym wiedza o postawach innych sprawia, że świat jest bardziej przewidywalny oraz kształtuje nasze myśli, zachowania, a my możemy starać się kierować zachowaniem innych poprzez zmienienie ich postaw

• Na poziomie społecznym postawy wobec grup własnych i innych są istotne dla współpracy oraz konfliktów międzygrupowych

Rozdz. 2- Pomiar postaw

Pomiar to przypisywanie liczb obiektom zgodnie z określonymi regułami, w taki sposób, że właściwości liczb odzwierciedlają pewne relacje między tymi obiektami (Stevens, 1946).

Sposoby pomiaru postawy:

• Bezpośredni- pytamy badanego wprost o jego zdanie na dany temat, np. w formie ankiet

• Pośredni- wnioskujemy o postawach na podstawie innych sygnałów czy wskazówek

Poziomy pomiaru (różnią się liczbą informacji o relacjach między obiektami):

1. Skala nominalna (nominal scale)- liczby odzwierciedlają tu tylko tożsamość lub różnicę pod względem mierzonej właściwości (np. mierzenie płci- 0 kobieta, 1 mężczyzna), wszystkie inne relacje między liczbami są pozbawione znaczenia

2. Skala porządkowa (ordinal scale)- przypisane obiektom liczby odzwierciedlają także uporządkowanie tych obiektów pod względem mierzone właściwości, jednak nie dostarcza informacji jak bardzo oceny badanych różnią się między sobą. W przypadku tej skali dopuszczalne jest każde przekształcenie, które zachowuje porządek rangowy mierzonych obiektów.

3. Skala przedziałowa (interval scale)- ma właściwości skali porządkowej oraz obrazuje, że relatywne różnice między wynikami reprezentują relatywne różnice między obiektami pod względem mierzonej cechy. Dopuszczalne jest dodatnie przekształcenie liniowe skali przedziałowej, ponieważ zachowuje ono nie tylko porządek rangowy wyników, ale też stosunki między parami wyników.

4. Skala ilorazowa (ratio scale)- ma wszystkie właściwości skali przedziałowej, a ponadto umożliwia reprezentowanie stosunków między samymi wynikami. Skala ilorazowa musi mieć stały i neutralny punkt zerowy.

Pomiar bezpośredni

Procesy związane z odpowiadaniem na pytania:

• Interpretacja pytania i zdecydowanie czego ono dotyczy- myśl o obiekcie przyjdzie od głowy automatycznie, zaczerpnięta z wiedzy danej osoby o świecie lub pytanie zostanie zrozumiane dzięki wykorzystaniu jego kontekstu, nawet jeśli nie mają żadnej wiedzy o obiekcie postawy. Dostarczone przez kontekst sygnały mogą nadawać kierunek interpretacji automatycznie lub dlatego, że respondenci rozmyślnie ich szukają

• Wydobycie z pamięci postawy wobec danego obiektu- pod warunkiem, że została ona uprzednio zmagazynowana w pamięci; jeśli nie to jest ona konstruowana na bieżąco i aby tego dokonać respondenci używają informacji, która przyjdzie im na myśl w danej sytuacji.

• „Obliczenie” oceny- dopasowanie oceny do proponowanych alternatywnych odpowiedzi lub przełożenia na jakąś wartość na skali. * respondenci czasem nie mają ochoty ujawniać tych obliczonych ocen i mogą chcieć je skorygować, np. przystosowując je do obowiązujących norm społecznych lub z innych motywów

Reaktywność- spowodowana pomiarem zmiana w mierzonej postawie

Narzędzia do bezpośredniego pomiaru postaw

1. Miary jednopozycyjne- są bardzo ekonomiczne, a także dość rzetelne i trafne. Oszacowanie postawy polega na zadaniu jednego pytania dotyczącego ogólnej oceny obiektu tej postawy oraz zaznaczenie odpowiedzi na liczbowej skali odpowiedzi, np.

Truskawki

Wyjątkowo źle -3 -2 -1 0 +1 +2 +3 wyjątkowo dobrze

Są lepsze od miar złożonych w tedy, gdy głównym przedmiotem zainteresowania jest dostępność postawy (łatwość, z jaką informacja może być wydobyta z pamięci, co jest w głównej mierze funkcją częstości i świeżości uprzedniego korzystania z tej informacji).

Latencja reakcji (czas jaki zajmuje danej osobie wskazanie, że truskawki są złe lub dobre) odzwierciedla dostępność badanej postawy.

Ich wadą może być niska lub trudna do ocenienia rzetelność. Wynik uzyskany dla każdej pozycji odzwierciedla nie tylko rozpatrywaną postawę, lecz także przypadkową zmienność pomiaru, znaną jako błąd losowy.

2. Skale wielopozycyjne- osiąga się nią większą rzetelność, ponieważ wynik końcowy oblicza się jako sumę lub średnią ważoną wszystkich pozycji, co pozwala skompensować błędy losowe poszczególnych pozycji. Dodatkowo w fazie konstruowania tej skali eliminuje się pozycje nieodpowiednie, które nie spełniają pewnych kryteriów pomiaru. Skala wielopozycyjna pozwala objąć wiele różnorodnych aspektów postawy.

Najpowszechniej stosowane wielopozycyjne skale postaw:

1. Dyferencjał semantyczny- składa się z szeregu dwubiegunowych skal przymiotników, których każda dzieli się zwykle na 7 kategorii odpowiedzi. Respondenci oceniając obiekt postawy zaznaczając jedną z 7 kategorii dla każdej dwubiegunowej pary przymiotników. Ogólny wynik dla danej postawy oblicza się dla każdego respondenta sumując wyniki poszczególnych skal dwubiegunowych lub wyznaczając ich średnią. Np. Niemcy są

leniwi -3 -2 -1 0 +1 +2 +3 pracowici

życzliwi -3 -2 -1 0 +1 +2 +3 nieżyczliwi

źli -3 -2 -1 0 +1 +2 +3 dobrzy

Badacze stwierdzili, że przeważnie 3 podstawowe wymiary czy czynniki wyjaśniały wzajemne związki między skalami; czynnikom tym dano nazwy: wartościowość (np. dobry- zły), siła (np. silny-słaby) i aktywność (np. szybki- wolny). Czynniki wartościowości zwykle wyjaśniały największą część zmienności wyników.

2. Skala Likerta- metoda sumowanych ocen, gdzie respondenci wskazują w jakim stopniu zgadzają się z każdym z podanych stwierdzeń na temat obiektu postawy. Zostały one wcześniej wybrane z większej puli w taki sposób, że zgodzenie się z każdym z nich jednoznacznie implikuje przychylną lub nieprzychylna postawę. Wynik pomiary określa się jako sumę lub średnią wyników dla poszczególnych pozycji, po odwróceniu wyników dla tych pozycji, w których zgoda implikuje nieprzychylna postawę. Np. 1- całkowita zgoda, 7- całkowity brak zgody

Dyskryminowanie kobiet w pracy nie stanowi już problemu w kanadzie- …

Trudno jest pracować z kobieta jako szefem- …

• Zarówno a i b umożliwiają porównywanie respondentów (są przykładami skalowania osób). Dzięki temu, że każda z pozycji tych skal jest skonstruowana tak, aby reprezentowała jednoznaczną ocenę obiektu postawy osiągają one zwykle wysoka spójność wewnętrzną, co oznacza, że korelacje między wynikami dla poszczególnych pozycji są wysokie. Jednak nie spełniają one ściśle kryterium skalowania o różnych przedziałach, co jest wstępnych warunkiem różnych analiz statystycznych.

3. Skala Thurstone'a- metoda pozornie równych przedziałów (metod of equal-appearing intervals)  Polega ona na stworzeniu listy stwierdzeń dotyczących badanej postawy, przy czym bardzo ważne jest opracowanie jak największego zakresu stwierdzeń charakteryzujących postawy negatywne i pozytywne. Przygotowana lista stwierdzeń przedstawiana jest grupie tzw. kompetentnych sędziów (osoby posiadające bardzo dużą wiedzę na temat przedmiotu badania), która dokonują ich oceny. Na podstawie tej oceny wybierane jest 20 najlepiej opisujących daną postawę stwierdzeń. Porządkuje się je stawiając na początku te stwierdzenia, które najsłabiej opisują postawę, a kończąc na tych, które według sędziów najlepiej ją charakteryzują. Podczas badania respondenci odnoszą się do każdego ze stwierdzeń. Zgadzając się z danym stwierdzeniem (uznając je za odnoszące się do ich własnej postawy), mogą otrzymać jeden punkt. Ilość otrzymanych punktów będzie odzwierciedlała to czy respondent charakteryzuje się badana postawą, czy też nie. Każdy respondent może otrzymać od 0 do 20 punktów. Im więcej punktów, tym dana postawa jest bliższa respondentowi.

Motywowane zniekształcenia odpowiedzi

Sposób zorganizowania kwestionariusza postaw, kontekst badania lub subtelne sygnały widoczne w zachowaniu eksperymentatora mogą dawać do zrozumienia uczestnikom badania, że sprawdzane są pewne hipotezy. Uczestnicy często wybierają taki sposób reagowania na te ukryte wymagania sytuacji badawczej, które potwierdzają, albo obalają te hipotezy. Mogą oni także manipulować wrażeniem wywieranym na innych starając się przedstawić siebie w korzystnym świetle lub udzielając odpowiedzi zgodnych z aprobata społeczną.

Strategie umożliwiające kontrolowanie zniekształceń:

• Skale samo opisowe (np. Skala Aprobaty Społecznej, Zrównoważony Inwentarz Pożądanych Odpowiedzi)- mierzą one tendencje do przedstawiania siebie w korzystnym świetle. Zawierają zwykle stwierdzenia o zabarwieniu negatywnym, które przypuszczalnie są prawdziwe w odniesieniu do prawie każdego oraz stwierdzenia o zabarwieniu pozytywnym, które nie są prawdziwe w odniesieniu do prawie każdego. Zestawiając miarę postawy z jedną z tych skal można ocenić stopień zniekształcenia odpowiedzi i wziąć odpowiednią poprawkę.

• Technika rzekomego wskaźnika postawy- w procedurze podłącza się respondenta do aparatury psychofizjologicznej, która rzekomo daje eksperymentatorowi dostęp do prawdziwych postaw respondenta. Na początku badania przeprowadza się wstępne próby, w których respondentowi polecono udzielać niezgodnych z prawdą odpowiedzi, przy czym eksperymentator znał wcześniej poprawne odpowiedzi. W ten sposób można było zademonstrować rzekomą zdolność maszyny do odróżniania odpowiedzi prawdziwych od fałszywych. Zakładano, że we właściwych próbach tendencja respondenta do zniekształcania odpowiedzi zostanie zredukowana.

Skąd wiemy, że pomiar jest dobry?

Przyjmuje się, że wynik na skali postawy odzwierciedla postawę, czyli konstrukt, którego nie można obserwować bezpośrednio. Jednak na każdą mierzoną zmienną wpływa nie tylko konstrukt będący przedmiotem zainteresowania, lecz także inne czynniki:

• Błąd losowy- można go uważać za przykładowe fluktuacje pomiaru. Do jego źródeł należą; błędnie odczytane lub zinterpretowanie pytań przez uczestników, błędy kodowania w procesie wprowadzania do bazy, przeprowadzenie pomiary w różnych porach dnia itd. Błąd losowy zwiększa zmienność wyników, ale nie wpływa na ich tendencję centralną (mają tendencje do znoszenia się)

• Błąd stały- zmienne, które nie są częścią mierzonego kontraktu postawy, np. odpowiadanie na pytania zgodnie z domniemanymi oczekiwaniami eksperymentatora. W tym wypadku wyniki odzwierciedlają po części motywację respondentów a nie ich postawę.

Kryteria dobrego pomiaru:

• Rzetelność narzędzia (reliability)- zależy od tego, w jakim stopniu pomiar jest wolny od błędu losowego (rzetelna skala mierzy w sposób konsekwentny to co mierzy). Gdy pomiar jest wolny od błędy losowego i stałego to jego trafność teoretyczna jest wysoka

Sposoby określenia rzetelności skali

- obliczenie jej stałości czasowej (test- retest reliability), która jest równa współczynnikowi korelacji między wynikami wyrażającymi postawy tych samych osób, oszacowanymi w różnym czasie za pomocą tej skali

- wewnętrzna zgodność (internal consistency)- stopień w jakim pozycje skali są skorelowane ze sobą, czyli odzwierciedlają raczej postawę interesującą badacza niż rożne fluktuacje przypadkowe. Można ją oszacować obliczając korelację między wynikami uzyskanymi za pomocą jednej połowy pozycji danej skali a wynikami uzyskanymi przy użyciu drugiej połowy pozycji rzetelność połówkowa

- Wskaźnik zgodności wewnętrznej- alfa Cronbacha- Rzetelność połówkowa zmienia się nieco w zależności od sposobu podziału skali. Problemu tego pozwala uniknąć właśnie ten wskaźnik. Można go uważać za średnią wszystkich możliwych współczynników rzetelności połówkowej. Gdy wszystkie inne czynniki pozostają bez zmian, współczynnik alfa wzrasta wraz z liczbą pozycji. Ta większa rzetelność dłuższych skal odzwierciedla fakt, że wszystkie pozycje przyczyniają się do mierzenia konstruktu postawy, a zatem mają wspólną systematyczną wariancję, podczas gdy różne składniki błędu losowego są nieskorelowane i wykazują tendencje do znoszenia się.

• Trafność- szacuje się w odniesieniu do jakiegoś kryterium zewnętrznego które uważa się za teoretycznie związane z interesującym nas konstruktem. Jest wiele aspektów trafności teoretycznej, np. trafność zbieżna (convergent validity) i trafność różnicowa (discriminant validity)- są wysokie, gdy wyniki pomiaru postawy są ściśle skorelowane z wynikami innych skal przeznaczonych do mierzenia tej samej postawy i nieskorelowane z miarami przeznaczonymi do szacowania innych zmiennych; trafność prognostyczna (predictive validity) lub kryterialna (criterion validity)- gdy miary postawy są dobrymi predyktorami miar behawioralnych.

Pomiar pośredni

Aby uniknąć źródeł braku trafności, które związane są z reaktywnym charakterem większości powszechnie stosowanych miar opracowano różne pośrednie miary postaw.

• Ukryte miary postaw (disguised attitude measures)- wykorzystują fakt, że postawy mogą w systematyczny sposób zniekształcać przetwarzanie informacji

• Metoda wyboru błędu (error-choice method)- respondenci otrzymują pytania z wymuszonym wyborem odpowiedzi, mające rzekomo mierzyć wiedzę. Jednak żadna z podanych możliwości nie jest w rzeczywistości poprawna, lecz obie odbiegają od właściwej odpowiedzi w przeciwnych kierunkach o taką samą wartość.

• Ukryta miara postaw oparta na błędach w rozumowaniu logicznym (Thistlethwaite)- metoda wykorzystuje stwierdzony w badaniach fakt, że ludzie są bardziej skłonni uznawać za logiczne niepoprawne wnioski w sylogizmach za poprawne, jeśli treść tych wniosków jest zgodna z ich postawami.

• Techniki projekcyjne- polegają na prezentowaniu niestrukturalizowanego lub wieloznacznego materiału oraz na oszacowaniu sposobu, w jaki badani te bodźce interpretują (np. zadania skojarzeniowe). Podejście to opiera się na założeniu, że respondenci w swych reakcjach ujawniają mimo woli swoje ukryte opinie i uczucia.

• Miary niereaktywne- mówimy o nich w tedy, gdy uczestnicy badania zupełnie nie zdają sobie sprawy z faktu pomiaru.

• Obserwacja zachowania- opiera się na założeniu, że wiele zachowań jest związanych z postawami i dostępnych dla dyskretnej obserwacji. Można obserwować wiele aspektów zachowania (tj. częstość, szybkość, czas trwania, intensywność), ale z uwagi na to, że na zachowanie danej osoby wpływa wiele innych zmiennych poza postawą, miary oparte wyłącznie na zachowaniu są niedoskonałe w oszacowaniu postawy

• Badanie fizycznych śladów \ to np. ślady zużycia posadzki przed eksponatami

• Zapisy archiwalne / muzealnymi, statystyki urodzeń itp.

• Miary fizjologiczne- są poza dowolną kontrolą badanych. Do tej grupy należą: reakcja skórno- galwaniczna, rozszerzenie lub zwężenie źrenic, aktywność mięśni twarzy mierzona elektromiografem (EMG), aktywność mózgu mierzona elektroencefalografem (EEG)

Postawy utajone

Postawy utajone to oceny czy wartościowania, których pochodzenie jest danej jednostce nieznane i które wpływają na jej utajone reakcje. Są one albo poza kontrolą dowolną, albo nie są rozpoznawane przez jednostkę jako wyraz jej postawy (Greenwald, Banaji, 1995).

Badania nad dostępnością postaw podsunęły myśl, że procedury poprzedzania (priming) mogłyby zapewnić wgląd w postawy utajone.

W tym założeniu bezpośrednio przed prezentacja słów bodźcowych (target words) o jednoznacznej wartości (np. okropny) na ekranie komputera prezentuje się obiekty postawy, które służą jako bodźce poprzedzające (primes). Zadanie respondentów polega na zaklasyfikowaniu jak najszybciej słowa bodźcowego przez naciśnięcie przycisku oznaczonego jako „dobry” lub jako „zły”. Jeśli oceny bodźca poprzedzającego i słowa bodźcowego są zgodne to reakcje na słowo bodźcowe są szybsze niż wtedy, gdy te dwie oceny nie zgadzają się ze sobą.

Test Skojarzeń Utajonych

(IAT- implicit association test) wprowadzony przez Greenwald, McGhee i Schwartz (1998); mierzy różnicowo kojarzenie dwóch pojęć bodźcowych (np. kwiat lub owad) z pozytywnymi lub negatywnymi wartościowaniami.

Komputerowa wersja tego testu wymaga jak najszybszego dopasowania atrybutów do danego obiektu (na przykład przymiotników “młody” lub “stary” do twarzy osoby starszej lub młodej, wyświetlanej na ekranie). Czas dopasowania atrybutu do obiektu jest uważany za siłę skojarzenia. Im szybciej dana para zostanie dopasowana, tym siła skojarzenia jest większa. Badacze uważają, że dzięki temu, że test ten trzeba wypełniać jak najszybciej ludzie często ujawniają swoje poglądy, czy postawy, które na co dzień są przez nich skrywane. Za pomocą Testu Utajonych Skojarzeń można badać nieświadome postawy dotyczące na przykład: odcienia skóry, płci, wieku, orientacji seksualnej, rasy, kraju, sylwetki, czy też stereotypów lub samooceny.

Test Utajonych Skojarzeń jest uznawany za dość kontrowersyjny z kilku powodów. Zarzuca się, że nie ma wystarczających badań empirycznych, które by potwierdzały wyniki tego testu, które stwierdzają preferencje. Takie jak na przykład silna/ umiarkowana /słaba preferencja osób białoskórych.

Rozdz. 3- Poza wartościowaniem: struktura i siła

Badania nad wewnętrzną strukturą postawy mają na celu ustalenie jak postawa jest reprezentowana w pamięci. Wiąże się to z pytaniami o to, jak poszczególne komponenty, które składają się na sumaryczną ocenę, są zorganizowane w pamięci, jakie są ich wzajemne relacje i relacje z ogólną postawą oraz jak te komponenty są integrowane.

Kolejną właściwością, na którą kładzie się coraz większy nacisk jest siła postawy (attitude strength), która w mniejszym lub większym stopniu odzwierciedla intensywność uczuć i przekonań jednostki.

Modele struktury postawy włączające treści pamięciowe:

1. Społeczno- poznawczy model struktury postawy (Pratkanis)- opisuje reprezentacje rozwiniętej w pełni postawy jako składającą się z trzech części:

- kategorii do której należy dany obiekt

- oceniającego podsumowania

- wspomagającej struktury wiedzy

Model ten jest wyprowadzony z obserwacji, że postawy wywierają określony wpływ na procesy poznawcze

2. Koncepcja trójskładnikowa-

3. Struktura postawy jako suma iloczynów „przekonanie x ocena”

Biegunowość postaw

Jeśli definiujemy postawy jako reprezentujące punkt na kontinuum oceny to należy zapytać o zakres tego kontinuum- postawy mogą obejmować zakres od neutralności to przychylności.

Podział ze względu na zakres:

• Postawy jednobiegunowe- w przypadku obiektów o których myślimy w kategorii ilości przyjemności kontinuum oceny rozciąga się od całkowitego braku przyjemności aż do ogromnej przyjemności (rozciąga się od neutralności do „za” lub „przeciw”)

• Postawy dwubiegunowe- ich zakres kontinuum rozciąga się od „za” do przeciw”, mając pośrodku punkt neutralny

To, czy dana postawa jest jedno- czy dwubiegunowa ma wpływ na to, jak ta postawa oraz jej komponenty są zorganizowane w pamięci, jak ludzie reagują na nowe informacje i jak postawa może się zmieniać. *Pratkanis argumentował, że w przypadku postaw dwubiegunowych zwolennicy każdej ze stron kontinuum znają bardzo dobrze argumenty na rzecz każdej ze stron, chociaż zgadzają się z tylko jedną stroną, a nie zgadzają się z drugą. W wypadku kwestii o charakterze jednobiegunowym osoby z postawami pozytywnymi lub negatywnymi mają zwykle dużą wiedzę zgodną z ich postawą i niewielką wiedzę z nią niezgodną, podczas gdy ludzie z mniej skrajnymi lub neutralnymi postawami na ogół mało wiedzą o obiekcie postawy.

To czy postawa jest jedno- czy dwubiegunowa może różnić się w zależności od osoby, lecz Pratkanis sugerował, że zależy to także od obiektu postawy. Przyjął on, że reprezentacje dwubiegunowe są najczęstsze w kwestiach społecznie kontrowersyjnych i dlatego jednostce dostępne są informacje dotyczące oby przeciwstawnych stanowisk, podczas gdy struktury jednobiegunowe stwierdza się zwykle w wypadku tematów mniej kontrowersyjnych.

Wymiary i komponenty

To, co może się wydawać dwoma przeciwnymi biegunami jakiegoś kontinuum często w rzeczywistości stanowi dwa różne i w pewnym stopniu niezależne wymiary (sumaryczna ocena może się składać z ocen dotyczących różnych wymiarów.

Cacioppo, Gardner i Berntson w swoim dwuwymiarowym modelu postaw zakładają, że antagonistyczne oddziaływania między pozytywnymi a negatywnymi procesami wartościowania istnieją rzeczywiście, ale występują też oddziaływania nieantagonistyczne (1997).

Konceptualizacja dwubiegunowa- traktuje „pozytywność” i „negatywność” jako niezależne, podstawowe wymiary, co umożliwia subtelniejsze rozróżnienia między postawami. Kombinacja wyników na obu wymiarach, wyrażonych za pomocą ogólnych kategorii daje w rezultacie cztery grupy. Pozytywne i negatywne postawy określone są przez wysokie wyniki na jednym wymiarze i niskie na drugim. Niskie wyniki na obu wymiarach odzwierciedlają postawy obojętne, natomiast wysokie wyniki na obu wymiarach charakteryzują postawy ambiwalentne.

Komponenty postawy można klasyfikować ze względu na ich charakter jako:

- afektywne

- poznawcze (model trójskładnikowy)

- behawioralne

Eagly i Chaiken wykazali, że różne kategorie relacji mogą pozostawać w synergicznym związku.

Niektóre postawy mogą być bardziej zdeterminowane afektywnie (np. uczucie do matki), inne zaś poznawczo (popieranie podwyżki czesnego). Może to również implikować, że w odniesieniu do niektórych postaw lub niektórych ludzi komponenty afektywne bywają lepszymi predyktorami ogólnych postaw, podczas gdy w innych przypadkach lepsze są w tym celu komponenty poznawcze. Wynika z tego, że te rodzaje reakcji nie muszą być spójne ze sobą ani z ogólną, sumaryczną postawą.

Agregowanie komponentów

Kilku teoretyków zaproponowało modele matematyczne, które określają postawy jako przekonania zagregowane. Podejście Fishbeina (włączone do teorii działań przemyślanych) kładzie nacisk na zasadę wartości oczekiwanej (expectancy- value principle). Postawę wobec danego obiektu określa się jako sumę iloczynów „oczekiwanie x wartość”

Ex (A_o)- postawa wobec obiektu

X_i (b_i)- przekonanie, czyli subiektywne prawdopodobieństwo, że mamusia obiekt posiada pewną właściwość I

P_i (E_i)- subiektywna wartość tej właściwości

Wyniki wyrażające postawy, otrzymane przez zsumowanie iloczynów „przekonanie x wartość”, zwykle wykazują wysoką korelację z miarami postaw opartymi na samo opisowych sumarycznych ocenach.

Chociaż model ten miał sugerować, że przekonania determinują postawy, to jednak przekonania danej osoby mogą także wynikać z jej ogólnej postawy w czasie wyrażania tych przekonań.

Model ten stosuje się tylko do postaw, które określa jako sumę wartości wyrażonych przez subiektywne prawdopodobieństwa.

Teoria integracji informacji (information integration theory)- podejście łączące elementarne jednostki informacji w sumaryczne oceny. Podejście Andersona może być stosowane do każdej oceny i pozwala na użycie różnych funkcji algebraicznych, za pomocą których integruje się poszczególne informacje. Najważniejszymi funkcjami algebraicznymi są modele sumowania i uśredniania.

Oba modele zawierają założenie, że jednostki interpretują informacje stosownie do jej znaczenia dla obiektu postawy (wartościowanie), określają jej istotność (ważenie) oraz integrują tę informację ze swoją wcześniejszą postawą, o ile potrafią ją wydobyć z pamięci.

W modelu sumowania nowe przekonania maja ten sam wpływ, bez względu na ilość przekonań tworzących podłoże danej postawy, podczas gdy w modelu uśredniania względny wpływ nowej informacji maleje w miarę powiększania istniejącej struktury przekonań.

Spójność

Modele integracji informacji uwzględniają różne elementy postawy, jednak stopień wzajemnej zgodności tych elementów nie znajduje odzwierciedlenia w końcowej, sumarycznej ocenie.

Ambiwalencję można mierzyć szacując oddzielnie pozytywne i negatywne aspekty obiektu postawy, każdy z nich na jednobiegunowych wymiarze; im większe i bardziej zbliżone do siebie są absolutne wartości tych dwóch wymiarów, tym większa ambiwalencja.

Przykłady ambiwalentnych postaw pokazują, że aby zmienić niepożądane postawy w wielu przypadkach nie wystarcza wpojenie negatywnych przekonań czy uczuć dotyczących danej sprawy. Kiedy elementy lub klasy elementów są niezgodne ze sobą, wówczas także ogólna postawa jest zgodna z pewnymi elementami, ale niezgodna z innymi.

Ogólna ocena może być bardziej lub mniej zgodna z jej podstawą poznawczą (spójność wartościująco- afektywna), z jej podstawą afektywną (spójność wartościująco- afektywna) lub z jej podstawą behawioralną (spójność wartościująco- behawioralna).

Badacze interesowali się głównie konsekwencjami niespójności i ambiwalencji. Sugerują oni, że niespójności idą w parze z mniej stabilnymi postawami, co łatwo wyjaśnić przyjmując, że nie cała potencjalnie istotna informacja jest dostępna w każdym momencie.

Jeśli postawy są bardziej spójne i nieambiwalentne, to wartościujące implikacje przekonań przychodzących na myśl w każdym momencie będą bardziej podobne, czego efektem powinna być większa stałość.

Inną kwestią jest to, czy same niespójności są szczególnie stabilne. Niektóre badania sugerują, że ambiwalencja czy niespójność przekonań może motywować daną jednostkę do zastanowienia się nad obiektem postawy, co może doprowadzić do mnie ambiwalentnych i bardziej spójnych przekonań.

Struktura związków między postawami

Jest kilka podejść do kwestii jak postawy wobec różnych obiektów wiążą się ze sobą w umyśle danej osoby:

• Jedno z nich kładzie nacisk na hierarchiczny charakter tematycznie spójnych struktur poznawczych, czyli ideologii, w których osadzone są postawy. Wg tego podejścia postawę wobec jakiejś nowej kwestii można wyprowadzić z bardziej centralnych i ogólnych wartości, które dana jednostka wyznaje w tej dziedzinie

• Postawy mogą być kształtowane stosownie do ich zgodności z systemem poznawczym jednostki. Przykład: ludzie mogą poprzeć którąś ze stron konfliktu w myśl zasady „wróg mojego wroga jest moim przyjacielem”

• Teoria równowagi (balance theory)- to wczesny przykład teorii zgodności poznawczej (cognitive consistency theory). Zakłada ona, że ludzie dążą do zgodności czy równowagi między swoimi elementami poznawczymi i określa warunki takiej równowagi: stwierdza, że brak równowagi odczuwamy jako stan nieprzyjemny, który motywuje nas do jej przywrócenia; opisuje też procesy, dzięki którym może być przywrócona zgodność

• Struktura trójelementowa- przedmiotem zainteresowania było to, jak postawy wobec spraw i wobec ludzi są powiązane w umyśle osoby spostrzegającej. W terminologii Heidera te trzy elementy tworzą triadę, w której biorą udział: osoba spostrzegająca (P), inna osoba (O) oraz jakiś obiekt nieosobowy (X). Elementy te mogą być powiązane ze sobą na dwa sposoby

• 
  Więzi w postaci postaw nazwano relacjami uczuciowymi (np. P kocha O)

• Więzi określone przez coś innego niż wartościowanie, tj. bliskość, podobieństwo czy własność, nazwano relacjami jednostkowymi (np. P i O są parą)

Zarówno relacje uczuciowe, jak i jednostkowe mogą być pozytywne lub negatywne. Wg Heidera stan równowagi w strukturze trójelementowej istnieje wtedy, gdy wszystkie trzy relacje są pozytywne pod wszystkimi względami albo gdy dwie są negatywne a jedna pozytywna- równowaga istnieje wtedy, gdy iloczyn wszystkich trzech znaków triady jest dodatni.

Dążenie ludzi do utrzymania równowagi między postawami może być łatwo wykorzystywane w próbach perswazji

Siła postawy

Silne postawy są bardziej odporne na zmianę, bardziej trwałe w czasie i bardziej spójne z zachowaniem.

Pod pojęciem „siła postawy” bada się różna strukturalne i doznaniowe aspekty postawy- wszystko co czynią postawy (np. kierują przetwarzaniem informacji, powodują zachowanie) silne postawy czynią lepiej.

Siłę postawy wiązano z:

- barkiem ambiwalencji

- wewnętrzną spójnością postawy

- skrajnością postawy

- ilością myślenia o obiekcie postawy

- informacjami związanymi z daną postawą

- osobistymi zainteresowaniami daną sprawą

- dostępności postawy (łatwością z jaką przychodzi na myśl

Postawy ludzi mogą się różnić nie tylko znakiem (+/-), lecz także dostępnością, ambiwalencją, intensywnością itp. Użyteczne jest więc przy badaniu postaw brać pod uwagę te właściwości. Np. to co może być prawdziwe w przypadku skrajnych postaw może nie odnosić się do postaw bardziej umiarkowanych.

Wskaźniki i konsekwencje siły postawy

Wskaźniki Konsekwencje

Dostępność postawa jest

Spójność wewnętrzna

Opracowanie trwała w czasie

Brak ambiwalencji

Krańcowość siła postawy odporna na perswazję

Wiedza

Zaangażowanie wyznacznikiem zachowania

Pewność

itd

Strategie badania siły postaw obejmują pomiar lub manipulowanie jednym wskaźnikiem siły (np. dostępnością) albo większą ich liczbą oraz szacowanie ich współzmienności z jedną (lub więcej) spośród hipotetycznych konsekwencji.

Wyróżniono dwie kategorie wskaźników siły postawy:

• Wskaźniki meta-oceny oparte na samo opisach uczestników badań, które dotyczyły interesującej badacza zmiennej siły (np. subiektywnych odczuciach pewności lub na ocenach ważności postawy)

• Wskaźniki operacyjne uzyskiwane w sposób bardziej obiektywny na podstawie procesu kształtowania oceny postawy lub jego wyników (np. czas reakcji jako miara dostępności postawy, bezwzględna wielkość różnicy między wynikiem będącym miarą postawy a punktem środkowym skali jako miara skrajności postawy)

Porównując bezpośrednio miary meta-oceniające i operacyjne Bassili (1996) stwierdził, że tylko te drugie wyjaśniały specyficzną wariancję w zmiennych wyrażających wynik oddziaływania siły postawy, tj. trwałość i odporność na zmiany. Jednym z powodów tych różnic może być fakt, że miary meta-oceniające są bardziej narażone na wpływ reaktywności niż miary operacyjne.

Obie miary są zależne od kontekstu, zatem mogą nie odzwierciedlać jakiejś stabilnej właściwości danej postawy. Np. uczestnicy badań, których nakłoniono do wielokrotnego wyrażania swoich postaw wykazywali potem wyższą ich dostępność, a także oceniali swoje postawy jako ważniejsze. Pokazuje to, że specyficzny wpływ jednej zmiennej związanej z siłą postawy (dostępności lub ważności) można rzetelnie oceniać tylko w tedy, gdy mierzy się i kontroluje również inne związane z siłą zmienne.

Program badawczy Wilsona pokazał, że poproszenie uczestników badania, żeby pomyśleli o przyczynach swoich postaw prowadziło do wyraźnej zmiany postawy wobec obiektów. Na podstawie tych badań wysunęli twierdzenie, że postawy najlepiej jest uważać za zależne od kontekstu, tymczasowe konstrukcje.

11

---