zagadnienia politologia

POLITOLOGIA

Co to jest system polityczny państwa?

System polityczny – jeden z elementów składowych, składa się z systemu ekonomicznego (stosunki w jakie wchodzą ludzie, tj. produkcja, dystrybucja i podział dóbr. Rodzaj produkcji jako podstawowy sposób wytwarzania dóbr, podstawowym dobrem współczesnym jest kapitał, ten kto posiada kapitał decyduje o produkcji, dystrybucji oraz podziale dóbr – SFERA PANOWANIA EKONOMICZNEGO), ideologicznego i politycznego.

System polityczny polega na prawnym sankcjonowaniu formalno-prawnego systemu ekonomicznego.

System ideologiczny – stworzenie przesłanek do akceptacji przez ogół.

Panowanie ekonomiczne i polityczne jest najlepsze, system ideologiczny „uświęca” te panowania, są najlepszym rozwiązaniem.

Na system polityczny składają się:

· idee i wartości polityczne

- charakter polityczny,

- uznawane w życiu politycznym, na których to życie się opiera,

- idea: demokracji, państwa prawa, podziału władzy, społeczeństwa, samorządności i jej uznawanie, cywilnej kontroli

nad armią oraz policją,

- pluralizm polityczny,

- oddzielenie Kościoła od państwa.

· organizacje i instytucje polityczne

- partie polityczne,

- organizacje, które wywierają swoimi celami wpływ na władze państwowe (np. związek zawodowy, organizacje samorządowe),

- organizacje polityczne dzielą się na formalne i nieformalne, które wpływają na życie polityczne,

- państwo.

· normy polityczne

- uznawane są w życiu politycznym, na których to życie się opiera,

- część norm ustanawianych jest przez państwo,

- prawo wyborcze,

- normy, którymi kierują się organizacje i instytucje polityczne: statut partii, regulamin wyłaniania kandydatów na posłów,

- normy polityczne mogą być pisane lub zwyczajowe (również mogą regulować życie polityczne, np. w USA Gabinet, którego powołanie nie dotyczy żądana ustawa w Konstytucji.

Podział systemów politycznych.

Współczesne systemy polityczne są klasyfikowane według wielu różnych kryteriów, z których najważniejsze to:

• charakter głowy państwa (monarchie i republiki).

• zależności między głową państwa a szefem rządu (systemy prezydialne i parlamentarne),

• relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą (systemy parlamentarne, prezydenckie, parlamentarno-prezydenckie, parlamentarno-komitetowe)

• charakter reżimu politycznego (państwa demokratycznie i niedemokratyczne).

Podstawowe cechy systemu politycznego państwa demokratycznego

Charakteryzują go następujące cechy:

- stabilny i jasno zdefiniowany zespół instytucji oraz podział ról w zarządzaniu nimi,

- dążenie poszczególnych obywateli i grup społecznych do realizowania własnych interesów albo bezpośrednio przez system polityczny, lub wykorzystując organizacje pośredniczące: partie polityczne i grupy interesu.,

- decyzje podejmowane strukturach systemu politycznego maja rozstrzygający wpływ na dystrybucję środków ekonomicznych oraz na charakter zachowań społecznych i politycznych,

-występuje związek między otoczeniem systemu politycznego a podejmowanymi w procesach decyzyjnych rozstrzygnięciami.

Wśród reżimów demokratycznych wyodrębniamy następujące systemy rządów: parlamentarno- gabinetowe, prezydenckie, semiprezydenckie, parlamentarno- komitetowe.

a) System parlamentarno- gabinetowy

To typ reżimu politycznego, w którym władza egzekutywy pochodzi od parlamentu, a gabinet jest jednocześnie odpowiedzialny przed nim za podejmowane decyzje. Cechy reżimu parlamentarno-gabinetowego :

- istnienie parlamentu wyłonionego w wyborach powszechnych,

-układ sił w parlamencie ma decydujący wpływ na proces tworzenia rządu,

-gabinet ponosi polityczną odpowiedzialność przed parlamentem,

- głowa państwa oraz członkowie gabinetu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną,

- premierowi przysługuje prawo żądania rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji.

Ten typ reżimu politycznego dominuje w Europie (Wielka Brytania, Niemcy, Włochy, Szwecja, Polska).

Do zadań głowy państwa należą funkcje reprezentacyjne i ceremonialne. Prezydent wskazuje kandydata na premiera i ogłasza termin przedterminowych wyborów.

b) system prezydencki

W klasycznej formie występuje w Stanach Zjednoczonych. Opiera się na separacji władz. Podstawowe cechy to:

-prezydent jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu,

-prezydent i parlament są wybierani w drodze wyborów powszechnych,

-prezydent nie ponosi odpowiedzialności przed Kongresem,

- istnieje zakaz łączenia funkcji deputowanego i członka gabinetu,

-prezydent nie ma prawa skrócenia kadencji parlamentu.

c)System semiprezydencki (półprezydencki)

Ma charakter mieszany i występują w jego ramach zarówno modelowe elementy systemu parlamentarno- gabinetowego, jak i prezydenckiego. Do jego cech możemy zaliczyć:

- bezpośredni sposób powołania prezydenta przez naród,

-dualizm egzekutywy,

-szeroki zakres kompetencji głowy państwa,

- zasada niepołączalności mandatu deputowanego ze stanowiskiem w rządzie,

- możliwość przedterminowego skrócenia kadencji parlamentu.

System ten występuje w Europie we Francji, Portugalii, Finlandii, Islandii.

d) System parlamentarno- komitetowy

Określa w szczególny sposób stosunki pomiędzy trzema naczelnymi organami władzy państwowej, parlamentu, prezydenta i rządu. System ten opiera się na zasadzie jednolitości władzy państwowej. Parlament jest organem najwyższym, reprezentującym suwerenne prawa narodu. Odrzucona zostaje zasada podziału władzy między równorzędne organy. System ten występował w niektórych państwach realnego socjalizmu.

Podstawowe cechy systemu politycznego państwa autorytarnego

autorytaryzm
Jest ideologią opierająca się na potępieniu liberalizmu, demokratycznej formy rządów i parlamentaryzmu. Głosi potrzebę stworzenia silnej władzy wykonawczej wspartej autorytetem politycznym oraz konieczność bezwzględnego podporządkowania się obywateli decyzjom organów państwowych. Autorytaryzm wyrasta z nurtu tradycjonalistycznego oraz elitaryzmu, rozumianego jako pochwała rządów jednostek wybijających się ponad przeciętność. Odrzuca takie wartości jak wolność, pluralizm, tolerancja

Cechy systemów autorytarnych.

a) Wspólnym mianownikiem wszystkich systemów autorytarnych jest to, że elita władzy świadomie dokonuje podziału władzy.

b) W systemach autorytarnych działalność gospodarcza jest pozostawiona do sprawowania obywatelom, którzy chcą się ją zajmować.

c) Cechą systemów autorytarnych, która odróżnia je od systemów totalitarnych jest wielka swoboda w gospodarce, nauce – to wszystko jest pod warunkiem, że obywatele nie mieszają się do polityki

Podstawowe cechy systemu politycznego państwa totalitarnego

Reżim totalitarny

Charakteryzuje się wszechobecną oficjalną ideologią. Staje się ona czymś w rodzaju religii, wyznawanej przez społeczeństwo. W państwie totalitarnym system władzy oparty jest na nieograniczonych kompetencjach otoczonego faktycznym kultem wodza, który sprawuje władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Totalitaryzm wiąże się również z permanentną cenzurą. Totalna władza w państwie przejawia się w jednej, oficjalnie uznawanej partii politycznej, której członkowie obejmują wszystkie najistotniejsze stanowiska państwowe. Gospodarka w tym systemie podlega całkowitej kontroli państwa.

Cechy systemów totalitarnych.

W doskonałym systemie totalitarnym jest dokładnie odwrotnie tzn. idealną sytuacją

w systemach totalitarnych jest taka sytuacja, że każdy obywatel angażuje się w politykę. Jest to cecha systemów totalitarnych.

Porównaj system prezydencki i system parlamentarny

System prezydencki charakteryzuje się silną pozycją prezydenta. Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych podobnie jak parlament, jest więc równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu. Jest głową państwa i szefem administracji, zwierzchnikiem sił zbrojnych; prowadzi politykę zagraniczną. Prezydent tworzy rząd; ani on ani jego ministrowie nie są odpowiedzialni politycznie przed parlamentem. Nie może rozwiązać parlamentu. System ten istnieje w Stanach Zjednoczonych

System parlamentarny charakteryzuje silna pozycja parlamentu. Parlament jest wybierany na drodze wyborów powszechnych. Rząd jest powoływany przez głowę państwa na wniosek większości parlamentarnej. Król lub prezydent powołuje premiera, a następnie na wniosek premiera - ministrów. Głowa państwa nie jest odpowiedzialna politycznie za swoją działalność, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne. Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem. Zarówno głowa państwa jak i członkowie rządu po-noszą odpowiedzialność konstytucyjną. System parlamentarny ma kilka odmian: system gabinetowo-parlamentarny istnieje w Wielkiej Brytanii, system parlamentarno-gabinetowy - w krajach Europy kontynentalnej (w pierwszym gabinet ma przewagę nad parlamentem, w drugim – parlament nad gabinetem), natomiast system parlamentarny w Niemczech nazywany jest systemem kanclerskim – kanclerz jest szefem rządu i tylko on ponosi odpowiedzialność polityczną za działalność rządu przed parlamentem.

Rola państwa we współczesnym państwie demokratycznym- organizacja i funkcje
Modele władzy wykonawczej w państwie demokratycznym
Zasada suwerenności narodu

Zasada suwerenności narodu - źródłem władzy jest naród, który jest uprawniony do decydowania i rozstrzygania w sprawach najważniejszych dla państwa (sprawowanie władzy pośredniej- wybierając parlament, prezydenta itp., bezpośredniej- uczestnicząc w referendum lub korzystając z prawa weta i inicjatywy ludowej). W warunkach demokracji możliwe jest prawo do obywatelskiego nieposłuszeństwa

Formy demokracji bezpośredniej i pośredniej

Do form demokracji bezpośredniej należą:

referendum

ludowa inicjatywa ustawodawcza

skarga konstytucyjna

Referendum

Z języka łacińskiego słowo to oznacza „to, z czym należy się odwołać do narodu”, do społeczeństwa. Referendum jest powszechnym głosowaniem obywateli danego kraju, posiadających czynne prawo wyborcze. Przedmiotem głosowania może być projekt konkretnej ustawy, bądź politycznego rozstrzygnięcia. Możemy oddać swój głos „za” lub „przeciw” niemu. Referendum w praktyce nie występuje zbyt często (najczęściej jest stosowane w systemie politycznym Szwajcarii).

W wyniku zmian politycznych, jakie zaszły w państwach bloku wschodniego po 1989 r. także i kraje Europy Środkowej i Wschodniej wprowadziły referendum do swoich systemów politycznych. Przeszkody w częstym stosowaniu referendum wynikają z technicznych trudności przeprowadzenie powszechnego głosowania. Z tego też względu do woli narodu odwołuje się zazwyczaj w ważnych sprawach państwowych.

Referendum może mieć charakter rozstrzygający albo konsultatywny. W pierwszym przypadku naród decyduje o wejściu w życie bądź o odrzuceniu jakiegoś projektu, w drugim decyzja ostateczna należy do organów państwowych, a referendum jest przeprowadzane by zasięgnąć zdania obywateli (tego typu referenda są przeprowadzane w Hiszpanii czy Szwecji).

W Polsce referendum może mieć charakter lokalny bądź ogólnokrajowy. Art. 125 Konstytucji mówi o tym, że referendum może być przeprowadzone w sprawach szczególnie ważnych dla państwa. Ogólnokrajowe referendum zarządza Sejm (większością bezwzględną głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczny posłów), bądź prezydent RP po wyrażeniu zgody przez Senat. Wynik ogólnokrajowego referendum jest wiążący jeśli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania obywateli. Ważność wyników jest zatwierdzana przez Sąd Najwyższy. Szczegółowe przepisy dotyczące przeprowadzenie referendum określa ustawa z 14 marca 2003 r.

Ludowa inicjatywa ustawodawcza

Ludowa inicjatywa ustawodawcza polega na przyznaniu grupie obywateli danego państwa możliwości zgłoszenia projektu ustawy. Zgodnie z polską konstytucją (art. 118 pkt 2) inicjatywa ustawodawcza przysługuje grupie 100 tys. obywateli, którzy posiadają czynne prawo wyborcze.

Prawo inicjatywy ustawodawczej nie obejmuje możliwości zgłoszenia projektów zmiany konstytucji, oraz ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym oraz o udzielaniu gwarancji finansowych.

Aby zgłosić projekt ustawy musi powstać 15-osobowy komitet ustawodawczej inicjatywy. Komitet ten przygotowany projekt zgłasza do Marszałka Sejmu. Ma także prawo propagować i rozpowszechniać go. Następnie komitet przez trzy miesiące zbiera podpisy (100 tys.), które są później przedkładane Marszałkowi Sejmu. Wówczas rozpoczyna się droga legislacyjna projektu ustawy.

Skarga konstytucyjna

Konstytucja polska zapewnia każdemu obywatelowi możliwość zwrócenia się z tzw. skarga konstytucyjną, jeśli jego prawa lub wolności zostały naruszone. Ma on wówczas prawo wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał sprawdza zgodność z konstytucją danej ustawy lub aktu normatywnego, na podstawie którego dane orzeczenie łamiące wolności i prawa, zostało wydane. Może on orzec o niezgodności danego aktu bądź ustawy z konstytucją.

Możliwość złożenia skargi konstytucyjnej nie przysługuje cudzoziemcom, którzy posiadają na podstawie polskiego prawa statut uchodźcy lub uzyskali azyl.

Demokracja pośrednia

Do form demokracji pośredniej należą: wybór organów władzy (prezydenta, parlamentu i samorządowych organów władzy), przynależność do partii politycznych czy organizacji społecznych, inicjatywy obywatelski, prawo do zgromadzeń oraz możliwość wystosowanie listów otwartych i petycji.

Do najpowszechniejszych form należy prawo do wyboru organów sprawujących władzę w państwie. W Polsce w drodze wyborów wyłaniany jest prezydent państwa, parlament oraz organy samorządu terytorialnego. Wybory przeprowadzane są na podstawie ordynacji wyborczej (jest to ustawa zgodna z konstytucja, która zawiera szczegółowy opis przeprowadzenia wyborów).

Zgodnie z konstytucją czynne prawo wyborcze, czyli prawo do wyboru swoich przedstawicieli, posiada obywatel Polski, który najpóźniej w dniu wyborów ukończył 18 rok życia.

Bierne prawo wyborcze, czyli możliwość bycia wybranym, przysługuje obywatelowi, który ukończył najpóźniej w dniu wyborów 21 lat (w wyborach do Sejmu) i 30 lat (w wyborach do Senatu). Udział w wyborach zapewnia nam, jako obywatelom, wpływ na funkcjonowanie władz państwowych (ustawodawczej i wykonawczej). Należy więc pamiętać, że każdy oddany głos jest równie ważny

Republika jako forma rządów

Republika to forma państwowego ustroju, w którym władza pochodzi od narodu bądź grupy osób. Organy państwowe wybierane są w drodze wyborów przez uprawnionych do tego obywateli. Pełnią swoją kadencję przez określony czas. Możemy mówić o republice arystokratycznej i demokratycznej.

Republika arystokratyczna - organy władzy państwowej wybierane są przez dość wąską grupę osób, np. może to być grupa najbogatszych osób w państwie; przykładem państwa tego typu była Wenecja w XIV i XVII wieku;

Republika demokratyczna - w państwie tego typu władze wyłaniane są w drodze wyborów powszechnych, w których biorą udział uprawnieni do tego obywatele; organy państwowe sprawują swoją władzę z mandatu społeczeństwa i niejako za jego przyzwoleniem; przykładem takich państw są: Francja, Włochy czy Polska

Monarchia jako forma rządów

Monarchia jest formą rządów, w której monarcha (cesarz, król, bądź sułtan) reprezentują władzę suwerenną. Władzę wykonują samodzielnie albo też wraz z innymi organami władzy. Monarchia może mieć charakter dziedziczny, wówczas władza przechodzi na królewskie potomstwo, albo też władca może być wyłoniony w drodze wyboru - monarchia elekcyjna. Poniżej zostały wymienione najważniejsze formy władzy monarchicznej.

Monarchia absolutna - cała władza skupiona jest w rękach króla, a jego uprawnienia są praktycznie nieograniczone. Istnieje przekonanie, że władza królewska pochodzi od Boga. Przykładem takiego państwa była monarchia francuska za panowania Ludwika XVI.

Monarchia konstytucyjna - w państwie tego typu najważniejszym aktem prawnym w państwie jest konstytucja. Ustawa zasadnicza jest formą umowy zawartej pomiędzy monarchą a jego poddanymi.

Monarchia demokratyczna - współczesna forma monarchii demokratycznej (monarchii parlamentarnej) ogranicza rolę króla do pełnienia funkcji reprezentacyjnej. Do najważniejszych państwowych organów należy władza wybrana w demokratycznych wyborach, czyli parlament, a później rząd. Monarcha w tym systemie pełni rolę symbolu, spajającym naród. Zadania monarchy można wyrazić następującym zdaniem: Król panuje, ale nie rządzi.

Władza polityczna i jej organizacja

Typ władzy uniwersalnej, ogólnospołecznej, obejmującej ludzi zamieszkujących określone terytorium, sprawowanej przez specjalny aparat, wyodrębniony od ogółu ludności; władza państwowa opiera się w ostateczności na groźbie użycia przemocy fizycznej w formach przewidzianych prawem, przy czym rządzący mają współcześnie monopol dysponowania siłą fizyczną (faktyczna moc). Ich władzę wspiera tytuł do rządzenia (autorytet), pochodzący z legitymacji kompetencyjnej (prawowitość władzy) oraz z legitymacji ideologicznej, zwłaszcza z przekonania, że rządzący działają mądrze i słusznie na rzecz społeczeństwa.

Każda władza państwowa opiera się po części na mocy, po części na autorytecie instytucjonalnym organów władzy państwowej. Podmiot władzy państwowej w systemie demokratycznym ma charakter zbiorowy; składa się z bezpośredniego podmiotu władzy państwowej i społecznego (ostatecznego) podmiotu władzy.

Bezpośredni podmiot tworzy personel polityczny organów państwa oraz funkcjonariusze administracji państwowej (biurokracja). Kierownicze gremia organizacji państwa, partii politycznych, grup interesów oraz środków masowej komunikacji są elitą władzy.

Natomiast społecznym podmiotem władzy państwowej jest naród, lud, czyli ogół obywateli uczestniczących w powoływaniu kierownictwa politycznego i wpływających na jego rządy.

Podmiotem władzy państwowej jest łącznie elita władzy i naród; nie ma zatem jednego, suwerennego podmiotu, który by w sposób ostateczny i najwyższy rozstrzygał o tym, jaki użytek czynić z uprawnień władczych (rządy ludu sprawowane przez elity wybierane przez lud).

Bezpośredni podmiot władzy państwowej zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, chroni stosunki społeczno-ekonomiczne, stwarza też warunki do samoorganizowania się społeczeństwa, np. w formach samorządu społecznego.

Do głównych uprawnień podmiotu władzy państwowej należą uprawnienia prawodawcze, tj. do ustanawiania na gruncie konstytucji norm prawnych powszechnie wiążących, bez naruszania konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich, do dokonywania czynności aktualizujących obowiązki przewidziane przez już ustanowione normy (decyzje administracyjne podejmowane przez rząd, pion administracji ogólnej i służby wyspecjalizowane) oraz do wymierzania sankcji w stosunku do osób przekraczających normy prawne (wymiar sprawiedliwości oraz organa bezpośredniego przymusu: wojsko, policja, Służba Więzienna). Organa wyposażone w uprawnienia władcze tworzą aparat władzy państwowej; aparat ten jest zbudowany bądź na zasadzie jednolitości i centralizacji (ustroje władzy absolutnej), bądź zgodnie z zasadą podziału władzy.

Historycznie częstsze były i są nadal niedemokratyczne formy sprawowania władzy państwowej; personel polityczny nie jest wyłaniany w wyborach, nie odpowiada przed społeczeństwem za swoje działania, a społeczeństwo jest tylko biernym przedmiotem rządzenia (tyranie starożytne, monarchie, dyktatury).

Podmiotem władzy jest w takich systemach bądź jednostka, bądź niewielka grupa oligarchiczna (magnateria, rada wojskowa, przywódcy monopartii). Monarchie, zwłaszcza dziedziczne, opierają się na autorytecie władzy, natomiast dyktaturom towarzyszy reżim policyjny; nasila się wówczas stosowanie bezpośredniego przymusu, w formach nie przewidzianych prawem.

Podstawowe cechy państwa federacyjnego. Podaj przykłady.

Federacja (łac. fœderatio – sprzymierzenie) – państwo składające się z mniejszych, obdarzonych autonomią państw związkowych (np. stanów, krajów, prowincji, kantonów, landów), ale posiadających wspólny (federalny) rząd.

Państwa związkowe posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych kwestiach własne prawa, wspólna pozostaje najczęściej polityka zagraniczna i obronna. Kraje federacyjne posiadają wspólną walutę. Do państw federalnych należą między innymi: Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Wenezuela, Argentyna i Meksyk (na kontynencie amerykańskim), Niemcy, Austria, Szwajcaria, Belgia, Rosja i Bośnia i Hercegowina (w Europie), Indie, Pakistan, Irak, Nepal, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Malezja (w Azji), Nigeria, Komory, Sudan i Etiopia (w Afryce) czy Związek Australijski. Państwa federacyjne należą w świecie do mniejszości – jak podaje prof. Wojtaszczyk – z ponad 160 państw członkowskich ONZ tylko około 30 to różne formy państw złożonych. Istnieją jednak pewne stałe, powtarzające się rozwiązania. Profesor Konstanty Wojtaszczyk na ich podstawie wyróżnił następujące cechy federacji:

Terytorium państwa federacyjnego, pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością; składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły nie mających prawa secesji.
Podmioty federacji rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji i uchwalenia, w ramach podziału kompetencji, ustaw obowiązujących na własnym terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji, akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem federacji. Federalne organy ustawodawcze mogą ponadto wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji.
Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy.
Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem związku i odpowiedniej części składowej federacji (tak jest np. w Austrii, Niemczech, Szwajcarii i USA).
Parlament związkowy jest przeważnie dwuizbowy; interesy podmiotów federacji reprezentuje izba wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej: zasada równego przedstawicielstwa (np. w USA – po dwóch senatorów z każdego z pięćdziesięciu stanów, a w Szwajcarii – po dwóch deputowanych z każdego z dwudziestu sześciu kantonów w Radzie Kantonów) oraz zasada zróżnicowanego przedstawicielstwa – w zależności od liczby ludności (np. w Australii, Kanadzie, Niemczech).
Istnieje podział kompetencji między federację i jej części składowe. Praktyka ustrojowa różnych krajów federacyjnych wskazuje na trojakiego rodzaju rozwiązania w tym zakresie. Są to:

dualistyczny federalizm (np. w USA, Szwajcarii, Meksyku, Brazylii, Australii), gdzie konstytucja państwa związkowego ustanawia sferę wyłącznej kompetencji związku poprzez wskazanie problemów co do których tylko władze federalne mogą wydawać akty normatywne; wszystkie pozostałe kwestie, nie zastrzeżone przez konstytucje, należą do kompetencji podmiotów federacji;
zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tzw. konkurencyjnych kompetencji (np. w Austrii, RFN);
trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych związku oraz wspólnych kompetencji władz centralnych i władz podmiotu federacji (np. w Indiach).

Podstawowe cechy konfederacji.

Pojęcie konfederacja pochodzi od łac. słowa confoederatio- związek, przymierze. Nie jest ona jednolitym tworem, jak państwo unitarne czy federacja, ale opartym na umowie międzynarodowej, zespoleniem niezależnych państw, które to zespolenie ma na celu obronę terytorium państwa należących do związku i utrzymanie spokoju między państwami zespolonymi. Konfederacje charakteryzuje słaba forma organizacji rządu centralnego. Działa on jedynie poprzez jednostki konstytuujące całość, nie mając bezpośredniej jurysdykcji nad obywatelem. To oznacza, że kiedy rząd postanawia nałożyć podatki może to uczynić przez zażądanie określonej sumy pieniędzy od poszczególnych części składowych. Z kolei części składowe konfederacji nakładają podatki na swoich obywateli. Konfederacja działa głownie przez różnego rodzaju konfederacje ministrów, prezydentów itp. Więzi między państwami członkowskimi są stosunkowo luźne. Doświadczenie historyczne wskazuje, że konfederacje są nietrwałe; albo prowadzą po powstania jednego państwa- federacji, albo do zupełnego usamodzielnienia się państw członkowskich.

Konfederacje tworzyły np. Stany Zjednoczone w latach 1776-1787 i 1861-1865, były to konfederacje złożone z byłych kolonii brytyjskich, po tym, jak wywalczyły sobie niepodległość, zapisaną w traktacie paryskim z 1783 roku , Szwajcaria w latach 1291-1741 i 1815- także Związek Niemiecki w latach 1815-1866, oraz Zjednoczona Republika Arabska. Współcześnie charakter taki zdaje się mieć Wspólnota Niepodległych Państw, utworzona 8 grudnia 1991roku. WNP miała skupić państwa niepodległe i suwerenne, które prowadzą własną politykę zagraniczną, należą do ONZ i innych organizacji międzynarodowych, mają prawo do posiadania własnej armii.

Trudny do zdefiniowania jest status prawny Wspólnoty Narodów (Commonwealth), gdyż wymyka się ona znanym w prawie międzynarodowym klasyfikacjom- nie jest ani konfederacja, ani federacja. W doktrynie uznawana jest najczęściej za specyficzną organizację międzynarodową, za szczególną formę prawno- międzynarodowych stosunków i więzi łączących państwa wchodzące uprzednio jako kolonie czy dominia w skład imperium brytyjskiego.

Geneza i funkcje partii politycznych.

Partia polityczna jest zorganizowaną grupą na czele z przywódcą. Posiada program polityczny, skierowany do określonych zbiorowości społecznych czy zawodowych. Jej celem jest zdobycie i utrzymanie władzy po to by zrealizować swój program. Słowo partia pochodzi od łacińskiego słowa pars, co znaczy „część”.

Pierwsze podziały polityczne, a tym samym powstanie pierwszych politycznych opcji, jest związane z rewolucją francuską. To właśnie w rewolucyjnej Francji ukształtowały się pojęcia, które na dobre zagościły w politycznym języku. Mowa tutaj o podziale sceny politycznej na ugrupowania lewicy, prawicy i centrum. Nazwy zostały przyjęte od miejsc zasiadania we francuskim parlamencie partii. Lewicę (a więc zasiadających po lewej stronie) reprezentowali przeciwnicy monarchii – rewolucjoniści. Na prawicy zasiedli zwolennicy króla i dynastii Burbonów, którzy nie chcieli żadnych zmian w istniejącym systemie politycznym. Pośrodku, czyli w centrum, zasiadła rzesza osób niezdecydowanych (tzw. bagno).

Pierwsze partie polityczne powstały w Wielkiej Brytanii. Dwie najważniejsze koterie arystokratyczne, a wiec wigów i torysów, można uważać za ówczesne „partie polityczne”. Dopiero w XIX wieku przekształciły się w Partię Konserwatywną (stronnictwo torysów) i Partię Liberalną (stronnictwo wigów).

Istnieje kilka teorii mówiących o tym jak powstały partie polityczne. Najpopularniejszą z nich jest teoria przedstawiona przez Maxa Webera. Zgodnie z jego koncepcją partie polityczne powstały w wyniku przekształcania się arystokratycznych koterii w kluby polityczne i w końcu w XIX wieku – w partie masowe.

Etapy powstawania partii politycznych

Koterie arystokratyczne

Powstanie koterii arystokratycznych miało być pierwszym etapem formowania się partii politycznych. Koterie były ugrupowaniami opartymi na rodach arystokratycznych. Powstały na przełomie XVII i XVIII wieku w Europie. Charakteryzował ich brak ściśle określonych zasad działania i brak formalnej organizacji. Można powiedzieć, że istniał pewien program polityczny, oczywiście nie w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Celem takiej „partii” było zapewnienie wpływów dosyć wąskiej grupie osób, powiązanych rodzinnymi związkami.

Pierwsze koterie powstały w Anglii w II połowie XVII wieku. Mowa tutaj o wigach i torysach. Obie opcje polityczne miały bardzo różne programy. Odmienny był ich stosunek do władzy królewskiej, do angielskiego parlamentu i jego roli. Różniły ich także kwestie wyznaniowe. Te dwie angielskie koterie nie były zjawiskiem trwałym na scenie politycznej. Bowiem w XVIII wieku partia torysów uległa rozpadowi. Miała się dopiero odrodzić sto lat później. Podobny los spotkał i wigów.

W Polsce, arystokratyczne koterie powstały w XVIII wieku. Należała do nich rodzina Czartoryskich, obóz hetmański oraz królewski. Koterie powstały przed uchwaleniem Konstytucji 3 Maja.

Partie klubowe

Kolejnym etapem było powstanie pierwszych klubów politycznych, czy też jak można je również określić – partii klubowych. Pierwsze tego typu partie zaczęły już powstawać w I połowie XVIII wieku, jednak ich rozwój przypadł na przełom XVIII i XIX wieku. Bodźcem do ich powstania był wybuch rewolucji francuskiej. To właśnie partie klubowe, zasiadały w ówczesnym parlamencie. Partie, które powstały podczas rewolucji brały udział w walce klasowej pomiędzy burżuazją a ziemiaństwem.

Charakterystyczną cechą tego etapu rozwoju partii politycznej było powstanie pewnych organizacyjnych elementów. Co równie istotne – zrodziła się ideologia, która połączyła członków danej partii klubowej. Mając określony program partia ta zaczęła dążyć do jego realizacji. Swojej działalności nie ograniczały one tylko i wyłącznie do parlamentarnego forum, zdarzało się często iż partie te zrzeszały ludzi zupełnie wcześniej nie powiązanych, których celem stała się realizacja określonych politycznych zamierzeń. Klasycznym przykładem partii klubowych mogą być jakobini i żyrondyści.

Z polskich klubów politycznych można wymienić Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji Rządowej, powstałe 2 maja 1791 roku. Celem tego ugrupowania było przeprowadzenie uchwalenia Konstytucji 3 Maja oraz dbanie o nienaruszalność jej zasad i postanowień. Jego założycielami byli m. in. Hugo Kołłątaj, ks. Adam Czartoryski i ks. Józef Poniatowski.

Partie masowe

Rozszerzanie się prawa wyborczego z czasem doprowadziło do przekształcenia partii klubowych w partie masowe. Przyjmuje się, że pierwsze partie tego typu zaczęły powstawać w II połowie XIX wieku, a ich bujny rozwój przypadł na wiek XX. Partie masowe to w większości partie które dziś obserwujemy na scenie politycznej.

Charakteryzuje je uporządkowana struktura oraz duża liczba osób będących ich członkami. Działaniami takiej partii kieruje wybrana grupa osób, tzw. władze partii. Przynależność do partii jest sformalizowana. Istnieją na przykład prawa na podstawie których można kogoś wykluczyć, bądź do partii przyjąć. Partia masowa realizuje określony program polityczny, wynikający z ideologii. Uczestniczy także czynnie w życiu politycznym, w rządzeniu państwem. Umożliwiają jej to przewidziane prawem określone procedury wyboru.

Na terenie Europy, szczególnie tej kontynentalnej, impuls do tworzenia partii masowych dały partie socjaldemokratyczne. Robotnicy początkowo zrzeszali się w związki zawodowe i stowarzyszenia. Ich celem była walka o prawa wyborcze i poprawę bytu. Pod wpływem sukcesów przez nie odniesionych powstały partie masowe, które oparły swoje programy polityczne o konkretną ideologię. W połowie XIX wieku zrodziły się partie liberalne, konserwatywne, chadeckie czy komunistyczne. Także na ziemiach polskich, wówczas będących pod zaborami, na przełomie XIX i XX wieku powstają pierwsze partie polityczne już te o masowym charakterze

Funkcje:

Kształtowanie opinii

Partia polityczna jako grupa osób wyraża ich poglądy. Ich wynikiem jest program polityczny, który zamierza realizować. Zadaniem partii jednak jest nie tylko poruszanie pewnych zagadnień na forum partyjnym, ale przede wszystkim docieranie z nimi do szerokich rzesz odbiorców, do jak najszerszych kręgów społeczeństwa. Partia polityczna staje się w tym wypadku dość istotnym elementem życia politycznego, bowiem kształtuje opinię publiczną. Próbuje przekonać Nas do poparcia swojego programu, namawia do dialogu. Pełni jednocześnie rolę informatora, ale także i wychowawcy, kształtując nasze polityczne postawy.

Funkcja wyborcza

Funkcja wyborcza jest realizowana przez partię prawie przez cały okres jej bytności na scenie politycznej. Jednak szczególnie mocno podczas wyborów parlamentarnych czy samorządowych. Wówczas partia stara się przekonać jak największą liczbę osób do swojego programu, a co za tym idzie do oddania głosu w wyborach właśnie na nią.

Funkcja rządzenia

Funkcja rządzenia może być rozumiana dwojako. Po pierwsze jako sprawowanie władzy po wygranych wyborach. Po drugie możemy tę funkcję pojmować jako próbę wpływu opozycji na władze państwowe. Jest to niejako funkcja o charakterze kontrolnym.

Zadaniem partii, która sprawuje rządy w kraju, jest nie tylko realizacja jej przedwyborczego programu, ale również pełnienie funkcji łącznika pomiędzy społeczeństwem a państwowymi organami. W swoich szeregach winna mieć osoby (polityczną elitę), dla których sprawowanie władzy jest misją.

Podział systemów partyjnych wg. kryterium ilościowego i jakościowego

Kryterium ilościowe

Najstarsze i najbardziej rozpowszechnione kryterium. Odwołuje się do liczby partii prowadzących działalność w życiu publicznym, w mechanizmach sprawowania władzy publicznej. Podstawą rozróżnienia są te partie, które mają szansę zdobycia władzy i uczestniczenia w jej sprawowaniu (partie relewantne).

Typologia Maurice Duvergera:

System jednopartyjny- zakaz działania innych partii, oprócz rządzącej. Wyróżnić można różne formy w ramach tego systemu: jednopartyjność w państwie faszystowskim, realnego socjalizmu oraz w krajach pokolonialnych.

System dwupartyjny- w państwie może działać więcej partii, ale tylko dwie spośród nich mają realne szanse zdobycia władzy. System ten chroniony jest zazwyczaj większościową ordynacją wyborczą. Stwarza korzystne przesłanki dla stabilizacji systemu politycznego - zmiana partii rządzącej nie oznacza radykalnych zwrotów w realizowanej polityce, większa jest również przestrzeń działania partii zwycięskiej, utrzymywanie się rządu z reguły przez całą kadencję umożliwia partii go tworzącej realizację długotrwałych celów politycznych. System ten nie opiera się na koalicji; jest wyrazem integracji społeczeństwa wokół dwóch biegunów politycznych.

System wielopartyjny- trzy lub więcej partii ma szansę na zdobycie władzy. Jest wyrazem znacznego rozbicia i zróżnicowania społecznego. Zmniejsza wpływ jednostek na rządy i przesuwa punkt ciężkości na partie polityczne. Może zapowiadać niestabilność i zmiany w obszarze wykonywanej polityki. Efektywność tego systemu jest związana z charakterem zawieranych koalicji, obecnych zarówno przy formowaniu rządu jak i po stronie opozycji.

Kryterium jakościowe

Kryterium ilościowe nie pozwala na ukazanie różnorodności podobnych do siebie, ze względu na liczbę partii, systemów partyjnych; dopiero zastosowanie kryterium jakościowego pozwala przybliżyć zróżnicowania, jakie występują w różnych krajach w ich praktyce ustrojowej.

Podział Josepha LaPalombara i Myrona Weinera:

ze względu na konkurencyjność:
- Konkurencyjne - swoboda tworzenia i działania partii. W państwach demokratycznych. Konkurencyjność przejawia się w walce o władzę, zarówno w fazie organizowania wyborów, jak i sprawowania władzy.
- Niekonkurencyjne - systemy partyjne krajów realnego socjalizmu, zarówno w wersji systemu jednopartyjnego, jak i tzw. socjalistycznych systemów wielopartyjnych (system partii hegemonicznej). Nie dopuszczają walki o władze państwową, nie posiadają legalnej opozycji, władza państwowa w sposób trwały znajduje się w rękach jednej partii. Zaliczyć tu możemy również faszystowskie systemy partyjne, jaki i krajów pokolonialnych.

ze względu na konkurencję, uzgodnienie i monopol:
- Konkurencyjny - hipotetycznie każda partia konkuruje z inną. Może występować konkurencja w części systemu partyjnego i w odniesieniu do niektórych problemów politycznych. Podstawowe rozstrzygnięcia w tym systemie zapadają na zasadzie większości.
- Oparty na uzgodnieniach- związany jest z zewnętrznymi relacjami opartymi na amicabilis compositio. Ten typ stosunków ma miejsce wtedy, gdy występują szczególne społeczno-kulturowe i etniczno-językowe uwarunkowania, typowe dla Szwajcarii, Austrii, Holandii, Belgii.
- Zasada monopolu - związana z systemem jednopartyjnym. Występowała w dwóch wariantach: w państwach faszystowskich i realnego socjalizmu. Ograniczenie stosunków międzypartyjnych wprowadzając element podporządkowania.

ze względu na charakter programów partii politycznych i zasady walki międzypartyjnej:
- Zideologizowany - konkurencja między partiami związana z różnicami ideologicznymi akcentowanymi w programach.
- Pragmatyczny - dystans ideologiczny między znaczącymi partiami w systemie partyjnym danego kraju nie jest duży, np. Stany Zjednoczone.

ze względu na częstotliwość zmiany partii u sterów rządów:
- Hegemoniczny - jedna partia pozostaje przy władzy przez dość długi okres (sama tworzy rząd lub koalicji rządzącej spełnia dominującą rolę). Daje szansę osiągnięcia stabilności systemu; z drugiej jednak strony może prowadzić do utraty zdolności koncepcyjnych i efektywnego działania przez partię pozostającą dłuższy czas u władzy.
- Zmienny - następują częste i regularne zmiany partii u steru rządów, np. w Polsce w latach 1921-1926. Zmiany partii rządzącej dokonują się nie tylko w wyniku wyborów, ale również w okresie kadencji, pod wpływem różnych destabilizujących czynników.

Podział systemów partyjnych wg. kryterium ilościowo- jakościowego

Kryterium mieszane (ilościowo-jakościowe)

Łączenie kryteriów pozwala przybliżyć różne aspekty działalności współczesnych systemów partyjnych; daje możliwość uszczegółowienia typologii.

Typologia Marka Sobolewskiego:

System dwupartyjny
Systemy wielopartyjne:
- System partii dominującej - (wielopartyjny) w którym pozycję dominującą zajmuje jedna partia. W kolejnych wyborach partia odnosi zdecydowane zwycięstwo. Posiada absolutną dominację w parlamencie i jest zdolna do utworzenia rządu jednopartyjnego. Nie występuje równie silna partia opozycyjna. Przeniesienie ośrodka decyzyjnego z organów państwowych na struktury partyjne. Kumulacja stanowisk partyjnych państwowych. Partia nie wypełnia żadnych funkcji publicznych (to odróżnia ten system od systemu jednopartyjnego).
- System kooperacji partii - wszystkie partie tego systemu lub co najmniej wszystkie liczące się partie, podejmują współpracę. Najczęściej przystępują do wyborów osobno, a po wyborach rezygnują z konkurencji i podejmują współpracę. W okresie zagrożenia może dojść do zawieszenia walki politycznej i utworzenia rządu jedności narodowej.
- System dwublokowy - (wielopartyjny ustabilizowany) odmiana systemu wielopartyjnego, w którym występują bloki partii. Walka o władze toczy się między dwoma blokami. Po wyborach rządzi jeden z bloków mający absolutna przewagę w parlamencie. Prowadzi do stabilności rządów przy jednoczesnym zaniku kontroli parlamentu nad rządem. Współpraca w ramach bloków odbywa się na podstawie zawieranych porozumień.
- System rozbicia wielopartyjnego - system wielopartyjny, w którym brak partii większościowej. Powstaje konieczność stworzenia koalicji. Koalicje są tworzone dzięki partiom centrowym, z udziałem ugrupowań lewicowych lub prawicowych. Jeżeli nie ma innych czynników stabilizujących to stan taki może zagrażać systemowi parlamentarnemu. Podobnie negatywne następstwa może mieć rozbicie wielopartyjne, w warunkach gdy prezydent nie ma wsparcia ze strony partii większościowej.

Klasyfikacja Giovanniego Sartoriego (1976 r.):

Dwupartyjny ze zmieniającymi się rządami - dwie bipolarnie zwrócone do siebie partie zmieniają się formując samodzielne rządy. Polaryzacja jest niewielka. Kierunek konkurencji dośrodkowy.
Umiarkowany pluralizm - trzy postacie: samodzielny rząd bez koalicji, z koalicjami, z koalicjami środka lub wielkimi koalicjami. Stosunkowo niewielki dystans ideologiczny między liczącymi się partiami, dążenie do biegunowego budowania koalicji, dominacja dośrodkowej konkurencji bez udziału partii antysystemowych. Mogą występować różne modyfikacje wynikające z lokalnych uwarunkowań.
Spolaryzowany pluralizm - łączy się z obstrukcyjną opozycją z lewa i prawa. Ideologizacja systemu partyjnego. Tendencja do odśrodkowej konkurencji. Te czynniki w konsekwencji zagrażają legitymizacji systemu politycznego. Występuje w dwóch wariantach: spolaryzowany pluralizm z fundamentalną opozycją z lewa i prawa oraz spolaryzowany pluralizm ze zdolnymi do rządzenia partiami środka.
System partii hegemonicznej w spolaryzowanym pluralizmie - system wielopartyjny z dominacją jednej partii. Partia dominująca z reguły tworzy rząd, który mógłby być zagrożony jedynie przez koalicje wszystkich lub większości pozostałych partii.

Propozycja Jeana Blondela:

System dwupartyjny
System dwuipółpartyjny - występują dwie duże partie, które konkurujące ze sobą, nie są w stanie utworzyć samodzielnie rządu. Z tego powodu pojawia się trzecie ugrupowanie, partia dopełniająca, pełniąca rolę koalicjanta zapewniającego większość w parlamencie. Partia trzecia może wchodzić w sojusz z każdą z dużych partii, ponieważ najczęściej zajmuje centrową pozycję ideologiczną.
System wielopartyjny z partią dominującą - występuje wiele partii jednak tylko jedna zdobyła taką dużą ilość mandatów, że może sprawować rządy samodzielnie, nawet gdy inne partie połącza się koalicją.
System wielopartyjny bez partii dominującej

Klasyfikacja Alana Siaroffa:

System dwupartyjny
System dwuipółpartyjny
Umiarkowana wielopartyjność z partią dominującą
Umiarkowana wielopartyjność z dwiema głównymi partiami - istnieje wiele partii jednak tylko dwie uzyskały dużą ilość mandatów. Wtedy mogą zawrzeć koalicję lub połączyć z partiami mniejszymi. Gdy zdecydują się połączyć z mniejszymi partiami wtedy muszą mieć większość nad innymi partiami aby sprawować rządy.
Umiarkowana wielopartyjność bez większych partii
Ekstremalna wielopartyjność z partią dominującą
Ekstremalna wielopartyjność z dwiema głównymi partiami
Ekstremalna wielopartyjność

Rola grup interesu we współczesnym państwie demokratycznym

Grupy interesu – są ogniwem pośredniczącym między obywatelami a władzą. Działalność tych grup wiąże się lobbingiem.

Lobbing – w państwach demokratycznych jest czymś normalnym, jest zinstytucjonalizowany oznacza to że reprezentanci grup interesu zapraszani są legalnie do prac komisji, zespołów i grup roboczych powoływanych przez władzę. Instytucja taka i praktyka ukształtowała się w UK i jest trwałym dorobkiem tamtejszego parlamentaryzmu. Lobby – to przedsionek, kuluary w których nieformalnie dochodziło do spotkań deputowanych do Izby Gmin z osobami którzy chcieli korzystnych dla reprezentowanych grup.

Współcześnie lobbing, wraz ze stosowanymi metodami wykracza poza pierwotne funkcje (nacisk na władzę ustawodawczą) i oddziałuje na inne instytucje (ministrów, urzędników). Może być źle pojmowany, może przerodzić się w korupcję dlatego powinien być prawnie uregulowany.

Podział grup nacisku:

· grupy formalne :

Instytucjonalne grupy interesu (kościół, armia, administracja państwowa – posiadają wysoce zbiurokratyzowaną organizację.

Stowarzyszenia – posiadają strukturę organizacyjną i program.(związki zawodowe, organizacje pracodawców, stowarzyszenia kombatantów, organizacje mniejszości etnicznych czy wyznaniowych.

· Grupy nieformalne – powoływane do realizacji jakiegoś jednego zadania, gdy zadanie wykonane grupa się rozpada, - nie ma wysoce zbiurokratyzowanej organizacji.

Cel działania grup interesu:

· jest inny niż partii politycznych,

· chcą usprawnić komunikację między obywatelami a władzą,

· dostarczyć władzy wiedzy

· nie zmierzają do zdobycia władzy,

Grupy interesu stawały się często partiami politycznymi np. Partia Zielonych w Niemczech nawet rządziła w koalicji.

Mechanizm wywierania wpływu na władzę nie jest czym nowym i jest niezbędny we współczesnych demokracjach. Postrzeganie grup interesu nie jest jednoznaczne, prócz zwolenników, podkreślających ożywczy wpływ na system polityczny, są też krytycy tego ogniwa pośredniczącego między władzą a społeczeństwem. Partie i grupy interesu uzupełniają się, realizują zadania wzajemnie zależne. Grupy interesu wchodzą w nisze społeczne gdzie partii nie ma.

Nie wszystkie grupy interesu mają jednakową pozycję. Skuteczność ich działania determinowana jest:

· Wielkością organizacji lub grupy nieformalnej wywierającej nacisk na władzę.

· Zapleczem ekspertów gotowych działać imieniu grupy interesu (gotowych do dialogu z władzą)

· Zdolnością do mobilizowania ludzi wokół lansowanego celu

· Różnych powiązań, znajomości z przedstawicielami władzy,

· Środkami, zasobami na wywieranie wpływu na decydentów

Jak rozumiesz pojęcie społeczeństwa obywatelskiego

W środowiskach lokalnych społeczeństwo obywatelskie jest postrzegane jako porozumienie wspólnotowe wolnych i równych obywateli, którzy swoją jedność zawdzięczają między innymi uzgodnionemu wcześniej postępowaniu. Tego rodzaju consensus opiera się o następujące zasady państwa demokratycznego:

1. Potrzeby ludzkie zaspokajane są przez podział pracy, wolny rynek, wzrost konsumpcji. Produkuje się pewne dobra, by zaspokajać potrzeby będąc samemu uzależnionym od efektów pracy innych osób.

2. Poszczególni członkowie społeczeństwa obywatelskiego są * właścicielami * zdolności i tego, co uzyskają przy zastosowaniu swych zdolności. W punkcie wyjścia ( startu ) jednostki są równouprawnione. To znaczy korzystają one z równych szans i możliwości indywidualnego rozwoju.

3. Jednostki realizują dobrowolnie cele na własny koszt. Podejmują decyzje samodzielnie, czynią to przestrzegając jednak pewnych reguł gry reguł gry rynkowej. Reguły te nie są jednakowe dla wszystkich. Ich funkcją główną, ale nie jedyną jest zawsze ochrona prywatnej własności i indywidualnych dóbr.

Społeczeństwo obywatelskie realizuje więc to wszystko, co nie jest zabronione przez prawo i akceptowane zasady moralne. Na dodatek zabrania się w nim jak najmniej. To co dozwolone, jednostki mogą robić jak chcą. To pozwala z kolei zwiększyć możliwości wyborów i rozwiązań, które zarówno dla społeczeństwa obywatelskiego i dla jednostki są najbardziej efektywne i opłacalne.

Tak ujmowane społeczeństwo otwiera ( i zamyka ) możliwości dla swoich obywateli. Głównie tych działań jednostek i zbiorowości, które tworzą teraźniejszość. Społeczeństwo obywatelskie cechuje wielość i różnorodność podmiotów, jednostek i instytucji oraz stosunków, które podmioty te łączą. Ich różnorodność przejawia się w postaci konfliktów. Te ostatecznie decydują o kierunkach rozwojowych. W tym przypadku można powiedzieć, że ostateczny efekt przejawia się w starciu różnych racji, jako wypadkowa pluralistycznych sił mniej lub bardziej wyraźnych z punktu widzenia różnych podmiotów i działań.

Zasada podziału władzy

Zasada podziału władz

• ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej

• w sensie przedmiotowym- wydzielenie pewnych kierunków działania państwa, takich jak stanowienie prawa, wykonywanie prawa, sądzenie

• w sensie podmiotowym – każdej z wyodrębnionych dziedzin powinny odpowiadać trzy oddzielone od siebie grupy organów państwowych. Osobno powinna istnieć władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza

• pomiędzy trzema władzami panuje zasada równości. Każda z nich powinna mieć instrumenty pozwalające hamować działanie poszczególnych władz.

• Piastunami władzy ustawodawczej są Sejm i Senat

• Piastunami władzy wykonawczej są prezydent i Rada Ministrów

• Piastunami władzy sądowniczej są Sądy i Trybunały

• Zasada podziału władz nie ma charakteru absolutnego- odrzucenie możliwości skumulowania władzy w rękach jednego podmiotu

• Koncepcja domniemań kompetencyjnych- opiera się na ocenie charakteru poszczególnych kompetencji władczych państwa. Istnieje jak gdyby jądro kompetencyjne władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej w które inne władze nie mogą wkraczać.

• Koncepcja istoty władz- nie jest do końca sprecyzowana

• System parlamentarny-

- wyodrębnienie głowy państwa oraz rządu z premierem na czele.

- Kierowanie sprawami państwowymi należy do rządu.

- Głowa państwa jest powoływana przez parlament

- Dla utworzenia rządu konieczne jest poparcie większości parlamentarnej

- Rząd ponosi odpowiedzialność polityczna wobec parlamentu i może zostać zmuszony do dymisji

- Rząd może rozwiązać parlament przed upływem kadencji

• System prezydencki-

- prezydent jest zarazem głową państwa jak i szefem rządu

- prezydentowi przysługuje bardzo silna pozycja ustrojowa

- prezydent wybierany jest przez naród

- prezydent powołuje kierowników poszczególnych departamentów, który odpowiedzialni są przed prezydentem

- prezydent ponosi odpowiedzialność tylko za naruszenie prawa (Kongres może go usunąć ze stanowiska)

- posiadanie obywatelstwa polskiego

- ukończenie 18 roku życia najpóźniej w dniu głosowania

- posiadanie pełni praw publicznych

- posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych

• władza sądownicza jest niezależna od władz pozostałych

• tylko sądy mogą wymierzać sprawiedliwość

• prezydent ma prawo do łaski

• parlament może uchwalić akt który łagodzi skutki prawomocnych skazań lub darowującego i puszczającego w pamięć pewne przestępstwa czy wykroczenia

• sądownictwo konstytucyjne- bada zgodność ustaw z konstytucją

System polityczny Unii Europejskiej

Wielu współczesnych badaczy opisuje UE w kategoriach systemu politycznego. Nie jest to klasyczny system polityczny, który ściśle wiąże się z państwem, ale Unię można zdefiniować jako przykład specyficznego, bo wspólnego systemu politycznego. Takie traktowanie Unii jest możliwe w kontekście zaawansowanych procesów integracji europejskiej jak i przezwyciężonej już w naukach politycznych tendencji do tradycyjnego (klasycznego) definiowania systemu politycznego.

System polityczny UE funkcjonuje również z tego powodu, że Unia oprócz tego, że jest wspólnotą ekonomiczną jest również wspólnotą polityczną, w ramach której ukształtował się sformalizowany i kompleksowy system podejmowania decyzji i powstał instytucjonalny czworokąt, który został wyposażony w kompetencje władzy wykonawczej, prawodawczej i sądowniczej. Ponadto w UE mamy do czynienia z pluralistyczną grą interesów, w której uczestniczą zarówno europejskie partie polityczne jak i ponadnarodowe grupy interesu.

System polityczny UE jest to system obejmujący instytucje i organy UE, europejskie organizacje partii politycznych i grup interesu, jak i również państwa członkowskie, unijne normy prawne, mechanizmy i relacje między nimi. W ramach tak rozumianego systemu politycznego UE mamy do czynienia z

występowaniem czterech kategorii aktorów:

- instytucje wspólnotowe

- państwa członkowskie

- regiony i władze lokalne

- partie polityczne i organizacje obywatelskie o europejskim zasięgu

W systemie politycznym UE możemy wyróżnić cztery podsystemy:

-instytucjonalny na który składają się organy wspólnot oraz

organy państw członkowskich w zakresie w jakim wykonują one funkcje powierzone

przez Unię

-normatywny na który składają się normy krajowe (państwowe)

które służą implementacji prawa wspólnotowego

-racjonalny obejmujący relacje między organizacjami Unii oraz

relacje pomiędzy organami Unii, a organami państw członkowskich

- funkcjonalny na który składają się funkcje wypełniane przez

podsystem instytucjonalny

Organizacja i funkcje Rady Europejskiej i Rady Unii Europejskiej

Rada Unii Europejskiej

– skład: ministrowie państw członkowskich UE

– wcześniejsza nazwa: Rada Ministrów

– obrady w kilku składach, w zależności od tematyki spotkania na obrady Rady przyjeżdżają ministrowie

odpowiednich resortów

– funkcję przewodniczącego Rady pełnią poszczególni jej członkowie przez 6 miesięcy (od 1 stycznia do

30 czerwca i od 1 lipca do 31 grudnia) – do 30 Dania, po niej Cypr

– Rada, w zależności od rozpatrywanych spraw, składa się bądź z ministrów spraw zagranicznych każdego z państw członkowskich Unii Europejskiej (jest to wtedy tzw. Rada Ogólna), bądź z takiej samej liczby

ministrów innego resortu (Rada Branżowa).

Rada Branżowa to 6 Rad, m.in. rolnictwa, przemysłu, spraw wewnętrznych. Rada Ogólna zajmuje się sprawami

najistotniejszymi, koordynują pracą pozostałych ministrów i przygotowuje spotkania

Komitet Stałych Przedstawicieli – COREPER - składający się z ambasadorów państw członkowskich akredytowanych

przy Wspólnotach. Komitet nadzoruje i koordynuje 250 komitetów i grup roboczych, które analizują propozycje

Komisji Europejskiej i sygnalizują ewentualne kwestie sporne

– zadania organizacyjne wynikające z pracy Rady UE pełni Sekretarz Generalny – Uwe Corsepius.

Kompetencje:

– główny organ prawodawczy

– wypracowuje i koordynuje politykę wewnętrzną i zagraniczną UE

– sprawuje kontrolę nad budżetem

– **Rada Unii Europejskiej może obradować w składzie UE, czyli szefowie i głowy państwa, w kluczowych

kwestiach np. rozszerzenia

– stanowi prawo samodzielnie lub z Parlamentem (rozporządzenia, decyzje, dyrektywy)

d) Rada Europejska

– skład: szefowie rządów lub głowy państw oraz przewodniczący Komisji Europejskiej (27 przedstawicieli),

przewodniczącym RE obecnie premier Belgii Herman Van Rompuy

– nie pomaga formalnie statusu organu UE, pełni jednak istotną rolę w procesie rozszerzenia UE

– pierwsze oficjalne posiedzenie UE miało miejsce w Dublinie 10-11 marca 1975r., z inicjatywy francuskiego

prezydenta

– począwszy od 1974r. odbywa się przynajmniej jeden raz w trakcie sześciomiesięcznej prezydencji danego

państwa

– w Traktacie z Maastricht postanowiono, że funkcję przewodniczącego Rady Europejskiej pełni głowa państwa

lub szef rządu tego państwa członkowskiego, które przewodniczy Radzie Unii

– organ wyznaczający kierunek polityki – art. 4 TUE: „Rada Europejska nadaje Unii impulsy niezbędne do jej

rozwoju i określa w tej mierze ogólne kierunki polityczne.

W skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw lub rządów Państw Członkowskich oraz przewodniczący

Komisji. Towarzyszą im ministrowie spraw zagranicznych Państw Członkowskich i członek Komisji. Rada

Europejska zbiera się co najmniej dwa razy w roku pod przewodnictwem szefa państwa lub rządu Państwa

Członkowskiego, które przewodniczy Radzie.

Rada Europejska składa Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie po każdym swym spotkaniu oraz roczne

sprawozdanie pisemne o postępach dokonanych przez Unię.”

Kompetencje Rady Europejskiej:

– stanowi płaszczyznę wymiany poglądów, dyskusji oraz osiągania porozumienia między państwami

– przyczynia się do koordynacji kierunków działań Unii

Organizacja i funkcje komisji europejskiej

Komisja Europejska

– jest, obok Rady (UE) i Parlamentu Europejskiego, jednym z elementów tzw. trójkąta instytucjonalnego,

w ramach którego przebiega główny nurt procesu decyzyjnego w UE

– skład: 27 komisarzy. Każdy z komisarzy jest odpowiedzialny za określony dział pracy, są więc oni

odpowiednikami ministrów w zwykłym rządzie. Ich wyznaczenia dokonuje jednak nie przewodniczący

Komisji, lecz rządy poszczególnych państw. Ich zadaniem jest nadzór nad przydzielonymi im dyrekcjami

generalnymi

– po rozszerzeniu UE każde państwo deleguje tylko jednego komisarza

– siedziba Komisji Europejskiej znajduje się w Brukseli

– przewodniczący, czterech wice przewodniczących – kierują pracami komisarzy. Każdy z komisarzy jest

odpowiedzialny za jeden lub kilka obszarów polityki. Komisarzom podlegają dyrekcje generalne i kilkanaście

służb, zajmujących się rozmaitymi dziedzinami. Na czele dyrekcji stoi Dyrektor Generalny – odpowiednik

najwyższego szczeblem urzędnika służby cywilnej w ministerstwie.

– przewodniczący: Jose Manuel Barroso (Portugalia)

Kompetencje Komisji:

– czuwa nad stosowaniem postanowień traktatów oraz postanowień powiązanych przez instytucje na jego

podstawie – stąd bywa określana mianem „strażniczki traktatów”

– wyłączne kompetencje do złożenia skargi w Trybunale Sprawiedliwości

– funkcje wykonawcze

– funkcje kontrolne

– funkcje reprezentowania Unii na arenie międzynarodowej, negocjuje umowy międzynarodowe. Komisja

prowadzi też bieżące negocjacje z krajami kandydującymi do Unii. Przewodniczący Komisji Europejskiej jest

oficjalną "głową" Unii, reprezentując ją w kontaktach międzynarodowych.

– Komisja Europejska jako jedyny organ wspólnotowy ma prawo tzw. bezpośredniej inicjatywy legislacyjnej.

Komisja tworzy również białe księgi i zielone księgi. Zielone księgi to komunikaty dotyczące pewnych dziedzin

polityki, skierowane przede wszystkim do uczestników konsultacji i debat na dany temat. Czasami stanowią impuls do

podjęcia działań legislacyjnych. Białe księgi to dokumenty zawierające propozycje konkretnych działań Unii,

opracowywane często po publikacji zielonej księgi rozpoczynającej dyskusję na dany temat

Sposób wyboru głowy państwa w RP, RFN, Francji

Prezydent jest wybierany przez Naród (art. 127 ust. 1 K). wybory prezydenckie mają charakter czteroprzymiotnikowy – art. 127 ust. 1 określa je jako powszechne, równe, bezpośrednie i nakazuje ich przeprowadzenie w głosowaniu tajnym.

Organizację wyborów określa szczegółowo ustawa z 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta RP.

Zarządzenia wyborów dokonuje Marszałek Sejmu. Wybory (pierwsza tura) muszą się odbyć w dniu przypadającym nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta (art. 128. ust. 2 K). Jeżeli natomiast wybory zarządzane są w sytuacji przedterminowego opróżnienia urzędu prezydenta, to zarządzenie musi nastąpić nie później niż 14 dni po opróżnieniu urzędu, a wybory – nie później niż 60 dni po ich zarządzeniu.

Kandydować na urząd prezydenta może każdy obywatel posiadający pełnie praw wyborczych oraz – najpóźniej w dniu wyborów – ukończone 35 lat. Nie mogą kandydować osoby, które już odbyły dwie kadencje prezydenckie. Prawo zgłaszania kandydatów przysługuje grupie co najmniej 100 000 wyborców mających czynne prawo wyborcze (art. 127 ust. 3).

Wybór dokonywany jest w oparciu o zasadę większości bezwzględnej – na Prezydenta zostaje wybrany kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów takiej większości nie uzyska, musi zostać przeprowadzona druga tura głosowania. Musi się ona odbyć czternastego dnia po pierwszej turze. W drugiej turze pozostaje tylko dwóch kandydatów – wybranym zostaje ten, który uzyska więcej głosów. Zasada jest pozostawienie dwóch kandydatów, którzy uzyskali największą liczbę głosów w pierwszej turze. O ważności wyborów rozstrzyga SN (ma na to 30 dni).

Objęcie urzędu przez nowo wybranego Prezydenta następuje po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym (art. 130), co powinno mieć miejsce ostatniego dnia przed upływem kadencji poprzedniego Prezydenta.

RFN

Prezydent Federalny (niem. Bundespräsident) wybierany jest na kadencję trwającą 5 lat przez Zgromadzenie Federalne (niem. Bundesversammlung). Ciało to składa się w połowie z członków Bundestagu i w połowie z członków wybranych przez przedstawicielstwa krajów związkowych na zasadzie wyborów proporcjonalnych. Kandydat wybierany jest na to stanowisko, jeżeli otrzyma bezwzględną większość głosów. Jeżeli w ciągu dwóch tur głosowań nikomu nie uda się osiągnąć takiej przewagi, zwycięża ten, kto otrzymał względną większość głosów. Dopuszczalny jest tylko jeden ponowny wybór danej osoby na to stanowisko. Kandydat musi mieć ukończone 40 lat i posiadać prawo wyborcze do Bundestagu.

Zamek Bellevue w Berlinie – siedziba prezydenta RFN Prezydent RFN:

reprezentuje państwo na zewnątrz,

zawiera umowy z innymi państwami,

wysyła i przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych,

mianuje i odwołuje najwyższych urzędników państwowych, m.in. sędziów związkowych,

wskazuje kandydata na kanclerza,

na wniosek rządu rozwiązuje parlament, gdy postawiony przez kanclerza wniosek o wotum zaufania zostanie odrzucony,

na wniosek rządu wprowadza ustawodawczy stan wyjątkowy,

posiada prawo łaski.

Wydawanie aktów prawnych przez prezydenta (rozporządzeń i zarządzeń) wymaga kontrasygnaty kanclerza lub właściwego ministra. Wyjątkiem tutaj jest mianowanie i odwoływanie kanclerza oraz rozwiązywanie parlamentu.

Prezydent nie odpowiada politycznie przed parlamentem

W Niemczech prezydenta federalnego wybiera Zgromadzenie Federalne, złożone po połowie z członków Bundestagu i przedstawicieli parlamentów regionalnych. Wedle artykułu 54 Konstytucji Niemiec prezydentem zostaje osoba, która uzyskała bezwzględną większość głosów (50 % ogólnej liczby członków Zgromadzenia Federalnego i jeden głos, tj. w 15. Zgromadzeniu Federalnym 621 głosów[2]) w dwóch pierwszych turach głosowania lub zwykłą większość w trzeciej turze. Głową państwa może zostać osoba, która posiada obywatelstwo niemieckie, ukończyła 40. rok życia oraz posiada prawa wyborcze do Bundestagu.

FRANCJI

Prezydent:

- czuwa nad przestrzeganiem konstytucji,

- nad regularnym funkcjonowaniem władz publicznych,

- jest gwarantem niepodległości narodu,

- integralności terytorium państwa,

- przestrzegania traktatów.

Prezydent pełni funkcję „arbitrażu”- polega to na inspirowaniu, hamowaniu i godzeniu pozostałych władz.

Prezydent posiada silną pozycję ustrojowo-polityczną, co jest rezultatem 3 czynników:

· Dominującej pozycji prawno-konstytucyjnej, wynikającej z jego wyboru w głosowaniu powszechnym i przyznaniu mu szerokiego zakresu uprawnień, w tym niewymagających kontrasygnaty,

· Sprzyjającej prezydentowi sytuacji politycznej, czyli zajmowania przez niego stanowiska szefa parlamentarno-rządowej większości, do czego dochodzi w przypadku zgodności orientacji politycznych prezydenta i parlamentu,

· Tradycji politycznej, a przede wszystkim precedensów konstytucyjnych stworzonych przez prezydenta de Gaulle’a, wpływających na późniejszą praktykę polityczną.

Stanowisko prezydenta jest niepołączalne z innym urzędem państwowym.

W przypadku opróżnienia stanowiska prezydenta lub zaistnienia przeszkody w wykonywaniu funkcji głowy państwa prezydenta zastępuje- przewodniczący Senatu.

Sposób wyboru

Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 5 lat. Może być wybierany na to stanowisko bez ograniczeń.

Kandydatów na to stanowisk mogą zgłaszać tylko tzw. Wyborcy kwalifikowani, tzn. członkowi obu izb parlamentu, rad generalnych, Rady Paryża i zamorskich zgromadzeń terytorialnych. Za kandydaturą musi opowiedzieć się co najmniej 500 wyborców kwalifikowanych, przy czym musza oni pochodzić z co najmniej 30 różnych departamentów.

Kandydaci na stanowisko prezydenta wpłacają kaucje, która podlega zwrotowi, jeśli kandydat uzyska co najmniej 5% głosów. Prezydent wybierany jest bezwzględna większością głosów, w dwóch turach. Jeżeli w 1 turze żaden kandydat nie uzyska wymaganej większości, za 2 tygodnie odbywa się druga tura. Bierze w niej udział dwóch kandydatów, którzy w pierwszej uzyskali największą liczbę głosów. Nad prawidłowym przebiegiem wyborów czuwa Rada Konstytucyjna- kontroluje przebieg wyborów, rozpatruje skargi wyborcze i ogłasza wyniki wyborów.

Parlament RP- zasady wyboru, organizacja, funkcje

Organy władzy wykonawczej w Polsce

Władza wykonawcza spoczywa w rekach prezydenta i Rady Ministrów.

Prezydent-jest najwyższym przedstawicielem RP w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. Czuwa nad

przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży bezpieczeństwa i suwerenności państwa. Ma inicjatywę ustawodawcza oraz

wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Może skrócić kadencje sejmu, odmówić podpisanie ustawy(veto).Jest

najwyższym zwierzchnikiem sil zbrojnych jest reprezentantem państwa na zewnątrz. Wybierany jest na 5letnia kadencje

w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Odpowiedzialny jest tylko przed Trybunałem Stanu.

Rada Ministrów - (rząd) - naczelny organ władzy wykonawczej, składa się z ministrów, a każdy minister jest

pojedynczym naczelnym organem. Pracami Rady Ministrów kieruje prezes (premier). Skład rady proponuje premier

przy współdziałaniu prezydenta i sejmu. Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej, zapewnia wykonanie ustaw,

odpowiedzialny jest za projekt budżetu państwa oraz jego wykonanie. Rada Ministrów kieruje praca wszystkich

organów administracji rządowych. Sprawuje kierownictwo nad polityka zagraniczna państwa. Za swoje działania

opowiada przed sejmem, a ministrowie i premier przed Trybunałem Stanu.

Władza wykonawcza-Jest ona jedną z władz określonych w koncepcji trój podziału władz. W myśl tej zasady władza

ustawodawcza, sądownicza oraz wykonawcza są od siebie zupełnie niezależne. W Polsce organami egzekutywy są

prezydent i rząd, jako organy konstytutywne. Jednak do władzy wykonawczej zalicza się również Premiera oraz organy

administracji rządowej. Organem władzy wykonawczej jest także Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji umocowana w

Konstytucji RP ma prawo wydawania rozporządzeń. Rada Ministrów jest konstytucyjnym organem władzy

wykonawczej w Polsce.

a. organy władzy wykonawczej

a) Prezydent RP

– zgodnie z Konstytucją, najwyższy przedstawiciel polskich władz, gwarant ciągłości władzy państwowej,

najwyższy organ państwa w zakresie władzy wykonawczej, czuwa nad przestrzeganiem postanowień

i przepisów Konstytucji, zwierzchnik Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

– Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję i może być

ponownie wybrany tylko raz. Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej

Polskiej, którzy ukończyli 35 lat, nie są pozbawieni praw wyborczych do Sejmu i zbiorą przynajmniej 100

tysięcy podpisów osób popierających ich kandydaturę. Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna się

w dniu objęcia przez niego urzędu. Odmowa złożenia przed Zgromadzeniem Narodowym przysięgi, powoduje

tymczasowe przejęcie obowiązków prezydenckich przez Marszałka Sejmu do czasu wyboru nowego

Prezydenta. Nowo wybrany prezydent elekt obejmuje urząd w ostatnim dniu urzędowania ustępującego

Prezydenta Rzeczypospolitej. Przed 9 czerwca 2000 prezydent elekt obejmował urząd nazajutrz po ostatnim

dniu kadencji ustępującego prezydenta

Urząd prezydenta - głowy państwa został przywrócony w 1989 r. Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP

w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży

bezpieczeństwa i suwerenności państwa. Ma inicjatywę ustawodawczą oraz wydaje rozporządzenia i zarządzenia

(niektóre wymagają kontrasygnaty premiera), może skrócić kadencję sejmu, odmówić podpisania ustawy (veto). Jest

najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad wojskiem za pośrednictwem

ministra obrony narodowej, na czas wojny mianuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych (na wniosek premiera). Jako

reprezentant państwa na zewnątrz ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, mianuje i odwołuje pełnomocnych

przedstawicieli Polski w innych krajach i organizacjach międzynarodowych, ratyfikuje i wypowiada umowy

międzynarodowe. Prezydent RP wybierany jest raz na pięć lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich

i tajnych. Może sprawować władzę maksymalnie przez dwie kadencje. Jest odpowiedzialny tylko przed Trybunałem

Stanu.

b) Rada Ministrów

Politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa prowadzi rząd - Rada Ministrów, której pracami kieruje prezes Rady

Ministrów (Premier). Skład Rady Ministrów proponuje premier przy współdziałaniu prezydenta i sejmu.

Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej, zapewnia też wykonanie ustaw, a na podstawie udzielonych upoważnień

może wydawać rozporządzenia. W gestii rządu leży sporządzenie projektu budżetu państwa oraz zapewnienie jego

wykonania. Rada Ministrów kieruje, koordynuje i kontroluje pracą wszystkich organów administracji rządowej. Rząd

sprawuje ogólne kierownictwo nad polityką zagraniczną państwa, tj. zawiera i wypowiada umowy międzynarodowe,

zapewnia bezpieczeństwo państwa. Rada Ministrów za swoje działania ponosi odpowiedzialność przed Sejmem, a ministrowie i premier przed Trybunałem Stanu.

Obowiązująca Konstytucja przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu:

• Zasadnicza procedura

• W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów

Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę

• Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady

Ministrów

• Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz

odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów

• W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów Prezes Rady Ministrów przedstawia

Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania.

Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy

ustawowej liczby posłów

• I procedura rezerwowa

• W razie niepowołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum

zaufania przez Sejm, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego

członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy

ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej

przysięgę

• II procedura rezerwowa

• W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni

powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz

odbiera od nich przysięgę

• W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów Prezes Rady Ministrów przedstawia

Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania.

Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy

ustawowej liczby posłów

• W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza

wybory

c) Prezes Rady Ministrów

Prezes Rady Ministrów (potocznie premier) jest szefem rządu w ustroju politycznym Polski. Zwyczajowo Prezes

Rady Ministrów nazywany jest premierem. W Polsce występuje w podwójnej roli, jako przewodniczący Rady

Ministrów oraz jako odrębny naczelny organ administracji rządowej.

Osoba desygnowana postanowieniem Prezydenta RP na Prezesa Rady Ministrów jest prezydenckim kandydatem do

objęcia urzędu Prezesa Rady Ministrów. Desygnowany premier nie posiada żadnych uprawnień z wyjątkiem

politycznego przywileju do sformowania własnego gabinetu, którego skład przedstawia Prezydentowi RP. Prezydent RP

nie ma uprawnienia do ingerencji w skład osobowy proponowanej Rady Ministrów i przepisami Konstytucji jest

zobligowany do jej powołania (postanowienie Prezydenta RP publikowane w Monitorze Polskim wchodzące w życie

z dniem podpisania) i odebrania od jej wszystkich członków, w tym od Prezesa Rady Ministrów, przysięgi.

Prezes Rady Ministrów i Rada Ministrów przejmują obowiązki z chwilą złożenia przysięgi wobec Prezydenta RP

niezależnie od udzielonego jej wotum zaufania przez Sejm.

Kompetencje organizacyjne

• reprezentuje Radę Ministrów

• kieruje jej pracami

• zwołuje posiedzenia

• ustala porządek obrad

• przewodniczy posiedzeniom

Kompetencje merytoryczne

• kieruje merytoryczną działalnością Rady Ministrów

• ponosi odpowiedzialność polityczną

• decyduje o składzie Rady Ministrów, wnioskując o powołanie ministrów do Prezydenta

• koordynuje i kontroluje pracę ministrów i pozostałych członków Rady

• zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów

• wydaje rozporządzenia

• sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym

Uprawnienia jako naczelnego organu administracji rządowej

• posiada kompetencje generalne – do jego zadań należy wszystko to co nie jest zastrzeżone dla innych organów(tzw. domniemanie kompetencji)

• wydaje rozporządzenia i zarządzenia

• jest podstawowym łącznikiem administracji rządowej

• jest zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników administracji rządowej

• dokonuje obsady personalnej szeregu organów administracji rządowej

• nadzoruje organy centralne i terytorialne administracji rządowej

• nadzoruje samorząd w granicach określonych w konstytucji i ustawach

Organizacja władzy wykonawczej w RP

Niezawisłą władzę sądowniczą sprawują sądy z Sądem Najwyższym na czele, wespół z niezależnym Trybunałem Stanu

i Trybunałem Konstytucyjnym).

a) Sąd Najwyższy

Sprawuje nadzór w zakresie orzekania nad działalnością:

-sądów powszechnych - to sądy rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne. Zajmują się sprawami z zakresu prawa

cywilnego, karnego, rodzinnego i prawa pracy.

-sądów wojskowych - to sądy garnizonowe i okręgowe. Zajmują się sprawami dotyczącymi przestępstw popełnionych

przez żołnierzy w służbie czynnej, pracowników cywilnych zatrudnionych w jednostkach wojskowych oraz jeńców

wojennych.

-sądów administracyjnych - wyodrębniony system sądów, który zajmuje się orzekaniem zgodności z prawem decyzji

podejmowanych przez organy administracji. Rozstrzyga też sprawy między osobami prawnymi czy obywatelami

a organami administracyjnymi.

Sąd Najwyższy jest środkiem odwoławczym od orzeczenia sądu pierwszej lub drugiej instancji, tzw. kasacji. Podejmuje

też uchwały, których celem jest wyjaśnienie danych przepisów prawnych i rozstrzyganie zagadnień budzących

wątpliwości w konkretnych sprawach.

Sędziów Sądu Najwyższego powołuje prezydent. Odbywa się to na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Także

prezydent, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, wybiera

pierwszego prezesa Sądu Najwyższego. Funkcję tę sprawować może przez sześć lat. Może być odwołany przez Sejm na

wniosek prezydenta.

b) Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny to organ sądowy powołany do rozstrzygania sporów o konstytucyjność działania organów

państwa, głównie do kontrolowania zgodności prawa z Konstytucją RP a także formułowanie jego wykładni. Trybunał

Konstytucyjny orzeka:

-o zgodności ustaw i umów międzynarodowych (także tych ratyfikowanych) z Konstytucją, o sporach kompetencyjnych

między centralnymi konstytucyjnymi organami, o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych.

Orzeka też o skargach konstytucyjnych, które może wnieść każdy obywatel powołując się na naruszenie jego

konstytucyjnych praw i wolności.

Piętnastu sędziów wchodzących w skład Trybunału Konstytucyjnego wybiera Sejm na dziewięcioletnią kadencję. Są

oni w pełni niezawiśli. Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną

z formalnych gwarancji praworządności w państwie.

c) Trybunał Stanu

Organ sądowy, który orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie.

Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw czy popełnienie przestępstwa przez: Prezydenta RP, członków

rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prokuratora Generalnego,

kierowników urzędów centralnych i innych. Trybunał Stanu może m.in. orzec karę usunięcia z urzędu, zakazu

zajmowania kierowniczych stanowisk, utratę czynnego prawa wyborczego, utratę biernego prawa wyborczego, utratę

orderów, odznaczeń, tytułów honorowych, a w sprawach o przestępstwa także kary przewidziane w kodeksie karnym.

Skład Trybunału Stanu ustalany jest na pierwszym posiedzeniu Sejmu i obowiązuje przez okres kadencji Sejmu.

Przewodniczącym z urzędu jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. Jego dwóch zastępców i szesnastu członków

Trybunału Stanu wybieranych jest spoza grona Sejmu. Członkowie Trybunału Stanu muszą mieć polskie obywatelstwo,

nie mogą być karani sądownie czy być pozbawieni praw obywatelskich, nie mogą być też zatrudnieni w administracji

państwowej.

Władza sądownicza w RP- Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu

Trybunał Konstytucyjny