01.”Wolnośc od” a „wolność do” - różnice i ich konsekwencje polityczne.

Politycznie pojmowaną wolność dzieli się często na wolność od i wolność do. Wolność od (wolność negatywna) oznacza brak przymusu ze strony władz, wolność od prześladowań, wolność od strachu, wolność od głodu, obciążeń podatkowych, ingerencji władz w życie prywatne, na wolności negatywnej bazuje konserwatywny liberalizm.

Wolność do (czy też prawo do; wolność pozytywna) natomiast rzeczywistą możliwość podejmowania wyborów, oznacza wolność do zgromadzeń, wpływu na władze, wyborów, reprezentacji, jest tożsama z demokracją i demoliberalizmem.

Lewicowa krytyka społeczna wskazuje, że warunkiem korzystania z wielu wolności jest zabezpieczenie praw społecznych obywateli - takich jak prawo do pracy, dachu nad głową, bezpłatnej opieki zdrowotnej, edukacji. Według niej bez tych praw znaczna część społeczeństwa nie będzie w stanie korzystać z teoretycznie przysługujących im wolności osobistych i politycznych.

Z drugiej strony, według libertarian, do zapewnienia tych praw społecznych konieczne jest złamanie wolności i praw innych ludzi - na przykład prawa do własności (poprzez pobieranie podatków).

02. Ahistoryczne i historyczne koncepcje genezy państwa

Koncepcja genezy państwa:
- państwo powstało jako efekt umowy społecznej-> John Locke i J.J. Rousseau- porozumienie jednostek ze sobą i z władcą
- państwo powstało na bazie podboju-> Sparta, państwo anglo-normandzkie, Ruś Kijowska (Normanowie)
- koncepcje teistyczne- boskie pochodzenie władzy państwowej. Św. Augustyn-> władza pochodzi od Boga i stąd namaszczenie panującego. Tak było aż do Rewolucji Francuskiej. Przykład: Egipt, Francja
- koncepcja marksistowska-> państwo jest efektem podziału społecznego na klasy: panująca chciała umocnić swoje wpływy dlatego potrzebowała państwa
- koncepcja suwerenności narodów- koncepcja powstała po Rewolucji Francuskiej mówiąca, że lud jest suwerenem.

Geneza państwa, zespół przyczyn, które złożyły się na powstanie państwa. Koncepcja wywodzi się od Arystotelesa, wg której natura człowieka predestynuje go do życia w państwie, stąd jest ono naturalnym wytworem społecznego instynktu wspólnot ludzkich. Koncepcje teologiczne upatrują genezy państwa w woli istoty nadprzyrodzonej, Augustyn Aureliusz głosił, że każda władza pochodzi od Boga. Z kolei Tomasz z Akwinu uważał, iż jedynie sama zasada i idea władzy pochodzi od Boga, natomiast ustrój ustanawiają ludzie.

Teorie umowy społecznej (T. Hobbes, J.J. Rousseau) negują boskie pochodzenie władzy państwowej. Powstanie państwa wywodzą z porozumienia zawartego między wolnymi ludźmi (wszystkich ze wszystkimi) lub między suwerennym władcą a poddanymi.

Twórcą koncepcji patriarchalnej był XVIII-wieczny myśliciel angielski R. Filmer. Wg niego państwo to produkt łączenia się plemion w większą całość, przy zachowaniu zasady nadrzędności władzy opiekuńczej (naczelnika). W XIX w. powstała koncepcja podboju

(L. Gumplowicz), która zakłada, że państwo jest następstwem podboju ludów słabszych przez silniejsze i lepiej zorganizowane.

Twórcą koncepcji psychologicznej był L. Petrażycki. Uważał on, że istnienie państwa wynika z potrzeb psychicznych. Na rolę klas w powstaniu państwa wskazuje koncepcja marksistowska, zakłada ona, że genezy państwa należy upatrywać w powstaniu prywatnej własności środków produkcji i związanego z tym podziału społecznego na klasy antagonistyczne. Niezależnie od różnic, wszystkie te koncepcje łączy jeden fakt, iż państwo powstaje na określonym etapie rozwoju życia społecznego.

03. Atrybuty władzy politycznej (siła - zakres - zasięg)

I. Koncepcje definiujące władzę poprzez cechy

II. W pewnym sensie dokonał tego R. Dahl, który wyróżnił:

- Rozkład władzy

- Koncentracja władzy

- Rozproszenie ludzi mających wpływ w układzie społecznym

■ Zakres władzy - Stopień w jakim władza ograniczona jest do pewnego obszaru

■ Zasięg władzy - Liczebność i charakter podwładnych w stosunku do tych, których ta relacja nie obejmuje

■ Obszar i siła - E. Lehman: stosunek władzy między 2 osobami to mikrowładza. Makrowładza nie jest jednak jej prostym zwielokrotnieniem, ale ma własne cechy

Władza - miara skuteczności:
-zasięg (ludzie, terytorium)
-zakres (wykonywanie tych czynności, w jakich sferach życia B reaguje na dyspozycje A)
-siła
Atrybuty władzy nie muszą iść w parze

04. Błędne (potoczne) znaczenia terminu teoria

To co wykracza poza bezpośrednie poznawanie faktów nazywamy teorią. W potocznym rozumieniu teoria to coś co jest przeciwstawione faktom, w tym przypadku fakty są to twierdzenia jednostkowe zaś teoria to wszelkie uogólnienie wykraczające poza fakty jednostkowe. W innym potocznym rozumieniu to coś co jest przeciwstawione praktyce. W innym rozumieniu teoria to zespoły praw uporządkowane tak aby stanowiły one spójne konstrukcje logiczne. Teoria powinna być tak uporządkowana aby tworzyła ona klarowny system praw, oraz niesprzeczny wewnętrznie system prawny. Jednocześnie powinna być otwarta tzn. powinna umożliwiać tworzenie nowych praw, które będą uzupełniały istniejące prawa.

05. Bunt i rewolucja według Alberta Camusa

Bunt - sprzeciw, protest, spontaniczne wystąpienie. Wyróżniamy bunt jednostki i społeczeństwa. Bunt jest wpisany w naturę człowieka. Bunt prowadzi do wszelkich działań. Bunt zmusza do aktywności. Człowiek, buntuje się przeciw wszystkiemu.

Według Camusa człowiek jest w świecie wygnańcem. Absurd wynika z tego, że z jednej strony świat jest dla człowieka obcy i ten nie czuje się w nim jak u siebie, ale z drugiej nie może żyć poza nim, bo przecież egzystencja do niego należy i tylko w nim jest możliwa. Poczucie absurdu pogłębia się, jeżeli człowiek wyobraża sobie, że jest jakiś „świat” poza tym realnym. Jak pisze Waleria Szydłowska, przekonanie, że absurdalne „tu” (w świecie) jest jedynym domem człowieka, pozwala to poczucie absurdu przezwyciężyć, a w każdym razie zmniejszyć jego negatywne następstwa. Myślenia Camusa kończy się niejako na tym, czego człowiek doświadcza, nie ma w nim z kolei miejsca na to, czego mógłby czy też powinien doświadczyć. Pisarz rozumie, że człowiek jest skazany, mimo to chce jednak podjąć walkę. Ważne, że walka ta nie jest odczytywana jako bezsensowna. Bo choć bezsprzecznym faktem jest absurd świata to jednak istnieje też niezgoda na taki stan rzeczy. Duch buntu rodzi się w człowieku, kiedy ten odrzuci kłamstwo stwarzane przez transcendencję. Pomiędzy jego losem a nim samym nie ma Boga. Religia jest jedynie czymś w rodzaju „przyzwyczajenia” czy tez „upodobania”, które daje nadzieję, gdy tez już nie ma.

Camus próbuje dać pozytywną odpowiedź - dlaczego i jak żyć. Cała jego twórczość jest poszukiwaniem sensu istnienia, tej racji, bez której życie staje się jedynie strumieniem wrażeń.

06. Podstawowe cechy rewolucji politycznych:

- wynika z niezadowolenia z poczynań rządzących
- jest gwałtownym przewrotem społeczno-politycznym, mającym na celu obalenie panującego
ustroju i wprowadzenia nowego ładu sprawiedliwości społecznej

- jest zazwyczaj krótkotrwała

- nie dotyczy wszystkich grup społecznych

-zorganizowanie (przywództwo, elity)

-duży zasięg/masowość/poparcie

-radykalizm

-siła, przemoc, przymus

-wiara w sukces

-ideologiczność

-fundamentalne zmiany

-spontaniczność

-walka o zburzenie starego ładu, zmiana systemy politycznego jest zmianą centralną

07.Cechy relacji, która jest władzą

-asymetryczność
-trwałość
-legitymizacja przyzwolenie akceptacja
-skuteczność powyżej 50%

Ma 2 aspekty:
-normatywny (kompetencje, które posiadam) mam możliwości ale z nich nie korzystam
-realny mam możliwości i z nich korzystam

władza to również:
-rządzenie grupa ludzi
-wysoka pozycja
-zdolność do narzucania pozycji
-dysponowanie środkami
-dominacja nad innymi
-cecha osoby
-wpływ na otoczenie
-oddziaływanie jednego podmiotu na drugi
-świadomość (musi istnieć podmiot, który działa racjonalnie i świadomie) nie można władzy wykonywać nieświadomie
-relacje
-asymetria
-trwałość
-skuteczność
-legitymizacja
-jest asymetrycznym stosunkiem społecznym - strony tego stosunku posiadają zróżnicowaną podmiotowość społeczną w określonej dziedzinie działania i dzięki temu mogą go zrealizować. Realizacja stosunku władzy polega na tym, że jeden podmiot decyduje o sposobie działania innego podmiotu oraz kontroluje przebieg tego działania
-decyzja władcza jest niezbędnym elementem realizacji stosunku władzy -> o kimś za kogoś i bez niego osobę władczą nazywamy podmiotem władczym
-kontrola podmiotu władczego obejmuje nie tylko sprawdzanie, czy wykonanie decyzja odpowiada jej treści, ale także uprawnia do zastosowania pewnych środków wpływających na sposób działania podmiotu realizującego decyzję (podmiotu podporządkowanego) sankcje, kary
-Bernard Russel -> władza to rzeczywista możliwość osiągnięcia zamierzonych rezultatów
-władza to asymetryczny stosunek społeczny, który umożliwia jednemu podmiotowi osiągnięcie jego celów (wartości) poprzez kształtowanie podmiotowości drugiego podmiotu (uprzedmiotowienie go lub upodmiotowienie)

08. Cechy systemu społecznego

System społeczny oznacza całokształt wzorców, funkcji i społecznie akceptowanych sposobów zachowania, obowiązujących w danym społeczeństwie czy też w danej grupie ludzkiej. Według J. Stępnia SYSTEM SPOŁECZNY to wzajemnie ze sobą powiązane elementy rzeczywistości społecznej. Jest ujmowany w kategoriach działań, w które angażują się jednostki lub grupy jednostek w obrębie danego środowiska społecznego.

Według Piotra Sztompki system społeczny jest to „ złożona całość, składająca się z wielu elementów połączonych wzajemnymi relacjami oddzielonych od środowiska zewnętrznego wyraźną granicą”.

Cechy systemu:

-jest całością (holizmu)

-jest dynamiczny

-jest aktywny

09. Demokracja w ocenie konserwatyzmu politycznego

Konserwatyzm lub polityczny konserwatyzm to termin odnoszący się do jednej z wielu filozofii lub ideologii politycznych, także na określenie opcji politycznej reprezentowanej przez wiele współczesnych partii politycznych (zwykle kojarzonych z prawicą).

Często odwołuje się do takich wartości, jak tradycja, religia, naród, rodzina, hierarchia, autorytet, odpowiedzialność, wolność osobista, własność, poszanowanie prawa.

Koncepcja jednostki

Konserwatywna analiza życia społecznego opiera się na krytycznej ocenie cech natury ludzkiej. Konserwatyści nie podzielają charakterystycznego dla innych ideologii optymizmu odnośnie do możliwości wyeliminowania złych cech właściwych naturze człowieka. W ich mniemaniu jednostka ludzka nigdy nie będzie doskonała, niezależnie od tego, jakie warunki zewnętrzne będą określały jej postępowanie. Nie one decydują o zachowaniach człowieka, lecz jego skazana na słabość, skażona grzechem pierwotna natura. Dlatego człowiek powinien szukać wskazówek dla swych działań w religii, odwoływać się do uznanych autorytetów. Zwolennicy szkoły konserwatywnej odrzucają jednostronne spojrzenie na jednostkę jako istotę racjonalną, podkreślając, że kieruje się ona w swych wyborach również instynktami i emocjami. Ich zdaniem, ludzie nie są sobie równi.

Społeczeństwo

Koncepcja człowieka określa wizję społeczeństwa. Według konserwatystów kształtuje się ono i rozwija w sposób naturalny, jest organiczną całością, nie zaś zbiorem zatomizowanych jednostek. Wspólnota jest nadrzędna wobec jednostki. Społeczeństwo jest ze swej istoty hierarchiczne. Jego rozwojem powinna rządzić zasada ciągłości historycznej. Jest to jedna z najważniejszych zasad uznawanych przez konserwatystów. Ich zdaniem istniejące instytucje ucieleśniają mądrości i doświadczenie kolejnych generacji, natomiast tradycja przekazywana z pokolenia na pokolenie jest spoiwem gwarantującym ład społeczny. Nie oznacza to, że konserwatyści są niechętni wszelkim zmianom. Dopuszczają oni takie przeobrażenia, które nie naruszają ciągłości między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, są efektem naturalnego procesu gromadzenia i przewartościowywania doświadczeń. Wyznając taki pogląd, konserwatyści odnoszą się do rewolucji i reform głęboko ingerujących w życie społeczne. Stoją na stanowisku, że społeczeństwu, nawet w imię doskonalenie instytucji i ludzi, nie wolno narzucać żadnych rozwiązań zasadniczo zmieniających istniejące struktury i zasady współżycia. Oznacza to bowiem destrukcje i chaos, a dążenie do naprawy zła kończy się złem jeszcze większym. Gwałtowne zmiany niszczą naturalne więzi, co rodzi z kolei przemoc jako środek mający zapewnić spójność społeczeństwa.

Ustrój polityczny

Choć w ciągu dwustu lat nie zmieniły się podstawowe kanony myślenia konserwatywnego, to w wielu kwestiach stanowisko ideologii konserwatywnej ewoluowało. Konserwatyści dostosowali swą ideologię do realiów życia społeczno - politycznego również w kwestiach ustrojowych. Zgodnie z ideologia konserwatyzmu demokracja przedstawicielska jest ustrojem najlepiej godzącym autorytet państwa i wolność obywateli. Konserwatyści opowiadają się za władzą elit oraz bezwzględnym respektowaniem zasad rządów prawa.

Ustrój gospodarczy

Zgodnie z myślą konserwatywną gospodarka powinna opierać się na prywatnej własności i zasadzie konkurencji realizowanej przez rynek. Własność prawna jest nie tylko gwarancją wolności, lecz również instrumentem tworzenia bogactwa narodu. Konserwatyści, którzy także w odniesieniu do gospodarki prezentują styl myślenia niechętny abstrakcji i metafizyce, a preferują konkret, zdrowy rozsądek i pragmatyzm, przejściowo zaakceptowali politykę reform gospodarczych i socjalnych prowadzoną przez państwo. W latach osiemdziesiątych XX w. jednak ponownie zyskały popularność rozwiązania łączące konserwatywne wartości z ograniczeniem do minimum roli państwa. Konserwatyści współcześni, podobnie jak ich poprzednicy, krytykują społeczeństwo masowe, w którym zanika poszanowanie dla tradycji, potrzeba przynależność, samodzielność sądów, a w efekcie również poczucie odpowiedzialności. Te zjawiska łączą oni z kryzysem rodziny, nie docenieniem roli religii, upadkiem tradycyjnych autorytetów. Podobnie jak w przeszłości nie mają złudzeń, iż uda się wyeliminować zło z życia społecznego. Nie uważają również, że społeczną walkę z przejawami kryzysu można prowadzić, stosując narzędzia polityczne. Przyjmują wszakże, iż zwracanie uwagi na istniejące niebezpieczeństwa jest nieodzowne i może odegrać pozytywną rolę.

10. Demokracja współczesna a demokracja klasyczna

Demokracja - ustrój polityczny, w którym źródło władzy stanowi wola większości obywateli (sprawują oni rządy bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawicieli).

Obecnie powszechną formą ustroju demokratycznego jest demokracja parlamentarna. Gwarantem istnienia demokracji parlamentarnej jest konstytucja (wyjątkiem są Izrael oraz Wielka Brytania, nie posiadające konstytucji spisanej w jednym akcie).

Demokracja ma swój początek w Starożytnej Grecji. W znaczący wkład w jej rozwój ma także kultura Starożytnego Rzymu oraz kultura Zachodu (Europa, Ameryka Północna i Południowa). Demokracja została nazwana ostatnią formą rządów i rozpowszechniła się znacząco wokół globu.

Kryteria uznania za demokrację:

I. Klasyczne:

W teorii demokracji liberalnej, wywodzącej się z prac Johna Locke'a i Johna Stuarta Milla zakłada się, że faktyczny ustrój demokratyczny powinien charakteryzować się:

- możliwością wyboru władzy przez wolne i uczciwe wybory

- możliwością kandydowania do ciał tworzących władzę przez wszystkich obywateli

- rządami prawa i jawnością stanowienia prawa

- przestrzeganiem humanistycznej idei praw człowieka takich jak:

■ wolność głoszenia swoich poglądów - nawet jeśli nie są one w danym momencie popularne

■ wolność zrzeszania się i tworzenia politycznych grup nacisku

■ wolność od dyskryminacji klasowej

II. Współczesne:

Wedle współczesnych kryteriów, za państwa stricte demokratyczne uznawane być mogą tylko te, których ustrój opiera się formalnie i realnie na:

- dostępności sfery polityki dla wszystkich bez ograniczeń ze względów klasowych, rasowych, majątkowych, religijnych;

- możności wybierania kandydatów na stanowiska publiczne i swobodzie dostępu do tych stanowisk, czy jakichkolwiek innych (poza wyrokiem sądowym pozbawiającym praw publicznych);

- suwerenności narodu (ludu) oznaczającej, że władza zwierzchnia, niezbywalna i niepodzielna, należy do zbiorowości społecznej żyjącej w granicach państwa;

- zasadzie reprezentacji - utożsamionej z delegowaniem uprawnień władczych na przedstawicieli obieralnych przez naród w wyborach powszechnych i działających pod jego kontrolą;

- uznaniu wyborów za główne źródło prawomocności władzy i konieczności cyklicznego potwierdzania legitymacji władzy w wyborach powszechnych;

- możności zrzeszania się w partie polityczne i wyboru między alternatywnymi ofertami piastunów władzy państwowej;

- odpowiedzialności rządzących przed rządzonymi - tworzeniu wyspecjalizowanych instytucji kontroli władzy mających w założeniu zapobiegać jej nadużyciom;

- podziale władz - wyrażającym ideę ograniczania rządu poprzez wzajemne kontrolowanie się ośrodków władzy oraz przez działalność zorganizowanej opozycji politycznej;

- wolności przekonań i wypowiedzi;

- instytucjonalnej ochronie praw obywatelskich - wyrażającej się w stwarzaniu formalnych zabezpieczeń obywateli przed nadmierną i nieuzasadnioną ingerencją władzy w ich sprawy.

Demokracja może być stopniowana - tzn. w danym ustroju politycznym faktyczny udział we władzy ogółu obywateli może być większy albo mniejszy. Np: w monarchii konstytucyjnej władza należy formalnie do króla, jednak rzeczywiste stosunki między królem a jego poddanymi reguluje konstytucja, która może w praktyce oddawać niemal całą władzę poddanym.

11. Demokracja współczesna i jej przyszłość według Giovanni Sartoriego

Demokracja współczesna (pośrednia) polega na tym, że obywatele z poszczególnych okręgów wyborczych wybierają swoich przedstawicieli którzy później podejmują decyzje o państwie większością głosów.

ZALETY:

■ wieloetapowy proces podejmowania decyzji

■ demokracja pośrednia prowadzi do polityki jako gry o sumie dodatniej

■ wybrany przedstawiciel staje się naturalnym przywódcą politycznym w okręgu

■ wybrana jednostka może konsultować się z wyborcami i ekspertami

WADY

■ Wybrane jednostki mają tendencję do wywyższania się

■ Nie zawsze są wybierani odpowiednie osoby

■ Niestabilna władza wynikająca z wielości partii.

Demokracji uzależniona jest od tego czy większości mogą zamieniać się w mniejszości i na odwrót, a zatem, że właściwą dla prawidłowego działania demokracji jest zasada ograniczonej większości. Wychodząc od tego stwierdzenia przechodzi do określenia znaczenia władzy ludu i władzy nad ludem. Tu wysnuwa wniosek, iż „demokracja to władza ludu nad ludem”. Spostrzega ,że jest to proces dwukierunkowy i ci, którzy delegują swoją władzę, mogą ją stracić. Podkreśla, że współczesne demokracje zależą od zasady ograniczonej większości, procedur wyborczych jak i przedstawicielskiego przekazywania władzy. Na pytanie: gdzie szukać „rządzącego ludu”- odpowiada - „podczas wyborów”. Podkreśla, że władza wyborcza jest gwarantem demokracji. Podnosząc kwestię wyborów podkreśla fakt, że wybory są odzwierciedleniem opinii publicznej, że cechą demokracji są ”rządy oparte na przyzwoleniu - rządy wyrastające z opinii wyrażonych podczas wyborów i na nie reagujące”. Opinia tworzy się poprzez informację, uzależniona jest od warunków w jakich obywatel uzyskuje informacje i w jakim stopniu narażony jest na nacisk ludzi kształtujących opinię. Znacząca w procesie kształtowania opinii jest rola przywódców opinii. Przywódcy opinii stanowią od 5-10% społeczeństwa. Jest to grupa ludzi dobrze poinformowanych, interesujących się polityką i śledzących sprawy publiczne. Mają oni duży wpływ na swoje otoczenie. W demokracji istotny jest swobodny dostęp do informacji. Każdy ma prawo do posiadania własnej opinii, do jej wyrażania, jak również do jej zmiany. Wszystkim chyba znane jest powiedzenie” ile ludzi tyle opinii”. Ta różnorodność poglądów jest zazwyczaj przyczyną konfliktów. W demokracji regułą rozwiązywania konfliktów są „rządy większości”. Osiągnięcie porozumienia w konflikcie możliwe jest dzięki dyskusji. Słuszne jest więc spostrzeżenie, że demokracja sprowadza się do „rządów poprzez dyskusję”, że dyskusja jest podstawą i istotą demokracji.
Sartori dowodzi, że wolność obywatela demokracji polega na tym, że w każdej chwili może zmienić swoje poglądy „z uznawanych przez większość na poglądy mniejszości”.

12. Egalitarystyczny model demokracji - założenia, przedstawiciele

ZAŁOŻENIA:

■ Wszyscy ludzie są równi z natury

■ Równość szans (obecnie)

■ Równość wszystkich obywateli wobec prawa

■ Sprzeciw wobec hierarchii klasowych, stanowych, rasowych

■ Równość warunków startu życiowego

■ Równość statusu społecznego

■ Równość dostępu do dóbr

■ Równość praw, obowiązków, wymagań

■ Dążenie do zrównania wszystkich członków społeczeństwa pod względem ekonomicznym

i politycznym

Co do przedstawicieli znalazłem tylko, że PLATON była za ideą egalitaryzmu, że rządzić mogą wybrani ludzie, których trzeba szkolić od dziecka aby byli do tego przygotowani. Zakładał, że społeczeństwo dzieli się na 3 klasy :

■ Mędrcy, uczeni

■ Żołnierze, strażnicy, wojownicy

■ Wszyscy pracujący fizycznie

Niewolnicy byli osobną kategorią.

Egalitaryzm był jednym z naczelnych haseł rewolucji francuskiej (1789). Na przełomie XVIII i XIX w. znalazł wyraz również w poglądach przedstawicieli socjalizmu utopijnego. Idee egalitaryzmu odżyły wraz z rozwojem ruchu robotniczego pod koniec XIX w. Naczelne hasło egalitaryzmu domagające się równych praw politycznych dla wszystkich zaadoptowane zostało do demokratycznego modelu państwa.

Kwestie egalitaryzmu najsilniej akcentowane były w doktrynie marksizmu-leninizmu, anarchizmu, różnych nurtach socjalizmu. Podstawą sprawiedliwego ustroju miała stać się społeczna własność środków produkcji i równy, mierzony potrzebami podział dóbr.

13. Elitystyczny model demokracji

Przedstawiciele - Max Weber i Joseph Schumpeter
Klasyczna koncepcja elit zrodziła się z krytyki teorii i praktyki demokracji, a podstawowa teza teorii elity brzmi: obecność elity rządzącej na obecnym etapie rozwoju społecznego i politycznego jest niezbędna w każdym społeczeństwie, wobec tego ludzie nie są równi w dostępie do władzy. 
Schumpeter zwolennikiem tezy o dominującej roli elit i wybitnych jednostek w rozwoju gospodarki, ekonomii i nauki.

Najczęściej w koncepcjach elitarystycznych akcentowane jest znaczenie elity kulturalnej (intelektualnej) i elity politycznej. 
Władza ogółu w greckich polis dopuszczała jedynie oddawanie głosów przez męską cześć społeczeństwa, a więc całkowicie różni się to od demokratycznych norm obecnego świata. Już w starożytności głosować mogła tylko elita, a więc jedynie nieliczni. Dlatego twierdzę że elitaryzm jest nieodzownym elementem demokracji, bez którego efektywne rządzenie byłoby niemożliwe.

Demokracja elity styczna łączy dwie całkiem różne zasady - wedle pierwszej, system demokratyczny powinien opierać się na przyzwoleniu obywateli oraz wyrażać ich interesy i potrzeby. Wedle drugiej, w ustroju demokratycznym realna władza powinna należeć do osób (a za ich pośrednictwem do instytucji), które byłyby w stanie kompetentnie i roztropnie kierować losami kraju.

14. Forma państwa

Pojęcie formy państwa odnosi się do rozwiązań strukturalnych zastosowanych w sposobie zorganizowania państwa.
Arystoteles wskazał, iż można podzielić formy państwa na dwie podstawowe grupy A i B.
A - monarchia, arystokracja, politea. B - tyrania, oligarchia, demokracja.
Forma państwa to struktura organizacyjna oraz całokształt sposobów i metod sprawowani władzy państwowej.
Podział formy państwa ze względu na:
1) Reprezentanta najwyższej władzy w państwie
- monarchia
- republika
2) charakter ustroju państwowego
- forma unitarna
- forma federalna
3) reżim polityczny
- forma demokratyczna
- forma autokratyczna

MONARCHIA - forma rządów w której stanowisko głowy państwa należy do monarchy. Władzę swą monarcha uzyskuje poprzez dziedziczenie albo w wyniku wyborów.
Wyróżnia się monarchie:
• Nieograniczoną - władza monarchy jest niepodzielna, jednolita, pochodząca od Boga, zatem nie może być ograniczona przez ludzi
• Ograniczoną - pozycja monarchy określona jest przez konstytucję, a władza ogranicza się do funkcji reprezentacyjnych i ceremonialnych.

REPUBLIKA - głowa państwa jest prezydent wybierany przez ogół lub grupy obywateli w wyborach

Rezim polityczny - Czyli metody i środki sprawowanie władzy. Podział państw we względu na reżim polityczny:

PAŃSTWO DEMOKRATYCZNE - państwo opierające się na konstrukcyjnych zasadach: suwerenności narodu, trójpodziału władzy, pluralizmu politycznego. W demokratycznym państwie prawa wyznaczane są tez takie wartości jak tolerancja, równość wobec prawa, rozwinięte wolności swobody jednostki, sprawiedliwość i porządek społeczny.
We współczesnym świecie istnieją dwa modele państwa demokratycznego:
• Państwo liberalne - obowiązuje w nim trójpodział władzy, parlament zajmuje czołową pozycje wśród organów państwowych.
• Państwo socjalne - duża aktywność państwa w sferze gospodarczej i polityce socjalnej.

PAŃSTWO AUTORYTARNE - to państwo w którym nie ma warunków do działania społeczeństwa obywatelskiego i idei samorządności. Udział obywateli w życiu politycznym podlega stałej kontroli i sprowadza się do pewnych rytualnych zachowań i przyzwyczajeń. Organizacja państwa opiera się na silnej władzy wykonawczej w rękach jednostki.

PAŃSTWO TOTALITARNE - istota tego państwa jest powszechna kontrola wszelkich przejawów życia społecznego oraz postępująca, totalna indoktrynacja. Władza państwowa skupiona jest w rękach jednej partii, wiec nie ma mowy ani o zasadzie podziału władzy, ani o legalnie działającej opozycji. Interes jednostki podporządkowany jest interesowi partii i państwa.

15. Funkcje systemu społecznego wg T. Parsonsa

■ F. adaptacyjna (A) (system organizmu, ekonomiczny) - (skierowane na zewnątrz i instrumentalnie)

system społeczny jest umiejscowiony w konkretnej osobie, która będąc organizmem

fizycznym adaptuje się do środowiska.

■ F. osiągania celu (G) (system osobowości, system polityczny) - (skierowany na zewnątrz i konsumpcyjnie)

system społeczny zostaje sprowadzony do osobowości jednostki, w świadomy sposób

artykułującej cele.

■ F. integracyjna (I) (system społeczny, kultura, prawo) - (skierowany so wewnątrz i konsumpcyjnie) system

społeczny traktowany jest zawsze jako zinstytucjonalizowany zespół norm społecznych.

■ F. utrzymania wzoru i usuwania napięć (L) (kultywowanie wzorów, rodzina) -

(skierowany do wnętrza i instrumentalnie) system społeczny kształtuje system wartości

(jest jego gwarantem), który utrzymuje wzór socjalizacyjny i usuwa napięcia.

16. Geneza państwa w świetle koncepcji starożytnych, średniowiecznych, oświeceniowych i marksizmu

Starożytność. Arystoteles uważał, że państwo powstało na drodze naturalnego rozwoju. Ludzie łączyli się w rodziny, te w osady a następnie w koinonia, miasta-państwa w celu osiągnięcia szczęścia i samowystarczalnego istnienia. Zadaniem takiego polis miało być zapewnienia ludziom cnotliwego życia, co miało być osiągnięte poprzez zachowanie umiaru w działalności politycznej.

Doktryny średniowieczne.
■ teologiczna. Powstanie państwa było związane z działaniem siły nadprzyrodzonej. Św. Augustyn twierdził, że to Bóg stworzył państwo, które stanowi jego ziemskie objawienie.
Natomiast Św. Tomasz wyprowadził od boga jedynie kwestię władzy. Państwo było jednak ziemskim dziełem ludzi. Niektóre postacie władzy nie pochodzą od Boga, gdy np. została ona źle nabyta.
■ patriarchalna.Za jej twórcę uważany jest Robert Filmer. Uważa on ,ze państwo powstało mechanicznie w procesie łączenia się rodzin w osady aż w większe formy, takie jakim jest państwo. Król jest patriarcha swego narodu i sprawuję władze w interesie całego społeczeństwa.
■ patrymonialna. Jednym z przodujących przedstawicieli tej doktryny był Ludwig van Heller. Głównym czynnikiem powstania władzy państwowej było posiadanie ziemi. Państwo w definicji patrymonialnej było zatem dziedziczną własnością dynastii panującej.

Doktryny nowożytne.
■ teoria umowy społecznej. Wedle takich uczonych, jak Spinoza, T.Hobbes, J. Locke, państwo powstało na podstawie społecznej zgody ,porozumienia między suwerennym władcą ,a poddanymi. J.J.Rousseau (na zdjęciu) uważał, że władza nie pochodzi od Boga ale jest tworem ludzkim. Król zatem rządził z woli ludności. Obywatele swobodnie i dobrowolnie przystępują do zawarcia tej niepisanej umowy, zrzekają się wówczas swej wolności na rzecz wszystkich.
Zdaniem T.Hobbesa, dzieje ludzkości to nieprzerwana walka. Ludzie walczą ze sobą o dominacje jednych nad drugimi. Jedynie silna władza państwowa za pomocą przymusu, była w stanie ich powstrzymać. Władza ta jest jednak darem od ludzi, którzy w obawie przed anarchią i zagrożeniem, zrzekają się swej naturalnej wolności.
Inaczej okres przedpaństwowy widział John Locke. Twierdził, że był to czas ładu i harmonii. Prawo natury i system moralny chroniły wówczas człowieka przed złem. Natomiast umowa społeczna miała służyć utrwaleniu tych stosunków międzyludzkich. Składała się ona z 2 etapów: w pierwszym jednostki zawierały umowę między sobą ,a w drugim zorganizowane już społeczeństwo z władzą. Istotą tej umowy było to, że społeczeństwo zachowywało podmiotowość, a umowa mogła zostać w każdej chwili rozwiązana.
■ Teorie podboju.
Zdaniem E. Dhtringa państwo miało powstać jakoby z zastosowania przemocy z zewnątrz. Odmiennie widział ten aspekt L. Gumplowicz. Posłużył się teorią darwinizmu społecznego. Powstanie państwa związane było z aktem siły, gdzie silniejszy szczep przejmował dominację nad słabszym. Podział na rządzących i rządzących miał się odbyć na zasadzie różnicy ras i pochodzenia.

Teoria procesu rozwarstwienia klasowego.
Jej przedstawicielem był F.Engels. Widział on początek państwa w rozpadzie małej, nieskomplikowanej społeczności na antagonistyczne klasy społeczne. Postępujący rozwój produkcji ,który następował wraz z doskonaleniem się narzędzi i metod pracy ,spowodował nierówności społeczne ze względu na udział w majątku społecznym. Następnie wprowadzono gospodarkę prywatną ,która jeszcze bardziej umocniła podział klas, gdzie posiadający podporządkowali sobie klasę nieposiadających.
Państwo staję się narzędziem ,którego zadaniem jest ochrona interesów politycznych, ekonomicznych i ideologicznych grupy posiadającej.

17. Istota rewolucji według Hannah Arendt.

Pojęcie „rewolucja” często potocznie kojarzone jest z przemocą i gwałtem. W potocznym rozumieniu podobne jest do wojny, można powiedzieć wojny domowej. Nie mniej jednak, jeśli chcemy ukazać prawdziwe oblicze rewolucji, nie możemy się zadowolić potocznymi intuicjami, należy wydobyć całą głębię tego pojęcia. Na tym polega filozofia i Hannah Arendt właśnie tak stara się pokazać rewolucję w swojej książce.

Państwa od zarania dziejów charakteryzowały przemiany, zmiany ustrojów, zamiany sposobu myślenia obywateli, państwa były uwikłane w konflikty wewnętrzne jak i zewnętrzne. Należy zadać sobie pytanie, czy owe przemiany miały charakter rewolucyjny, a jeśli nie to kiedy przyszedł czas na rewolucje w dziejach ludzkości. Rewolucja nie jest to „zwykła” zmiana, nie jest to zmiana powolna, ani też tylko gwałtowna. Te przymiotniki nie wyczerpują charakteru zmian rewolucyjnych. Rewolucja jako przewrót jest zjawiskiem, które za główny cel stawia sobie wprowadzenie nowego porządku w różnych dziedzinach życia: społecznego, politycznego i ekonomicznego. To wciąż za mało, podstawowym celem rewolucji jest jak i dążeniem jest, jak pisze Arendt, „(…) pragnienie wyzwolenia, połączone z pragnieniem zbudowania nowego gmachu, stanowiącego przybytek wolności”. Dokładniej rzecz biorąc samo wyzwolenie nie wystarcza, jest połączone z pragnienie dalszego życia w wolności. Pojawia się tutaj wyraźne rozdzielenie pomiędzy pojęciami wolności i wyzwolenia, które potocznie często są pojmowane synonimicznie. Wyzwolenie może być warunkiem wolności, lecz nie prowadzi w jakiś prostolinijny i automatyczny sposób do niej. To właśnie wolność jest ważniejsza i znamienna dla rewolucji, bardziej niż samo wyzwolenie. Dzieje się tak dlatego, iż wyzwolenie jest zmianą dość gwałtowną i wyraźną, a ugruntowanie wolności przebiega ciszej i często długotrwale. Czasem tak bywa ze dokonuje się wyzwolenie, a ludność nie osiąga w swych dążeniach wolności. Nie ma wtedy mowy o rewolucji, co najwyżej o samym wyzwolenie, odzyskaniu formalnej niepodległości. Rewolucja z jednej strony wiąże się z odzyskaniem wolności, z wyzwoleniem od wyzysku i ciemiężycieli, a z drugiej z poprawą jakości i warunków życia. jaki do tej pory panował. Można tego dokonać za pomocą sił zbrojnych lub przemocy, albo też na płaszczyźnie intelektualnej, dokonując przewrotu w sposobie myślenia jednostek. Rewolucja ma wspólny mianownik z wojną, mianowicie przemoc, gwałt. Jest to jednak tylko mianownik, wojna zadowala się gwałtem i przemocą, na tym poprzestaje. Dla rewolucji jest jednak tylko pewien etap, środek w dążeniu do celu. Choć przemoc bardzo często towarzyszy rewolucji, bardzo rzadko się zdarza, że dokonują się zmiany w sposobie myślenia ogółu ludności czy do przejęcia władzy czy ustanowienia nowego ustroju bez przemocy. Niemniej jednak jak pisze Arendt: „ Trudno przecież zaprzeczyć, że jednym z powodów, wskutek których wojny tak łatwo się przekształcają w rewolucje, rewolucje zaś ujawniają groźną skłonność do rozpętywania wojen, jest to, iż przemoc i gwałt dla obu tych form stanowi rodzaj wspólnego mianownika”. Wojny jednak przez stulecia nie były wzniecane za sprawą chęci uzyskania wolności. Istniały pewne sposoby usprawiedliwienia wojen, jak pisze autorka, lecz nawet jeśli było to pod maską wolności, zawsze należy pamiętać, że była to tylko maska, jakiś rodzaj propagandowego chwytu. Wolność jest najistotniejszą wartością związana z rewolucją i właśnie dążenie do wolności odróżnia ją od wojen.

Zadaniem rewolucji jest realizowanie głównych celów i założeń. Jednak zawsze w trakcie jej trwania, pojawia się także szereg celów pośrednich, które nie koniecznie mogą pozytywnie wpływać na końcowe efekty. Rewolucyjna walka o wolność, bądź o godziwe prawa do życia, staje się pretekstem do zdobycia władzy czy to przez pojedynczego człowieka czy przez jakąś grupę, partię. Wtedy rewolucja może zatracić swoje pierwotne cele, może stać się przystankiem w drodze do tyranii, despotyzmu. Wolność może zamienić się w niewolę. Dzieje się tak, ponieważ długi okres walk rewolucyjnych może się w końcu zdegenerować, zatracić swoje idee, osłabnąć na sile, a w końcu całkowicie wygasnąć i upaść, nie osiągając tego, co było zamierzone. Taki obraz nie raz się pojawił na kartach historii. Niemniej jednak przemoc i niektóre meandry rewolucji mogą przynieść trwałe zmiany, jak pisze Arendt: „Francja rewolucyjna poznała smak wojny domowej, zewnętrznego zagrożenia, walk politycznych, głodu, rozdarcia. To zjawiska przemijające. Trwałe okazały się natomiast ramy, które stworzyła, dla pełnej narodowej jedności, i formy, w których ta jedność się kształtowała. Rządy Napoleona przyniosą nowe konflikty i klęski, ale jedność narodową utwierdzą”.

18. Teorie władzy politycznej według Klausa von Beyme (psychologiczne, substancjalne, operacyjne i komunikacyjne)

Teorie psychologiczne

Dążenie do władzy często jest wykazywane jako jeden z podstawowych ludzkich popędów.

Jest to nie tylko wykorzystywanie władzy do maksymalizacji przyjemności, ale głównie twierdzenie, że człowiek nie może sobie zapewnić mocy i środków do tego by żyć dobrze tak jak w danej chwili nie zdobywając sobie jeszcze więcej mocy.

Obok popędu do władzy u panujących we wszystkich innych grupach dostrzegał dążność do posłuszeństwa wobec powszechnej władzy

Konieczność istnienia silnej władzy, która ma paraliżować zdolność do konfliktów między jednostkami oraz tłumić zawsze się tlące zarzewie wojny domowej.

Substancjonalne

Dawniej władza była utożsamiana z politycznymi środkami i zasobami które państwo może wykorzystać realizując monopol uprawnionego zastosowania przemocy, aby przeprowadzić swe zamierzenia pomimo wewnętrznego oporu obywateli czy też w relacjach zagranicznych z innymi państwami. W latach 50 XX wieku władzę utożsamiano z potencjałem siły (Niebuhra, Kenzan) Morgenthau określa politykę jako działanie w imię interesów określonych w kategoriach władzy (potęgi). Przyznawał on, że nie wszystkie państwa w takim samym stopniu dążą do władzy. 9 cech: położenie geograficzne, zasoby naturalne (żywność, surowce), potencjał przemysłowy, potencjał militarny, liczbę ludności, charakter narodowy, morale narodu (jakość społeczeństwa), jakość dyplomacji i jakość rządu (legitymizacja i stopień poparcia społecznego)

Hoobs uważał, że władza to nie tylko siła, ale również czynniki psychiczne i społeczne.

Potencjał władzy i siły dostrzegany prze potencjalnego przeciwnika jest równie ważny jak jego faktyczne rozmiary.

W. Fuckes formuła władzy to wielkość produkcji energii i stali pomnożona przez pierwiastek sześcienny z liczby ludności

Operacyjne

Na początku dostrzegano władze tylko w tedy kiedy państwo A wywierało wpływ na państwo B i państwo B czyniło coś wbrew swojej woli.

Benfield wyróżnił analizę czynników umożliwiających wywieranie wpływu :

- oddziaływanie opierające się na poczuciu zobowiązania (autorytet)

- oddziaływanie opierające się na przyjaźni i życzliwości

- oddziaływanie opierające się na racjonalnych rozważaniach

- oddziaływanie opierające się na oszustwie i iluzji

- oddziaływanie opierające się na przymusie

Bachrach i Bartaz włądza bardziej relacja (podejście funkcjonalistyczne) przesłanki relacji władzy są

- konflikt interesów między występującymi w tych relacjach aktorami

- konieczność ustępstwa jednej ze stron

- przysługująca co najmniej jednej ze stron możliwość wprowadzenia sankcji

- rozumienie zagrożeń ze strony przeciwnika, a także możliwości na nie odpowiedzi

Kluczowe znaczenie w tym ujęciu władzy odgrywa słowo SANKCJA. Ono właśnie wskazuje na celowość oddzielenia różnych stosunków władzy

- stosunki oparte o groźbę

- stosunki bez gróźb

- istotny autorytet dla stosunków

- oparte na manipulacji

Komunikacji

Deutsch traktował władzę jak swego rodzaju walutę i jeden z mechanizmów kontroli społecznej, która istnieje tam gdzie nie należy korzystać z przemocy a gdzie zawodzą oddziaływanie przyzwyczajenie czy dobrowolna koordynacja. Tak rozumiana władza wiąże się z obiegiem informacji w systemie społecznym oraz możliwością nauki występującą w cybernetycznie interpretowanym modelu społecznym. Panowanie jest tym większe im panujący ma możliwość przetwarzania informacji i uruchamiania procesów nauki.

W idealnym przypadku modelu komunikacji władzy w ogóle nie trzeba używać.

Model Deutscha nie bierze w ogóle pod uwagę tego, że słuszne wskazania bez użycia władzy nie zostaną zrealizowane gdyż egoistyczne interesy szczegółowe podsystemów stawać się będą źródłem obstrukcji i nawet przy najlepszej komunikacji rozsądne pomysły centrum nie znajdą akceptacji a polecenia posłuchu. Kiedy zaś w polityce wewnętrznej procesy nauki i przetwarzania informacji przestaną funkcjonować grozi rewolucja władza bowiem utraciła swój kredyt.

19. Koncepcja państwa minimalnego:

Państwo minimalne to państwo ograniczające się do minimalnej interwencji, niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego oraz zapewniające istnienie rynku.

Do minimalnych zadań państwa należą: stanowienie prawa, ochrona przed przemocą, ochrona przed kradzieżą, ochrona przed oszustwem, zapewnienie egzekwowania prawa oraz zapewnienie egzekwowania swobodnie zawartych umów.

Każde z tych zadań należy traktować jako warunek konieczny do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku. Najważniejszymi z nich, w przypadku rozpatrywania gospodarki rynkowej są stanowienie i egzekwowanie prawa. Warunki te kwalifikują bowiem poszczególne formy działalności gospodarczej, respektują prawo własności oraz określają związki pomiędzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi, wpływają na podział dochodu, efektywność i rozwój gospodarki. Zapewnienie przez państwo egzekwowania prawa sprawia, że hasła te nie są jedynie abstrakcyjnymi pojęciami. Działalność wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania ma na celu zapewnienie ochrony zarówno obywatelom jak i przedsiębiorstwom, tak by mogły one korzystać z przysługujących im praw.

Wykonywanie nawet minimalnych zadań państwa wiąże się z ponoszeniem ogromnych kosztów, co sprawia, że konieczne stają się funkcje dodatkowe, zwane także pomocniczymi, do których należy na przykład opodatkowanie. Płacąc podatki obywatele partycypują bowiem w finansowaniu wydatków państwa.

'Jednostki mają prawa i są rzeczy, których ani żadna osoba, ani żadna grupa nie może nikomu zrobić...' W ten sposób Robert Nozick zaczyna swoją książkę: 'Anarchia, państwo, utopia', która jest od wielu lat pozycją fundamentalną klasycznego libertarianizmu. Głównym zadaniem postawionym przez autora jest określenie granicy dopuszczalności ingerencji w życie jednostki ze strony grupy; sprecyzowanie tych 'rzeczy', których czynienie osobie nie ma uzasadnienia moralnego.

Nozick nie rozpoczyna swych rozważań od pytania: jakie państwo?, lecz: czy w ogóle państwo? i tym samym wchodzi w dyskurs z nurtem anarchizmu indywidualistycznego, o przekonaniu, iż istnienie państwa jest immanentnie związane z łamaniem praw człowieka. W części I 'Anarchii...' autor ukazuje proces powstawania państwa, podczas którego nie są naruszane niczyje prawa, a każda instytucja powoływana jest do życia przy dobrowolnej zgodzie osób w niej uczestniczących. A zatem państwo nie jest wewnętrznie niemoralne. Punktem wyjścia jest Locke'owski stan natury, którego największymi mankamentami są trudności z rozwiązywaniem konfliktów i brak instytucjonalnej pomocy przy ochronie własności. W odróżnieniu jednakże od koncepcji Locke'a społeczność nie postanawia utworzyć sobie państwa, lecz zaczynają się tworzyć 'agencje ochrony', których zadaniem jest niwelować wady stanu bezpaństwowości. Dzięki temu powstanie państwa ma charakter nieintencjonalny, czyli opiera się na zasadzie 'niewidzialnej ręki'.

Ze stanu natury wyłania się pewna ilość agencji ochrony, które zaczynają konkurować ze sobą, w wyniku czego pozostaje jedno dominujące stowarzyszenie, które, co ważne i często podkreślane przez Nozick'a, posiada prawa i tylko te prawa, które w stanie natury przysługują każdej jednostce - czyli prawo do ochrony własności i prawo do egzekwowania swoich praw. Konkurencja sprawia, o czym nie trzeba przekonywać zwolenników wolnego rynku, że pozostaje najlepsze stowarzyszenie (najlepsze w sensie: najbardziej pożądane). Charakter oferowanej usługi przez agencje powoduje, że szybko wyłania się 'monopolista de facto' (czyli bardzo trudno konkurencji pojawić się i zająć miejsce monopolisty, aczkolwiek jest to możliwe), którego można nazwać państwem minimalnym - o funkcji ograniczonej do 'nocnego stróżowania' własności i wolności swych obywateli. Warto zauważyć, iż możliwe jest nie przystępowanie do państwa. Tylko taki zakres kompetencji stowarzyszenia jest dopuszczalny. Nozick często podkreśla słowa: 'Państwo minimalne jest najbardziej rozbudowanym państwem, jakie można usprawiedliwić.' Zdanie to nabiera wyjątkowej wagi i znaczenia w chwili, gdy Cywilizacja Europejska wkracza w ślepe uwielbienie dla demokracji, która powoduje, że realizacja idei państwa minimalnego jest prawie niemożliwa...

20. Koncepcja władzy politycznej Maxa Webera

Według klasycznej definicji Maxa Webera, władza to dowolna możliwość wykonywania własnej woli w ramach danych stosunków społecznych bez względu na sprzeciw i na to, na czym ta możliwość się opiera.

Często przyjmuje się, że osoba podporządkowana sprawującemu władzę, powinna posiadać podmiotowość społeczną. Z tego względu np. niektórzy uważają, że między niewolnikami a ich właścicielami stosunek władzy nie zachodził, niewolnicy byli bowiem całkowicie uprzedmiotowieni.

21. Legitymizacja władzy politycznej:

Legitymizacja władzy jest przedmiotem badań politologii, filozofii i socjologii polityki. Ponieważ nie można wytłumaczyć posłuchu dla władzy czystą przemocą, należy wytłumaczyć dlaczego ludzie są jej posłuszni. Każda władza oparta jest na przyzwoleniu i musi opierać się na powszechnych wartościach (lub sprawiać takie wrażenie). Do najbardziej znanych teorii legitymizacji władzy (w sensie empirycznym) należą idealne typy panowania Maxa Webera, teorie Seymoura Martina Lipseta. Davida Eastona i Davida Beethama. Do normatywnych teorii legitymizacji władzy należą m.in. teorie umowy społecznej. Utrata legitymizacji to delegitymizacja władzy.

Pojęcie legitymacji władzy zostało rozpowszechnione przez Maxa Webera, który wyróżnił 3 jej źródła (w politologii określa się je mianem typologii władzy i panowania):

legitymizacja władzy legalna - oparta na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z samego faktu istnienia prawa stanowionego. Pozycja przywódcy jest ściśle regulowana prawnie, funkcjonuje tu układ podwładni-przełożeni na równych prawach;

legitymizacja władzy tradycyjna - wynika z mocy panujących zwyczajów (precedensów i nawyków) oraz potęgi panujących. Kształtuje ją tradycja uważana za świętość. Naruszenie tejże tradycji przez panującego uprawnia poddanych do buntu wobec władcy. Ta forma najczęściej pojawiała się w monarchii feudalnej, np. u Karolingów we Francji, Piastów w Polsce i Rurykowiczów w Rosji;

legitymizacja władzy charyzmatyczna - wypływa z emocjonalnego stosunku do przywódcy, uznania jego wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów - charyzmy. Do tego typu przywódców należeli m.in. Napoleon Bonaparte, Charles de Gaulle, Józef Piłsudski, Józef Stalin. Niektóre cechy przywódców charyzmatycznych mieli także: Ruhollah Chomeini, Saddam Husajn, Nelson Mandela i Lech Wałęsa.

David Easton przedstawia bardziej empiryczne kryteria legitymizacji władzy:

■ legitymizacja władzy ideologiczna - opiera się na akceptacji głównych zasad organizacji społeczeństwa: panującym systemie wartości oraz ogólnie przyjętych sposobach interpretacji przyszłości;

■ legitymizacja władzy strukturalna - to akceptacja norm reżimu politycznego wynikająca z przekonania o ich prawowitym i legalnym charakterze oraz wszystkich wynikających z nich norm prawnych oraz instytucji;

■ legitymizacja władzy personalna - wynika z szacunku dla osób sprawujących władzę. Szczególnie pomocna jest ona w momencie stabilizacji zmian jakim podlega system.

Te trzy formy legitymizacji nie wykluczają się. Spójność tych elementów zapewnia stabilność systemu politycznego.

David Beetham wyróżnia z pojęcia legitymizacji władzy trzy elementy:

■ reguły - normy prawne i obyczajowe panujące w grupie społecznej. Ich zachowanie przy zdobywaniu i sprawowaniu władzy zapewnia jej legalność;

■ przekonania - minimum wspólnych przekonań grup rządzących i rządzonych. Jeśli władza oparta o reguły znajduje oparcie również na poziomie przekonań, wtedy nadal jest legalna;

■ zachowania - czyli czynne przyzwolenie ze strony grup podporządkowanych na bycie rządzonymi. Wyraża się to np. w udziale w wolnych wyborach, referendach, publicznych deklaracjach poparcia. Na tym poziomie istnieje pewność, że grupy podporządkowane identyfikują się z rządzącymi.

Legitymizacja (dosłownie: upoważnienie do działania) to (według Eugeniusza Zielińskiego) "uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji, przy równoczesnej aprobacie rządzonych". Seymour Martin Lipset przedstawia ją natomiast jako "wysiłki podejmowane w celu wywołania i utrzymania opinii, że istniejące instytucje polityczne są najbardziej odpowiednie i właściwe dla społeczeństwa". Udzielenie legitymizacji opiera się na kryterium dobrowolności, a więc wyklucza przemoc i strach jako źródło podporządkowania.
W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji władzy są wolne wybory, co łączy się z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród.
W systemach niedemokratycznych czynnikiem legitymizującym władzę jest ideologia. Istnienie legitymizacji zmniejsza szanse napięć i destabilizacji państwa.

22. Metody działania grup interesu

Grupa interesu to grupa nie będąca aktorem politycznym, lecz chcąca wywierać wpływ na zarys polityki prowadzonej przez rządy.

Grupy interesu rodzą się w przestrzeni gospodarczej lub są kreowane przez struktury władzy.

Grupy interesu:

■ Reprezentują i artykułują interesy określonych grup społecznych wobec innych osób,

■ przekazują postulaty swoich członków ośrodkom decyzyjnym,

■ oddziałują na rząd, parlament, partie polityczne, opinię publiczną i tym samym wpływają

na polityczne rozstrzygnięcia.

23. Model demokracji deliberatywnej - założenia i przedstawiciele

Model demokracji deliberatywnej (lub dyskursywnej) zakłada włączenie obywateli w procesy decyzyjne - dotyczące legislacji, przestrzeni miejskiej itp., najczęściej poprzez organizację debat i konsultacji na temat określonej kwestii czy problemu. W zamierzeniu, dzięki zaproszeniu zwykłych ludzi do dyskusji, społeczeństwo może wyrobić sobie opinię w oparciu o możliwie pełny zasób informacji; władza i administracja z kolei ma szansę pogłębić rozpoznanie oczekiwań obywateli i lepiej na nie odpowiedzieć.

Konsekwencje:

• Próby stosowania takich rozwiązań w procesie decyzyjnym podejmowane są także w Polsce (ich przykłady znaleźć można na portalu partycypacjaobywatelska.pl). Sektor pozarządowy może włączyć się w ich organizację i promocję.

• Deliberacje są bardzo ważne z punktu widzenia kształtowania opinii publicznej oraz pogłębiania wiedzy różnych stron i interesariuszy. Bardzo ważny jest jednak również moment przekładania dyskusji na decyzje - rolą organizacji pozarządowych może być dbanie o to, by decyzje te były jak najkorzystniejsze dla społeczeństwa.

• Demokracja deliberatywna oddaje głos obywatelom, ograniczając poniekąd rolę „pośredników” - zatem także organizacji pozarządowych. W takiej formie funkcjonowania życia publicznego niektóre na nowo będą musiały szukać dla siebie miejsca.

Przedstawiciele J. Habermas i J. Elster

24. Model systemu politycznego Davida Eastona

System polityczny - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.

Wedle Eastona system polityczny jest strukturą złożoną która obejmuje trzy elementy: wspólnotę polityczną, reżim polityczny oraz instytucje polityczne. W działaniu systemu politycznego najważniejszymi składnikami są : wejście, proces przetwarzania oraz wyjście. Dla Eastona system polityczny to proces dwustronnego przepływu informacji i energii pomiędzy otoczeniem społecznym a władzami.

25.Modele funkcjonowania grup interesu

Pluralizm (model amerykański) zakłada iż niejednolitość społeczeństwa prowadzi do różnorodności interesów. Dominuje tu założenie iż grupy dysponują określonymi zasobami politycznymi które pozwalają im promować interesy indywidualne w sferze publicznej co czyni władzę polityczną odpowiedzialną społecznie. W klasycznym modelu pluralizmu państwo ma być neutralne, a stosowane przez jego instytucje strategie mają mieć charakter reaktywny, co oznacza, że mają one reagować na zmiany zachodzące na arenie politycznej. Państwo rola arbitra, aby wszystko działało sprawnie tworzy podstawy prawe. Występują relacje pomiędzy grupami interesów (grupy mniejsze i większe) w związku z tym powstaje decyzja dobra dla wszystkich.

Państwo pilnuje żeby między grupami nacisku panowała równość, jednostki są między sobą równe, dlatego powstanie coś najbardziej korzystnego. Państwo tylko czuwa..

Krytyka: nie ma równości między grupami naciski

PLUSY
-mała szansa by jakaś decyzja dominowała stale
-każdy może walczyć o realizacje swojego interesu

Korporatywizm (model europejski) składa się na niego uporządkowany układ instytucjonalnych powiązań pewnych grup interesu z mechanizmami decydowania politycznego. Jego efektem jest bezpośredni wpływ tych wyróżnionych grup na treść rozstrzygnięć władczych. Ze względu na wyłączność reprezentowania klas pewnych interesów nabywają one charakteru monopolistycznego. Korporatywizm cechuje pojawienie się zjawiska wymiany politycznej oraz formuły koncentracji.
PLUSY
-państwo może wybrać najlepszy model dla społeczeństwa

Model konsensualny - dotyczy państw o złożonej konstrukcji

Model sieciowy - państwo i grupy interesów są między sobą zależne. Poziom ponad państwowy np. UE interes łączy się w systemie ponadnarodowym

26. obiektywistyczne i subiektywistyczne koncepcje genezy państwa

Ujęcia obiektywistyczne
Twierdzą, że formowanie się narodu to długotrwały i złożony proces, który zależy od wielu czynników:
wspólnota historii - naród jako kategoria historyczna, produkt wspólnych dziejów historycznych, w toku których tworzyły się specyficzne dla grupy cechy, wartości, choć są od tego wyjątki, np. naród amerykański (Ameryka to kraj osadników i imigrantów, tygiel grup etnicznych i narodowościowych z własną historią i nawykami kulturowymi - zwraca to uwagę na rolę ruchów migracyjnych i osadnictwa w procesie formowania się narodów);
wspólnota terytorium - encyklopedie definiując naród podkreślają wagę tego czynnika w procesie formowania się narodów. Pojęcie terytorium można tu rozumieć różnie:
jako obszar państwa i jego granice, każdy naród dąży do posiadania własnego terytorium państwowego; granice terytoriów narodowych nie są niezmienne, zmieniają je wojny i międzynarodowe porozumienia, jako naturalne granice, np. wyspy, góry są czynnikiem przyspieszającym tworzenie się narodu, działa tutaj element izolacji (np. Wielka Brytania, Szwajcaria), w sensie psychologicznym, gdy traktujemy jakiś obszar jako ziemię ojczystą, gdy przejawiamy poczucie własności w stosunku do jakiegoś terytorium. Socjologiczną koncepcję ojczyzny przedstawił m.in. Stanisław Ossowski, który pisał także o „ojczyźnie prywatnej”, miejscu sentymentalnym; wspólnota polityczna, państwowa - np. państwo narodowe, taki typ ujmowania narodu jest charakterystyczny dla myśli anglosaskiej, pojęcie narodu jest tu silnie identyfikowane z państwem. Naród nie jest ogółem obywateli danego państwa - w jego obrębie mogą żyć różne grupy etniczne i narodowości, które mają obywatelstwo danego państwa. Członkowie danego narodu mogą być obywatelami różnych państw - zakresy tych pojęć nie pokrywają się. Naturalnym dążeniem każdego dojrzałego narodu jest jednak posiadanie własnego państwa - jest to kwintesencja tożsamości narodowej.
Powstaje pytanie - czy może istnieć naród bez państwa? Odpowiedź jest twierdząca, np. przypadek Polski okresu zaborów, wojny, komunizmu. Naród może istnieć nie posiadając własnego, suwerennego państwa. W takich sytuacjach szczególną rolę odgrywają inne czynniki więzi narodowej, jak kultura, historia.
Role państwa w kształtowaniu się narodów dobrze widać na przykładzie współczesnych państw afrykańskich - powstawanie państwa tworzy przesłankę do kształtowania się więzi narodowych w krajach postkolonialnych, mamy do czynienia z procesem przebiegającym od państwa do narodu. Ten model kształtowania się narodu ma analogie w Europie - monarchie feudalne, dynastyczne przekształcały się w państwa, państwo przestawało być własnością monarchy, przechodziło na własność narodu.
Traktowanie narodu jako wspólnoty politycznej jest charakterystyczne dla Maxa Webera i jego przekonania, że każdy naród w najbardziej adekwatny sposób wyraża się we własnym państwie.
kultura - naród jest wspólnotą kulturową, a zatem wspólnotą pewnych wartości, symboli, wytworów materialnych, wspólnotą dziedzictwa kulturowego. To ujecie jest przeciwstawne ujęciu poprzedniemu, charakterystyczne dla całej tradycji krajów Europy Środkowo-Wschodniej (Ossowski, Chałasiński, Znaniecki).
Dziedzictwo kulturowe jakiejś grupy to ta część dorobku kulturowego, którą przekazuje się następnym pokoleniom, czyli która zdała egzamin trwałości w czasie, okazała się ważna i przezywana. To nie tylko dorobek materialny (architektura, muzyka itd.), ale i pewne wzory reakcji, psychicznych odczuć, przeżywania związane z tymi elementami dziedzictwa kulturowego. W socjalizacji przekazuje się typ odbioru np. muzyki (np. Polacy - muzyka Chopina), głęboką z nią identyfikację.
Przekaz z pokolenia na pokolenie tworzy ciągłość zbiorowości, staje się fundamentem tożsamości narodowej, jej zakorzenieniem. Dziedzictwo kulturowe dziś przekazywane jest głównie przez rodzinę, szkołę, media. Socjologowie dostrzegają jednak, że kanon narodowy jest obecnie marginalizowany, kultura staje się międzynarodowa.
Wspólnota kulturowa tworzy podstawę, na której formują się pewne cechy charakteru narodowego. Szczególną rolę odgrywa język - specyfika narodu polega na tym, że posługuje się on wspólnym językiem, choć jednym i tym samym językiem posługują się różne narody, więc nie jest to szczególny wyróżnik narodu; niektóre narody posługują się różnymi językami (Belgowie, Kanadyjczycy, Szwajcarzy). Język mimo to zawsze stanowił bardzo ważny czynnik więzi narodowej, na podstawie którego tworzyło się poczucie odrębności, szczególnie język literacki jako jednolity dla wszystkich grup. Piśmiennictwo powstające w języku literackim umożliwia uczestnictwo w tych samych przeżyciach, język jest t podstawą dostępu do wytworów kultury, uczestniczenia we wspólnocie dziedzictwa kulturowego.
Także religia zawsze pełniła doniosłą rolę w zespalaniu narodu, często stanowiła substytut więzi narodowo-politycznej, religia odgrywała rolę kryterium narodowości (np. Polak - katolik, rola religii w Polsce okresu zaborów i komunizmu). Nowoczesny naród to przede wszystkim wspólnota obywateli, niekoniecznie współwyznawców - z tego punktu widzenia integracja religijna jest formą anachroniczną.
gospodarka - bez wspólnoty życia gospodarczego nie jest możliwe życie narodu:
powstanie ogólnonarodowego rynku gospodarczego, wspólnej produkcji i handlu włączało różne grupy społeczne w orbitę gospodarki narodowej, a zatem tworzyło rozmaitego rodzaju więzi kooperacji, wymiany, konkurencji, stwarzało szczególny rodzaj więzi. Szczególną rolę miało włączenie warstwy chłopskiej, co wyrwało ją z marginesu,
powstanie warstwy mieszczańskiej, która odegrała szczególną rolę w rozwoju kapitalizmu i współczesnego społeczeństwa (uczestnictwo w antyfeudalnych rewolucjach),
rozwój gospodarki i techniki to stworzenie infrastruktury umożliwiającej relacje międzyludzkie, szybka komunikacja ułatwia więzi międzyludzkie.
Historycy uważają, że choć narody formowały się przez wieki, to kluczowym momentem był wiek XIX, dojrzały naród jest produktem kapitalizmu.

Ujęcia subiektywistyczne
Wielu socjologów uważa, że ważna jest tylko jedna cecha, aby mówić o narodzie - świadomość narodowa, czyli poczucie, że stanowi się naród. Aby mówić o narodzie, cecha ta musi istnieć bezwzględnie. Zamiast świadomości narodowej współcześnie używa się pojęcia tożsamość narodowa, jak np. u Stanisława Ossowskiego, który proponował rozumieć naród jako korelat ideologii narodowej, poczucia, że stanowi się naród. Podobnie jest u Ernesta Gellnera, Erica Hobsbawma, Maxa Webera - naród jako wspólnota duchowa, psychiczna ludzi podzielających wspólne wartości, mających wspólne przekonania, doświadczenia, przeżycia - łączy ich więź i solidarność w obliczu innych grup.
Świadomość narodowa to jedna z wielu form świadomości społecznej; jej specyfika:
na plan pierwszy wysuwa się to, że istotą świadomości narodowej jest formułowanie postulatów państwowych, myślenie kategoriami własnego państwa, jego interesów, państwa istniejącego bądź postulowanego, do którego się dąży,
duma z przynależności do narodu,
świadomość wspólnego dziedzictwa kulturowego, wspólnych bohaterów, symboli, historii,
wyraża się w poczuciu odrębności od innych, które bywa często silnie zabarwione emocjonalnie, oparte na stereotypach (np. postawy wyższości bądź poczucie niższości).
Funkcja świadomości narodowej - Jest to przede wszystkim umacnianie solidarności w obrębie grupy własnej i odgradzanie się od wszystkich innych grup. Z tej perspektywy nacjonalizm jawi się jako pewna forma etnocentryzmu, patrzenie na świat przez pryzmat interesów, wartości własnej grupy narodowej.
Świadomość narodowa to atrybut jednostek. Świadomość narodową nabywa się, jest to proces długotrwały, efekt socjalizacji rodzinnej, szkolnej, środowiska zewnętrznego (mass media). Dokonuje się proces samookreślenia się w kategoriach narodowych, tworzy się stan świadomości przejawiający się w stwierdzeniach np. „Czuję się Polakiem.” - identyfikacja.

27. Państwo a społeczeństwo - znaczenie pojęć wczoraj i dziś

Państwo jest to wyodrębnione terytorium , zamieszkiwane przez ludność i mające
rząd sprawujący władzę zwierzchnią. Przynależność do państwa jest sformalizowana i powstaje przez nabycie obywatelstwa. Państwo jest podstawową forma, organizacji życia politycznego społeczeństwa narodowego.

Przez długi czas toczyły się ożywione spory o pochodzenie państwa . Ukształtowało się kilka teorii :
- Od Arystotelesa wywodzi się koncepcja traktująca państwo jako wytwór naturalnego społecznego instynktu człowieka
- teorie deistyczne akcentują boskie pochodzenie państwa
- teoria przemocy - podbojem jednych plemion przez drugich,
- teorie patriarchalne - jako produkt ewolucji władzy naczelnika plemienia
- koncepcja umowy społecznej wywodzi się z porozumienia zawartego pomiędzy wolnymi ludźmi w celu ochrony interesu zbiorowego i przekazaniu praw do rządzenia suwerenowi - jednostce lub ludowi.

Wszystkie wymienione teorie mają jeden element wspólny : podkreślają, że państwo powstaje na określonym etapie rozwoju społecznego i zastępuje inne niepaństwowe formy organizacji życia grupowego.

Klasyfikacja państw w perspektywie rozwoju historycznego:
- Niewolnicze,
- Feudalne,
- kapitalistyczne,
- socjalistyczne ( komunistyczne )
- tzw. państwa III świata.

Kryterium różnicującym poszczególna typy państw stanowi dominujący sposób produkcji dóbr materialnych oraz charakter stosunków społecznych ( w tym stosunków własności).

Państwa można podzielić również na :
- rozwinięte
- rozwijające się
- zacofane

Z uwagi na formę rządu można rozróżnić państwa :
- parlamentarne
- prezydenckie
- monarchie
- republiki

Z uwagi na reżim polityczny wyróżniamy państwa :
- demokratyczne
- autorytarne
- totalitarne

Biorąc pod uwagę charakterystykę społeczeństw wyróżniamy państwa
- pre - industrialne,
- industrialne
- post- industrialne.

Społeczeństwo jest pojęciem szerszym niż państwo. Państwo od okresu oświecenia (umowa społęczna) jest tworem sztucznym, a społeczeństwo czymś naturalnym. Wcześniej te pojęcia były tożsame.

28. Partie polityczne a grupy interesu

Zjawisko partii politycznych należy do równych zjawisk życia politycznego. Partia polityczna jest organizacja społeczną , która bierze udział w wyborach do organów władzy państwowej - wybory parlamentarne, prezydenckie, samorządowe, itd.
Wg Max'a Webera - partia polityczna to grupa ludzi, organizacja społeczna, której celem jest zabieganie o stanowiska państwowe , apanaże , korzyści , profity dla najbardziej aktywnych członków (klika walcząca o realizacje swoich interesów ).
Z uwagi na kryterium prawne - partia to organizacja , o której prawo reguluje , że jest partia polityczną.

Inne definicje partii :
l. Wielka grupa ludzi o przewadze więzi formalnej mająca te same poglądy i
celem jej jest zdobycie władzy
II. Grupa ludzi wyznająca tę samą doktrynę ( poglądy )

Geneza i rozwój partii:
Powstanie partii należy wiązać z kształtowaniem się parlamentaryzmu burżuazyjnego.
Pierwsze partie polityczne powstały w Anglii w XVIII w. W związku z koniecznością udziału w wyborach parlamentarnych , kiedy to po rewolucji wzrosła pozycja parlamentu - jako organu władczego. Wówczas okazało się . że jest to organ władzy , który należy kształtować.
Rozwój partii politycznych był podyktowany rozwojem prawa wyborczego oraz zwiększaniem się uprawnień parlamentu.

Klasyfikacja partii (rodzaje):
Rozróżniamy partie: konserwatywne, klubowe, liberalne, masowe, pracy, socjalistyczne itd.
- Partie masowe- to te, które mają swoje struktury terenowe i jej szeregowi członkowie są aktywni- np. partie socjalistyczne, ludowe, chrześcijańsko- demokratyczne (partia masowa może by mniej liczna od kadrowej).
- Partie kadrowe- to te, w których szeregowi członkowie nie prowadzą działalności w terenie, tzw. sympatycy partii
- Partie komitetowe- (republikańska i demokratyczna w USA) członkostwo nie jest rejestrowane, zostaje się członkiem partii poprzez udział w prawyborach- wewnętrzne wybory partyjne organizowane przez państwo w USA.

Historyczna klasyfikacja partii :
- z uwagi na podział klasowy - obszarnicze . chłopskie, burżuazyjne. robotnicze,
- nie-klasowe- wyznaniowe.
Ideologiczna klasyfikacja partii ; konserwatywne , liberalne, komunistyczne, socjalistyczne, demokratyczne, chrześcijańskie, faszystowskie.

Podział partii ze wzgl. na cele: agrarna , zielonych ,.. .

Podział ze wzgl. na miejsce w systemie politycznym
lewicowe (radykałowie),
centrowe ....
prawicowe ( liberałowie, konserwatyści-spowalniające procesy przemian).

Funkcje partii
I. Funkcja wyborcza
a) selekcja kandydatów na stanowiska państwowe i samorządowe,
- kilka procedur selekcji w zależności od rodzaju partii
- bliżej nieokreślony . żywiołowy - rządzi często przypadek
- centralne organizacje partii wybierają kandydatów
- decydują organy partii lokalnych, - demokratyczny - wszyscy członkowie partii decydują : bezpośrednio lub pośrednio.

We wszystkich systemach politycznych obowiązuje selekcja kandydatów.
b) formułowanie programu.
- centralne, organy partii ustalają program . a kandydat ma obowiązek ten program upowszechniać - propagować,
- autorskie programy kandydatów.

II. Funkcja rządzenia ;
a) partii sprawującej władze
b) partii opozycyjnej
Funkcją partii jest pośredniczenie między społeczeństwem a władzą.

Różnice między partią a grupą interesu (z zajęć):

-cele grupy nacisku są ulokowane w konkretnym czasie i węższe niż w przypadku partii Polit.,

-grupy interesu oddziałują na władzę polityczną a nie chcą jej zdobyć jak partie

-grupy interesu nie startują w wyborach i nie muszą się legitymizować w głosach wyborców

-członkowstwo w partiach Polit. Jest bardziej zróżnicowane

-może istnieć nieskończenie wiele grup interesów, a partie istnieją tylko te, które są akceptowane przez społeczeństwo.

-grupy nacisku nie powstają w państwie, w którym nie ma centralnego ośrodka włądzy. Grupy interesu i włądza żyją w symbiozie., mogą istnieć w systemach niedemokratycznych.

29. Pluralistyczny model demokracji - założenia, przedstawiciele:

Próbą rozwiązania dylematu istnienia elity władzy we współczesnej demokracji i powrotu do idei rządów ludu stała się formuła demokracji pluralistycznej, w której konieczność i trwałość elity politycznej jest wyjaśniana naturalnym stanem dyfuzji władzy między konkurujące ze sobą grupy, przy czym podstawą stosunków i rywalizacji owych ugrupowań są ogólne reguły gry ustalone przez państwo, mające zagwarantować właściwe uwzględnienie różnych interesów. Podmiotami procesu decyzyjnego, w tak rozumianej demokracji są przywódcy grup społecznych, zaś proces polityczny przybiera formę współzawodnictwa grup o wpływy społeczne w realizacji ich partykularnych interesów. Przetargi, kompromisy, negocjacje, koalicje w celu uzyskania poparcia większości społeczeństwa to zjawiska powszechne, które składają się na proces demokratyczny. Pluralistyczna wizja modelu sprawowania władzy zakłada, iż władza w systemie społeczno-politycznym jest rozproszona i dostępna dla każdego, kto jest w stanie artykułować swoje interesy, poparty określoną bazą społeczną. Kierunek i dynamika rozwoju procesów politycznych nie są wyrazem interesów grupy rządzącej, lecz pochodną żądań i roszczeń poszczególnych grup nacisku, zintegrowanych wokół interesu grupowego. Tak określone grupy interesu posiadają nieskrępowaną swobodę w formułowaniu opinii i pośredni dostęp do współuczestnictwa w procesie podejmowania decyzji władczych.

30. Pluralizm polityczny - definicja, cechy:

Pluralizm polityczny - w państwach demokratycznych jedna z zasad funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych, polegająca na istnieniu dwóch lub więcej partii politycznych reprezentujących różne programy i orientacje, walczących o zdobycie władzy w państwie. Oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w państwie. Istotnym wskaźnikiem pluralizmu jest zatem legalność i swoboda działania opozycji politycznej.

Zasada ta zakłada wolność tworzenia partii politycznych i równorzędną rywalizację różnych ugrupowań bez stwarzania prawnie uprzywilejowanej pozycji dla jednej z nich. Przyznanie jednej partii roli kierowniczej, przewodniej jest sprzeczne z zasadą pluralizmu politycznego. Systemy partyjne w krajach, których ustrojem jest demokracja parlamentarna, funkcjonują w oparciu o trzy podstawowe zasady: pluralizmu politycznego, wolnej gry sił politycznych oraz legalnej opozycji.

Zasada pluralizmu politycznego wywodzi się z idei wolności jednostki oraz równości wszystkich obywateli w suwerennym i zróżnicowanym społeczeństwie demokratycznym.

W systemie demokracji pluralistycznej społeczeństwo postrzegane jest jako całość złożona z jednostek i grup społecznych, które dążą do realizacji własnych interesów. Społeczeństwo jest silnie zróżnicowane pod względem politycznym, ekonomicznym - jest więc pluralistycznie zbudowane. Jednostki dla osiągnięcia wspólnych celów organizują się tworząc organizacje polityczne, ideologiczne, kulturowe o charakterze dobrowolnym. Organizacje te na drodze wzajemnej walki i konkurencji, respektując obowiązujące reguły demokratyczne, dążą do zdobycia władzy. Zasada pluralizmu politycznego odnosi się tylko do partii działających legalnie, akceptujących podstawowe zasady ustroju państwa, zawarte w konstytucji tego państwa.

Przeciwieństwem pluralizmu politycznego jest zasada koncentracji i monopolizacji władzy. W koncepcjach socjalistycznych uprzywilejowaną pozycję miała partia klasy robotniczej.

Istnieją dwie propozycje sprzyjające urzeczywistnieniu zasady pluralizmu politycznego. Jedna z nich zakłada, że należy w większym stopniu niż dotychczas otworzyć systemy partyjne na zróżnicowane interesy społeczne. Druga postuluje przyznanie szerokich prerogatyw organizacjom społecznym oraz dopuszczenie do rywalizacji różnych grup społecznych. Obie koncepcje mają na celu zapobieganie monopolizacji władzy w rękach jednej partii czy organizacji.
Koncepcje pluralistyczne biorą początek od Arystotelesa, J. Locke'a i Ch. L. Montesquieu, którzy dowodzili, że z wielości poglądów istniejących w społeczeństwie zwycięży ten najlepszy dla państwa, społeczeństwa i obywatela. Pluralizm jako podstawową zasadę polityczną przyswoiła myśl liberalna.

31. Podstawowe i rozwinięte formy władzy według Johna Scotta

Stosunki panowania są w stanie zapewnić prawomocność za pomocą poszczególnych „publicznych scenariuszów” które zarazem uzasadniają i ukrywają rzeczywistość przymusu i zachęty stanowiąc fundament politycznego przywództwa. Publiczny scenariusz jest narracją lub opowieścią skonstruowaną w oparciu o pewien skrypt którego dostarcza szczególna forma dyskursu wspierająca relację władzy. Panowanie ulega tutaj wzmocnieniu o ile podwładni przyjmą tę narrację jako formę racjonalizacji swych własnych motywów dzialania. Współistnienie kierowania z przymusem i zachęta uwidacznia się w „scenariuszach ukrytych” poprzez które podwładni prywatnie kwestionują lub rewidują to co pojawia się w scenariuszu publicznym. Tego rodzaju ukryte scenariusze tworzone są przez podwładnych na potrzeby widowni złożonej z przyjaciół i bliskich, których traktują jak sobie równych, albo tych, którzy nie są bezpośrednio uwikłani w relację władzy

32. Pojecie grupy interesu (lobby)

Grupa interesu to grupa jednostek połączonych więzami wspólnych interesów lub korzyści, której członkowie mają świadomość istnienia tych więzów. Jej członkowie mogą brać mniej lub bardziej aktywny udział w artykulacji swoich interesów wobec instytucji państwa, starając się wpłynąć na realizację tych interesów.

Grupa interesu to grupa nie będąca aktorem politycznym, lecz chcąca wywierać wpływ na zarys polityki prowadzonej przez rządy. Pojęcie grupy interesu związane jest z lobbingiem.

Grupy interesu:

- reprezentują interesy określonych grup społecznych wobec innych osób,

- przekazują postulaty swoich członków ośrodkom decyzyjnym,

- oddziałują na rząd, parlament, partie polityczne, opinię publiczną i tym samym wpływają na polityczne rozstrzygnięcia.

"Stopień kontroli, jakiej poddawana jest ogólna artykulacja interesów i procesy komunikacyjne w społeczeństwie, może być interesującym kryterium klasyfikacji systemów politycznych" - stwierdzają Gabriel Almond i G. Bingham Powell.

33. Pojęcie poliarchii

Poliarchia (gr. poli - wiele, arche - władza) - pojęcie stworzone w roku 1953 przez socjologa Roberta Dahla na określenie nowoczesnej demokracji. Demokracja zapewnia obywatelom możliwość realnego uczestnictwa w polityce. Fundamentalną rolę odgrywa w niej rywalizacja polityczna. Demokracja jest stanem idealnym, a więc nieosiągalnym, można do niego jedynie dążyć.

Poliarchia wyznacza instytucjonalne minimum dla funkcjonowania demokracji:

- Wybieralni przedstawiciele

- Wolne, uczciwe i częste wybory

- Wolność słowa

- Wolność stowarzyszania się

- Wolny dostęp do różnorodnych źródeł informacji

- Inkluzywne obywatelstwo (zobacz: ekskluzja)

- Instytucje polityczne zależne od wyborców

Czynniki stabilizujące:

- Niewykorzystywanie przemocy w celu zdobycia władzy

- Pluralistyczne społeczeństwo

- Ograniczona możliwość występowania różnic kulturowych

- Obywatelska kultura polityczna

- Odpowiednie środowisko międzynarodowe

34. Przemoc a rewolucje wczoraj i dziś

Synonimy:

Przewrót, Pucz, Rebelia, Insurekcja, Rokosz, Powstanie, Bunt ,Rewolta, Zamach,

Cechy rewolucji:

Założenie zmiany na lepsze - idea postępu

Chęć zmiany porządku\ stanu rzeczy

Duży zasięg\ masowość\ objęcie jak największego obszaru

Ideologia\ świadomość społeczna = obiektywne podłoże

Radykalizm, Przemoc, Gwałtowność odróżniająca rewolucję od ewolucji, Spontaniczność.

Pragnienie zmiany może dotyczyć:

Ustroju lub systemu politycznego

Struktury społecznej

Gospodarki

Z rewolucją nierozerwalnie łączy się patos nowości i idea wolności i są to jej najważniejsze i najbardziej wyróżniające cechy, odróżniające ją od przemocy (nie wiem czy o to chodzi, robie to na intuicję)

BUNT	REWOLUCJA
Czerpie z wartości moralnych	Czerpie z nihilizmu moralnego
Mieszanina racjonalności i moralności	100% racjonalności wynika z przewartościowania możliwości człowieka
Nieustający	Dochodzi do wyboru: stać się ciemiężcą czy heretykiem
Ceni osobę i jej nienaruszalność	Zakłada plastyczność człowieka, chce rzeźbić
Narzuca granicę historii; jestem mimo historii i przeciw jej determinizmowi występuję	„Być” przez „czynić”; człowiek jest niczym dopóki nie uzna go historia

Hannah Arendt - przemocy w rewolucji można uniknąć, nie jest ona konieczna do zaprowadzenia zmian rewolucyjnych

35. Przyszłość demokracji wg R. Dahla - poliarchia III stopnia(demokracja deliberatywna) - system demokracji, gdzie jest równość!!

R.Dahl, demokracje uważał za pewien typ idealny, dla systemów funkcjonujących w rzeczywistości ukuł termin poliarchie. Dla R. Dahla demokracja to niezrealizowana jeszcze nigdy wizja systemu politycznego „ którego członkowie skłonni są traktować się jako wzajemnie równi, kolektywnie suwerenni i wyposażeni we wszystkie możliwe zasoby i instytucje umożliwiające im rządzenie się samemu”.

Model poliarchii Dahla wyrasta z opozycji wobec dwóch stanowisk teoretycznych: koncepcji rządów większości uosabiającej „wolę powszechną”(jest utopią w warunkach zróżnicowanego, niejednolitego społeczeństwa. Może odnosić się co najwyżej do małych państw, w granicach których żyją społeczeństwa względnie homogeniczne) oraz teorii elit. Demokracja w ujęciu tym jest raczej stanem idealnym, który w rzeczywistości nie został nigdy i nigdzie osiągnięty. To założenie teoretyczne pociąga skutki praktyczne - o demokrację, jej jakość należy w sposób ciągły zawsze walczyć. Robert Dahl w swej koncepcji poliarchii kładzie nacisk na alternatywność źródeł informacji, wolność ekspresji politycznej i prawo zrzeszania się.

Dla zapewnienia zgody i równości politycznej w poliarchii każdy obywatel musi mieć nieskrępowaną możliwość określenia i wyrażenia swoich indywidualnych preferencji oraz musi być pewny tego, że będą one traktowane na równi z preferencjami innych.

Demokracja przyszłości

Dahl, rozważając warunki zaistnienia trzeciej transformacji demokratycznej, dostrzega trzy możliwe przemiany: zmiana warunków panujących w wielu krajach, powodująca zmianę liczby krajów demokratycznych - na mniejszą lub większą; zmiana skali życia politycznego, która może w sposób zasadniczy przekształcić możliwości i ograniczenia postępowania demokratycznego; zmiana struktur i świadomości, mogąca przyczynić się do dalszej demokratyzacji życia politycznego.

Dahl ocenia, że demokracje pozostaną w krajach, w których instytucje demokratyczne trwają co najmniej od pokolenia, natomiast w pozostałych będą następować zmiany w obu kierunkach. Jednym z kierunków, w jakich może iść trzecia transformacja, jest powtórzenie drugiej, tyle że na większą skalę - od demokratycznego państwa narodowego do demokratycznego państwa ponadnarodowego. Może jednak nie nastąpić zbyt szybko, bo poza Unią Europejską nie widać dziś innych dążeń do tworzenia struktur ponadpaństwowych.

Ta trzecia transformacja jest jednak nieuchronna, jako że coraz więcej ludzi uświadamia sobie, że żyje w układzie politycznym, gospodarczym i kulturowym obejmującym cały świat. To na co ma wpływ ich państwo i co im daje ma znaczy wpływ na ich życie, ale nie wyłączny. I ponieważ sami podlegają takim globalnym wpływom, nie zajmie im wiele czasu stwierdzenie, że sami chcą mieć wpływ.

Przesunięcie się działań politycznych w stronę struktur ponadnarodowych staje się coraz bardziej widoczne: "Zapadające dziś decyzje polityczne wykraczają swym zasięgiem poza interesy obywateli kraju nawet tak dużego jak Stany Zjednoczone. Życie gospodarcze i bezpieczeństwo narodowe kraju zależą już dziś i zależeć będą zapewne coraz bardziej od decyzji podejmowanych poza jego granicami i nie w pełni zależnych od jego rządu" ocenia Dahl i dalej: "Rezultatem jest coś na wzór drugiej transformacji, tyle że w skali światowej. Podobnie jak tamta ograniczyła wpływ obywateli na podejmowanie życiowo ważnych dla nich decyzji przez ich władze lokalne, tak teraz, w wyniku powiązań ponadnarodowych, ograniczony zostaje ich wpływ na decyzje uchwalane przez rządy krajowe".

Jedną z istotnych możliwości rozwoju demokracji jest sprawienie, by informacja polityczna "we właściwej formie i oparta na możliwie najlepszej wiedzy była łatwo i powszechnie dostępna wszystkim obywatelom" - jak twierdzi Robert Dahl, a także by obywatele ci mogli brać udział w dyskusjach politycznych.

Dahl dostrzega telekomunikację jako rozwiązanie. Za jej pośrednictwem obywatele mogą być poinformowani o sprawach politycznych i sami brać udział w dyskusjach politycznych z ekspertami, politykami i innymi obywatelami.

Jednak profesor Dahl krytycznie podchodzi do ułatwień niesionych przez telekomunikację: "W wyniku dyskusji między sobą obywatele nie mogą przekroczyć granic swej świadomości politycznej, a chociaż środki techniczne pomogą im śledzić dyskusję i brać udział w głosowaniu, to głosowanie nie oparte na należytej wiedzy nie zapewni, aby podjete decyzje chroniły ich interesy"”.

36.Rewolucja - dzieje i treść pojęcia

Rewolucja - znacząca zmiana, która zazwyczaj zachodzi w stosunkowo krótkim okresie.

Różnie definiowane rewolucje wybuchały w całej historii ludzkości. Różnią się one w zależności od ilości ich członków (rewolucjonistów), środków przez nich stosowanych, czasu trwania, ideologii motywacyjnej, i różnych innych aspektów. Rewolucja może być spowodowana zmianą społeczno-polityczną zachodzącą w społeczno-politycznych instytucjach lub znaczną zmianą kulturową i ekonomiczną.

Debaty naukowe o tym co jest uważane za rewolucję a co nie, skupiają się na kilku kwestiach. Wczesne badania rewolucji w szczególności analizowały wydarzenia w historii Europy z psychologicznego punktu widzenia. Wkrótce pojawiły się jednak nowe teorie, które wyjaśniały wydarzenia dotyczące całego świata i opierały się na innych naukach społecznych takich jak: socjologia i politologia. Kilka pokoleń naukowców stworzyło wiele konkurencyjnych teorii rewolucji stopniowo zwiększając naszą wiedzę na temat tego złożonego zjawiska.

Słowo pochodzi z wczesnośredniowiecznej łaciny "revolutio" - "toczenie się do tyłu, powrót", z łacińskiego "revolvere" - przewracać, obracać. W języku angielskim pojawiło się w 1390 roku, ze starofrancuskiego revolution, pierwotnie dotyczyło ciał niebieskich. Już około roku 1450 było używane jako „przykład wielkiej zmiany biegu wydarzeń”.

Nowe znaczenie słowa pojawiło się w odniesieniu do publikacji dzieła Kopernika „O obrotach sfer niebieskich”, które obaliło oficjalną kosmologię głoszoną przez Kościół katolicki. Od tego czasu słowo "rewolucja" uzyskało wywrotowe polityczne konotacje.

Obecnie dominujące znaczenie polityczne zostało udokumentowane w 1600, ponownie z francuskiego, i w szczególności dotyczyło wykluczenia Stuarta króla Anglii Jakuba II w 1688 i przejęcia władzy w Wielkiej Brytanii przez Wilhelma III i Marii.

Termin rewolucja może oznaczać
- Szczególny okres historyczny, w którym występuje albo obiektywna możliwość zastąpienia panowania jednej elity władzy przez drugą, albo przejście od jednej formacji społeczno-ekonomicznej do drugiej
- Każde zbrojne i krwawe przejęcie władzy i zmianę ustroju,
- Obalenie rządu od środka państwa, czyli przez opozycje wewnętrzną,
- Transformację systemu politycznego,
- Proces polityczny , czyli zespół zmian zachodzących w następujących po sobie stadiach rozwojowych , których wynikiem są określone przeobrażenia.
Rewolucja to nagła i bezprawna zmiana ustroju państwa lub jedynie grupy rządzącej, niosąca za sobą szereg modyfikacji o charakterze prawno -instytucjonalnym.
Rewolucja jest traktowana również jako swoisty proces transformacji systemu politycznego danego państwa.

Rodzaje rewolucji :

a) w znaczeniu historycznym :
- husycka ( na przykładzie Czech),
- purytańska ( na przykładzie Anglii),
- niepodległościowa ( na przykładzie Ameryki),
- burżuazyjna ( na przykładzie Francji) ,
- bolszewicka ( na przykładzie Rosji ) ,
- narodowa ( na przykładzie Turcji) ,
- komunistyczna ( na przykładzie Chin).

b) wg kryterium ich celów :
- personalne - polegające na gwałtownym obaleniu panującego
- konstytucyjne- w wyniku których gwałtownie usunięto konstytucje
- socjalne - polegające na gwałtownym obaleniu podstaw prawnych , na których opiera się życie społeczne
- religijne -
- gospodarcze - będące wynikiem zmierzchu feudalizmu i wzrostu znaczenia miast i ich mieszkańców

c) ze względu na siły rewolucyjne :
- rewolucje wojskowe
- rewolucje parlamentarne
- rewolucje masowe

d) według kryteriów klasowych : ( opis podziału w okresie ?realnego socjalizmu")
- rewolucje niewolników - konflikt między siłami wytwórczymi a właścicielami niewolników,
- antyfeudalne - konflikt sil wytwórczych a feudalną formą własności prywatnej,
- proletariackie

37. Rola opinii publicznej w działaniu grup interesów:

Grupy nacisku odwołują się do opinii publicznej tylko wtedy, gdy interes grupy jest zgodny z interesem publicznym. W innym przypadku grupa interesu naciska bezpośrednio na władzę (centrum), pomijając opinię publiczną.

GRUPA NACISKU → OPINIA PUBLICZNA

↓ ↓

CENTRUM (władza)

38. Specyfika podmiotowości politycznej grup interesów

Podmiotowość polityczna jest cecha grup społecznych i jednostek. Polega na zdolności podejmowania działań realizujących ich interesy poprzez udział lub wpływanie na procesy sprawowania władzy politycznej. Co ważne podmiotowość polityki jest cechą stopniowalną, wielowymiarową a także dość trwałą. Przejawia się w postaci częściowego osiągnięcia celów oraz utrzymywania statusu aktywnego i skutecznego uczestnika życia publicznego. Stopień podmiotowości politycznej zależy od udziału danego podmiotu w decydowaniu w systemie politycznym oraz jego otoczenia (np. kulturalnego, ekonomicznego itp.). Podmiotowość polityczna różnych grup społecznych a także jednostek może przybierać wiele różnych wymiarów zależnie od poziomu ich świadomości i aktywności politycznej. Podmiotowość polityczna jest przypisana obiektom w okresie ich występowania na scenie politycznej. W czasie rozwoju społecznego różne podmioty mogą nabywać lub tracić podmiotowość (np. partie polityczne). Podmioty polityczne to czynne i efektywne, zbiorowe i indywidualne siły uczestniczące w życiu politycznym. Podejmują one w sposób względnie trwały świadome i niezależne działania związane z ich umiejscowieniem w strukturze społecznej. Podmioty chcą realizować określone potrzeby własne. Mogą wywierać dwojaki wpływ. Formalny - zgodny z obowiązującymi w systemie normami lub Nieformalny - czyli nie mieszczący się w ogólnie przyjętych normach postępowania. (nielegalne grupy nacisku). Dwa rodzaje podmiotów polityki: pierwotne i wtórne. Pierwotne to wielkie grupy społeczne, wspólnoty narodowe zespolone wspólnota interesów. Wtórne to rozmaite siły polityczne, instytucje polityczne, związki wyznaniowe itp. Wyrażające interesy wielkich grup społecznych i odgrywających istotną rolę w życiu politycznym. Pod względem formalnym każdy pełnoletni człowiek, posiadający obywatelstwo i czynne i bierne prawo wyborcze jest podmiotem polityki.

Podmiotowość polityczna to zdolność jednostek, grup, organizacji i instytucji do świadomego podejmowania suwerennych i racjonalnych działań mających na celu zaspokojenie potrzeb osób i grup przez wywieranie wpływu na decyzje władzy politycznej.

Według prof. M. Gulczyńskiego podmiotowość polityczna to zdolność jednostek i grup do podejmowania świadomych, racjonalnych, zorganizowanych działań nacelowanych na realizację ich interesów poprzez wywieranie wpływu na przebieg procesów społecznych. Koniecznymi warunkami upodmiotowienia jest świadomość wspólnoty swych interesów z innymi i skłonność do zorganizowanego, aktywnego zabiegania o ich realizację przez ośrodki władzy politycznej.

Uprzedmiotowienie polityczne to cecha grup i jednostek nieświadomych sedna swych interesów i ich wspólnoty z innymi oraz niezdolnych do zorganizowanego zabiegania o ich realizację przez ośrodki władzy politycznej. Upodmiotowienie polityczne bądź uprzedmiotowienie jednostek i grup społecznych ma dwa wymiary:

formalny - zaklasyfikowanie jednostek i grup społecznych do kategorii uprawnionych do samodzielnej aktywności politycznej,

realny - faktycznej samoświadomości, zorganizowania i aktywności politycznej jednostek i grup, nie tylko w ramach prawa, ale i poza prawem i przeciw stanowiącym je instytucjom. I odpowiednio - realne uprzedmiotowienie to brak tych cech [wg Mariusz Gulczyński: Nauka o polityce, Warszawa 2007].

Podmiotowość polityczna jest stopniowalna. Można to określić poprzez ocenę w jakim stopniu działanie danej osoby bądź grupy społecznej ma wpływ na życie polityczne bądź jej nie ma wpływu.

Podmiotowość można nabywać i tracić. Każdy, kto znajduje się na scenie politycznej, posiada podmiotowość polityczną.

Podmiotowość polityczna jednostki zależy od zdolności, umiejętności i wiedzy, a także możliwości podejmowania się ról politycznych. Grupy społeczne, aby osiągnąć podmiotowość polityczną, muszą wytworzyć silne, ponadlokalne więzi oparte na poczuciu jednolitej świadomości, wspólnoty interesów i własnej odrębności, a także stworzyć organizację (np. partię polityczną, związek zawodowy) reprezentującą jej interesy.

Podmiotowość polityczna organizacji zależy od podejmowania celowych działań związanych np. z wprowadzeniem swoich przedstawicieli do organów państwowych (np. sejmu, rządu) oraz wywierania wpływu na decyzje tych organów.

39. Spór o funkcje państwa współczesnego (stanowiska, argumenty)

Doktryny dotyczące państwa wskazują na funkcję zewnętrzną państwa, która polega na zapewnieniu bezpieczeństwa i niezależności w stosunkach z innymi, oraz wewnętrzną, obejmującą: - możliwość określania i realizacji polityki oznaczającą konieczność formułowania celów i określania sposobów zaspokajania potrzeb, - gromadzenie zasobów pozwalających osiągać wyznaczone cele polityczne, poprzez nakładanie podatków czy powoływanie do armii, - stanowienie norm prawnych, regulujących zachowania jednostki i zbiorowości, - prawo do reagowania w sytuacji naruszenia tych norm. Zakres uprawnień w sprawowaniu funkcji wewnętrznej, jest przedmiotem sporów ideologicznych, szczególnie między koncepcją liberalną i socjaldemokratyczną państwa. Koncepcja liberalizm zakłada ograniczenie funkcji wewnętrznej do stanowienia i egzekwowania prawa w zakresie zapewnienia porządku publicznego w państwie. Działalność gospodarcza powinna pozostawać poza wpływem państwa i być pozostawiona wolnym obywatelom. Doktryna socjaldemokratyczna zakłada z kolei aktywność państwa w sferze gospodarczej szczególnie aktywność ta powinna obejmować prowadzenie polityki społecznej, zapewniającej ochronę socjalną grupom upośledzonym ekonomicznie. Pozostaje kwestią dyskusji, jak daleko powinien być posunięty interwencjonizm państwowy.

Współczesne państwo kapitalistyczne uwikłane jest w sprzeczności wynikające z konieczności spełnienia różnorodnych funkcji. Z jednej strony musi ono zapewnić warunki rozwoju i ochraniać proces akumulacji zasobów po to aby mieć źródło dochodów, z drugiej strony władza polityczna uzależniona jest od poparcia obywateli, czyli musi utrzymywać pozycję wiarygodnego arbitra w czasie rozstrzygania konfliktów grupowych, w tym o podłożu klasowym.

40. Starożytna klasyfikacja form państwa (ustrojów)

Formy:

Reżim - demokratyczny i totalitarny

Forma rządów - monarchia i republika

Forma państwa (3 elementy):

• Forma rządów

• Tzw. reżim polityczny

• Ustrój terytorialny państwa

Kryteria klasyfikacji:

I. Kryterium ze względu na formę rządu:

1. Monarchie

2. Republiki

Republika - władza pochodzi od narodu, jest określony czas sprawowania władzy i prawna odpowiedzialność głowy państwa

II. Kryterium ze względu na wewnętrzny podział państwa

• Państwo unitarne: wewnętrznie jednolite, jednostki administracyjno-terytorialne są podporządkowane organom centralnym, nie mają żadnej politycznej samodzielności występuje jednolity system prawa np. Polska

• Państwo złożone:

1. Unia personalna- związek dwóch lub więcej państw poprzez osobę wspólnej głowy państwa z zachowaniem odrębnego systemu instytucji państwowych

2. Unia realna: związek dwóch lub więcej państw będących podmiotem prawa międzynarodowego. W ramach tej unii sprawy zagraniczne, finansowe, wojskowe są rozwiązywane wspólnie dla wszystkich państw

3. Konfederacja- związek państw powołany w celu realizacji określonych zamierzeń Unia Europejska

4. Federacja - Rosja, RFN, USA, Szwajcaria

Autonomia - ograniczona suwerenność powstała z różnych przyczyn, np. uwarunkowania geograficzne np. Kraj Basków, Kosowo, Grenlandia

III. Kryterium ze względu na reżim polityczny:

a) Państwa demokratyczne: ustrój parlamentarno-gabinetowy, prezydencki, pólprezydencki)

b) Państwa autorytarne:

• Ograniczony pluralizm przejawiający się w istnieniu jednej partii politycznej

• Zawężony zakres udziału społeczeństwa w organizacjach politycznych państwa

• Elitarność form działalności publicznej

• Postępująca depolityzacja

• Polityczne sterowanie nastrojami społeczeństwa

c) Państwa totalitarne:

• Władza skupiona w rękach jednostki lub grupy

• Rozbudowany system kontroli

• Upolitycznienie aparatu kontroli

• Rozbudowany system terroru

• Centralizacja gospodarki i polityki gospodarczej

41. Substancjalne i relacjonalne ujęcie władzy politycznej:

Ujęcia władzy:

a) substancjalne podmiotowe (mocne) - niepełne, władza sama w sobie, człowiek jest władzą, władza jest kimś

b) substancjalne przedmiotowe (słabe) - władza sama w sobie, człowiek posiada ją, władza jest czymś

c) relacjonalne - relacja między A i B (ludźmi, człowiekiem a naturą)

Przewaga pojęcia relacjonalnego polega na tym, że wymusza kontekst. W ujęciu substancyjnym istnieje ryzyko skupienia się na jednym podmiocie, na jednej stronie zjawiska.

[to są te kółka i trójkąty w notatkach, strona 1 i 2) ]

42. System otwarty a system zamknięty

Systemy otwarte to takie, które prowadzą wymianę energii, materii, informacji ze swoim otoczeniem. Są to systemy względnie odosobnione tzn. są wydzielone z otoczenia, mają swoje granice ale kontaktują się z otoczeniem poprzez wejścia i wyjścia.

Systemy zamknięte to systemy, które nie prowadzą wymiany informacji itd. z otoczeniem, nie mają wejść ani wyjść.

43. System polityczny a państwo

System polityczny to podstawowa struktura , w ramach której toczy się życie
polityczne. System polityczny jest strukturą złożoną , spełnia szereg funkcji nadaje życiu
politycznemu zorganizowany wyraz i obejmuje wszystkie zachowania ( role.) związane z władzą ( dystrybucją dóbr). Składnikami systemu politycznego są formalne i nieformalne instytucje polityczne oraz specyficzne zachowania wiążące się z kreacją ośrodków władzy oraz egzekwowaniem odpowiedzialności rządzących. .

Wg Eastona system polityczny jest strukturą złożoną obejmującą trzy elementy :
- wspólnotę polityczną
- reżim polityczny
- instytucje polityczne.

W ujęciu instytucjonalnym - charakterystycznym dla prawoznawstwa - oznacza ogól instytucji , za pośrednictwem których podejmowane są decyzje polityczne. W tym sensie system polityczny można utożsamić z ustrojem państwowym ( M. Weber).

W ujęciu relacjonalnym jest to ogól zależności jakie powstają w procesie walki o władzę lub jej utrzymanie. Tak rozumiany system polityczny jest systemem konstrukcyjnym , zwiększa uwagę na jego funkcjonowanie (aspekt opisowy).

W ujęciu funkcjonalnym system polityczny opisywany jest jako struktura integrująca wspólnotę polityczną - struktura , która służy ? mobilizacji przez przywódców politycznych zasobów niezbędnych do osiągania celów zbiorowych".

Podział systemów politycznych :
- system globalny , w skład którego wchodzi państwo i społeczeństwo ,
- system społeczny - społeczeństwo , partie polityczne, struktury samorządowe,
- system państwowy - tworzą go organy władzy, ustawodawczej, wykonawczej i kontrolnej ; Prezydent, Rada Ministrów . Ministrowie, Trybunał Konstytucyjny, terenowa struktura władzy państwowej
- system partyjny - wyszczególniamy tylko partie polityczne,

Podział ze względu na ogół funkcjonowania tych systemów :
- demokratyczny
- niedemokratyczny,

Podział ze wzglądu na sposób sprawowania władzy ;
- despotyzm
- dyktatura
- autorytaryzm

- totalitaryzm

Podział ze względu na nosiciela tej władzy;
- autokracja - rządy jednostki
- arystokracja - rządy wybranej grupy ludzi na zasadzie pochodzenia
- teokracja, - rządy kościoła
- oligarchia - rządy ludzi posiadających
- technokracja - rządy specjalistów
- biurokracja - rządy urzędników
- ochlokracja - rządy fumów
- demokracja - rządy ludu

Podziały powyższe krzyżują, się :
- np. dyktatura może należeć do jednostki lub grupy ludzi.
Jeżeli mówimy tyrania , to mówimy , że są to rządy jednostki sprawowane okrutnie.

Dyktatura dyktaturze nie równa :
Nazizm niemiecki - system totalitarny
Faszyzm włoski - system nie-totalitarny.
Totalitaryzm - objęcie działalnością państwa niemal wszystkich dziedzin życia społecznego , włącznie z życiem prywatnym obywateli.
System totalitarny nie jest sprawowany przez jednostkę , ale są to rządy ludu , całego społeczeństwa.
Inny podział systemów politycznych :
- z uwagi na osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego podział na
- system agrarny
- system industrialny
- z uwagi na typ reżimu politycznego
- z uwagi typ legitymizacji władzy
- .z uwagi na stopień osiągniętej specjalizacji ról politycznych :
- systemy prymitywne
- systemy tradycyjne systemy nowoczesne
- systemy penetracyjne

44. Treść pojęcia władza (władza - władza naturalna - władza społeczna)

Władza - możliwość wywierania przez jednostkę bądź grupę rzeczywistego wpływu na istotne okoliczności życia przez ukierunkowywanie własnego postępowania (władza nad sobą - indywidualna) lub postępowania innych osób (władza nad innymi - społeczna). Władza społeczna jest zdolnością ukierunkowywania zachowań innych ludzi niezależnie od tego, czy jest to zgodne z ich interesem i wolą. Tam, gdzie przeważa zgodność interesów i woli współzależnych osobników, zbędne są stosunki władcze.

Władza z zajęć u Kantyki to:

Wywieranie wpływu, stosunek między rządzącymi a rządzonymi, możliwość skutecznego oddziaływania na zachowanie innych, panowanie nad innymi, narzucanie własnej woli, wykorzystywanie zasobów do realizacji zamierzonych celów, instytucje i ludzie rządzący, aparat przymusu.

Władza naturalna nie jest absolutna - dotyczy wycinka życia społecznego, na którym dana jednostka wiedzie realny (naturalny) prym. Podporządkowanie się takiej władzy nie budzi w człowieku oporu. Władza nadana (narzucona) powoduje opór, często oznacza narzucenie podporządkowanym czyjegoś przerośniętego ego jako prawa (a to jest oczywiste upokorzenie). Wobec oporu dany ośrodek władzy musi potem stosować szantaż, zastraszenie lub i persfazję dla stłumienia takiego oporu.

Władza naturalna to władza nad otoczeniem

Władza społeczna - wspólnotowa i publiczna - może się opierać na dobrowolnej akceptacji mającej źródło w uznaniu jej autorytetu i prawowitości (legalizm) bądź na przymusie społecznym, a nawet przemocy fizycznej.

Władza społeczna to władza nad ludźmi.

45. Typy państw

- niewolnicze,

- feudalne,

- kapitalistyczne,

- socjalistyczne.

■ Państwo niewolnicze - cechuje je występowanie właścicieli niewolników, oraz niewolników będących ich własnością. Kształtują się między nimi stosunki zwierzchnictwa i podporządkowania. Właściciele niewolników są warstwą panującą i posiadającą prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni są praw i swobody.

■ Państwo feudalne - występuje tu feudalna własność ziemi należącej do stosunkowo małej części ludności (np. rycerstwa, duchowieństwa). Stosunki zwierzchnik - podporządkowany kształtują się na zasadzie poddaństwa chłopów feudałom. W tym systemie warstwy podporządkowane (chłopi) podlegają pewnej ochronie prawnej.

■ Państwo kapitalistyczne - charakteryzuje się występowaniem prywatnej własności środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą. Główną siłą społeczną są właściciele środków produkcji, lecz grupy społeczne korzystają z formalnie równych praw. Ten typ dzielimy na:

• państwo wczesnokapitalistyczne

• państwo liberalno-demokratyczne

• państwo faszystowskie

• państwa trzeciego świata

■ Państwo socjalistyczne - charakteryzuje się ono daleko posuniętą uniformizacją stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych. Istnieje tu społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych zakładach. Istotną różnicą pomiędzy państwami kapitalistycznymi a socjalistycznymi, jest forma własności - w państwach kapitalistycznych większość dóbr skupiona jest w rękach tzw. klasy średniej oraz wyżej, w krajach socjalistycznych własność jest domeną państwa, rozumianego jako prawny przedstawiciel całego narodu i ogółu żyjących w nim obywateli.

46. Typologia grup interesów

Można wyróżnić następujące typy grup interesu:

- Niezrzeszeniowe grupy interesu czyli grupy oparte na pokrewieństwie i wspólnym pochodzeniu, grupy etniczne, regionalne i oparte na statusie, wyrażające swoje interesy sporadycznie przez jednostki, kliki, rodziny, przywódców lokalnych i religijnych. Grupy niezrzeszeniowe o trwałych interesach prędzej czy później rozwijają struktury organizacyjne i stają się instytucjonalnymi grupami interesu lub zrzeszeniowymi grupami interesu.

- Instytucjonalne grupy interesu to organizacje formalne, złożone z etatowego personelu zawodowego, zdolne do artykulacji własnych interesów lub reprezentacji interesów innych grup społecznych. Są to takie grupy jak partie polityczne, ciała ustawodawcze, armie, biurokracje, kościoły. W ramach tych grup wykształcają się mniejsze, mniej formalne grupy (frakcje w partiach politycznych, kliki oficerskie).

- Zrzeszeniowe grupy interesu są wyspecjalizowanymi strukturami artykułowania interesów, do których należą między innymi związki zawodowe, organizacje przedsiębiorców i pracodawców, stowarzyszenia etniczne, stowarzyszenia wyznaniowe, grupy obywatelskie. Wyróżnia je otwarta reprezentacja interesów poszczególnych grup, etatowy personel fachowy, wyraźnie określone procedury formułowania interesów i żądań. Ich baza organizacyjna daje im przewagę nad grupami niezrzeszeniowymi. Są czynnikiem ograniczającym dla istniejących lub potencjalnych instytucjonalnych grup interesu i indywidualnej reprezentacji interesów przez jednostki.

Zdolność grupy do mobilizacji poparcia, energii i zasobów swych członków wpływa na jej efektywność. Luźna grupa złożona z ochotników może mieć trudności z mobilizacją poparcia i zasobów. Dobrze zorganizowana grupa interesu może z kolei reprezentować raczej interesy jej przywódców niż członków grupy.

Grupy interesu można podzielić na: ekonomiczne, w tym podstawowe (kapitalistyczne i robotnicze) oraz niepodstawowe (rolnicze, drobnokapitalistyczne, wolne zawody, spółdzielnie i konsumentów) i nieekonomiczne (organizacje o celach politycznych niepowiązane z partiami, kościoły i zrzeszenia religijne, zrzeszenia kulturowe, filantropijne i humanistyczne).

Podział grup interesów, jaki podał Kantyka na zajęciach:

I.

a) anomiczne - brak możliwości skutecznego oddziaływania, powstają spontanicznie, zawzyczaj w grupach wykluczeniowych (najsłabszych), np.: bezdomni

b) niestowarzyszeniowe - przynależność w zależności od religii, płci, pochodzenia itp - przyczyny niezależne od człowieka

c) stowarzyszeniowe -zależne od człowieka, np. związki zawodowe, realizują interesy grupy

d/instytucjonalne - kościół, armia, biurokracja, tworzone przez struktury władzy

II.

a) promocyjne (krótkotrwałe)

b) funkcjonalne (długotrwałe)

47. Wewnętrzne zagrożenia współczesnej demokracji:

Demokracja jest powszechnie uważana za najlepszy dotychczasowy ustrój polityczny. Nie znaczy to jednak, że nie ma swoich krytyków i przeciwników. Demokracja mimo iż jest najdoskonalsza spośród znanych nam systemów, nie jest idealna i tak jak każdy system posiada swoje wady i zalety.

Przeciwnicy demokracji największe zagrożenie widzą z samej istocie systemu, a dokładniej w zasadzie kiedy decyduje większość. Może to ich zdaniem prowadzić do rządów oligarchicznych, a więc do przekształcenia się w sytuację, kiedy o wszystkim decyduje grupa osób, elita. Aby ustrzec się przed taką sytuacją w systemie demokratycznym zagwarantowano prawa mniejszościom. Także obowiązująca wyborcza ordynacja zapewnia tym osobom udział w rządach (w Polsce komitety wyborcze mniejszości narodowych nie są zobowiązane do przekroczenia progu wyborczego, a ich przedstawiciele zawsze zasiadają w parlamencie).

W państwie, w którym nie są przestrzegane prawa mniejszości, nie można mówić o tolerancji. Brakuje poszanowania i wyrozumiałości wobec odmienności kultur, religii i obyczajów. W tej sytuacji osoby dyskryminowane zostają zepchnięte na margines życia politycznego i społecznego.

Ważne jest także przestrzeganie prawa przez obywateli. W sytuacji ciągłego łamania przepisów prawnych w państwie rodzi się chaos i anarchia. Łamanie zasad wprowadzonych przez prawo jest prostą droga do korupcji. Jest ona sprzeczna z zasadą sprawiedliwości, ale także zagraża prawom człowieka. Istnienie korupcji narusza zasadę równości wszystkich obywateli. Podważa jednocześnie zaufanie obywateli do polityków sprawujących władzę w państwie.

Niezwykle istotne jest przestrzeganie zasad państwa demokratycznego, a więc zachowanie zasady suwerenności narodu, trójpodziału i równowagi władz. Łamanie praw i wolności obywatela jest także zagrożeniem dla demokratycznego systemu.

Demokracja to system, który opiera się na obywatelskiej aktywności. Brak zaufania do osób sprawujących władzę, może prowadzić do społecznej bierności. Niskie poparcie a czasem jego brak dla władzy, odzwierciedla frekwencja wyborcza.

Demokracji nie sprzyja również zła sytuacja gospodarcza państwa. Wysokie bezrobocie, brak perspektyw, trudności ekonomiczne, powodują radykalizację społecznych nastrojów.

Jednym z największych zagrożeń dla współczesnej demokracji są systemy, będące jej całkowitym zaprzeczeniem. Mowa tutaj o systemie totalitarnym i autorytarnym. Słabość demokracji, niezgoda i brak dialogu wśród rządzących, mogą w społeczeństwie obudzić tęsknotę za rządami tzw. silnej ręki.

48. Władza polityczna a władza państwowa.

W tradycji nauki i myśli prawno-politycznej utożsamiano je ze sobą. Jednak władza państwowa jest tylko postacią władzy politycznej. Sfera polityki wykracza poza organizację państwową. Władza państwowa przejawia się wewnątrz klasowej organizacji terytorialnej i ma monopol na legalne korzystanie z przymusu fizycznego.

49. Władza społeczna a władza polityczna:

Władza dzieli się na:

a) naturalną (nad otoczeniem)

b) społeczną (nad ludźmi)

Władza polityczna mieści się wewnątrz władzy społecznej, jest jej częścią.

Strona1

---