Mietzel, rozdział 3, część 2

3.2.2 Uwaga a spostrzeganie.

Uwaga- proces określający, które informacje zostaną wybrane do dalszego przetwarzania. Procesy uwagi sprawiają, że wrażenia zmysłowe mogą być przekazywane dalej albo odrzucane- nie zawsze odbywa się to w tym samym momencie (Posner i Petersen,1990).

W niektórych warunkach obserwator może mieć problemy z dokonaniem wyboru. Wyrazy określające kolor, czyta się szybciej wtedy, kiedy są wydrukowane w odpowiednim kolorze, a nie jakimś innym efekt Stroopa: pojęcie czerwony zostanie napisane żółtym kolorem, rywalizują 2 czynniki: znaczenie napisanego wyrazu i jego kolor. Zignorowanie koloru pisma zmniejsza szybkość czytania.

Sytuacja, która z reguły działa stymulująco na uwagę to dostarczenie bodźców o szczególnej intensywności i wielkości, stymulować także może ruch i powtarzanie. Do centrum trafia coś, co dla człowieka jest istotne.

3.3.2.1 Podział uwagi skierowanej na różnie źródła informacji

Badania nad kontrolerami lotów, którzy mieli kłopoty z odróżnianiem poszczególnych głosów pilotów. Psychologowie doszli do wniosku, że ciężko jest oddzielić dwie informacje, jeżeli są to równocześnie odtworzone nagrania tej samej osoby lub jeśli komunikaty dwóch różnych osób są podawane z głośników położonych blisko siebie. Natomiast gdy dwie informacje są przekazywane od dwóch różnych osób (najlepiej kobieta i mężczyzna) lub kiedy są podzielone na dwa głośniki słuchawek to łatwiej je odróżnić (Hawkins i Presson, 1986).

Colin Cherry- metoda słuchania dychotomicznego obojgu uszu dostarczane są stereofonicznie- przez obydwa głośniki różne informacje. Ludzie ignorują jeden kanał i skupiają uwagę tylko na tym drugim. Z kanału zignorowanego są w stanie rozróżnić tylko płeć rozmówcy lub zmiany w jego głosie, Jeżeli jednak padało w nim imię słuchacza, to w większości wypadków każdy je uchwycił (Moray) efekt cocktail party

3.3.2.2 Teorie dotyczące uwagi: wczesny czy późny wybór w procesie spostrzegania ?

Donald Broadbent- przekazywanie różnych informacji z narządów zmysłów do mózgu, gdzie są na moment rejestrowane, odbywa się równocześnie. Należy więc dokonać wyboru informacji, ponieważ dalsze ich przetwarzanie następuję szeregowo.

Teoria filtra- wybór informacji dostarczanych przez narządy zmysłów, dokonywany we wczesnym stadium spostrzegania, jeszcze przed przetworzeniem informacji.

Obecnie psychologowie uważają, że wybór odbywa się dopiero po zbadaniu informacji pod względem istotnych treści.

Shiffrin i Schneider- ćwiczeniami nie można zwiększyć ilości informacji, które świadomie się przetwarza, ale można zwiększyć ilość informacji przetwarzanych automatycznie, czyli bez udziału świadomości i wytężania umysłu. Mogą one też przebiegać wtedy, kiedy człowiek poświęcając swoją uwagę oddaje się jakiejś czynności. Łatwo jest przeszkodzić wszystkim czynnością, które wymagają kontrolowanego przetwarzania.

3.3.3 Organizacja spostrzegania

Po wyborze wrażeń mózg od razu rozpoczyna ich organizację, czyli łączenie informacji pochodzących z narządów zmysłów w sensowne jednostki.

Psychologowie postaci- chociaż nasza siatkówka w oku rejestruje obrazy tylko dwuwymiarowe, organizacja spostrzegania dba o powstanie wrażeń trójwymiarowych, wrażenia są korygowane na bieżąco (okrągły talerz widziany z różnych perspektyw wcale nie jest okrągły, a i tak pozostawia takie wrażenie).

3.3.3.1 Organizacja informacji w sensowne kształty i wzory

Pole spostrzegania wykazuje pewien zasadniczy porządek: określony przedmiot- figura (określony kształt i granice) zawsze kontrastuje ze swoim tłem (rozciąga się bezkształtnie). Dokonywanie rozróżnień zależne jest od doświadczeń człowieka.

Obrazy odwracalne- takie, w których bodźce wzrokowe ułożone są w takim porządku, że obserwator ma problemy z podziałam kształtu i tła.

Proces porządkowania- psychologowie postaci: rezultat wrodzonych tendencji spostrzegania, psychologowie uczenia się: rezultat nabytych doświadczeń.

- prawo bliskości

-prawo zagęszczenia

-prawo podobieństwa

-prawo prawidłowej krzywizny

-prawo prawidłowej postaci (domykania się)

3.3.3.2 Spostrzeganie odległości- patrzenie jednym i dwojgiem oczu

Konwergencja- podczas przyglądania się przedmiotowi, który coraz bardziej się przybliża, gałki oczne zbliżają się do nosa.

W trakcie oglądania przedmiotu na obydwu siatkówkach tworzy się nie do końca taki sam obraz, osie oczu są od siebie oddalone. Patrząc na przedmiot najpierw tylko jednym, później drugim okiem, zobaczymy go w różnych odległościach, wydaje się on nam przeskakiwać. Im bardziej odległości różnią się między sobą, tym bliżej jest przedmiot.

Osoba jednooka posługuję się licznymi bodźcami wzrokowymi, które u osoby sprawnej każde oko rejestruje niezależnie od drugiego.

Przyglądając się przedmiotom, można często zauważyć, że jeden częściowo przysłania drugi. Można z tego wywnioskować, że przedmiot zasłaniany znajduje się za tym drugim. Jeżeli dwa przedmioty mają tę samą znana obserwatorowi wielkość, to stwierdza się, że ten wyglądający na mniejszy jest dalej zasada niestałości wielkości

Jeżeli mamy przed oczami prosto przebiegającą ulicę, to powstaje wrażenie perspektywy obydwie strony zbiegają się na horyzoncie.

Patrząc na rozciągającą się płaszczyznę, na podstawie niższego położenia jednego z przedmiotów wnioskujemy, że jakiś przedmiot znajduję się bliżej niż drugi.

3.3.3.3 Poprawki mózgu: stałe wartości spostrzegania i złudzenia optyczne

Im większa jest odległość od widzianego człowieka, tym mniejszy jego obraz. Niezależnie gdzie znajduje się obserwowany człowiek, jego wzrost i tak jest taki sam stała wielkość = mózg doinformowany o przeciętnym wzroście, na podstawie wielkości obrazu najpierw ustala odległość, a potem przeprowadza korektę. Podobnie zachowuje się, gdy chce by określony przedmiot zachował taki sam kształt podczas obserwacji z różnych punktów widzenia (np. kręcąca się moneta- mimo zmiany kształtu, zawsze będzie wydawać się okrągła).

Przeprowadzanie przez mózg procesów korygujących powoduje zrelatywizowanie cech przedmiotu (wielkości, kształtu, barwy).

Złudzenia nierzeczywiste:

- złudzenie Mullera-Lyera obydwie linie pionowe zostaną przez obserwatora odebrane mylnie jako linie o różniej długości (proste odebrane jako krótsze, znajdują się bliżej obserwatora, a ,,dłuższe’’ są trochę w tyle). Występuje częściej u Europejczyków i Amerykanów-wielość kątów i prostych w otoczeniu, rzadziej Afryka-przede wszystkim zaokrąglenia.

-złudzenie Ponza tworzy u obserwatora fałszywe wrażenie, że linie poziome mają różnie długości (tory kolejowe- górna linia prosta jest bardziej odległa od obserwatora niż dolna, a ponieważ obie zostają odtworzone na siatkówce jak jednakowe, ta górna zostanie odebrana jako dłuższa)

- dwie figury, prawa odbierana jako większa, więc obserwator uważa, że linia znajdująca się w tej figurze musi być również dłuższa

Z łudzenie rzeczywiste: gdy ciało niebieskie znajduje się na linii horyzontu, wydaje się być duże, a gdy się wzniesie o wiele mniejsze. Księżyc obserwowany przez zwiniętą w rulon gazetę będzie w obu przypadkach taki sam. na horyzoncie widoczny jest wraz z różnymi wskaźnikami odległości, w zenicie bez wskaźników odnosi się wrażenie, że jest on bliżej. Jeżeli pozornie bardziej oddalony pozostawia na siatkówce ten sam kształt co księżyc bliżej, to mózg ,,poczuwa się’’ do skorygowania obrazu, czyli powiększenia.

3.3.4 Współpraca procesów zależnych od danych oraz procesów wywodzących się ze zdolności poznawczych

Proces z dołu do góry energia fizyczna, która przejęły narządy zmysłów (,,na dole’’), zostaje przekształcona w język układu nerwowego i jako seria impulsów przekazana do mózgu (,,na górę’’).

Proces z góry do dołu początek ,,na górze’’ (w zdolnościach poznawczych) i oddziałujący modyfikująco na informacje z narządów zmysłów (,,na dole’’).

Możliwość spostrzegania = zasługa stałej współpracy obu procesów

Kora mózgowa część mózgu, która odgrywa najważniejszą rolę w przetwarzaniu informacji wzrokowych, tam trafiają informacje z narządów zmysłów. W niej znajdują się komórki nerwowe (detektorowe), które wyspecjalizowały się w wykrywaniu określonych cech bodźców. Badania Hubel’a i Wiesel’a- nagroda nobla w 1981 roku, odkrycie komórek prostych reakcja tylko na linie proste znajdujące się w określonym miejscu obrazu i przebiegające w określonym kierunku. Każda komórka detektorowa otrzymuje informacje z bardzo wąskiego obszaru obrazu, dlatego ta część mózgu nie jest w stanie rozpoznawać kształtów.

Cechy proste zostają odkryte we wczesnym stadium procesu spostrzegania, potem są łączone przez komórki lub grupy komórek złożonych, a wiec informacje z narządów zmysłów najpierw są rozkładane na części.

Anne Treisman- wykrycie prostych cech przez komórki detektorowe to pierwszy krok do spostrzegania. Odbiorca nie zauważa tego procesu, ponieważ przetwarzanie równoległe przebiega automatycznie. Drugi krok to zebranie w całość przekazanych cech i świadome rozpoznanie obiektu znajdującego się w polu percepcji. Może on doprowadzić do rozpoznania określonego przedmiotu tylko wtedy, gdy mózg jest w stanie sensownie uporządkować przekazane cechy, wykorzystując swoją wiedzę.

Brakującą wiedzę uzupełnia się wiedzą już zdobyta doświadczeniem i nastawieniami. Spostrzeganie nie daje zgodnego z prawdą obrazu środowiska. Mózg przy pomocy procesów uwagi musi dokonać wyboru istniejących, pojedynczych bodźców i połączyć je w sensowną całość.