04.04.2012
Wykład 7
Psychologia pieniądza
Specyfika dzisiejszego pieniądza – poza charakterem ekonomicznym i świeckim może mieć charakter sakralny np. otrzymane dobra, podarunki mają wartość nieprzekładalną na pieniądze
Sam pieniądz również może mieć charakter sakralny np. otrzymany spadek, prezent ślubny na określony cel
„Grosz zarobiony-błogosławiony, grosz wygrany od szatana dany”
Niejednakowe traktowanie i wydawanie pieniędzy z różnych źródeł – ludzie rozróżniają „dobre”(praca) i „złe”(hazard) źródła pochodzenia pieniądza
Pieniądze wygrane jest nam łatwiej wydawać niż te zarobione.
Belk i Wallendorf (1990) zwrócili uwagę na to, że przy zawodach z misją (np. lekarz, ksiądz) pieniądze traktowane są jako coś drugorzędnego
Pieniądza nie traktujemy uniwersalnie – inne podejście do możliwości przywłaszczenia cudzych pieniędzy niż do np.. nielegalnego zakupu oprogramowania, muzyki itp.
Łagodność oceny (moralnej i prawnej) kradzieży rzeczy w porównaniu z kradzieżą pieniędzy – wg Simmela (1997) wiąże się to z tym, że przedmioty służą bezpośredniemu zaspokojeniu określonej potrzeby, która może wywierać silną presję na człowieka.
Kradzież pieniędzy trudniej jest usprawiedliwić wpływem silnej presji zaspokojenia potrzeby (związek jest bardziej odległy).
Brak jednolitej teorii wyjaśniającej zachowania człowieka pozostające pod wpływem pieniądza
Według teorii uczenia się pieniądz można interpretować jako zgeneralizowane wzmocnienie warunkowe, powiązane z różnymi dobrami konsumpcyjnymi
B.F. Skinner – eksperyment dowodzący, że jeżeli zostanie wykonana pewna reakcja sprawcza i następuje po niej bodziec wzmacniający (nagroda), to wzrasta prawdopodobieństwo ponownego wystąpienia tej reakcji
Ludzie uczą się tego jakie zachowania przynoszą im zysk, a jakie niepożądany efekt w postaci straty (np. nierozważne używanie kart)
Badania amerykańskie wykazały, że bodźce finansowe miały większy wpływ na wydajność pracy aniżeli jakiekolwiek inne czynniki (np. szkolenia, zmiana stylu pracy)
Bodźce związane z płacą obniżają absencję i fluktuację kadr
Pieniądze nie są jedynym czynnikiem motywującym do pracy – istnieją zajęcia, które same w sobie przynoszą satysfakcję wykonawcom.
Ekonomia żetonowa
Ekonomia żetonowa – wykorzystywanie zasad uczenia się sprawczego i tzw. behawioralnych technik zmiany polegających na:
Określeniu pożądanego zachowania
Pomiarze wyjściowego poziomu wykonywania zachowania
Dobrze i konsekwentnym stosowaniu wzmocnień tego pożądanego zachowania
Pomiarze uzyskanej poprawy poziomu wykonania
Pierwsze próby zastosowania ekonomii żetonowej miały miejsce w szpitalach psychiatrycznych i w szkołach specjalnych
Cel: modyfikacja zaburzonych zachowań poprzez wzmacnianie pożądanych zachowań za pomocą żetonów, za które osoba mogła nabywać różne dobra (smakołyki, wolny czas itp.)
Efekt: ogromna skuteczność techniki – pacjenci schizofreniczni, niebędący wcześniej w stanie zadbać o siebie, po wprowadzeniu zasad ekonomii żertonowej szybko uczyli się zachowań porządkowych, a uczniowie zachowań społecznych akceptowalnych
Metalowe lub plastikowe żetony stanowiły analogię do pieniędzy i wywoływały te same zjawiska jakie towarzyszą używaniu pieniędzy (np. wymiana, oszczędzanie, kradzieże)
Dawniej w Polsce atrakcyjne produkty można było nabywać jedynie za dolary – dolar spostrzegano, jako „walutę lepszą”. Wydanie dolara było trudniejsze dla wielu ludzi aniżeli wydanie równoważnej sumy w złotówkach. Emocjonalne przywiązanie do dolara obowiązuje wśród niektórych do dziś.
Kwestionariusze do pomiaru postaw wobec pieniądza:
Skala postaw wobec pieniądza (MAS) Yamauchi; Templer (1982) – wyodrębnia pięć wymiarów określających stosunek człowieka do pieniądza
Skala etyki pieniądza (MES) Tang (1992) – wyodrębnia sześć wymiarów określających stosunek człowieka do pieniądza
Pieniądze mogą być przyczyną niepokoju, lęku, konfliktów – przy dużym nasileniu tych skłonności zachowanie człowieka może przybierać formę patologiczną
Zapewnianie sobie bezpieczeństwa przez zdobywanie pieniędzy może doprowadzić do uporczywego oszczędzania, polowania na „okazje” cenowe, niekończącego gromadzenia dóbr materialnych.
Pieniądze mogą być wiązane z poczuciem siły, co wywołuje chęć manipulowania innymi (mam pieniądze = mam siłę i władzę)
Pieniądze jako substytut miłości – przekonanie o tym, że pieniądze mogą służyć temu aby kupić lub sprzedać uczucia innego człowieka (szacunek, akceptacja). Może wiązać się to z relacjami jakie człowiek miał ze swoimi rodzicami (ofiarowanie pieniędzy w zamian za miłość dziecka).