ISTOTA I FUNKCJE FINANSÓW
Finanse jako ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością człowieka.
Finanse obejmują te zjawiska pieniężne, które są związane z kreacją i ruchem realnie istniejących zasobów pieniądza bądź też z zaciąganiem zobowiązań do uruchomienia zasobów pieniężnych w przyszłości.
Finanse jako zjawiska pieniężne, polegające przede wszystkim na ruchu pieniądza, są ściśle powiązane ze sferą zjawisk realnych w gospodarce.
Zjawiska realne (rzeczowe) obejmują procesy produkcji dóbr i usług, ich wymiany w obrocie towarowym na rynkach krajowych i zagranicznych, ich alokacji w procesach konsumpcji indywidualnej i zbiorowej, jak też w procesach akumulacji.
Makroekonomiczny wymiar finansów polega na tym, że poprzez zjawiska pieniężne dokonuje się alokacji zasobów rzeczowych oraz zasobów pracy w gospodarce, co warunkuje uruchomienie procesów ekonomicznych, dzięki którym następuje zaspokajanie potrzeb ludzkich.
Związek zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki stanowi sens i ekonomiczną treść finansów
FINANSE W UJĘCIU FUNDUSZOWYM
Fundusze prywatne,
Fundusze publiczne,
Fundusze mikro- i makroekonomiczne,
Fundusze państwa, banków, przedsiębiorstw, towarzystw ubezpieczeniowych, inwestycyjne
Fundusze o przeznaczeniu ogólnym,
Fundusze specjalistyczne
DYSCYPLINY FINANSOWE ZE WZGLĘDU NA STOSOWANĄ METODĘ BADAŃ
Opisowe
Historyczne
Teoretyczne
Praktyczne
DYSCYPLINY FINANSOWE ZE WZGLĘDU NA FUNKCJĘ POZNAWCZĄ
Teoria finansów – bada naturę i treść zjawisk finansowych, a także ich rolę w gospodarce i społeczeństwie
Historia finansów – opisywanie zjawisk w następstwie czasowym oraz poszukiwanie prawidłowości zachodzących w czasie w dziedzinie finansów; wiązanie tych prawidłowości z ogólniejszymi zjawiskami gospodarczymi i społecznymi występującymi w przeszłości
Polityka finansowa – jest elementem nauki polityki gospodarczej, działalność wytyczona przez ośrodek decyzji sformalizowanej grupy społecznej (organizacji), zmierzająca do realizacji ustalonych celów za pomocą określonych środków
Statystyka finansowa – gromadzenie i przetwarzanie danych liczbowych charakteryzujących rozmaitą działalność finansową
Prawo finansowe – systematyka i opis analityczny instytucji prawnych funkcjonujących w dziedzinie finansowej
Inżynieria finansowa – nauka o sposobach finansowania przedsięwzięć gospodarczych, w których wykorzystywane są różne kombinacje instrumentów, form i instytucji finansowych. Działalność taka czasami nazywa się również montażem finansowym.
Matematyka finansowa - Zajmuje się opisywaniem bogactwa ekonomicznej rzeczywistości przy pomocy aparatu matematycznego.
Socjologia finansów – badanie społecznych warunków i skutków funkcjonowania pieniądza i finansów (np. problem nierówności dochodowych w społeczeństwie)
Psychologia finansów – badanie przesłanek i skutków reakcji podmiotów stosunków finansowych podczas podejmowania decyzji w sferze finansów
NAUKI FINANSOWE WEDŁUG KRYTERIUM FUNKCJI EKONOMICZNYCH
Finanse publiczne
Skarbowość
Finanse przedsiębiorstw
Finanse zarządcze
Bankowość
Finanse międzynarodowe
Ubezpieczenia
Teoria rynku kapitałowego
Ogólna charakterystyka teorii finansów
Funkcjonalne teorie finansów,
Teoria finansów organicznych,
Teoria finansów indywidualistycznych,
Teoria inwestowania.
KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH
Zjawiska przychodowe
Zjawiska rozchodowe
Zjawiska dochodowe
Zjawiska wydatkowe
Zjawiska kosztowe
KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH
Zjawiska kredytowe
Zjawiska pożyczkowe
Zjawiska gotówkowe
Zjawiska bezgotówkowe
Zjawiska transferowe
Zjawiska oszczędnościowe
Zjawiska ubezpieczeniowe
ZJAWISKA FINANSOWE ANALIZOWANE SĄ W RÓŻNYCH UJĘCIACH:
Podmiotowym,
Przedmiotowym,
Instrumentalnym,
Funduszowym.
FINANSE W UJĘCIU PRZEDMIOTOWYM
Transakcje,
Transfery,
Pożyczki.
FINANSE W UJĘCIU PODMIOTOWYM
Finanse państwa
Finanse przedsiębiorstw,
Finanse gospodarstw domowych.
FINANSE W UJĘCIU INSTRUMENTALNYM
Ceny,
Stopy procentowe,
Kursy walutowe,
Kredyty,
Podatki.
METODA BADAŃ
Uniwersalne metody badań
Metody poznania naukowego
Obserwacja
Eksperymentowanie
Prognozowanie
Metody ekonomii politycznej
Abstrakcja
Stopniowa konkretyzacja
Weryfikacja
Metody prakseologiczne
Metoda porównania nakładów z efektami
Metoda porównania kosztów i korzyści
Metoda bilansowa
Metody statystyczne - statyczne i dynamiczne
Metoda strumieniowa
Metoda zasobowa
Metoda strumieniwo-zasobowa
KATEGORIE FINANSOWE
Co to są kategorie finansowe?
Kategoryzowanie – jako poznanie rzeczywistości,
Pojęcia finansowe wyodrębnione ze względu na specyficzne cechy
Abstrakcyjne (cena, procent, dochód, opłata, kredyt) i konkretne (instrumenty finansowe np. stawki, skale, ulgi).
Kategorie finansowe
Przychodowe:
Cena:
Funkcje: przychodowa, alokacyjna, redystrybucyjna, motywacyjna, informacyjna, agregacyjna.
Cena – złożona kategoria ekonomiczna i społeczna.
Wyraża w pieniądzu wartość towaru, usługi, wartość innego pieniądza (waluty), czynników wytwórczych.
Funkcje cen:
Przychodowa –rynkowa weryfikacja działalności gospodarczej
Alokacyjna – poprzez ceny następuje alokacja towarów i usług
Redystrybucyjna – podział dochodu narodowego i jego redystrybucja
Motywacyjna – reakcja podmiotów na rynku na zmiany cen
Informacyjna
Agregacyjna – miernik wartości
Cenowa elastyczność popytu
stopień reakcji popytu na zmianę ceny
Procentowa zmiana wielkości popytu / Procentowa zmiana ceny
Cenowa elastyczność podaży
Reagowanie wielkości podaży na zmiany cen
Procentowa zmiana wielkości podaży / procentowa zmiana ceny
Przychód pieniężny
Jest to zewnętrzny, pieniężny wyraz skutków działalności gospodarczej człowieka (podmiotów)
Jest on ściśle związane z kategorią ceny oraz dochodu.
Przychód pochodzi ze sprzedaży towarów i uslug, jest narzędziem weryfikacji działalności rynkowej podmiotu
Kategorie finansowe
Dochodowe:
Dochód:
dodatni rezultat zastosowanych w procesie gospodarowania czynników wytwórczych: ziemi, pracy, kapitału (rzeczowego i finansowego),
W ujęciu makro jest nadwyżką ekonomiczną gospodarującego społeczeństwa,
Przyjmuje formę pieniężną, ale jego treścią są i usługi, które podmioty systemu gospodarczego, dysponujące funduszami nabywczymi mogą nabywać,
Bada się czynniki kształtujące dochód w ujęciu gospodarki narodowej i jednostki,
Ważnym elementem jest zmiana dochodu - miara elastyczność popytu na zmianę jednostki dochodu: procentowa zmiana popytu / procentowa zmiana dochodu.
Dochód to różnica między przychodami a kosztami ich uzyskania
Dochód brutto (przed opodatkowaniem)
Dochód netto (dochód po opodatkowaniu)
Źródło dochodu:
Dochód z pracy
Dochód z kapitału
Zysk:
Węższa kategoria niż dochód,
Jest to nadwyżka przychodu nad kosztami własnymi, znajdującymi wyraz w ewidencji (zysk ekonomiczny),
Można go powiększyć o koszt alternatywnego wykorzystania kapitału i ryzyko związane z utrata kapitału.
Zysk i jego funkcje: cel, wynagrodzenie, źródło finansowania, motywacja, rezerwa finansowa.
Procent:
Jest to dochód osiągany z kapitału pożyczkowego
Procent występuje w dwóch formach:
Odsetki od pożyczonego kapitału pieniężnego
Dyskonto weksli i innych papierów wartościowych
Procent prosty i złożony (odsetki powiększają kapitał początkowy)
Rynkowa stopa procentowa – nominalna lub pieniężna stopa procentowa, uwzględniająca dochód, koszt ryzyka i stopę inflacji,
Czysta stopa procentowa – przychód wyrażony w procencie, którego można się spodziewać w przypadku braku ryzyka i inflacji,
Realna stopa procentowa – różnica między rynkową a stopą inflacji.
Tożsame pojęcie – odsetki – zapłata za korzystanie z obcych środków pieniężnych w ciągu określonego czasu.
Renta pieniężna:
Renta pieniężna – dochód jest otrzymywany regularnie w długim okresie czasu z rożnych tytułów:
Ekonomiczna – osiągana z tytułu zastosowania zasobów,
z kapitału – osiągana z tytułu zastosowania kapitału w formie odsetek,
Społeczna – dożywotnie świadczenie pieniężne dla pracownika.
Kategorie wydatkowo-kosztowe
Wydatek – nabycie części dochodu narodowego
Wydatek - kwota pieniędzy rozdysponowana w związku z różnymi transakcjami gospodarczymi
Koszt –pieniężny wyraz czynników wytwórczych zużywanych w procesie gospodarczym,
Koszt alternatywny – koszt utraconych możliwości, związany z utrata korzyści, jakie dany czynnik produkcji mógłby przynieść, gdyby był wykorzystany w innej działalności gospodarczej,
Koszty w długim okresie i koszt w krótkim okresie
Koszty stale – wielkość nie zmienia się wraz ze zmianą wielkości produkcji
Koszty zmienne - ulegają zmianie wraz z wielkością produkcji
Koszt całkowity suma kosztów stałych i zmiennych, a podzielony przez wielkość produkcji informuję o wysokości kosztu na jednostkę wyprodukowanego towaru lub usługi
Koszt ekonomiczny – koszty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej
Amortyzacja - jest kategorią ekonomiczną uogólniającą charakterystyczne właściwości środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych, tzn. stopniowe zużycie i przenoszenie wartości tego zużycia w ciężar kosztów danego podmiotu, a w konsekwencji w cenę jednostkową wyrobów i usług.
Funkcje:
Umorzeniowa – miernik zużycia,
Kosztowa – przenosząca wartość zużycia w koszty,
Finansowa – tworząca nadwyżkę finansową (akumulacja środków na odtworzenie środków).
Metody amortyzacji:
Amortyzacja liniowa,
Amortyzacja liniowa polega na równomiernym dokonywaniu odpisów przez cały okres użytkowania składnika majątkowego. Ustawy o podatkach dochodowych pozwalają w określonych sytuacjach na podwyższenie lub obniżenie stawek amortyzacyjnych.
Odpisy amortyzacyjne dokonywane się przy zastosowaniu stawek amortyzacyjnych określonych w Wykazie stawek amortyzacyjnych w ustawach podatkowych.
Możliwość podwyższenia stawek dotyczy: budynków i budowli; maszyn, urządzeń i środków transporty z wyjątkiem morskiego taboru pływającego; maszyn i urządzeń z grupy 4-6 i 8 Klasyfikacji Środków Trwałych.
Obniżenie stawek nie można dokonywać w dowolnych terminach, można stosować je począwszy od miesiąca, w którym środki trwałe zostały wprowadzone do ewidencji lub od pierwszego miesiąca każdego roku następnego roku podatkowego.
Amortyzacja z zastosowaniem indywidualnych stawek amortyzacji,
Amortyzacja z zastosowaniem indywidualnych stawek swoim charakterem nawiązuje do metody liniowej, ale jej zastosowanie uniemożliwia zmianę tej metody na liniową w trakcie dokonywania odpisów amortyzacyjnych.
Indywidualizm polega na narzuceniu przez ustawodawcę podatnikowi minimalnego okresu amortyzacji, zaś podatnik po spełnieniu warunków uprawniających go do skorzystania z tej metody, określa okres samodzielnie w wraz z nim również indywidualną stawkę amortyzacji.
Zastosowanie przepisów jedynie do środków trwałych z grup:
Budynki i budowle z wyłączeniem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego i niemieszkalnego.
Kotły i maszyny energetyczne,
Maszyny i urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania,
Specjalistyczne maszyny, urządzenia i aparaty,
Urządzenia techniczne
Środki transportu
Narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie,
Inwestycje w obcych środkach trwałych.
Amortyzacja degresywna,
Amortyzacja degresywna jest przeciwieństwem amortyzacji liniowej i nakazuje odliczyć odpisy od wartości pomniejszonej o odpisy z lat wcześniejszych (czyli od wartości netto). W metodzie tej od momentu zrównania się odpisów metodą degresywną i liniową, przechodzimy na metodę liniową.
Metoda ta charakteryzuje się :
-Nierówną wysokością odpisów amortyzacyjnych w poszczególnych latach podatkowych,
-Odrębnym ustaleniem podstawy naliczania odpisów oddzielnie na każdy następny rok podatkowy,
-Koniecznością przejścia na metodę liniową w razie zrównania się odpisów metodą degresywną i liniową.
Amortyzacja fabrycznie nowych środków trwałych,
Amortyzacja fabrycznie nowych środków trwałych polega na szczególnym odpisie w pierwszym roku podatkowym, w kolejnym roku podatnik amortyzuje środek trwały metodą degresywną lub liniową (tylko do końca 2006 r.)
Amortyzacja przyspieszona.
Amortyzacja metodą przyspieszoną do wysokości 50.000 euro w pierwszym roku podatkowym.
Kategorie podatkowe
Podatek – danina pieniężna wyrażająca świadczenie pieniężne, przymusowe, ogólne (powszechne), nieodpłatne i bezzwrotne świadczone na rzecz państwa lub innych związku publicznoprawnych.
Podatek jest kategorią fiskalną, ekonomiczną, prawną, polityczną i społeczną.
Kategorie dłużne:
Pożyczka – świadczenie zwrotne, pieniężne, ograniczone, zaciągane na dowolny cel, oparte na odpłatnym udostępnieniu kapitału za cenę wyrażoną procentem,
Kredyt - szczególna forma pożyczki, udzielany przez instytucje bankowe, cechą jest związanie przeznaczeniem,
Funkcje:
Emisyjna – tworzenie nowego pieniądza,
Kreacja pieniądza – występuje przy udzielaniu kredytów,
Dochodowa – pokrycie wydatków w stopniu większym niż wynika to z realizowanych dochodów,
Alokacyjna – alokowanie kapitału w gospodarce,
Kontrolna – wykorzystaniu informacji o zjawiskach kredytowych.
Deficyt finansowy – jego zewnętrzną formę stanowi ujemne saldo pieniężne jakiegokolwiek bilansu, bada się przyczyny występowania deficytu, jest to przewaga wydatków (rozchodów) nad dochodami (przychodami).
Występuje jako:
Deficyt bilansu płatniczego – ujemny wynik przepływów pieniężnych związanych z rożnymi transakcjami monetarnymi prowadzonymi przez dany krajem z wyjątkiem przelewów międzynarodowych rezerw monetarnych. Na jego rozmiary wpływają :
Saldo obrotów bieżących : towarów, usług, odsetek, transferów bieżących,
Saldo obrotów kapitałowych.
Deficyt budżetowy: wydatki budżetowe są wyższe niż dochody budżetowe. Wyróżnia się deficyt kasowy (przepływ gotówki) i memoriałowy (zapisy księgowe).
Deficyt ekonomiczny – pomniejsza się deficyt budżetowy o transfery do sektora prywatnych funduszy emerytalnych.
Deficyt przedsiębiorstwa
Dług finansowy – pieniężne zobowiązanie jakiegoś podmiotu do zapłaty dług w określonych wielkościach i terminach.
Występuje jako dług publiczny – zobowiązanie finansowe władz publicznych oraz innych związków i instytucji publicznoprawnych.
Dług rządowy i samorządowy = ? dług państwa
Rodzaje długu publicznego:
Bieżący – zobowiązanie władz publicznych z zapadalnością przypadającą w danym roku,
Fundowany – długoterminowy z przeznaczeniem na inwestycje o charakterze użyteczności publicznej,
Reproduktywny – zobowiązanie przyjmujące pełne pokrycie w aktywach rzeczowych,
Martwy – zadłużenie nie mające pokrycia w aktywach rzeczowych.
MODELE W NAUCE O FINANSACH
Model jest narzędziem poznania,
Model służy zmniejszeniu stopnia złożoności (uproszczenia) opisu badanego zjawiska po to, aby je lepiej zrozumieć, zaprojektować, zmienić
Celem modelu jest zbadanie stanu wybranej rzeczywistości (obiektu), cech, właściwości, wzajemnych związków, parametrów.
Podstawę budowy modelu stanowi matematyka, gdyż uniwersalność jej języka pozwala wykrywać sprzeczności, ułatwia weryfikację przyjętych założeń.
Podział modeli:
Teoretyczne – konstruowane w celu rozwiązania określonego problemu naukowego, bazują na uproszczeniach, mają charakter objaśniający;
Modele realne – podobne do badanego układu rzeczywistości.
TEORIE FINANSÓW
Przez teorie finansów rozumiemy różne poglądy, mniej lub bardziej usystematyzowane, mające na celu opis zjawisk finansowych, wyjaśnienie ich istoty, zachodzących między nimi związków, ich treści ekonomicznej i społecznej.
Ogólna charakterystyka teorii finansów:
Funkcjonalne teorie finansów,
Teoria finansów organicznych,
Teoria finansów indywidualistycznych,
Teoria inwestowania.
Klasyczna, a liberalna teoria finansów:
Teoria klasyczna wyklucza pozafiskalne działania państwa.
Główny cel to neutralność podatkowa.
Nakładane są tylko te podatki, które są niezbędne do finansowania podstawowej działalności państwa.
Teoria liberalna nawiązuje do teorii klasycznej i zakłada maksymalne ograniczenie roli państwa w gospodarce
Teorie związane z podażą pieniądza:
Podaż pieniądza to wartość występujących w obiegu rodzajów pieniądza:
Gotówkowego,
Bezgotówkowego, który może być w każdej chwili zamieniony na gotówkę.
Elementy te określa się mianem bazy monetarnej.
Wielkość podaży pieniądza mierzona jest agregatami pieniężnymi M1, M2, M3.
Teorie związane z popytem na pieniądz:
Popyt na pieniądz jest to zapotrzebowanie podmiotów spoza sektora bankowego na pieniądz gotówkowy oraz bezgotówkowy, który można natychmiast zamienić na gotówkę.
Podstawowe czynniki określające wielkość popytu na pieniądz:
Konieczność zawierania bieżących transakcji,
Konieczność dokonywania lokat w pieniądzu
Zaspokojenie popytu na pieniądza następuje poprzez utrzymywanie części dochodów w formie rezerw pieniądza (gotówka, wkłady a’vista), co nadaje tej części dochodów cechę płynności,
Umożliwia to szybkie regulowanie zobowiązań w sposób nie wymagający ponoszenia kosztów związanych z utratą oprocentowania wkładów terminowych, zaciąganiem kredytów, sprzedażą papierów wartościowych
Teoria bankowa
Teoria obiegowa
Teoria ilościowa
Teoria Baumola – Tobina
Uznanie wpływu stopy procentowej na całość rezerw pieniężnych,
Zwrócenie uwagi na zjawisko kosztów transakcyjnych,
Rezygnacja z czynnika opartego na motywie spekulacyjnym.
Keynes i jego teoria
Wielkość popytu na pieniądz jest określona trzema motywami:
Transakcyjny,
Ostrożnościowy (przezornościowy),
Spekulacyjny
Teoria monetarystyczna
Popyt na pieniądz jest stabilny w stosunku do kilku zmiennych (poziom realnego dochodu narodowego, poziom cen, realna stopa procentowa),
Popyt na pieniądz rośnie wraz ze wzrostem cen i (lub) wzrostem dochodu narodowego, a spada wraz ze wzrostem stopy procentowej, co jest związane z lokatami w aktywa niepieniężne.
Nowy nurt – finanse behawioralne
D.Kahneman, A.Tversky opisali rzeczywiste zachowanie się uczestników rynku w sytuacji niepewności, wskazali na niewystarczalność teoretycznych modeli w objaśnianiu empirycznych odkryć.
Finanse bahawioralne łączą klasyczne finanse z psychologią i socjologią w celu lepszego zrozumienia procesów podejmowania decyzji (inwestycyjnych) na rynkach (kapitałowych).
Zadaniem nie jest określenie racjonalności w zachowaniu uczestników rynku, ale poszukiwanie, zrozumienie i przewidywanie systematycznych anomalii występujących na rynkach finansowych, wynikających z psychologicznych aspektów podejmowanych decyzji.
Podejście skoncentrowane na analizie zachowania inwestorów,
Analiza zachowania się rynku.
PIENIĄDZ I JEGO FUNKCJE
Pieniądz powstał i rozwinął się jako skutek gospodarki towarowej, w której spełniał funkcję miernika wartości wymiennej, a następnie funkcję środka płatniczego,
Pieniądz rozwinął się jako szczególny towar.
Wielość kruszców, z których bito monety, a zwłaszcza system bimetalizmu wywołały zjawisko psucia monety, czyli obniżania zawartości danego metalu w monecie (pieniądz gorszy wypierał lepszy.
W historii pieniądza widoczna jest wyraźnie skłonność do zwiększania ilości pieniądza w obiegu w stopniu przewyższającym jego pokrycie (zabezpieczenie).
Stopniowo następował proces demonetyzacji złota ze względu na ograniczone jego zasoby.
Występowała dominacja walut na rynku pieniężnym.
Rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych wywołał nieustanne problemy z kursami walutowymi.
Miejsce złota zajął pieniądz państwowy papierowy, oparty na zaufaniu. Jedynym zabezpieczeniem tego pieniądza są towary i usługi
Funkcje pieniądza
Miernik wartości
Środek wymiany
Środek płatniczy
Środek tezauryzacji
Międzynarodowy środek płatniczy