Przedmiot zainteresowania pedagogiki społecznej

Przedmiotem jest środowisko wychowawcze człowieka. Interesuje się nie tylko najbliższym środowiskiem, ale także tym co dociera do niego w sposób pośredni np., przez media. Skupia się na tym jak środowisko wpływa na wychowanie, analizuje warunki umożliwiające zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych okresach jego życia i różnych sytuacjach, jest jednocześnie teorią i praktyką środowiska. Teoretyzuje to co dzieje się w praktyce i dostarcza teorii którą wykorzystuje się w praktyce.

Przedmiotem zainteresowania pedagogiki społecznej są środowiskowe uwarunkowania życia człowieka. Każdy, bez względu na miejsce zamieszkania tworzy swoje bezpośrednie otoczenie - rodzinę, wspólnotę lokalną oraz uczestniczy w życiu społecznym -pośrednio i bezpośrednio. Dlatego pedagogika społeczna zwraca uwagę na środowisko lokalne, grupę rówieśniczą, środki masowego komunikowania, organizację czasu wolnego oraz na aktualne problemy społeczne - ubóstwo, bezrobocie, bezdomność i patologie. Dyscyplina ta zajmuje się też rodziną jako podstawowym środowiskiem wychowawczym, uwzględniając przyczyny i skutki jej nieprawidłowego funkcjonowania, np. przemoc, niepełność, sieroctwo. Przy omawianiu metod pracy socjalnej wskazuje się na współczesne tendencje opieki i wychowania, kierunki i formy pomocy rodzinie i dziecku (diagnozę, profilaktykę, kompensację).

Wg. Radlinskiej – Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału

Obszary zainteresowań:
Środowisko życia człowieka:

• środowisko naturalne – rodzina, grupa rówieśnicza

• środowisko wychowania instytucjonalnego – kulturowo – oświatowe, opiekuńczo – wychowawcze

• instytucje wychowania pośredniego – telewizja, media, zakład pracy

Rodzaj działalności

• działalność socjalno – wychowawcza w tym opiekuńczo – wychowawcza

• działalność kulturalna w tym społeczno – kulturalna

• Problemy sieroctwa: problem rodziny niepełnej, rodziny czasowo niepełnej, problem kompensacji sieroctwa poprzez rodzinne formy kompensacji np. rodziny zastępcze, kompensacja całkowita

• Formy pomocy rodzinie i dziecku

• Pozarządowe formy pomocy: Stowarzyszenia Społeczne, Fundacje Społeczne, Ruchy Społeczne

• Problemy czasu wolnego, badanie go w aspekcie wartości wychowawczych i patologii zachowań dewiacji

• Media, telewizja, multimedia w aspekcie szans rozwoju człowieka i zagrożeń

• Problem przemian zachodzących w środowisku życia człowieka na skutek transformacji społ., polit., ekonomicznej, kulturowej. Skutki tej transformacji: bezrobocie, bezdomność, ubóstwo, wzrost agresji, przestępczość. Bada te problemy z punktu widzenia dziecka, funkcjonowania rodziny, jej dysfunkcjonalności

• Problem wartości

• Mała ojczyzna – środowisko lokalne,

• Duża ojczyzna – problem integracji Europy, kształtowania określonych postaw, tolerancji wobec inności, kształtowanie tożsamości.

Okresy rozwoju pedagogiki społecznej na świecie

1. Okres praktycznej działalności wychowawczej bez głębszej refleksji pedagogicznej,

2. Okres uprawiania pedagogiki społecznej w sposób spekulatywny bez głębszego powiązania z badaniami empirycznymi,

3. Okres umacniania się pedagogiki społecznej na podstawie badań empirycznych,

4. Okres ilościowego wzrostu badań empirycznych z zakresu pedagogiki społecznej (w Polsce od końca lat 50.) wykazujących różne orientacje metodologiczne najczęściej jednak skłaniających się ku socjologii wychowania,

5. Okres syntetyzowania niejako rozsianych badań empirycznych – w tym nakreślania nowych obszarów badawczych oraz swoistej już metodologii.

Pierwszy okres rozwoju pedagogiki społecznej 1908 - 1939, 1939- 1945

Początkowy etap tego okresu to czas tworzenia podstaw teoretycznych pedagogiki społecznej. Dużą rolę w dziedzinie ustalania zadań i celów pedagogiki społecznej pełniła Helena Radlińska. Głównym ośrodkiem naukowym, w którym rozwijała się polska myśl pedagogiki społecznej było Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie pod kierownictwem Radlińskiej. Powstało ono w 1925 roku. H. Radlińska formułowała główne podstawy pedagogiki społecznej w takich pozycjach jak, "Podstawy wychowania narodowego"(1909r, 1910r.) oraz wydała dzieło zbiorowe pod tytułem "Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja" Ta publikacja zbiorowa była pierwszym podręcznikiem edukacji pozaszkolnej w Polsce. Helena Radlińska wydała także publikację pod tytułem "Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego", w której to zawarła twierdzenie, iż głównym punktem uwagi pedagogiki społecznej winno być zwrócenie uwagi na współoddziaływanie na siebie środowiska i jednostki. We wszystkich swych poglądach dążyła do wykształcenia aktywnego człowieka. Poprzez działalność edukacyjna w jednostce winny się wykształcić wartości, a także siła i chęć do współpracy w państwie i w społeczności lokalnej z innymi ludźmi. W poglądach H. Radlińskiej możemy upatrywać tez wizji niepodległościowej i patriotyzmu narodowego. Dążyła do propagowania kultury narodowej, by nie zaginęła a Polska mogła się odrodzić. Odwoływała się do dawnych twórców oświaty polskiej takich jak Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Karol Libelt. Główne podstawy do działania pedagogiki społecznej upatrywała ona w aktualnych potrzeb społeczeństwa. By dobrze zinterpretować te potrzeby powoływała się na takich jak Krzywicki i Abramowski.

Co odróżniało H. Radlińską od innych pedagogów społecznych tamtych czasów?Główna różnica w jej myśli polegała na tym, iż nie tylko zwracała ona uwagę na wzajemne współoddziaływanie środowiska i jednostki, unaoczniała elementy hamujące rozwój jednostki. H. Radlińska kładła w swej myśli duży nacisk na eliminowanie niesprzyjających czynników wpływających hamująco na rozwój jednostki. Zwracała uwagę na to, iż jednostka, oraz grupa społeczna własnymi siłami może doprowadzić do polepszenia się warunków środowiskowych.

Lata wojenne 1939- 1945 nie przerwały działalności Wolnej Wszechnicy Polskiej, działała ona jednak w postaci tajnego Studium Pracy Społeczno-Oświatowej, którego kierownikiem bez zmian pozostawała Helena Radlińska.;

Drugi okres rozwoju polskiej pedagogiki społecznej 1945 -1980.

• 1945 - 1950 okres kontynuacji myśli pedagogicznej z okresu II Rzeczypospolitej. Zaczęto się zastanawiać jakie zadania i jakie role winna spełniać pedagogika społeczna w czasach aktualnych.

• 1950- 1956 czas, w którym rozwój pedagogiki społecznej został zahamowany. Miały na to wpływ ówczesne władze, które nakazały zamknięcie Katedry Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego.

• 1957 został zorganizowany zjazd pedagogów społecznych, na którym to skrytykowano aktualne władze. Zainicjowano powstanie Uniwersytecie Warszawskim Katedry Pedagogiki Społecznej pod kierownictwem R. Wroczyńskiego

• 1962 czas reaktywowania katedry pedagogiki społecznej na Uniwersytecie Łódzkim, zaczęły powstawać następne ośrodki naukowe, w których znalazły swe miejsce katedry pedagogiki społecznej. Pedagogika społeczna stała się istotnym elementem na następujących uczelniach

• 1961-1973 uczniowie H. Radlińskiej przyczynili się do publikacji jej prac "Pedagogika społeczna", "Zagadnienia bibliotekarstwa i czytelnictwa" , "Z dziejów pracy społecznej i oświatowej". Został opublikowany dorobek R. Wroczyńskiego: "Wprowadzenie do pedagogiki społecznej", "Wychowanie poza szkołą", "Praca oświatowa. Rozwój, systemy, problematyka”, "Edukacja permanentna. Problemy - perspektywy"

Trzeci okres rozwoju polskiej pedagogiki społecznej Lata 80'

Okres specyficznych sytuacji politycznych. Polscy pedagodzy społeczni starają się dystansować wobec panującego reżimu i spraw politycznych. Krytykują ówczesną koncepcję urabiania wychowanka i jego politycznej indoktrynacji. Szukają nowych, w zmieniającym się świecie, obszarów stanowiących zagrożenie społeczne. W tym okresie także powstają pedagogiczne ośrodki naukowe: WSP w Olsztynie pod kierownictwem S. Kawuli; WSP w Zielonej Górze pod kierownictwem E. Hajduk. Oba te ośrodki powstały w 1983 roku. Ukazały się również nowe publikacje. Do najważniejszych należą: "Pedagogika societatis" A. Radziewicz - Winnicki (red)- 1985 rok; "Elementy diagnostyki pedagogicznej." I. Lepalczyk, J. Badura (red) -1987rok.; "Studia z pedagogiki społecznej." wyd. II poprawione S. Kawula - 1988 rok.. Pojawiły się zatem o charakterze teoretycznym, empirycznym, jak i biograficznym (Tyczące się H. Radlińskiej.)

Czwarty okres pedagogiki społecznej lata 90

Czas przemian społeczno kulturowych. W związku z tym myśl pedagogiki społecznej musi uwzględnić aktualne problemy i potrzeby. Pojawiły się nowe ośrodki naukowe, otwierające się przed dyscypliną jaką jest pedagogika społeczna- Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Profilaktyki, Resocjalizacji i Problemów Społecznych Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Szczeciński oraz o Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie. Publikacje: "Pedagogika społeczna u schyłku XX wieku", A. Radziewicz-Winnicki (red) - 1992r.; "Problemy i tendencje rozwojowe we współczesnej pedagogice społecznej w Polsce", A. Radziewicz - Winnicki (red) - 1995r.; "Modernizacja niedostrzeganych obszarów rodzinnej edukacji" A. Radziewicz - Winnicki - 1995r.; "Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie" T. Pilch, I. Lepalczyk (red) - 1995r.; "Koncepcje pedagogiki społecznej" T. Frąckowiak (red) 1996 r.; "Studia z pedagogiki społecznej' ( wyd. III rozszerzone), S. Kawula - 1996r.

Prekursorzy i czołowi reprezentanci pedagogiki społecznej

Do sztandarowych prekursorów pedagogiki społecznej należy:

• Jan Henryk Pestolozzi).

• Robert Owen

• Paul Bergemann;

• Paul Natorp;

• Mary Richmond;

• Alice Salomo

• Friedrich Disterweg,

Na ziemiach polskich do prekursorów pedagogiki społecznej należą:

• Ludwik Krzywicki

• Edward Abramowski

• Aleksander Kamiński;

• Ryszard Wroczyński;

• Stanisław Kowalski;

• Stanisław Szacki;

• Zygmunt Mysłakowski;

• Czesław Babicki;

• Kazimierz Jeżewski;

• Kazimierz Lisiecki.

• Kazimierz Korniłowicz,

• Helena Radlińska (1879 – 1954). Weszła ona w krąg zagadnień pedagogiki społecznej od strony dynamicznych grup walki niepodległościowej i klasowej, pobudzających koło młodzieży i dorosłych z warstw upośledzonych i zaniedbanych kulturalnie do pracy samokształceniowej w duchu rewolucji narodowej i społecznej. Pod jej przewodnictwem wydano pierwszy polski podręcznik społecznej pracy kulturalno – oświatowej z tendencją do teoretyzowania (Praca oświatowa, 1913). W dziełach swych Radlińska odsłania klasowe i społeczne uwarunkowanie zjawisk wychowawczych i dydaktycznych oraz prowokowała pomoc w wyrównywaniu krzywd i upośledzeń, żądała roztoczenia opieki wychowawczej i oświatowej nad zaniedbanymi i społecznie upośledzonymi. Radlińska żywo interesowała się tzw. pedagogiką środowiska i chętnie korzystała z inspiracji promotora tego kierunku A. Busemanna, profesora Uniwersytetu w Marburgu. Bliska w stosunku do pedagogiki Radlińskiej była aktywność społeczno – wychowawcza i refleksja teoretyczna Stanisława Szackiego – wybitnego pedagoga radzieckiego. Widział on trzy podstawowe kręgi środowiskowe wychowania: rodzinę, szkołę i środowisko sąsiedzkie. Szkoła miała organizować życie społeczności dziecięcej, wspomagać rodzinę w jej wychowawczych zadaniach i przetwarzać środowisko przez dokonanie w nim pozytywnych zmian. Oddziaływanie szkoły poszerzał aktywnością wpływów wychowawczych instytucji pozaszkolnych. Nauczyciela i uczniów widział jako budowniczych lepszego społeczeństwa (lepszego ustroju społecznego).

Środowisko wychowawcze wg J. Pietera

Według J. Pietera przez środowisko wychowawcze należy rozumieć „złożony układ powtarzających się lub względnie stałych sytuacji, do których rozwijający się człowiek przystosowuje się w wychowawczym okresie swojego życia: znaczy to, pod których wpływem działa i rozwija swoją osobowość. (...). Środowisko wychowawcze stanowi tę część świata zewnętrznego (rzeczywistości obiektywnej), do której rozwijający się człowiek przystosowuje się odpowiednim trybem życia, odpowiednimi nawykami, zaś na ich gruncie odpowiednimi strukturami osobowości”.

J. Pieter twierdzi, że „warunki rozwojowe dziecka w środowisku rodzinnym wpływają w znacznej mierze na poziom sprawności umysłowej. Środowisko jest siłą kształtującą różnice intelektualne między ludźmi".

SZKOŁA:

Szkoła – pojęcie wywodzi się od greckiego „schole” - spokój, wolny czas przeznaczony na naukę. Jest ona instytucją kształcącą, wychowującą i edukującą. To także wizja budynku przeznaczonego do działalności dydaktyczno – wychowawczej albo rodzaj wykształcenia, czyli kierunek w nauce i kulturze reprezentowany przez ludzi zjednoczonych wspólnotą poglądów, koncepcji metod pracy, itp.

Szkoła – to obiekt określonej liczby uczniów i nauczycieli realizujących ustalone cele przez przyswajanie swoistego zasobu treści programowych, podanych uczniom i nauczycielom według ustalonych programów, opartych na obowiązujących podręcznikach i uzupełniających materiał dydaktyczny lub jeszcze innych elementach bogatszego wyposażenia.

Zadania szkoły:

• kształcenie i nauczanie

• wychowywanie i opieka

• funkcje dydaktyczne

• przekazywanie wiedzy, tworzenie warunków, aby nauczać i kształcić

• wychowanie do czasu wolnego – organizowanie różnych form racjonalnego korzystania z czasu wolnego

• przygotowanie do życia w grupie, przygotowanie do funkcji społecznych i adaptacyjnych, uczenie samodzielności

• wpływanie na rozwój i kształtowanie człowieka (funkcja rozwojowa)

• wykrywanie talentów, wspomaganie rozwoju (funkcja poznawcza)

• przygotowanie do zawodu (funkcja dydaktyczna)

• kształtowanie idei (np. patriotycznych)

• opieka nad dziećmi i młodzieżą oraz dbanie o ich bezpieczeństwo (funkcja opiekuńcza)

• diagnozowanie sytuacji dziecka w środowisku (funkcja opiekuńczo – wychowawcza)

• dbałość i opieka o zdrowie dzieci i młodzieży (funkcja profilaktyczna)

• tworzenie w szkole i środowisku optymalnych warunków rozwoju uczniów

• zaspokajanie potrzeb biologicznych, psychicznych, społecznych

• wzbogacanie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań

• zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju według posiadanych możliwości

• prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej

• pomoc uczniom w wyborze określonego systemu wartości oraz kreowanie siebie i odnajdywanie wśród rzeczywistych warunków życia własnej drogi do ideału człowieka

Funkcje szkoły (mające zamierzony cel do realizacji):

• Kulturalna – organizowanie teatrzyków, przedstawień, itp.

• Edukacyjna – przekazywanie wiedzy

• Socjalizacyjna – współżycie w zespole

• Rozwojowa – kształtowanie postaw, światopoglądu

• Opiekuńczo – wychowawcza -opiekowanie się dzieckiem znając jego sytuację rodzinną

Cele szkoły:

• wszechstronny rozwój każdego ucznia, a więc pełny rozwój jego umysłu, woli, uczuć i charakteru

• obywatelskiej świadomości

• umiejętność działania w zespole i dla zespołu

• poczucia odpowiedzialności za słowa i krzywdy

GRUPA RÓWIEŚNICZA:

Grupa rówieśnicza – to wspólnota, która powstała w sposób naturalny, bez integracji człowieka w wyniku przyrodniczej istoty ludzkich potrzeb i dążeń; zrodził ją spontaniczny rozwój stosunków interpersonalnych.

Grupa rówieśnicza:

• członkostwo jest spontaniczne, nacechowane poczuciem uczestnictwa

• dominują więzi osobowe i powszechna identyfikacja wzajemna, osobista

• określa niewielki rozmiar

• członkowie mają poczucie przynależności oraz odrębności wobec otocznia

• grupa ustala świat wartości i wzorców dla członków i organizacji grupy

• istnieje umowny system kontroli, doraźnie określone sankcje

• grupę cechuje zmienność i okazjonalność celów, labilność struktury i wewnętrznej hierarchii

• przywództwo wynika z cech osobowych, aprobaty grupy

Metoda środowiskowa (organizowania środowiska).

Metoda środowiskowa, to inaczej mówiąc organizowanie społeczności lokalnej dla zadań socjalnych (społeczno-wychowawczych). Polega ona na ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi wysiłkami organizacji publicznych i społecznych, mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań opartych na wspólnym planie, wypracowanym za pomocą odpowiednich badań kompleksowych. Istotą pracy ta metodą jest aktywizowanie, wyłuskiwanie ze społeczeństwa, oraz jednostki sił twórczych, zmierzających do zmiany niekorzystnego środowiska, bądź poprawy na bardziej korzystne warunki

Zadania:

• wspomaganie rozwoju;

• opiekuńcze;

• wyrównywanie braków, kompensacja;

• tworzenie wspólnoty (Zapobieganie izolacji, osamotnienia, rozwój więzi emocjonalnych. Zmniejszanie anonimowości życia społecznego.);

• rozbudzanie sił społecznych.

Praca metodą środowiskowa winna odbywać się według następujących etapów:

1. Rozpoznanie, diagnoza potrzeb.

2. Organizowanie zespołu i pracy.

3. Planowanie i koordynacja działań.

4. Wtórne pobudzanie - inspiracja i umacnianie zespołu.

5. Systematyczne poprawianie warunków życia.

6. Kontrola i doskonalenie działań.

Środowisko lokalne

Środowisko lokalne to gromada ludzi zajmująca ograniczone, względnie izolowane terytorium, posiadających wspólną tradycje, wartości, symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności i odrębności, gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa.

Mała ojczyzna, habitat, wspólnota, społeczność, lokalna przestrzeń życia (osiedle, wieś, obszar geogr.)

LEPALCZYK– teren przestrzennie wydzielony, w którego skład wchodzą, oprócz mieszkań, wszelkie urządzenia usługowe, socjalne i kulturalne, uzależnione od potrzeb i struktury społeczno-demograficznej mieszkańców. W środowisku lokalnym rozwijają się grupy społeczności lokalnej będące podstawa tworzenia się więzi i współzależności międzyludzkich ułatwiające kształtowanie się osobowości dzieci, młodzieży i dorosłych. Wśród lok ujawniają się i kształtują siły społeczne

Środowisko lokalne to pewna grupa ludzi, żyjących na niewielkiej przestrzeni, wyznaczającej ich wspólny sposób życia; jej granice mogą obejmować: wieś, gminę, miasto, osiedle czy dzielnicę.

Środowisko lokalne to pojęcie wieloznaczne, różnie definiowane przez pedagogów. Jest pojęciem nienaukowym, ale określa typ ładu społecznego.

Według Pilcha środowisko lokalne to: "gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa".

Cechy:

• tożsamość etniczna, religijna, kulturowa,

• poczucie odrębności i względnej izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków.

• Poczucie przynależności, więzi, względna jednolitość ekonomiczna i zawodowa.

• wyraźne granice terytorialne,

• występują grupy o charakterze wspólnotowym, świadome swej przynależności,

• występuje poczucie jedności i wspólne działanie w przypadku zagrożeń,

• istnieje system kontroli społecznej,

• funkcjonują jawne siły społeczne,

• siec stosunków rzeczowych i osobowych nie ingeruje w sferę życia prywatnego

• niewielkie rozmiary społeczności

• pewna izolacja

• samowystarczalność mieszkańców

• bezpośrednie i osobiste kontakty poszczególnych członków społeczności

• integracja majątkowa, zawodowa i etniczna

• taka sama tradycja, obyczaje, wierzenia i przyzwyczajenia

• homogeniczność zawodowa i gospodarcza;

• powszechne utożsamianie się jej członków;

• odrębność,

Wroczyński definiuje środowisko lokalne jako "zespół obiektywnych współwyznaczników rozwojowych i wychowawczych, w szczególności: obiektywnie istniejące i względnie stałe elementy struktury tego środowiska, które są źródłem określonych bodźców rozwojowych". Jako elementy środowiska lokalnego wymienia on: układ geofizyczny, tradycje, stan demograficzny (rozmieszczenie ludności), zróżnicowanie zawodowe, aktywność społeczno-kulturalną, strukturę gospodarczą oraz stan uprzemysłowienia.

Tradycyjne środowiska lokalne

odznaczają się dużą spójnością oraz siłą i posiadają ogromne znaczenie w rozwoju i wychowaniu jednostek. Według Anny Kłoskowskiej środowiska te cechują się:

• względną izolacją od otaczającego świata;

• samowystarczalnością;

• bezpośrednimi, osobistymi kontaktami wszystkich członków danej społeczności, opartymi na zasadzie sąsiedztwa i pokrewieństwa;

• znaczną jednorodnością majątkową, zawodową i etniczną;

• identycznością tradycji, wierzeń, zwyczajów, obyczajów, norm i wiernością w ich przekazie.

W środowisku lokalnym występuje specyficzny rodzaj więzi społecznych.

Termin ten według Szczepańskiego i Pilcha oznacza zaplanowany i ukształtowany system stosunków między instytucjami, które sprawują kontrolę społeczną, a jednostkami i podgrupami w danej zbiorowości, tak aby tworzyły one spójną całość i nieustannie się rozwijały. Znaniecki definiuje więzi społeczne również jako planowe i intencjonalne współdziałanie osób w danej grupie. Krzywicki w swojej definicji odwołuje się do uczuć i ideałów, które są wspólne członkom danej społeczności, ze względu na podobieństwo rozwijających się popędów biologicznych, czy też wspólnych celów. Wreszcie Turowski podkreśla sieć stosunków i powiązań występujących w danej społeczności oraz nastawienie jej członków i grup do pełnienia określonych funkcji, kultywowania określonych wartości, ukierunkowania na wspólny cel.

Więzi społeczne możemy podzielić na: naturalne (powstają od momentu urodzenia i zamieszkania w danej społeczności); stanowione (ustanowione przez społeczeństwo); zrzeszeniowe (nieprzymuszone zrzeszanie się ludzi).

Więzi społeczne przybierają inny charakter w środowisku wspólnotowym niż w środowisku stowarzyszeniowym. W środowisku wspólnotowym (które jest zbiorowością pierwotną, spontaniczną) więzi są osobowe, bezpośrednie, bliskie, emocjonalne, rodzinne lub sąsiedzkie. W środowisku stowarzyszeniowym (nastawionym na realizację konkretnych zadań) są więzi rzeczowe, związane z wzajemnymi świadczeniami, z wymianą usług, łączy je wspólnota celów.

W środowisku lokalnym więzi społeczne kształtują się poprzez bezpośrednią styczność przestrzenną jej członków, postrzeganie obecności drugiego człowieka, oraz łączność psychiczną, a więc gotowość do nawiązywania kontaktów, utożsamianie się z innymi członkami.

Kryteria definiowania społeczności lokalnej w oparciu o więź społeczną, według Pilcha to: aprobująca świadomość uczestnictwa; intencjonalne współdziałanie; poczucie wzajemnej niezbędności.

Durkheim wyróżniając dwa typy więzi społecznych mówi o solidarności mechanicznej, opartej na jednorodności członków danej społeczności i ich kulturowych wzorców, oraz o solidarności organicznej, związanej z podziałem ról i stanowisk w pracy oraz ze współdziałaniem i współzależnością członków.

W środowisku lokalnym ogromną rolę odgrywa sąsiedztwo, więzi z sąsiadami. Jest ono przykładem środowiska wspólnotowego. Bliskość zamieszkania ułatwia powstawaniu bliskich, osobowych więzi nacechowanych wzajemną pomocą. Taki stosunek pomiędzy osobami wzajemnie zależnymi, powstały w miejscu zamieszkania, nazywamy stosunkiem sąsiedzkim (Turowski, Frysztacki).

Turowski wyróżnia sąsiedztwa: znajomościowo - świadczeniowe lub ceremonialne, oraz poinformowane.

Sosnowski i Walkowiak wprowadzają bardziej rozbudowany podział sąsiedztwa: bliskie (trwałe, osobiste, związane z wzajemnym odwiedzaniem się); grzecznościowo - poinformowane (sąsiedzi wymieniają podstawowe informacje dotyczące ich życia osobistego, rodzinnego i zawodowego, ale czynią to w sposób bardzo formalny, grzecznościowy, wzajemnie się pozdrawiają i kłaniają); poinformowane (oparte na samej wiedzy o życiu sąsiadów, ale bez nawiązania głębszych relacji, bez grzecznościowych ukłonów i pozdrowień); wymieniające informacje (informacje nie związane z ich prywatnym życiem); okazjonalno - świadczeniowe (świadczenie usług bez nawiązania relacji towarzyskich); utajone (brak kontaktów ale świadomość możliwości ich nawiązania w razie koniecznej potrzeby); brak sąsiedztwa.

Kryczek w swojej typologii sąsiedztwa zwraca uwagę na różne cechy środowisk sąsiedzkich: łatwość gromadzenia informacji o sąsiadach, poprzez obserwację, częste kontakty, także te mimowolne, bliskość zamieszkania, bezpośredni kontakt, wspólne korzystanie z placówek, sklepów, kościoła, spotkania towarzyskie lub pomocowe, zaangażowanie i uczestnictwo w życiu prywatnym

Ważne w procesie socjalizacji i wychowania jest środowisko lokalne przyznając oczywiście zupełne pierwszeństwo rodzinie. Istnieje pewna spirala w rozwoju człowieka. Rozpoczyna on w rodzinie i nigdy z niej nie wychodzi, już zawsze będzie niósł, jakby bagaż, to wszystko czego się tu nauczył, co doświadczył, i w mniejszym lub większym stopniu będzie to wpływało na jego zachowanie i odbiór świata przez całe życie. Podobnie jest z wartościami, które wyniósł ze swego lokalnego środowiska, będą one kształtowały jego nastawienie do kultury i społeczeństwa globalnego.

W środowisku lokalnym, oprócz powstających spontanicznie wspólnot, występują także organizacje i stowarzyszenia, które ukierunkowane są na osiągnięcie jakiegoś celu. Posiadają one formalne reguły, działają w sposób intencjonalny (jako środowisko intencjonalne), ale przynależność do nich jest oczywiście dobrowolna. Prawo do stowarzyszania się jest wpisane głęboko w ludzką naturę i dlatego jest prawem powszechnym, świadczącym o naszej, człowieczej wolności. W obecnych czasach notuje się stały wzrost liczby i poziomu zróżnicowania powstających stowarzyszeń.

Pełnią one funkcję wspomagania rozwoju osobowego i społecznego jednostki, usprawniają edukację, organizują aktywne sposoby spędzania wolnego czasu przez dzieci i młodzież, zwiększają aktywność społeczną jednostek, poprawiają warunki lokalnych środowisk wychowawczych, w ramach placówek pozaszkolnych podejmują planową pracę wychowawczą.

Podział środowiska intencjonalnego (Pilch):

• Placówki opiekuńcze: instytucje opieki nad dziećmi o upośledzeniach rozwojowych, Pogotowia Opiekuńcze, instytucje opieki zdrowotnej (sanatoria), Domy Dziecka (instytucje opieki całkowitej), Rodziny Opiekuńcze, Rodziny Zastępcze, internaty, półinternaty, szkoły środowiskowe

• Placówki wspomagające rozwój dzieci i młodzieży: świetlice i czytelnie, tereny zabaw i gier ruchowych, ośrodki pracy twórczej (Domy Kultury, kluby), kolonie, obozy, poradnie

• Placówki wychowania poszkolego (oświaty dorosłych): instytucje kształcenia systematycznego, kursy, biblioteki, ośrodki upowszechniania wiedzy - muzea, wystawy, ośrodki pracy twórczej i rekreacji, ośrodki kształcenia ustawicznego (doskonalenia zawodowego)

Organizacje i stowarzyszenia które podejmują się nauczania dzieci i młodzieży mają za zadanie: wspieranie lekcyjnych i pozalekcyjnych zajęć dydaktycznych tak w szkole jak i w placówkach pozaszkolnych i w domach; motywowanie młodych ludzi do aktywnego uczestniczenia w tych zajęciach; wywoływanie i wzmacnianie w uczniach chęci podejmowania współpracy w procesie dydaktycznym; pogłębianie zasobu wiedzy dzieci i uczniów; ukazywanie im praktycznych sposobów zastosowania tej wiedzy w życiu codziennym.

Organizacje i stowarzyszenia organizujące aktywność kreatywną dzieci i młodzieży prowadzą dla nich różnorodne zajęcia, mające na celu wspieranie ich rozwoju poprzez odkrywanie i zaspakajanie potrzeby samorealizacji, kształtowanie ich twórczości, wrażliwości , otwartości na świat artystyczny. Dokonuje się to w ramach zajęć poznawczo oświatowych poprzez kolekcjonowanie, oglądanie ciekawych filmów oświatowych, zachęcanie do czytania przez konkursy wiedzy, konkursy czytelnicze, itp. Zajęcia artystyczne przybierają postać zajęć plastycznych, muzycznych, inscenizacyjnych i tanecznych. W ramach zajęć sportowo - turystycznych młodzi ludzie uczestniczą w wycieczkach, imprezach i zawodach sportowych. Prowadzone są również zajęcia techniczno - praktyczne w ramach warsztatów modelarskich, tkackich, elektrotechnicznych, itp. Wszystkie te zajęcia są podejmowane przez dzieci i młodzież w sposób dobrowolny. Mają szansę nauczyć się tu samorządności, współpracy w grupie oraz współzawodnictwa. Zajęcia są całkowicie skoncentrowane na uczestnikach, na rozwoju potencjalności, które w nich tkwią.

Organizacje i stowarzyszenia organizujące aktywność rekreacyjną stanowią alternatywę dla biernego - mało skutecznego wypoczynku. Mają za zadanie tworzenie warunków do aktywnego wypoczynku, zabawy i rozrywki na terenie środowiska lokalnego. Inicjowanie i prowadzenie atrakcyjnych zajęć ruchowych - różne formy sportu rekreacyjnego, imprez sportowych, zabaw i gier ruchowych, gier terenowych. Inspirowanie różnorodnych form aktywności towarzyskiej - dyskoteki, gry i spotkania towarzyskie. Stymulowanie młodych ludzi do uczestnictwa w zajęciach wypoczynkowych prowadzonych przez placówki oświatowe i kulturalne. Wspieranie inicjatyw podejmowanych przez dzieci i młodzież w obrębie samoorganizowania wolnego czasu.

Organizacje i stowarzyszenia, które podejmują się kierowania czynnościami użytecznymi społecznie mają za zadanie inspirować młodych ludzi do podejmowania różnego rodzaju działań użytecznych dla społeczeństwa, zwłaszcza tego lokalnego, a więc: rodziny, osiedla, miasta lub wsi, gminy, szkoły czy też placówek wychowania pozaszkolnego. Młodzież i dzieci uczą się sposobów pomocy bliźnim, a przez to kształtuje się ich wrażliwość na potrzeby innych, oraz "wyobraźnia miłosierdzia" o której mówił Jan Paweł II. Najczęstsze dzieła w których angażują się młodzi to: pomoc i opieka nad ludźmi chorymi, samotnymi, kalekimi, starszymi z ich środowiska zamieszkania; dbanie o ochronę przyrody, o utrzymywanie czystości na terenie swojej dzielnicy, wsi; rozbudowywanie urządzeń rekreacyjno - sportowych; podejmowanie charytatywnej działalności na rzecz placówek środowiskowych i instytucji społecznych poprzez propagowanie i reklamę działalności tych instytucji; przeprowadzanie różnych ankiet, wywiadów w ramach zbierania informacji niezbędnych tym instytucjom; pomoc przy pracach remontowych. Celem organizowania i wspierania tej aktywności utylitarnej społecznie są przede wszystkim wartościowe społecznie wyniki.

Organizacje i stowarzyszenia rozwijające aktywność o charakterze opiekuńczym zobowiązują się do podejmowania działalności opiekuńczej na rzecz dzieci, młodzieży i dorosłych. Celem tej działalności jest zaopatrywanie jednostek jak i całych grup w niezbędne środki materialne, i świadczenie im różnych usług. Dba się również o zapewnianie osobowych więzi, relacji, zwłaszcza dla osób samotnych i potrzebujących. Działania opiekuńcze mają przebieg kilkuetapowy:

• Diagnozowanie potrzeb środowiska

• Organizowanie opieki nad dziećmi

• Udzielanie pomocy materialnej rodzinom

• Organizowanie opieki zastępczej nad dziećmi w czasie pracy rodziców

• Wspomaganie służb socjalnych świadczących pomoc rodzinom

Ogólnie stowarzyszenia i organizacje możemy podzielić na dwa rodzaje: lokalne (np. rada sołecka, parafialna; samorząd uczniowski; komitet rodzicielski; komitet osiedlowy) oraz ponadlokalne (ogólnokrajowe np., ZHP, ZHR, Caritas).

Środowisko wychowawcze, według koncepcji naturalistycznej, to zespół warunków sprzyjających naturalnemu rozwojowi człowieka; według koncepcji humanistycznej: układ społecznych interakcji miedzy świadomymi podmiotami społecznymi; a zgodnie z koncepcją pozytywistyczną jest to: źródło bodźców, które pobudzają, stymulują rozwój wychowanka. Ale środowisko wychowawcze to nie tylko to bezpośrednie otoczenie wychowanka, ale także wszystko to , co dociera do niego dzięki przekazowi pośredniemu oraz pod postacią działań skutków działań politycznych i gospodarczych.

Współczesne środowisko wychowawcze charakteryzuje się takimi cechami jak:

• Nakładanie się wymiaru lokalnego i globalnego, czyli tzw. glokalizacja

• Wielowymiarowość środowiska wychowawczego (środowisko wychowawcze jest zarówno źródłem, formą i celem edukacji i wychowania)

• Akcentowanie wartości (wizja nowego człowieka: odpowiedzialny, świadomy swoich możliwości i ograniczeń, pragmatyczny, tolerancyjny, twórczy)

• Traktowanie sił ludzkich jako podstawowe ogniwo środowiska wychowawczego

• Uznanie polityki i prawa za istotne elementy środowiska wychowawczego

• Wspólnotowość środowiska wychowawczego (zwłaszcza wspólne wartości)

• Personalizacja środowiska wychowawczego (oddziaływania wychowawcze skierowane ku jednostce i ku temu co niewidzialne - aspekt transcendentny: kultura i religia)

• Umiejscowienie w środowisku wychowawczym przekazu pośredniego (rola mediów)

• Nadanie szczególnej rangi relacjom międzyludzkim (oddziaływanie wychowawcze

• to dialog, współdziałanie ludzi)

• Odejście od wizji formalnej (traktowania z góry)

• Integracja treści i działalności opiekuńczo wychowawczej

Pojęcie integracji, tak modne w obecnych czasach, na gruncie pedagogiki społecznej może być rozumiane jako:

• proces różnorodnych działań opiekuńczo - wychowawczych mających na celu łączenie

• ich (wszystkich kierunków i form działalności) w jednolitą całość strukturalną

• i funkcjonalną po to, aby zapewnić optymalną realizację zadań i celów opieki

• i wychowania.

• rezultat tego procesu - zwarta, scalona wewnętrznie struktura organizacyjno - treściowa działalności opiekuńczej i wychowawczej danej placówki lub zespołu tych placówek, instytucji opiekuńczo - wychowawczych na terenie środowiska lokalnego i okolicznego.

Działalność opiekuńczo - wychowawcza, jako istotny element całego systemu wychowawczego, na terenie lokalnym powinna mieć charakter zintegrowany, zespolony, scalony. Chodzi o taką planową, intencjonalną współpracę między wszystkimi instytucjami opiekuńczo - wychowawczymi na danym terenie, która przyniosłaby wzmocnione efekty pracy, korzystniejsze warunki rozwoju wszystkim grypom społecznym i jednostkom.

Proces integracji domaga się: określenia i zharmonizowania zasad współpracy wszystkich instytucji; odpowiedniego podziału zadań i przydzielenia ich poszczególnym placówkom; podejmowania nieustannej współpracy ze szkołą i z rodziną; zaktywizowania całej społeczności do działań na rzecz opieki i wychowania; traktowanie człowieka (i jego wychowania) w sposób całościowy, zintegrowany, z uwzględnieniem wszystkich sfer rozwojowych.

Środowisko lokalne odgrywające tak wielką rolę w procesie wychowania człowieka ulega nieustannym zmianom i przekształceniom. Pilch doszukuje się przyczyn tych zmian w: rozluźnianiu więzi między ludzkich (wzrost wolności, swobody, niezależności jednostki); narastającej anonimowości życia; kultywowaniu indywidualizmu; zaniku instytucji sąsiedztwa; zaniku znaczenia kontroli społecznej (brak nacisku opinii publicznej); deprecjacji społecznego znaczenia instytucji zbiorowych i autorytetów. Kawula zauważa, że członkowie społeczności lokalnych coraz częściej wykonują pracę zawodową i korzystają z usług poza miejscem zamieszkania, przynależą do różnych organizacji o charakterze ponadlokalnym, utrzymują relacje koleżeńskie z osobami nie zamieszkałymi w danej społeczności lokalnej. Wroczyński wprowadza pojęcie dezintegracji środowiskowej spowodowanej: industrializacją, urbanizacją, migracjami ludności, rozwojem środków lokomocji, rozwojem mass mediów.

Kawula i Winiarski dostrzegają również pozytywny aspekt tych przemian:

• przybliżanie i przyswajanie wartości humanistycznych, religijnych, narodowych

• i regionalnych

• zaspakajanie potrzeb mieszkańców środowiska lokalnego

• tworzenie sprzyjających warunków dzieciom, młodzieży i dorosłym do uprawiania

• i rozwijania aktywności intelektualnej, twórczej, rekreacyjnej, itd.

• wspieranie i wzmacnianie rodziny

Pomimo zmian społeczność lokalna nadal wywiera ogromny wpływ zwłaszcza na młode pokolenie. Wyraża się to w ich psychicznym poczuciu przynależności do danego świata tradycji, wartości, emocji.

Wyraźne granice terytorialne; wspólnoty i stowarzyszenia, które tu działają; świadomość przynależności do społeczności lokalnej; poczucie jedności; wspólnota działania; system kontroli społecznej; występowanie jawnych sił społecznych; bezpośrednie kontakty osobowe; więzi międzyosobowe; tożsamość religijna i etniczna; wspólne tradycje - to właśnie elementy środowiska lokalnego (za Winiarskim), które odgrywają tak ważną rolę w procesie wychowania.

Rozluźnienie stosunków lokalnych:

• rozluźnienie więzi międzyludzkich,

• większa autonomia jednostki,

• kult indywidualizmu,

• zanik instytucji sąsiedztwa,

• brak zaufania i stabilności,

• brak znaczenia kontroli społ.,

• zmniejsza się horyzont postrzegania

Cele i zadania:

• przybliżenie humanistyczno -uniwersalnych, chrześcijańskich, narodowych, regionalnych itd. wartości,

• optymalne zaspokajanie potrzeb wyższych społeczno-kulturalnych,

• tworzenie sprzyjających warunków dzieciom, młodzi i dorosłym doprawiania i rozwijania aktywności intelektualnej, opiekuńczej,

• wspieranie i wzmacnianie rodziny jako środowiska spoleczno- wychowawczego,

• przekształcanie i modernizacja środowiska lokalnego

Funkcje:

• edukacyjno- intelektualna,

• integracyjno regulującą,

• pomocniczo opiekuńcza,

• rekreacyjna
  
  MŚW→LŚW→OŚW→MZŚW→MKŚW→GŚW
  MŚW←LŚW←OŚW←MZŚW←MKŚW←GŚW

• MŚW- mikrośrodowisko wychowawcze (tzn. jedna placówka edukacyjna, komórki społeczne, placówka kulturalno oświatowa, społeczno-gospodarcza)

• LŚW- lok środowisko wychowawcze (osiedle, wieś, kilka wsi, instytucje, placówki, duże grupy społeczne, cały kontekst geogr.)

• OŚW – okoliczne środowisko wychowawcze (społeczno kulturalne rejony miasta, gminy, dzielnica większego miasta)

• MZŚW- mezośrodowisko wychowawcze (makroregion – wszystkie czynniki naturalne oraz cały kontekst społeczno-kulturalny)

• MKŚW- makrośrodowisko wychowawcze ( ogólnonarodowe środowisko wychowawcze, cała siec placówek danego państwa)

• GŚW- globalne środowisko ogólnoludzkie

Cechy różnicujące środowisko lokalne wsi i miasta.
Miasto
Miasto jest wtórną formą przestrzennego bytowania człowieka. Stanowi specyficzne środowisko społeczne i wychowawcze.
Cechy charakterystyczne dla społeczności miejskiej (wg J. Ziółkowskiego):

• uczestnictwo mieszkańców, a szczególnie młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych;

• dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich;

• obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów; brak społecznych autorytetów osobowych;

• bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna; dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych

• anonimowość życia i działania; powszechne poczucie braku przynależności; nikłe postawy patriotyzmu lokalnego

• zanik instytucji sąsiedztwa; życie towarzyskie regulowane raczej kryteriami zawodowymi niż terytorialnymi

• tolerancja wobec różnic , racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych

• wielka ruchliwość przestrzenna i możliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych

• ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego

• przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych .

Koncepcja poznawania i opisu miasta (S. Rychliński) wymienia cztery obszary istnienia społeczności miejskiej

• przestrzeń ,

• ekonomikę

• demografię

• kulturę

Na tych płaszczyznach tworzy się istota miasta, jego czasowe i terytorialne odmienności, jego istotne przeobrażeń.

Wieś
Wieś stanowi lokalną społeczność zupełną, tzn. zamkniętą w sobie, obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swoich członków , przeciwstawiającą się społecznościom podobnym i wsiom innym , a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią lub ponad nią (S. Czarnowski) .
Cechy , składniki , funkcje i przemiany charakterystyczne dla wsi

• mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne ;

• poczucie jedności i poczucie względnej izolacji ;

• dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji ;

• społeczny charakter instytucji obsługi i kultury ;

• specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych ;

• podział pracy i usług ;

• dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego ;

• kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości ;

• presja zewnętrznego świata informacji i kultury ;

• postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych , urbanizacyjnych i kulturowych ;

• narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe ;

• szczególna rola szkoły i nauczyciela .

• Wieś jest żywym eksponatem środowiska lokalnego .

RODZINA

Rodzina jako środowisko wychowawcze- to zespół bodźców ukierunkowanych celowo na wartości społeczno-moralne jej członków. Rodzinę stanowi para małżeńska oraz dzieci własne lub adoptowane. Należy do grupy pierwotnych, gdzie wzajemne stosunki są bezpośrednie i bliskie. Rodzina – stanowi integralną część każdego społeczeństwa; stanowi jego najmniejszą, a zarazem podstawowa komórkę. Jest środowiskiem życiowym niemal każdego człowieka.

UJECIE SOCJOLOGICZNE (wg Szczepańskiego): Grupa złożona z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski w szerokim społecznym i prawnym znaczeniu (prawnym, bo są rodzice, społeczny, bo małżeństwo) członkowie rodzin żyją zazwyczaj pod jednym dachem tworzą jedno gospodarstwo domowe obejmujące 2 pokolenia (mała rodzina) 3 pokolenia (wielka rodzina)
UJĘCIE PSYCHOLOGICZNE (wg Przetacznikowej): Rodzinę tworzą osoby, które wiążą związki małżeństwa, pokrewieństwa lub adopcji; członkowie rodziny nie tylko zamieszkują razem, ale współdziałają ze sobą zgodnie z wewnętrznym podziałem ról; rodzina ma swój świat, stanowi zarazem grupę otwarta na wpływy zewnętrzne, kształtując system wartości i norm zachowania się społecznego
UJĘCIE PEDAGOGICZNE (wg Kawuli): rodzina jest grupa społeczna, w której następuje poznanie pierwszych form etyczno-moralnych, rozróżnianie dobra i zła, klasyfikowanie osób, przedmiotów i zjawisk (uznaje on także za rodzinę związki kohabitacyjne - wolne związki – konkubinat)

Struktura rodziny to wewnętrznie i zewnętrznie zdeterminowany system działania i zachowań znamiennych dla poszczególnych członków rodziny. Może być rozpatrywana w trzech aspektach:

• psychologicznym (układ więzi społecznych),

• społecznym (pozycje społeczne, podział władzy),

• kulturowym (wzory regulujące życie rodzinne, wzory i normy ról społecznych).

Cechy rodziny jako grupy społecznej.

• wspólne zamieszkanie, nazwisko, własność, kultura duchowa, ciągłość biologiczna,

• więź oparta na szczególnie intymnych stosunkach, na powiązaniu emocjonalnym i na trwałości tej więzi

• wiara w prawdziwą łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społ.

• posiadają wspólne cele, podobne normy moralno – społeczne,

• odczuwają poczucie odrębności swojej grupy

• nieformalna tzn. że dziecko z chwilą urodzenia naturalnie staje się członkiem rodziny;

• bez względu na liczbę dzieci jest małą grupą społeczną

• jest tą najważniejszą, niezastąpioną grupą społ. w życiu każdego człowieka,

• występuje wzajemna odpowiedzialność za siebie w sposób naturalny

• współprzeżywanie

• więź miłości jest naturalna

CYKLE ZYCIA MAŁŻEŃSKO- RODZINNEGO:

• narzeczeństwo,

• małżeństwo bezdzietne,

• małżeństwo z dziećmi,

• rodzina z odchodzącymi dziećmi,

• małżeństwo odłączone od dzieci

TYPOLOGIA RODZIN
I wg liczebności członków:

• monogamiczna (♂+♀);

• poliandryczna (1♂+kika♀);

• poligamiczna (kilku ♂+ 1♀)

II wg zbiorowości, spośród której wybierany jest małżonek:

• endogamiczne (elitarna- to samo środowisko);

• egzogamiczne (egalitarna – różne środowisko)

III wg sprawującego władze:

• matriarchalne;

• patriarchalne;

• egalitarne

IV wg miejsca zamieszkania:

• matrylokalne;

• patrylokalne;

• neolokalne

V wg tego, po kim dziedziczymy nazwisko:

• matrylinearne;

• matrylinearne

STRUKTURA RODZINY ZE WZGLĘDU NA, LICZBE JEJ CZŁONKÓW:

• pełna (rodzic+ dzieci);

• zrekonstruowana (rodzic + dzieci+ macocha/ojczym);

• związki kohabitacyjne;

• niepełna (rozbita, sieroca, panna z dzieckiem separacja)

FUNKCJE RODZINY (wg Tyszki):
BIOPSYCHICZNE:

• prokreacyjna – zaspokajanie potrzeb w kwestii posiadania potomstwa;

• seksualna – zaspokajanie potrzeb seksualnych współmałżonków, nie musi być związana z prokreacja;;

EKONOMICZNA:

• materialno- ekonomiczna – zaspokajanie potrzeb materialnych;

• opiekuńczo- zabezpieczająca – troska nad dziećmi i osobami starszymi i chorymi;

SPOŁECZNO-WYZNACZAJACA

• klasowa- utrzymanie dziecka w klasie rodziny;

• egalizacyjno-kontrolna – rodzice legalizują pewne zachowania(np. przyzwyczajenie do nagości)

SOCJOPSYCHOLOGICZNA:

• socjalizacyjna – dostosowanie zachowania do norm obowiązujących w społeczeństwie;

• kulturalna- zapoznawanie z dziedzictwem kultury, inkulturacja;

• rekreacyjno-towarzyska – umiejętności zachowania się w towarzystwie, spędzania czasu wolnego, spontaniczne kontakty towarzyskie;

• emocjonalno-ekspresyjna – poparcie, bezpieczeństwo, miłość, kształtowanie wspólnoty rodzinnej, emocjonalnej i intelektualnej

Ze względu na trwałość i zmienność funkcji oraz ich znaczenie dla samej rodziny można je podzielić na pierwszorzędne (funkcje istotne) i drugorzędne (funkcje akcydentalne)
Do pierwszorzędnych zaliczamy funkcje:

• funkcje prokreacyjną,−

• funkcje socjalizacyjną,−

• funkcje miłości.−

Do drugorzędnych zaliczamy funkcje:

• funkcje ekonomiczne,−

• funkcje opiekuńczą,

• funkcje strafikacyjną,−

• funkcje religijną,−

• funkcje integracyjną.−

POTRZEBY, JAKIE RODZINA POWINNA ZASPOKAJAĆ: bezpieczeństwa, poznania, akceptacji, kontaktu emocjonalnego, samodzielności, posiadania

STYLE WYCHOWAWCZE:

• autokratyczny – zdecydowane przewodnictwo rodziców;

• liberalno- bezstresowe wychowanie;

• demokratyczne;

• niekonsekwentny- wszystkie naraz

PRZEMIANY RODZIN WSPÓŁCZESNYCH

• zmiana rodzin patriarchalnych na matriarchalne;

• zmniejszeni ilości dzieci;

• możliwość regulacji urodzin;

• podział obowiązków na wszystkich;

• rozwój placówek opiekuńczo-wychowczych;

• spadek więzi między rodzinnych;

• ograniczone stosunki z sąsiadami;

• spędzanie wolnego czasu;

• wynalazki techniczne;

• kult dobrego wizerunku

RODZINA FUNKCJONALNA- spełnia wszystkie funkcje i zaspokaja potrzeby dziecka
RODZINA DYSFUNKCJONALNA –nie spełnia swoich funkcji, jest źródłem przykrości, podłożem napiec i frustracji (CAŁKOWICIE- utrata więzi, totalny chaos; CZĘŚCIOWA – alkoholiz, narkomania, długotrwała choroba jednego z członków, ubóstwo, bezrobocie)

Wymień zasadnicze funkcje rodziny.

• prokreacyjna – zawiera się nie tylko w powoływaniu nowych członków rodziny, ale też w zaspokajaniu emocjonalnych potrzeb rodziców

• seksualna – służy zaspokajaniu seksualnych potrzeb członków

• materialna – zaspokajanie materialnych (aktualnych i przyszłych) potrzeb rodzin, prowadzenie gospodarstwa domowego, zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych rodzinie, gromadzenie trwałych dóbr materialnych, zapewnienie startu życiowego dzieciom.

• opiekuńczo – zabezpieczająca – obejmuje działania materialne i fizyczne mające na celu pomoc tym członkom rodziny, którzy nie są w stanie samodzielnie tych potrzeb zaspokoić np. sprawowanie nadzoru nad małymi dziećmi, pomoc osobom starszym , chorym,

• socjalizacyjno – wychowawcza – rodzina przekazuje podstawowe wzory zachowań, zwyczajów i obyczajów, określone wartości moralne, społeczne, polityczne, poglądy, opinie, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, uczenie języka ojczystego itp.

• kulturalna – zapoznanie młodego człowieka z dorobkiem kulturalnym społeczeństwa, uczeniu wrażliwości estetycznej i umiejętności korzystania z dóbr kultury.

• emocjonalno – ekspresyjna –zaspokajanie potrzeb emocjonalnych członków rodziny: potrzeba bezpiecze., bliskiego kontaktu, akceptacji, bycia kochanym, samorealizacji, kontaktu intelektualnego.

Zadania rodziny:

• przygotowywanie dzieci do wejścia w życie społeczne, wychowanie i pielęgnowanie oraz zapewnienie im odpowiedniego startu życiowego

• prowadzenie gospodarstwa domowego zaspokajającego potrzeby członków rodziny

• sprawowanie pieczy nad życiem członków rodziny, ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem i trudnościami życiowymi

• utrzymanie granic -psychologicznych jednostki, jak i całego systemu

• utrzymanie fizycznego otoczenia – wszystkie funkcje ekonomiczne

• budowanie, kierowanie klimatem emocjonalnym – rodzaj relacji, więzi, sposoby wyrażania emocji

Postawa rodzicielska – jest tendencja do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka, sytuacji czy problemu, na który jest skierowana. Każda postawa rodzicielska zawiera trzy składniki: myślowy, uczuciowy i działania.

Do pozytywnych postaw rodzicielskich należą:

• Akceptacja – czyli przyjęcie dziecka takim, jakie ono jest, z jego cechami fizycznymi, usposobienie, z jego umysłowymi możliwościami. Akceptujący rodzice rzeczywiście lubią swoje dziecko i nie ukrywają przed nim tego uczucia. Kontakt z nim jest dla nich przyjemnością i daje im zadowolenie. Kiedy dziecko jest niegrzeczne lub coś przeskrobie dają mu do zrozumienia, że naganny jest właśnie izolowany fragment jego zachowania, a nie jego osobowość. Akceptując dziecko, dają mu poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia z własnego myślenia.

• Współdziałanie – z dzieckiem, świadczy o pozytywnym zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i praca dziecka, a także wciąganie i angażowanie dziecka w zajęcia i sprawy rodziców i domu – odpowiednio do jego możliwości rozwojowych. Nawiązanie wzajemnych kontaktów. Wspólne wykonywanie czynności, wzajemna wymiana uwag, obserwacji, zadań.

• Dawanie dziecku właściwej dla jego wieku rozumnej swobody – w miarę dorastania rodzice dają dziecku coraz szerszy zakres swobody i pozwalają na prace lub zabawę z dala od nich. Potrafią jednak utrzymać autorytet i kierować dzieckiem w takim zakresie, w jakim jest to pożądane.

• Uznanie praw dziecka – w rodzinie jako równych, bez przeceniania i niedoceniania jego roli. Rodzice ustosunkowują się do przejawów aktywności dziecka w sposób swobodny, nie formalny i nie wścibski czy dyktatorski, dostosowując się przy tym do poziomu fazy rozwojowej w jakiej się znajduje. Kierują dzieckiem przez podsuwanie mu sugestii. Stosują także wyjaśnianie i tłumaczenie, a nie narzucanie czy wymuszanie.

Do negatywnych postaw rodzicielskich należą:

• Unikająca – postawę tę charakteryzuje ubogi stosunek uczuciowy między rodzicami a dzieckiem lub wręcz obojętność uczuciowa rodziców. Obcowanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności. Kontakt z dzieckiem jest luźny albo pozornie dobry i maskowany obdarzaniem prezentami, nadmierna swobodą. Postawy rodziców to: ukryta lub jawna beztroska o dobro dziecka aż do braku odpowiedzialności, ignorowanie dziecka, bierność,unikanie i ograniczanie kontaktu z nim do minimum, zbywanie prób w nawiązywaniu kontaktu przez dziecko, zaniedbywanie dziecka, nieangażowanie się w sprawy dziecka.

• Odtrącająca – mamy do czynienia przy nadmiernym dystansie uczuciowym i dominacji rodziców. Dziecko jest odczuwane jako ciężar i nierzadko rodzice poszukują zakładu, który by przejął ich obowiązki i uwolnił od tej niewygody, ograniczającej np. Ich swobodę lub możność robienia szybkiej kariery. Nie lubią dziecka i nie życzą go sobie, żywią wobec niego uczucia rozczarowania, zawodu i urazy. Postawy te to: nieokazywanie uczuć pozytywnych, a nawet demonstrowanie negatywnych, otwarta krytyka dziecka, podejście dyktatorskie, kierowanie dzieckiem przy pomocy rozkazów, surowe kary, zastraszanie, brutalne postępowanie z dzieckiem.

• Nadmiernie wymagająca – nadmierne skoncentrowanie się na dziecku oraz dominacja w postępowaniu. Dziecko jest zwykle naginane do wytworzonego przez rodziców wzoru dziecka, jakie chcieliby posiadać, bez liczenia się z jego indywidualnymi cechami. Postawy cząstkowe to: stawianie wygórowanych wymagań, narzucanie autorytetu i rządzenie dzieckiem, nieprzyznawanie prawa do samodzielności, niepozwalanie dziecku na postępowanie na własną odpowiedzialność, ograniczanie swobody i zakresu aktywności przez narzucanie i zmuszanie, naginanie, nagany, stosowanie sztywnych reguł. Dziecko traktowane jest z pozycji autorytetu bez uznania jego praw jako równych w rodzinie i poszanowania jego indywidualności.

• Nadmiernie chroniąca – rodzice są nadmiernie skoncentrowani na dziecku, ale posiadają cechy uległości. Podejście do dziecka jest bezkrytyczne, a ono samo uważane za wzór doskonałości. Postawy cząstkowe to: traktowanie dziecka jako dzidziusia, przesadnie opiekuńcze i nadmiernie pobłażliwe, niedocenianie możliwości dziecka szczególnie praktycznych, rozwiązywanie za niego trudności, niedopuszczanie do samodzielności, postępowanie uzależniające od matki (czy ojca) i ograniczające jego swobodę (nie pozwalanie dziecku na robienie czegoś samemu, gdy chce i może zrobić to samo), także wścibstwo, izolowanie społeczne dziecka, lęk o zdrowie i ochranianie od zarazków, ograniczanie ruchu dziecka. Równocześnie matka ulega dziecku, toleruje zachcianki i niewłaściwe wyczyny, zaspokaja każdy kaprys.

Migracja

przemieszczenie mające na celu zmianę miejsca pobytu.

Główne formy migracji:

• emigracja - wyjazd obywateli z kraju za granicę i osiedlenie się w innym państwie;

• imigracja - przyjazd do danego kraju i osiedlenie się w nim obywateli państw obcych;

• reemigracja powrót z emigracji czasowej;

• repatriacja ? powrót emigrantów do kraju pochodzenia z przywróceniem obywatelstwa;

• przesiedlenie (transfer) przymusowa migracja, może odbywać się w obrębie jednego państwa;

• deportacja przekazanie danemu krajowi cudzoziemców, którzy przybyli z jego terytorium;

• ewakuacja zorganozowana przez państwo migracja w celu uniknięcia spodziewanego zagrożenia;

• uchodźctwo ucieczka poza terytorium kraju, w którym uchodźcy grozi np. prześladowanie;

Podział migracji
ze względu na zasięg

• migracje wewnętrzne - przemieszczanie się ludności w granicach danej jednostki administracyjnej (miasto, gmina, województwo) lub politycznej (państwo);

• migracje zewnętrzne - przemieszczanie się ludności z jednej jednostki administracyjnej lub politycznej do innej, zmiana kraju zamieszkania

czas trwania

• migracje czasowe - w tym sezonowe i wahadłowe;

• migracje trwałe migrant pozostaje w miejscu docelowym na stałe.

Motywy

• migracje dobrowolne emigrant sam podejmuje decyzję o zmianie miejsca pobytu;

• migracje wymuszone;

przyczyny

• ekonomiczne

• polityczne - represje polityczne, repatriacje, deportacje

• społeczne - łączenie się rodzin, zawieranie małżeństw

• religijne - pielgrzymki do miejsc kultu religijnego, ucieczka przed prześladowaniami

• Kulturowe

• przyrodnicze spowodowane np. kataklizmami naturalnymi

• Turystyczne

• Służbowe

Skutki migracji

• zmniejszenie się bezrobocia i gęstości zaludnienia, głownie w skupiskach miejskich krajów rozwijających się.

• ubytek fachowców w krajach emigracyjnych

• zniekształcenie struktury wieku na obszarach wiejskich

• problem adaptacji imigrantów, którym trzeba zapewnić infrastrukturę, opiekę zdrowotną, edukację.

• wpływ na przyrost naturalny i strukturę demograficzną (np. niedobór kobiet w Polsce północno-wschodniej)

• pośredni wpływ na warunki prowadzenia działalności gospodarczej

• odpływ ludności wywołuje spadek realnego popytu przykład Ściany Wschodniej

• wymieranie ludności,

• ubożenie,

• narastanie ryzyka inwestycyjnego

• wpływ na rynek pracy i bezrobocie w Polsce utajone (przeludnienie agrarne) i jawne (tereny północne Polski)

• oddziaływanie na strukturę społeczną (przykład Zambrowa, Nowej Huty )

• podziały społeczne,

• elity,

• partykularyzm

Praca socjalna.

Praca socjalna - to profesjonalne działanie i tworzenie, profesjonalny serwis bazujący na wiedzy teoretycznej wykorzystujący wiedzę i zdolności do nawiązywania relacji, więzi i sieci z jednostką, grupą, środowiskiem dla uzyskania przez nie osobistej satysfakcji i niezależności.

Praca socjalna jest profesjonalnym działaniem społecznym realizowanym w określonej przestrzeni społecznej i czasie, niezależnie od tego jaki przybiera charakter. Praca socjalna ukierunkowana jest na pomoc jednostkom, grupom lub zbiorowością.

Zdaniem H. Radlińskiej polega na „wydobywaniu i pomnażaniu sił ludzkich, na ich usprawnianiu i organizacji wspólnego działania dla dobra ludzi”.

Termin praca socjalna pojawił się po raz pierwszy w 1917 r. w nazwie amerykańskiego Towarzystwa Pracy Socjalnej. Definicja ta została przyjęta przez Zgromadzenie Międzynarodowej Federacji Pracowników Socjalnych w Montrealu 2000 roku.

Praca socjalna to zawód, który promuje społeczne zmiany, rozwiązywanie problemów we wzajemnych ludzkich relacjach oraz wzmacnianie i wyzwolenie ludzi dla osiągnięcia przez nich dobrostanu.

Korzystając z teorii ludzkich zachowań i systemu społecznego, praca socjalna ingeruje dokładnie tam, gdzie dochodzi do wzajemnego oddziaływania ludzi z ich środowiskiem.

Praca socjalna to działanie profesjonalne, mające na celu poprawę warunków życia jednostki i społeczeństwa oraz złagodzenie ludzkiego cierpienia i rozwiązywanie problemów społecznych – B. Dubois, K.K. Miley

Bowers określa pracę socjalną jako sztukę, w której pracownik socjalny, artysta, wykorzystuje w praktyce swoje zdolności do wykonywania tej pracy. Umiejętnie wykorzystuje zdobytą wiedzę o świecie i własne doświadczenia do pracy z poszczególnymi jednostkami. Stymuluje osobę potrzebującą pomocy i jej otoczenie do działań mających na celu poprawę sytuacji (na przykład poprzez szukanie wsparcia w odpowiednich instytucjach).

B. A. Skidmore i M. G. Thackeray definiują pracę socjalną jako zawód, który pomaga ludziom rozwiązywać problemy osobiste, grupowe oraz zbiorowe, tak aby osiągnąć zadowalające stosunki osobiste, grupowe, zbiorowe. Głównym kierunkiem działania pracownika socjalnego jest pomaganie ludziom w polepszeniu ich funkcjonowania społecznego.

Formy pracy socjalnej

1. pomoc doraźna (ratownictwo) – wymaga rozpoznania warunków natychmiastowego działania, stwierdza istnienie potrzeby i możliwości ratunku, który niesie zagrożonemu niebezpieczeństwo, bez względu na jego uprawnienia i przynależność do grupy społecznej
np. pomoc dla powodzian

2. opieka – forma świadczona w sytuacjach życiowych, w których ludzie dotknięci nieszczęściem nie umieją albo nie mają dość sił, by przezwyciężyć trudności. Jest formą zindywidualizowaną. Opiera się na dokładnej diagnozie potrzeb. Opiekun przyjmuje odpowiedzialność za losy drugiego człowieka.
np. opieka w domach małego dziecka

3. pomoc- działania mające wspierać pomyślny rozwój zarówno osób z jakiś względów zagrożonych jak i wszystkich członków społeczności
np. poradnie rodzinne

4. kompensacja społeczna – to wyrównywanie braków środowiskowych, utrudniających pomyślny bieg życia jednostki lub grupy
np. rodziny zastępcze

Cechy charakterystyczne pracy socjalnej:

–    położenie nacisku na osobę jako pewną całość obejmującą osobę, czynniki środowiskowe  i zachowanie;

–    kładzie nacisk na rodzinę;

–    konieczność wypracowania umiejętności wykorzystywania zasobów społeczeństwa do rozwiązywania problemów ludzi;

–    w tradycji pracy socjalnej kładzie się nacisk na 3 metody pracy: praca z indywidualnym przypadkiem, praca z grupą, praca w organizacji społeczności.

Zadania pracy socjalnej

• jest pomoc w tworzeniu pozytywnych relacji pomiędzy potrzebującym a środowiskiem społecznym, celem podniesienia standardu życia potrzebującego.

• ułatwianie jednostkom rozwijania zdolności wychodzenia z kłopotów i umiejętnego postępowania w różnych okolicznościach;

• wspieranie działań zmierzających do pozyskiwania dochodów;

• stymulowanie do budowania pozytywnych relacji pomiędzy potrzebującym a społeczeństwem;

• uwrażliwianie placówek instytucji na problemy potrzebujących.

Pomoc społeczna

Pojęcie (polityka społeczna) powstało na przełomie XVIII i XIX wieku – jest to celowe działanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji, zmierzających do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw ludności, usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenia kultury życia. Do podstawowego katalogu polityki społecznej potrzeb można zaliczyć: praca zgodna z kwalifikacjami, odpowiedni dochód z pracy, bhp, ochrona zdrowia i pomoc w chorobie, odpowiednie warunki mieszkaniowe, możliwość wypoczynku i kulturalne spędzanie wolnego czasu od pracy. Ponadto sfera zainteresowań polityki społecznej rozciąga się na sprawy kształcenia zawodowego i upowszechniania kultury oraz walki ze zjawiskami patologii społecznej. We współczesnej Polsce przedmiotem szczególnej uwagi polityki społecznej są przeszkody, które blokują możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb ludzkich. Problemy społeczne charakteryzują się występowaniem na masową skalę skrajnie trudnych sytuacji w życiu jednostek i rodzin. Uważa się, że najważniejszymi kwestiami społecznymi w Polsce są między innymi; ubożenie ludności, bezrobocie, problemy patologii społecznej, kwestia mieszkaniowa, ochrona zdrowia, luka edukacyjna.Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi .Pomoc społeczna jest jedną z wielu instytucji, które tworzą rzeczywistość społeczną. Posiada ona jednak wiele cech specyficznych tylko dla niej. Natomiast głównymi elementami, które określają jej miejsce oraz rolę wśród innych podsystemów społecznych są cele działania.

Cele instytucji pomocy społecznej mogą być formułowane na wiele sposobów. Zależy to od przyjętego w danym społeczeństwie systemu polityczno – gospodarczego i w rezultacie – funkcjonowania pomocy społecznej. Podstawowym zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Rodzaj, a także forma i wielkość świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Osoby korzystające ze świadczeń społecznych są zobligowane do współpracy w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji.

Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:

1) ubóstwa;
2) sieroctwa;
3) bezdomności;
4) bezrobocia;
5) niepełnosprawności;
6) długotrwałej lub ciężkiej choroby;
7) przemocy w rodzinie;
8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;
9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;
10) braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze;
11) trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy;
12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;
13) alkoholizmu lub narkomanii;
14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;
15) klęski żywiołowej lub ekologicznej” .

Świadczenia pomocy społecznej udzielane są na wniosek, samej osoby zainteresowanej, jej przedstawicielowi ustawowemu, bądź też innej osobie, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawicielowi ustanowionemu ustawowo.

Rodzaje świadczeń:
1. zasiłki pieniężne (celowy, okresowy, stały),
2. renta socjalna,
3. pożyczki na usamodzielnienie się,
4. usługi opiekuńcze (udzielenie schronienia, posiłków i ubrania),
5. pokrycie wydatków na cele zdrowotne i kosztów pogrzebu,
6. pobyt w domu pomocy społecznej.

Koncepcja sił społecznych

Według Heleny Radlińskiej siły twórcze są to siły zarówno człowieka jak i środowiska. Mogą one być widzialne, lub ukryte. Jeśli natomiast je odkryjemy, dostrzeżemy i rozbudzimy, to dzięki aktywności społecznej można dokonać zmiany rzeczywistości środowiskowej. Wg Radlińskiej- widzialne i utajone wartości tkwiące w człowieku i środowisku. Dzięki ich wyzwoleniu i wydobyciu, we wspólnym działaniu przetwarzać można istniejącą rzeczywistość.

Podmiotowość bywa najczęściej określana jako wewnętrzne źródło wszelkiej przyczynowości. Oznacza to, że działania człowieka wypływają z niego samego. Podmiotowość zakłada istnienie wolności. Człowiek-podmiot wywiera wpływ na zdarzenia, aktywnie uczestniczy w konstruowaniu i rekonstruowaniu rzeczywistości społecznej. Idea sił społecznych H. Radlińskiej to przede wszystkim podkreślenie roli podmiotowości jednostek w ulepszaniu środowiska życia innych ludzi. Twórcze osobowości wywierały wpływ na świadomość innych, przekonywały do działań, dawały dobry przykład zaangażowania na rzecz poprawy warunków życia w danym środowisku. Siłami społecznymi były nie tylko jednostki, ale i organizacje i struktury, upominające się własne sprawy, realizujące własne interesy, ale dla poprawienia funkcjonowania całego systemu społecznego.

Aleksander Kamiński natomiast ujmuje siły twórcze w trojaki sposób:

• są to jednostki ludzkie charakteryzujące się moralnością, wrażliwością na ludzkie potrzeby, uzdolnione, posiadające aspiracje;

• są to zespoły, instytucje bądź placówki, które mają na celu zaspakajanie potrzeb jednostki jak i społeczeństwa;

• mogą one być również rozpatrywane w kategorii niematerialnej, są to wówczas idee, wartości, tradycje, kultura, plany, marzenia, wizje lepszego jutra.

Metoda indywidualnych przypadków Mary Richmond

Wg Kamińskiego- jest sztuką, w której wiedza życiowa i nauka o człowieku oraz środowisku, a także umiejętność obcowania z ludźmi- są użyte w celu zmobilizowania sił w jednostce i odpowiedniej pomocy w społeczeństwie dla ulepszenia wzajemnego przystosowania jednostki i jej środowiska. Początkowo była to metoda stosowana wobec potrzebujących opieki i pomocy lekarskiej, coraz częściej stosowana wobec jednostek normalnych, np. w kontekście rodziny lub grupy.

Wg Pilcha jest sposobem badań, polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych

Metoda ta musi uwzględniać:

• wgląd w cechy osobowościowe jednostki

• rozpoznanie zasobów, zagrożeń i wpływów otoczenia społecznego na jednostkę ;

• bezpośrednie oddziaływanie osoby na osobę ;

• bezpośrednie oddziaływanie poprzez otoczenie społeczne .

Trzy etapy metody indywidualnego przypadku: A Kamiński

• diagnoza społeczna- czyli rozpoznawanie przyczyn i ich nasilenia. Narzędziem jest wywiad środowiskowy oparty na kwestionariuszu z pacjentem dopełniony obserwacją.
  Czynności diagnostyczne to: zebranie informacji i diagnoza właściwa,

• opracowanie planu postępowania skierowanego na korygowanie środowiska oraz na postępowanie wychowawcze,

• prowadzenie przypadku drogami rewalidacji:
  - metoda rzeczowo- środowiskowa, zależna głównie od polityki społecznej,
  - metoda psychowychowawcza, zależna od pracowników socjalnych,
  Procesy rewalidacyjne są kosztowne i długotrwałe, a ich rezultat może być pomyślny lub pośredni

Zasady praktycznego zastosowania metody indywidualnych przypadków

• zasada akceptacji - respektowanie podopiecznego jako osoby , z wszystkimi jego problemami i trudnościami , zrozumienie dla jego nieporadności , szacunek dla jego osobistych decyzji i wyborów ;

• zasada komunikacji - wzajemne rozumienie swoich intencji i wypowiedzi , ról i przedsięwzięć ;

• zasada indywidualizacji - traktowanie każdej jednostki czy rodziny z osobna , bez stosowania reguł i teorii ;

• zasada uczestnictwa - aktywne i świadome uczestniczenie jednostki w procesie działań korygujących i naprawczych

• zasada zaufania i poszanowania prywatności - wszystkie informacje , jakich udziela jednostka w trakcie wywiadów , są wykorzystywane wyłącznie na użytek rozwiązywania jej problemów i w takim zakresie , w jakim ona sobie tego życzy ;

• zasada samoświadomości - oddzielenie przez pracownika socjalnego stosunków z podopiecznym , czyli motywacji zawodowej - konieczności służenia pomocą potrzebującemu od osobistych preferencji czy uprzedzeń

Metoda grupowa

Kamiński jest to metoda pracy socjalnej, a także wychowawczej, w której wychowawca (pracownik socjalny) ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie zbiór osób; wiąże go nie tylko ‘dialog’ z pojedynczymi członkami tej zbiorowości- jego talent wychowawczy wyraża się w umiejętnościach przewodzenia lub przodowania grupie i takiego oddziaływania na grupę, aby na straży zadań i zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę- stał nie tylko on, lecz także członkowie grup.

Oddziałuje się na jednostkę za pośrednictwem małej grupy.

Zasady pracy grupowej

• przyswojenie członkom grupy idei wzajemnej pomocy i uruchomienie w grupie tej pomocy

• rozumienie i wykorzystywanie w pracy procesu grupowego, czyli dynamicznej sekwencji zdarzeń pojawiających się w życiu każdej grupy, a polegających na wspólnym rozwiązywaniu problemów , wyrażaniu stosunku emocjonalnego do i wobec innych , kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych, wpływaniu na innych

• dążenie do wzmocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego i autonomicznego jako jednostki i jako grupy

• nauczenie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w życiu realnym

Etapy procesu grupowego

• tworzenie grupy - zadaniem pracownika prowadzącego grupę jest m.in. : organizacja - zaplanowanie programu i metod pracy , zapewnienie środków działania , poznanie środowiska , rozpropagowanie celów grupy , zawarcie kontraktu - przedyskutowanie i ustalenie „prawa” obowiązującego w grupie , ułatwienie poznawania się i współpracy między członkami grupy , umożliwienie każdemu „zaistnienia” w grupie i ujawnienia swoich mocnych stron

• stabilizacja struktury i normy grupy - jest to etap krytyczny dla dalszego istnienia i rozwoju grupy ; teraz kształtują się sposoby funkcjonowania, które później będą przesądzać o efektywności grupy w realizacji celów

• realizacja celu grupowego - sytuacja w grupie osiąga stan , w którym potencjał wszystkich jej członków służy akceptowanemu przez nich celowi grupowemu ; na tym poziomie rozwoju grupa staje się demokratycznym mikroświatem - jest to grupa doskonała , taka , która jest samorządna i działa na zasadzie odpowiedzialnej autonomii ; jest w pełni zdolna do wytworzenia środków i ustalenia granic swoich własnych zmian ; zmiana nie jest postrzegana jako zagrożenie dla istnienia grupy , a więc propozycje zmiany nie spotykają się z defensywnością ;

• ocena efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy :

• ocenę efektów należy przeprowadzać w dyskusjach, przez kwestionariusze , opinie uczestników itp. ;

• ocena powinna uwzględniać aspekty funkcjonowania grupy i pracownika istotne z punktu widzenia celów oraz zaawansowanie w osiągnięciu celów;

• zakres i wyniki oceny winny być przedyskutowane z członkami grupy;

• pozytywna ocena działalności grupy prowadzi do zakończenia jej istnienia lub przynajmniej do opuszczenia grupy przez niektórych jej członków; prowadzący grupę powinien przygotować członków na odejście z grupy poprzez m.in.

• podtrzymywanie zmian - na etapie zakończenia powinien być przygotowany plan na przyszłość uwzględniający gdzie i jak uzyskać wsparcie i wzmocnienia, jak prowadzić samokontrolę

• budowanie samopomocowego systemu wsparcia - wzmacnianie więzi w grupie w celu udzielania sobie wzajemnej pomocy przez członków grupy po jej opuszczeniu.

Klasyfikacja grup, jakie mogą być stosowane w pracy metoda grupowa:

• rozwojowo - wychowawcze (Grupy te są tworzone w celu wspierania wszechstronnego rozwoju jednostek. Poszczególni członkowie grupy mogą mniej lub bardziej odczuwać identyfikacje z grupą. Zespoły te tworzone są na potrzeby ludziom funkcjonującym bez poważniejszych problemów. Organizowane są liczne grupy np. w domach kultury.);

• rewalidacyjne (Ten rodzaj grup jest organizowany na potrzeby jednostek społecznie lub fizycznie niedostosowanych. Mają na celu nauczenie członków grupy funkcjonowania wśród ludzi. Grupy takie organizowane są w instytucjach opiekuńczo - wychowawczych i kulturalno - edukacyjnych.);

• psychoterapeutyczne (Organizowane są 982, w celu wspomożenia psychicznego i społecznego funkcjonowanie członków grupy. Wykorzystują doświadczenia z dziedziny psychologii ogólnej jak i klinicznej. W naszym kraju są one stosunkowo nowym rodzajem grup. Coraz częściej jednak spotyka się grupy zmierzające do rozwoju kreatywności, empatii, umiejętności komunikacyjnych itp.).

Bezrobocie, przyczyny bezrobocia, rodzaje bezrobocia

Bezrobocie - to okresowe pozostawienie bez pracy osób w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy. Wielu ekspertów od spraw społecznych sądzi, iż bezrobocie stanowi kluczowy problem wysoko rozwiniętych społeczeństw.

1. bezrobocie jest w tych społeczeństwach problemem „rozległym”, tj. dotyczy sporej części populacji, i to bardzo często szczególnie jej – części „wstępującej”, czyli młodzieży. Młodzież jest kategorią społeczną proporcjonalnie najbardziej dotkniętą bezrobociem we wszystkich krajach.
   
   2. bezrobocie jest nie tylko problemem społecznym, ale leży także u podstaw wielu innych kwestii społecznych. Szczególnie długotrwałe bezrobocie związane jest
   z obniżeniem standardu materialnego życia nie tylko samego bezrobotnego, ale i całej jego rodziny.

Cechy bezrobocia w Polsce

• gwałtowny wzrost

• wyraźna selektywność — problem ludzi młodych (przed 35 rokiem życia), kobiet oraz relatywnie nisko wykształconych;

• zróżnicowanie geograficzne — najwyższe stopy bezrobocia występują w regionach zdominowanych przez rolnictwo, tradycyjne branże przemysłu ciężkiego i wydobywczego lub o jednej, dominującej branży przemysłowej;

• charakter recesyjny niektórych gałęzi przemysłu — rodzime bezrobocie jest związane głównie z kryzysem produkcji, a zwolnienia masowe, system podatkowy i upadek eksportu ten kryzys pogłębia

• starzenie się bezrobocia — bezrobocie naszego kraju ma wymiar strukturalny i długookresowy — powyżej 12 miesięcy — co prowadzi do negatywnych skutków we wszystkich sferach życia, łącznie z pogorszeniem sytuacji materialnej i zdrowotnej wielkich grup społecznych.

• wysoki udział ludzi młodych w populacji bezrobotnych, szczególnie dużo ich przybywa w lipcu i sierpniu, kiedy rejestrują się w urzędach pracy absolwenci różnego typu szkół.

• znaczny udział procentowy w całej populacji bezrobotnych osób posiadających wykształcenie zawodowe oraz podstawowe. Wykształcenie wyższe i ogólne na poziomie średnim jest niewątpliwie lepszym niż zasadnicze zawodowe oprzyrządowaniem do podjęcia działalności zawodowej.

• znaczny udział długotrwale bezrobotnych w ogólnej populacji, co łączy się z utratą prawa do otrzymania zasiłku. Długotrwałe bezrobocie niesie ze sobą specyficzne problemy psychiczne i społeczne, o których będę mówić dalej,

• zwiększający się udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych. Wśród bezrobotnych dominują kobiety, szczególnie na wsiach i małych miastach, pomimo to, że kobiety bezrobotne są lepiej wykształcone niż bezrobotni mężczyźni. W tym przypadku poziom wykształcenia okazuje się nie mieć decydującego znaczenia i można to nazwać dyskryminacją kobiet na rynku pracy,

• przestrzenne i to bardzo znacznie zróżnicowane polskie bezrobocie. Najniższe wskaźniki bezrobocia notujemy na terenach leżących wokół wielkich miast będących dużym i zróżnicowanym rynkiem pracy, tj. województwa mazowieckie, małopolskie, wielkopolskie. Najwyższa natomiast stopa bezrobocia występuje na terenach, na których istniały nieliczne zakłady przemysłowe, jak również na terenach rolniczych pasa północnego i wschodniego Polski. Utrudnieniem w przeciwdziałaniu temu zjawisku jest kwestia mieszkaniowa, która polega na tym, że Polak jest przeświadczony, że pracę powinien szukać tam, gdzie ma swój dach nad głową a nie tam, gdzie jest praca.

Przyczyny bezrobocia w Polsce

• likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa

• zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi

• ograniczanie produkcji

• brak informacji o miejscach pracy

• przeniesienie zakładu do innego rejonu

• niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników

• zmiany w technologii

• wysokie obciążenia fiskalne

• otwarcie gospodarki na import

• zmiana polityki celnej

• ograniczenie funduszu płac przedsiębiorstw

• pasywna postawa bezrobotnych

• słabość systemu pośrednictwa pracy

• aktywność zawodowa emerytów

• wejście na rynek roczników wyżu demograficznego

Skutki bezrobocia

• Pozytywne:
  - sprzyja mobilności zawodowej i przestrzennej,
  - wyzwala konkurencje pomiędzy poszukującymi pracy,
  - obniża nadmierną fluktuację zatrudnionych,
  - podnosi poszanowanie i dyscyplinę pracy,
  - przyczynia się do zmniejszenia bezrobocia ukrytego umożliwiając racjonalizację struktury zatrudnienia,
  - osłabia presję na wzrost płac.

• Negatywne
  - marnotrawstwo istniejących w gospodarce zasobów pracy,
  - obniżenie dochodu społeczeństwa,
  - obciążenie budżetu państwa spowodowane wypłata zasiłków dla bezrobotnych, wydatkami na ich szkolenie, pożyczkami dla bezrobotnych, pracami interwencyjnymi, robotami publicznymi, wydatkami z pomocy społecznej oraz utrzymaniem instytucji obsługujących osoby bezrobotne,
  - skutki psychospołeczne (np. wzrost konfliktów w rodzinie, osłabienie więzi społecznych, stresy związane z degradacją pozycji społecznej, negatywne zmiany w sferze psychicznej, utrata tożsamości apatia, frustracja),
  - Skutki zdrowotne (np. większa podatność na choroby, wyższa umieralność),
  - Narastanie zjawisk patologii społecznej,
  - Wzrost napięć politycznych i konfliktów społecznych,
  - Emigracja osób nie mogących znaleźć zatrudnienia w kraju.

- niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki

- znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i obsługą

- spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa

- degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy

- poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności

- zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość itd.

- utrata kwalifikacji

Ubóstwo jako zjawisko społeczne

Ubóstwo – brak dostatecznych środków materialnych do życia, jako bieda, niedostatek, stan poniżej pewnego zmiennego w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki, rodziny lub grupy społecznej.

Ubóstwo absolutne – stan warunków bytowych, który uniemożliwia lub w istotnym stopniu utrudnia realizację podstawowych funkcji życiowych.
Ubóstwo względne – poziom dochodów jednostki, który jest mniejszy niż przeciętny poziom dochodów lub wydatków, przyjęty w danej społeczności lokalnej lub w danym kraju.
Ze względu na przyczyny wyróżnia się:
a) ubóstwo zawinione – powstałe z winy osób, których dotyczy.
b) Ubóstwo niezawinione – powstaje z przyczyn niezależnych od samych ubogich.
Pojęcia związane z ubóstwem:
- nędza,
- bieda,
- niedostatek,
- deprywacja - poczucie upośledzenia w zakresie materialnych warunków życia.
- Marginalizacja – wykluczenie (ekskluzja) ludzi z życia społecznego

W Polsce wśród czynników powodujących popadanie w długotrwale ubóstwo najczęściej zauważa się takie jak:

• niekorzystne uwarunkowania społeczne rodziny, z której się wywodzimy, a zwłaszcza: pochodzenie robotnicze lub chłopskie, niski poziom dochodów, niskie wykształcenie, brak odpowiednich kwalifikacji zawodowych, duża liczba dzieci w rodzinie; do tego często dochodzi jeszcze zła sytuacja mieszkaniowa;

• występowanie alkoholizmu w rodzinie;

• wielodzietność

• inwalidztwo;

• podeszły wiek, będący przyczyną niskiej aktywności, a jednocześnie wspierany zbyt niską emeryturą

• pozostawanie w kręgu subkultury ludzi ubogich;

Przyczyny ubóstwa:
a) obiektywne (względne):
- bezrobocie,
- zbyt niskie płace,
- niski dochód narodowy,
- wysoki przyrost naturalny
b) subiektywne (absolutne):
- rozwody,
- samotne macierzyństwo, wielodzietność,
- brak pomocy ze strony dorosłych dzieci dla starzejących się rodziców,
- uchylanie się od pracy,
- alkoholizm, narkomania,
- rozpad rodziny,
- przekonania, postawy i zachowania ludzi.

Inny podział to na przyczyny:
a) zewnętrzne:
- brak wyboru miejsca zatrudnienia i rodzaju pracy,
- brak podstawowych usług,
- brak interesującej oferty kulturowej, co sprzyja prymitywizacji i wulgaryzacji życia oraz rozprzestrzeniania się postaw patologicznych,
- uczestnictwo w kulturze oparte jest na modelu telewizyjno-towarzysko-alkoholowym,
- trudna sytuacja mieszkaniowa, zły stan techniczno-sanitarny mieszkań oraz mała dostępność samodzielnych mieszkań dla ludzi młodych,
- nie akceptowalna i niesprawna władza lokalna.
b) wewnętrzne:
- niski poziom wykształcenia większości społeczeństwa, czyli brak konkurencyjności jednostki na rynku pracy,
- wysokie wydatki rodzin na żywność i używki, co przy niskich dochodach uniemożliwia oszczędzanie.

Trzy stanowiska dotyczące przyczyny ubóstwa:
1. Teoria skażonych charakterów – ubóstwo uważane jest za wynik indywidualnych wad, ułomności i defektów. Każdy może powiększyć swoje dochody, biedny jest ten kto nie włożył odpowiedniego wysiłku. Istotę tej teorii oddaje formuł „biedny, bo głupi, głupi bo biedny”.
2. Teoria ograniczonych możliwości – ubożenie jednostek pozostaje poza kontrolą jednostki. Biednym jest się dla tego, że nie ma się równego dostępu do szkół miejsc pracy, istnieją różne rodzaje dyskryminacji, czy też z powodu nieodpowiedniej polityki rządu wobec ekonomicznie najsłabszych.
3. Teoria Wielkiego Brata – rząd przez wysokie podatki i liczne programy socjalne prowadzi do tego, że rodziny nie mają motywacji do poprawy swojej sytuacji ekonomicznej i uzależniają się od państwa.

Skutki ubóstwa:
- ograniczony świat instytucji, z którymi stykają się członkowie biednych rodzin:
§ Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej,
§ Szkoła (a także poszczególni nauczyciele),
§ Instytucje związana z opieką nad dziećmi (np. Lokalne Koło Dzieci Niepełnosprawnych),
§ Parafia – ksiądz, zakonnice z pobliskiego klasztoru,
§ Urząd Pracy,
§ Lokalny sklep,
§ Dyskoteka,
§ PCK.
- brak w życiu ubogich instytucji życia kulturalnego, organizacji i partii politycznych,
- zamykanie się ubogich w kręgach rodziny, która niekiedy jest jedynym oparciem w trudnej sytuacji,
- ograniczenie kontaktów towarzyskich:
§ inni ludzie to świat wrogi, nieżyczliwy, zawistny,
§ dzieci z rodzin biednych nie chcą uczestniczyć w wycieczkach szkolnych i bezpłatnych koloniach,
§ brak pieniędzy uniemożliwia wyjście z domu.
- biedzie towarzyszy poczucie wstydu i poniżenia.

Podaj różnicę między wspólnotą a stowarzyszeniem.

Wspólnota ma charakter zbiorowości pierwotnej; jest takim typem zbiorowości społecznej, która powstaje w sposób „naturalny”, spontaniczny i w którym dominują więzi osobowe, stosunki pokrewieństwa, związki rodowe, więź sąsiedzka

Stowarzyszenie ma charakter zbiorowości wtórnej; jest grupą celową, powołaną świadomie dla zrealizowania określonych zadań. Stowarzyszenie – grupa dorosłych lub młodzieży posiadająca własną strukturę organizacyjną: członkowie grupy podejmują wspólne zadania i podporządkowują się obowiązującym normom postępowania; przynależność do tej grupy ma charakter dobrowolny. Tworzą je ludzie działający na mocy prawa. Podejmują oni określoną działalność dobrowolną, świadomą i bezpłatną.

STOWARZYSZENIE

• Przynależność jest dobrowolna.

• Jest grupą zorganizowaną wedle reguł formalnych.

• Posiada określone cele.

• Posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków.

• Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań.

• Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków.
  
  WSPÓLNOTA

• Przynależność jest zdeterminowana urodzeniem.

• Organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej i jest nieformalna.

• Cele są nieartykułowane i nie mają postaci pisanej.

• Struktura, organizacja i członkowie są określani zasadami tradycji i poczuciem przynależności.

• Rządzą w niej uznane za właściwe wzory zachowań, obowiązuje grupowy konformizm.

• Istnieje system kontroli społecznej.

Czas wolny.

To czas po wykonaniu obowiązkowych zajęć przez jednostkę, który może sama zagospodarować według własnej woli, przeznaczając go na odpoczynek, rozrywkę, sen, działalność społeczną, artystyczną, kulturalną, techniczną, zgodnie z zainteresowaniami. Jest to czas pozostawiony do dyspozycji jednostki.