Uprawa warzyw z rozsady

Od marca możemy przygotowywać rozsady w inspektach

Rozsada to inaczej młode rośliny wyhodowane z nasion w inspektach, szklarniach lub na rozsadnikach, przeznaczone do wysadzenia na stałe. Chociaż rośliny uprawiane z rozsady wymagają znacznie więcej zabiegów uprawowo-pielęgnacyjnych, niż rośliny wysiewane wprost do gruntu, to jednak uprawa warzyw z rozsady może przynieść nam wiele korzyści, a w niektórych przypadkach okazuje się wręcz konieczna. Z rozsady uprawia się najczęściej warzywa, które mają długi okres wegetacji i potrzebują wyższych temperatur do wzrostu. Są to takie warzywa, jak: pomidory, papryka, oberżyna, kawon, melon, seler. Wymienione warzywa ciepłolubne możemy wysadzać do gruntu dopiero, gdy minie okres wiosennych przymrozków, czyli od połowy maja. Gdybyśmy wysiali je dopiero w tym terminie do gruntu, nie osiągnęły by dojrzałości zbiorczej przed jesienią i cały nasz trud poszedłby na marne.

Uprawa z rozsady pozwala również uzyskać plony wcześniejsze, bardziej obfite i lepsze jakościowo. Taki efekt uzyskamy w przypadku sałaty, cukinii, patisona, kabaczków i ogórków. Z rozsady warto również uprawiać warzywa, które po wschodach rosną bardzo wolno i niepotrzebnie zajmowały by dużo miejsca na grządkach, a ich pielęgnacja, odchwaszczanie, podlewanie i ochrona przed szkodnikami jest o wiele łatwiejsza na rozsadniku. Do tej grupy zaliczamy liczne odmiany warzyw kapustnych.

Uprawa z rozsady jest przydatna również w przypadku warzyw, których nasiona długo kiełkują (szpinak nowozelandzki, karczochy). Nasiona tych warzyw wysiewamy do doniczek już w drugiej połowie lutego, gdyż wysadzenie na miejsca stałe będzie możliwe dopiero po ponad 10-ciu tygodniach.

Zatem, w zależności od wymagań poszczególnych gatunków warzyw, produkcję rozsad rozpoczynamy od drugiej połowy lutego (w dobrze oświetlonym i ogrzewanym pomieszczeniu wysiewamy do skrzynek wysiewnych lub większych doniczek nasiona wczesnych warzyw) i kontynuujemy w marcu i kwietniu (wysiew do rozmaitych kiełkowników i inspektów). Jeżeli rozsadę produkujemy w domu, pamiętajmy aby zapewnić jej odpowiednią ilość światła, najlepsze miejsce będzie zatem bezpośrednio przy oknie.

Podłoża do rozsad

Powodzenie uprawy z rozsady w dużej mierze zależne jest od właściwego przygotowania podłoża. Podłoże takie musi być bogate w składniki pokarmowe, posiadać odpowiednie warunki wodno-powietrzne, odczyn zbliżony do obojętnego, a także być wolne od różnego rodzaju patogenów i szkodników.

Podłoże takie przygotowujemy przy użyciu dość łatwo dostępnych składników, takich jak obornik, torf, piasek, glina, oraz ziemie pochodzące z przekompostowania resztek roślinnych. Przykładowy skład zalecanej mieszanki może wyglądać następująco: 2 części ziemi kompostowej (pobranej z kompostownika założonego nie później niż przed rokiem), 2 części gliny, 1 część torfu i 2 części gruboziarnistego piasku.

Do uprawy warzyw z rozsady nadaje się również ziemia inspektowa, czyli ziemia z pola, przekompostowana z obornikiem. Do ziemi inspektowej dodajemy także niewielkie domieszki składników rozluźniających jej strukturę i zapewniających właściwe stosunki wodno-powietrzne (piasek, żwir, glina lub torf).

W okresie wczesnej wiosny, kiedy to najczęściej przystępujemy do uprawy z rozsady, nie ma zbyt wielkiego zagrożenia ze strony patogenów atakujących części nadziemne roślin. Niebezpieczeństwo stwarzają natomiast choroby odglebowe i przenoszone na powierzchni nasion, m.in. zgorzele siewek. Ich sprawcy porażają warzywa wszystkich gatunków uprawianych z siewu. Dlatego też musimy zadbać aby ziemia do wysiewu nasion była wolna od patogenów. W tym celu najlepiej jest ją przez ok. 2 godziny odparować w piekarniku w temp. 180°C. Lepiej jednak nie robić tego w domowej kuchni, gdyż może wydzielić się bardzo nieprzyjemny zapach. Doskonałe natomiast będą tu stare przenośne piekarniki ogrodowe, których nie używamy już do przygotowywania posiłków.

Wysiew i pielęgnacja rozsady

Przygotowując rozsadę powinniśmy zabezpieczyć ją przed rozwojem chorobotwórczych grzybów i pleśni. Dobrym sposobem jest zastosowanie wyciągu z czosnku lub podlanie Bioczosem. Wskazane jest również aby same nasiona były wcześniej zaprawione.

Kiełkującym roślinom powinniśmy zapewnić dużo światła, temperaturę 18-25°C, oraz odpowiednią wilgotność. Rośliny zraszamy co najmniej raz dziennie. Warto też cały pojemnik przykryć folią lub plastikową osłoną lub wykorzystać małą szklarenkę. To pozwoli stworzyć młodym roślinom korzystny mikroklimat.

Praktyczne w uprawie warzyw z rozsady są również wielodoniczki. Są to pojedyncze lub połączone niczym komórki plastra miodu małe doniczki, do których można wysiewać nasiona, a także przesadzać siewki przed wysadzeniem do gruntu. Wielodoniczki mogą być wykonane z plastyku, papieru lub sprasowanego kompostu otoczonego siatką, przez którą mogą przerastać korzenie młodych sadzonek. Do jednej doniczki wysiewamy od 2 do 3 nasion, po skiełkowaniu pozostawiając najsilniejszą roślinę. W niektórych przypadkach możliwe jest również rozdzielenie roślin dopiero w momencie przesadzania na miejsca stałe (min. pory i cebula).

Gdy siewki osiągną odpowiednie rozmiary, rośliny wyjmujemy ze skrzynek lub wielodoniczek pojedynczo i sadzimy do gruntu, umieszczając ich bryły korzeniowe w przygotowanych dołkach. Ziemię wokół nich ugniatamy i podlewamy. Uwaga - warzywa uprawiane w pomieszczeniu należy przed posadzeniem w gruncie odpowiednio zahartować, aby stopniowo przyzwyczaiły się do niższych temperatur i wiatru. Hartowanie w zimnym inspekcie lub pod osłonami powinno trwać od 10 do 14 dni. Polega ono na coraz dłuższym wietrzeniu roślin, najpierw w ciągu dnia, a z czasem również nocą.

Wielodoniczki w produkcji rozsad

Produkcja rozsady ma kluczowe znaczenie w uprawie warzyw, to od jakości rozsady w dużym stopniu zależy powodzenie dalszej uprawy. Stosowane obecnie technologie produkcji rozsady pozwalają uzyskać rozsadę spełniającą założone kryteria jakościowe. Produkcja rozsady w wielodoniczkach jest obecnie jednym z najpopularniejszych sposobów produkcji rozsady. Technologię tą stosują zarówno niewielkie gospodarstwa warzywnicze jak i specjalistyczne gospodarstwa produkujące rozsadę na sprzedaż. Produkcja rozsad w wielodoniczkach umożliwia mechanizację całego cyklu produkcji, a także pozwala na wykonywanie większości prac ręcznie.

Produkcja rozsady w wielodoniczkach ma wiele zalet, dzięki którym staje się coraz bardziej popularna. W powyższy sposób można produkować prawie wszystkie rozsady warzyw gruntowych. Najczęściej są to rośliny kapustne, seler, por sałata, a także pomidor i ogórek. Duży wybór palet rozsadowych o zróżnicowanej wielkości komórek daje nieograniczone możliwości produkcji rozsad różnych gatunków warzyw.

Produkcja rozsady w tej technologii pozwala zaoszczędzić nawet do 70% podłoża w porównaniu z produkcją rozsady rwanej. Każda roślina ma własną zwartą bryłę korzeniową, która nie jest uszkadzana podczas przesadzania, co ułatwia przyjmowanie się roślin po wysadzeniu w pole oraz wpływa na wcześniejsze zbiory. Rośliny takie po wysadzeniu na miejsce stałe nie więdną, dzięki czemu ograniczona jest ilość wypadów. Jednakowa objętości bryły korzeniowej i równomierne rozmieszczenie zapewniają jednakowe warunki wzrostu dla wszystkich roślin, co pozwala uzyskać bardzo wyrównaną rozsadę. Umożliwia to także masową produkcję rozsady o tych samych parametrach.

Krótszy cykl produkcji rozsady w wielodoniczkach oraz duże zagęszczenie roślin na jednostce powierzchni wpływają na znaczne ograniczenie kosztów produkcji.

Zastosowanie tej technologii produkcji rozsady umożliwia pełną mechanizację procesów technologicznych począwszy od napełniania tac podłożem, poprzez wysiew nasion i ich przykrycie aż do nawadniania i transportu. Rozsady przygotowane w ten sposób można sprawnie i szybko transportować na duże odległości. Również wysadzanie roślin do gruntu w tym przypadku jest znacznie ułatwione, zarówno przy sadzeniu ręcznym, jak i przy użyciu sadzarek.

Wielodoniczki można wykorzystywać wielokrotnie do produkcji rozsady pod warunkiem prawidłowej ich dezynfekcji.

Rodzaje szklarni i cieplarni

Rys. 1. Niemiecka szklarnia znormalizowana wg DIN 11 536 [b - szerokość efektywna, e - moduł wymiarowy (3,0655 m), hs - wysokość ściany pionowej, H - wysokość kalenicy]

Podział współcześnie wznoszonych szklarni, pod względem nominalnej szerokości nawy budynku, zależy głównie od wymiarów profilowych elementów konstrukcyjnych i od znormalizowanych wymiarów pokrycia (szyb), które są wprawiane bez przycinania.

Z wymiarów tych podstawowych elementów budowlanych i kąta pochylenia dachu wynikają moduły wymiarowe szerokości połaci dachu, które są wielokrotnością długości zastosowanych płyt szkła (rys. 1), a co za tym idzie szerokości nominalnej szklarni.

• Na przykład z modułu wymiarowego, wynikającego z długości szyby 174 cm uzyskuje się następujące szerokości nominalne szklarni:

• 6 m (2 długości szyby na każdą połać dachu),

• 9 m (3 długości szyby na każdą połać dachu),

• 12 m (4 długości szyby na każdą połać dachu),

• 15 m (5 długości szyby na każdą połać dachu).

Rys. 2. Typowa szklarnia blokowa do uprawy roślin w gruncie o szerokości nawy 6 lub 9 m

W wykonawstwie współczesnych obiektów szklarniowych uzasadniona jest wyłącznie przemysłowa prefabrykacja zunifikowanych elementów, co umożliwia stosowanie właściwych technologii produkcyjnych, oszczędne zużycie materiałów i obniżenie kosztów jednostkowych powierzchni szklarni. Takie podejście ma miejsce w budowie wąskonawowych szklarni blokowych, odznaczających się swoistymi zaletami (np. brak łączników, korytarzy komunikacyjnych); ale także z określonymi wadami (np. mały rozstaw elementów konstrukcyjnych utrudnia zmechanizowanie wielu podstawowych prac agrotechnicznych, a podczas obfitych opadów śniegu występuje niebezpieczeństwo wgniatania szyb, hamowanie przenikania światła, utrudnione wietrzenie itp. (rys. 2).

Drugi kierunek to budowa szklarni pojedynczych, znacznej szerokości (do 20 m) i długości około 100 m. Nakłady inwestycyjne na jednostkę powierzchni szklarni pojedynczych są wprawdzie wyższe, jednak efekty produkcyjne z nich uzyskiwane są większe, na skutek lepszych warunków świetlnych i efektywnej wentylacji. Podstawowe elementy konstrukcji, jak wiązary i płatwie, wykonane są z elementów stalowych ocynkowanych, natomiast szczebliny i wietrzniki, z aluminiowych specjalnie profilowanych, w których szkło osadzone jest na trwałych uszczelkach, z tworzyw sztucznych.

W krajach zachodnich (Holandia, Niemcy) oprócz konstrukcji znormalizowanych - kratownicowych stosuje się konstrukcje ramownicowe o różnej szerokości (7, 9, 11, 15 m); ma to miejsce w budownictwie jedno- i dwunawowym. Pokrycie dachowe może w nich być wykonane nie ze szkła, lecz z płyt z tworzywa sztucznego. Takie rozwiązania konstrukcyjne umożliwiają m.in. lepsze wykorzystanie strefy pod dachem, czyli efektywniejsze wykorzystanie całego obiektu.

Jaki teren nadaje się pod szklarnie?

Praktycznie każdy. Oczywiście najlepszą działką pod budowę szklarni jest działka płaska. Gdy jednak na naszej działce jest spadek to teren przed budową fundamentów szklarni trzeba wyrównać.

Fundamenty pod szklarnie

Fundament wewnątrz szklarni stanowią betonowe słupki prefabrykowane ustawiane na stopach betonowych. Fundament zewnętrzny szklarni może być wykonany na dwa sposoby. Tradycyjnie – przy pomocy szalunków lub może być zbudowany z gotowych płyt prefabrykowanych, które są mocowane do betonowych słupków zewnętrznych na specjalnych uchwytach.

Zalety fundamentu z płyt prefabrykowanych :

1. Możliwość budowa  przy ujemnych temperaturach

2. Dużo większa izolacyjność – wewnątrz płyty znajduje się styropian

3. Większa szybkość wykonania

Wady: największą wadą jest trochę wyższa cena w porównaniu z fundamentem tradycyjnym ale ta wada w przełożeniu na większą energooszczędność szklarni w przyszłości nie jest tak istotna. Inną wadą jest to, że  przy pewnych wysokościach szklarni nie można stosować płyt prefabrykowanych.

Jaką konstrukcję wybrać?

Najważniejszą cechą konstrukcji, na którą powinno się zwrócić uwagę podczas jej zakupu to odpowiednia wytrzymałość.

Najpopularniejszym typem szklarni używanym w ogrodnictwie jest szklarnia typu Venlo. Przeznaczona jest głównie do upraw warzyw, kwiatów i innych roślin a także ze względu na niepowtarzalny wygląd wykorzystywana jest do budowy centrów ogrodniczych.

W konstrukcji szklarni typu Venlo długością szklarni nazywamy wymiar liczony wzdłuż rynny a szerokością szklarni wzdłuż kratownic. Może się zdarzyć, że długość będzie krótsza niż szerokość i nie będzie to odpowiadało potocznemu rozumieniu długości i szerokości.

Powtarzający się wymiar w szklarni nazywamy modułem, a dokładniej – powtarzająca się odległość słupa od słupa wzdłuż rynny jest to moduł nazwany sekcją.  W kierunku prostopadłym czyli wzdłuż kratownic powtarzający się moduł nazywa się nawą i jest to po prostu długość kratownicy.

Bok szklarni wzdłuż którego liczymy ilość sekcji (ściana szklarni wzdłuż rynny) nazywamy ścianą boczną,  a bok szklarni do niego prostopadły ścianą szczytową (ściana z „daszkami”). Ściana szczytowa charakteryzuje się tym, że jest równoległa do kratownic a gdy patrzymy na nią stojąc na zewnątrz szklarni to widzimy kształt trójkątnych daszków.

W zależności od wielkości modułów istnieje kilka typów szklarni Venlo. Do najbardziej rozpowszechnionych należy moduł o nawie 6,4m (rozmiar kratownicy) i sekcji 4,0m (odległość słupa od słupa wzdłuż rynny). Spotyka się coraz częściej nawy o wymiarze kratownic 8,0m i sekcji 4,0m lub 4,5m. Rzadziej lecz równie popularne są szklarnie o nawie 6,4m i sekcji 3,0m. Konstrukcja taka jest rozpowszechniona w tych rejonach polski gdzie są duże opady śniegu i uprawa w okresie zimowym jest ograniczona. W tych szklarniach szerokość szyby na dachu jak i odległość szprosa dachowego od szprosa dachowego wynosi tylko 730mm. W szklarniach o sekcji 4,0m szerokość szyby dachowej to 997mm a w szklarniach o sekcji 4,5m szerokość wynosi 1125mm.

Kurtyna termoizolacyjna, kurtyna cieniująca, kurtyna energooszczędna, cieniówka
Specjalna tkanina która ma za zadanie izolować termicznie i cieniować. W zależności od potrzeb tkanina może mieć różną przenikalność światła i różną izolacyjność termiczną.
W praktyce tkanina jest zasuwana i odsuwana automatycznie przez  system napędowy linkowy lub zębatkowy. Profilem prowadzącym tkaninę od kratownicy do kratownicy może być rurka aluminiowa lub specjalny profil aluminiowy z uszczelką jak na zdjęciu obok.
Stoły uprawowe, stoły przesuwne, stoły zalewowe
Stoły uprawowe – aluminiowe stoły służące do uprawy, lub wystawy głównie kwiatów doniczkowych. Stoły przesuwne, zwiększają powierzchnię uprawy, gdyż można je przesuwać mając zawsze do dyspozycji jedną ścieżkę.
Stoły przesuwne zalewowe wyposażone są dodatkowo w wannę ze specjalnego tworzywa do której dostarczana i odprowadzana jest  pożywka dla roślin.
Rynny uprawowe
Uprawa na rynnach wiszących to nowoczesny sposób uprawy pomidorów i ogórków. Główną zaletą rynien jest – oprócz wygody w produkcji i pielęgnacji – brak zastoisk wodnych, które często mogą być przyczyną rozwoju chorób u roślin.
Na zdjęciu  rynna uprawowa widok od dołu.  Rynny uprawowe mocowane są na specjalnych zawiesiach zawieszonych na kratownicy. Przy budowie  szklarni warto pomyśleć by konstrukcja była przygotowana na takie obciążenie.
W szklarniach już istniejących bez możliwości zawieszenia rynien uprawowych można zastosować specjalne podstawki pod rynny. System grzewczy, ogrzewanie w szklarni System grzewczy w szklarni zbudowany jest z kilku obiegów.  Zazwyczaj szklarnia podzielona jest na:  obieg dolny, górny i obieg ogrzewania wegetacyjnego. Każdy obieg wyposażony jest w tzw. grupę miksującą składającą się z pompy, zaworu trójdrożnego, sterownika, zaworów klapowych W nawie o szerokości 6,4m stosuje się w ogrzewaniu dolnym 4 pary podwójnych rur (czyli 8 rur) a ogrzewaniu górnym zazwyczaj cztery rury. Rury w ogrzewaniu dolnym są wykorzystywane do komunikacji.  Jeżdżą po nich specjalne wózki  do pielęgnacji i wózki do zbiorów

Komputer klimatyczny służy do kontroli i utrzymania zadanych warunków w szklarni takich jak temperatura, wilgotność natężenie światła, stężenie CO₂. Komputer wyposażony w wyżej wymienione czujniki dodatkowo posiada czujniki sprawdzające siłę wiatru, kierunek wiatru i czujnik deszczu. Pobierając dane z tych czujników komputer kontroluje klimat w szklarni poprzez sterowanie ogrzewaniem, otwieraniem i zamykaniem kurtyn i okien aż do ustalenia zadanych parametrów.

Ogrzewanie szklarni

Temperatura zewnętrzna w naszych warunkach klimatycznych zimą jest przeważnie znacznie niższa niż temperatura optymalna dla rozwoju roślin. Różnica między temperaturą zewnętrzną i wewnętrzną wywołuje ciągły przepływ ciepła. Dlatego utrzymanie wewnątrz szklarni temperatury na pożądanym poziomie wymaga doprowadzenia odpowiedniej ilości ciepła, które jest wytwarzane i doprowadzane przez układ grzejny szklarni.

Wydajność cieplna urządzeń grzewczych zależy od wymagań cieplnych roślin, okresu ich uprawy i od warunków klimatycznych rejonu. Przyjmuje się założenie, że przy największych spadkach temperatury zewnętrznej powinny one umożliwiać utrzymanie temperatury w szklarni na poziomie minimalnych wymagań roślin. Przyjmowanie temperatur optymalnych do obliczeń wymagałoby budowy zbyt wydajnych i drogich urządzeń grzewczych, nie w pełni wykorzystanych. Jako bezwzględne minimum temperaturowe przyjmuje się 12°C dla mnożarek i szklarni produkcyjnych z uprawą roślin o największych wymaganiach cieplnych (np. ogórek), 8°C dla upraw o umiarkowanych potrzebach cieplnych (np. pomidor) i 5°C dla roślin o małych wymaganiach termicznych (np. sałata, rzodkiewka, kalafior).

Najczęściej spotykanym sposobem ogrzewania średnich i małych obiektów szklarniowych jest system grawitacyjny, w którym krążenie wody odbywa się samoczynnie, na skutek różnicy masy właściwej wody ogrzanej i schłodzonej. Składa się on z kotła, w którym woda ogrzewana jest do temperatury 90-95°C, z przewodów doprowadzających wodę do szklarni, rur grzejnych i zbiornika zbiorczego. Wadą tego systemu jest konieczność budowy kotłowni zagłębionej, bowiem im większa jest różnica między poziomem kotła a rurami grzejnymi w szklarni, tym szybszy jest obieg wody. System ten wymaga użycia rur o dużej średnicy (78 mm) i w związku z tym cechuje go spora bezwładność termiczna. Nagrzanie lub schładzanie dużej ilości znajdującej się w rurach wody wymaga długiego czasu. Przy tym systemie długość szklarni nie powinna przekraczać 30 m.

W dużych obiektach szklarniowych stosuje się bardziej opłacalny system ogrzewania, z wymuszonym obiegiem wody, za pomocą pompy cyrkulacyjnej, napędzanej silnikiem elektrycznym. Umożliwia on stosowanie rur grzejnych o mniejszej średnicy (40-50 mm) i zapewnia większą sprawność układu grzewczego.

Znaczący wpływ na warunki cieplne w szklarni ma sposób rozmieszczenia rur grzejnych. Z praktyki wynika, iż stosowanie w szklarniach starego typu rur grzejnych nad roślinami jest niewłaściwe. Ogrzane powietrze, jako lżejsze unosi się bowiem do góry i nie ogrzewa powietrza wokół roślin, a ponadto zacieniają one rośliny. Lepszym sposobem jest łączenie rur w grzejniki drabinowe, umieszczone w dolnej części ścian bocznych i szczytowych oraz w celu ogrzania podłoża, część rur (ok. 30%) powinno się rozmieścić w międzyrzędziach roślin lub na zewnątrz zagonów (na rysunku). Rury układane w międzyrzędziach na podkładach z drewna lub cegły mają średnicę do 32 mm i są zasilane wodą powracającą do kotła o temperaturze 60-70 °C, co zapobiega przegrzaniu podłoża. Na czas prac uprawowych rury te są demontowane.

W szklarniach mnożarkach część rur układa się wzdłuż ścian bocznych i szczytowych, a około 30-40% pod stołami w odległości 30 cm od blatu stołu.

Obecnie coraz bardziej popularne jest ogrzewanie podłoża w szklarniach. Dzięki temu uzyskuje się znaczne przyspieszenie zbioru warzyw i wzrost plonu. Używa się do tego celu rur z czarnego, utwardzonego polietylenu, o średnicy wewnętrznej 15-22 mm, umieszczając je pod rzędami roślin, na głębokości 35-40 cm. Rury po ułożeniu w rowkach przysypuje się 10 cm warstwą żwiru i rozkłada na wierzch podłoże.

Różne typy szklarni do uprawy roślin ozdobnych

Przy obfitych opadach śnieżnych łatwiej spływa śnieg ze szklarni pojedynczych niż z łączonych, dzięki czemu zmniejszają się straty ciepła. Szklarnie pojedyncze mają zawsze lepsze oświetlenie i łatwiejsze są do przewietrzania. Łatwiej tu również prowadzić walkę z chorobami i szkodnikami.

Szklarnie blokowe mają także swoje zalety. Są przede wszystkim tańsze w budowie, gdyż mają mniej ścian bocznych, zmniejsza się zatem koszt materiału i robocizny, oprócz tego ogrzewanie jest tańsze, bo przy tej samej powierzchni użytkowej mniejsza jest powierzchnia ścian bocznych. Szklarnie blokowe nadają się przede wszystkim do wiosennego przyspieszania roślin i do uprawy roślin nie wymagających intensywnego światła. Największą wadą bloków jest utrudnione wietrzenie, co sprzyja rozwojowi wielu chorób i szkodników. Ostateczna decyzja, czy budować bloki, czy szklarnie pojedyncze, zależy i od tego, jakie rośliny zamierza się w nich uprawiać, i od miejscowego klimatu.

Szklarnie o konstrukcji drewnianej lub żelaznej. Spotyka się u nas szklarnie starego typu, mające konstrukcję drewnianą. Jest ich coraz mniej, gdyż obecnie stosuje się powszechnie konstrukcję żelazną. Wadami konstrukcji drewnianej są: słaba wytrzymałość, a więc krótkotrwałość, oraz zbyt duże zacienianie roślin. Spotyka się również szklarnie ze szczeblinami żelaznymi. Są one jednak niepraktyczne, gdyż żelazo jest dobrym przewodnikiem, co powoduje dość znaczne straty ciepła; ujemną stroną jest i to, że na żelazie skrapla się para wodna, która w postaci kropel wody spada na rośliny.

Podział szklarni uwzględniający, typ budowy

Szklarnie jednospadowe oraz szklarnie dwuspadowe.

Szklarnie jednospadowe o wystawie południowej budowane są w kierunku wschód-zachód. Jest to typ stary; tak budowano dawniej szklarnie mnożarki. Wadą tej szklarni jest silne nagrzewanie się jej w godzinach południowych. Skoki temperatury powodowane południową wystawą budynku działają szkodliwie na rośliny.

m są typem powszechnie stosowanym, gdyż zapewniają roślinom najlepsze warunki wzrostu i rozwoju. Ustawiane są przeważnie w kierunku północ-południe, a więc naświetlenie roślin jest w nich dość równomierne. Ostatnio proponuje się ustawianie szklarni w kierunku wschód - zachód. Dotyczy to zwłaszcza mnożarek i hal produkcyjnych, przeznaczonych dla roślin wymagających niskiej temperatury oraz intensywnego światła, jak goździki, gerbera, a kwitnących w miesiącach słabego natężenia światła. Dla lepszego wykorzystania światła buduje się dachy nierówno spadowe, o dłuższej i mniej stromej powierzchni od strony południowej, krótszej natomiast i bardziej stromej od strony północnej. Pomiary światła wykazały, że w szklarniach tego typu w okresie od listopada do stycznia rośliny mają o 63% więcej światła (Lawrence) niż w szklarniach o dachach równo spadowych. Szklarnie pojedyncze i blokowe. Zarówno jedne, jak i drugie mają swoich zwolenników i przeciwników. Szklarnie pojedyncze powinny być budowane tam, gdzie uprawia się wiele gatunków roślin, z których każdy wymaga innych warunków

Uprawa warzyw pod osłonami

(folie i tunele foliowe)

Folia perforowana, włóknina, tunele i szklarnie nie ogrzewane stanowią dla uprawianych roślin osłonę przed chłodem, zimnymi i wysuszającymi wiatrami, gradem i silnymi opadami deszczu, a także szkodami wyrządzanymi przez ptaki. Wpływ tunelu na temperaturę gleby i powietrza jest podobny do osłon płaskich (okrycia folią lub włókniną), ale w szklarni czy tunelu foliowym łatwiej będzie nam regulować temperaturę powietrza, dzięki możliwości wietrzenia. Dlatego też tunele foliowe i szklarnie, w przeciwieństwie do płaskiego okrycia z folii, nadają się do osłaniania roślin przez znacznie dłuższy okres, a nawet przez cały sezon wegetacyjny.

Taka możliwość wydłużenia czasu zastosowania osłon jest szczególnie przydatna w uprawie warzyw ciepłolubnych, takich jak pomidory i papryka. Uprawiając pomidory w szklarni lub w tunelu, możemy przyspieszyć zbiory o 10 do nawet 25 dni. Podobne efekty uzyskamy w uprawie papryki, oberżyny i ogórka. Dla wielu innych warzyw, takich jak kalafior, sałata, marchew, rzodkiewka, zbiory możemy przyspieszyć o kilka do kilkunastu dni.

Aby jednak uprawa warzyw pod osłonami miała szansę powodzenia, musimy pamiętać aby osłony były szczelne, dobrze przepuszczały światło, a gleba była dobrej jakości, właściwie nawieziona i wolna od patogenów, które pod osłonami szczególnie łatwo się rozprzestrzeniają.

Uprawa pod folią lub agrowłókniną

Do płaskiego okrywania roślin możemy użyć folii perforowanej lub włókniny polipropylenowej, zwanej agrowłókniną. Bezpośrednie przykrycie agrowłókniną jest metodą nieco bezpieczniejszą i pozwala na dłuższe przetrzymywanie osłony na roślinach. Jednakże w uprawie niektórych warzyw większe przyspieszenie terminu zbiorów i większy plon daje uprawa pod folią perforowaną.

Folia o mniejszej ilości otworów (typ A, 100 otworów na 1 m²) może być wykorzystana do przykrycia warzyw bardzo wcześnie sianych lub sadzonych - rzodkiewki, kapusty, kalafiora, sałaty. Do przykrycia warzyw ciepłolubnych lepsza będzie folia gęściej perforowana (5000 otworów na 1 m²). W przypadku planowanego osłaniania dłuższego niż 3 tygodnie, folia powinna posiadać od 800 do 1000 otworów na 1 m². Dodatkowe otwory możemy wykonać samodzielnie, używając wiertarki elektrycznej (400 do 800 obrotów na min.)

Najlepsze warunki stwarzamy roślinom pod folią perforowaną w okresie wczesno-wiosennym. Średnia temp. pod okryciem foliowym na przełomie marca i kwietnia jest zbliżona do temp. w tunelu niskim i o około 8°C wyższa niż na zewnątrz. Nieco cieplejsza jest również gleba. W okresie późniejszym (druga połowa maja) istnieje już duże ryzyko przegrzania roślin.

Rozkładając folię, pamiętajmy, aby pomiędzy sąsiadującymi pasami folii pozostawić przynajmniej po 50 cm odkrytej gleby, aby wnikała do niej woda opadowa. Brzegi folii (około 15 cm) przykrywamy ziemią lub przytwierdzamy kamieniami (dobre są także woreczki z ziemią). Folia zbyt luźno spoczywająca może uszkadzać rośliny, ocierając się o nie podczas silniejszego wiatru, a nawet może zostać zerwana. Dlatego folię należy naciągnąć, pozostawiając sobie rezerwę, którą uwalniamy wraz ze wzrostem roślin.

Warunki uprawy pod coraz częściej stosowaną agrowłókniną są podobne. Do płaskiego okrywania roślin w celu przyspieszenia plonowania, najlepiej nadaje się lekka agrowłóknina biała o masie 17 g/m². Osłanianie roślin wiosną przy wykorzystaniu agrowłókniny jest zalecane w uprawie warzyw kapustnych, rzodkiewki, ogórka, wczesnych odmian marchwi, sałaty głowiastej, papryki, selera, a także truskawki. Włókninę rozkładamy bezpośrednio na zagony po wysiewie nasion lub na wysadzone rośliny. Podobnie jak w przypadku folii, brzegi włókniny przysypujemy ziemią lub dociskamy woreczkami wypełnionymi piaskiem.

Uprawa w tunelach foliowych

Nieco bardziej skomplikowaną metodą uprawy, jest wykorzystanie tuneli. Zbudowanie tunelu jest bardziej pracochłonne niż okrycie roślin folią czy włókniną, niesie jednak za sobą liczne zalety. Przede wszystkim tunel możemy wietrzyć, przez co bezpieczeństwo jego zastosowania jest większe i wydłuża się okres w jakim można go stosować. To z kolei powoduje, że możemy przyspieszać plonowanie nie tylko wczesną wiosną, ale również później, gdy na zastosowanie okrycia plaskiego z folii, było by już zbyt ciepło. Dzięki szybszemu wzrostowi roślin w tunelu z tej samej powierzchni możliwe jest zebranie dwóch, a nawet trzech plonów.

Znaczący wpływ na powodzenie uprawy w tunelu ma wybór odpowiedniego miejsca pod uprawę. Powinno być to stanowisko nasłonecznione (unikajmy cienia rzucanego przez budynki, płoty i inne konstrukcje, a także drzewa i inne rośliny). Sam tunel powinien być usytuowany osią w kierunku najczęściej wiejących wiatrów, dzięki czemu skuteczniejsze będzie jego wietrzenie.

Szklarnie i inspekty

Produkcja warzyw i kwiatów w szklarniach i inspektach odbywa się poza normalnym okresem wegetacyjnym uprawianych roślin. Dlatego też warunki mikroklimatyczne w tego typu budynkach muszą być zbli­żone do naturalnych, co decyduje o powodzeniu w hodowli określonego rodzaju uprawy. Utrzymanie właściwego mikroklimatu w szklarniach, uzależnione jest od temperatury i światła wewnątrz pomieszczenia, a tak­że od warunków klimatycznych regionu, w którym prowadzona jest tego rodzaju produkcja. Przy wyborze miejsca pod budowę obiektów szklarniowych decydują następujące czynniki: — liczba godzin słonecznych w miesiącach zimowych (różne regiony wykazują różnice w nasłonecznieniu), ilość opadów śnieżnych, średnie temperatury w miesiącach zimowych, przeważające kierunki wiatrów, lokalizacja przemysłu, który wpływa niekorzystnie na uprawy ze względu na szkodliwe działanie gazów, sadzy i innych zanieczyszczeń, jakość wody przeznaczonej do podlewania (skład chemiczny — twardość, zawartość soli itp.). — odległość rynków zbytu. Szklarnie są budynkami o oszklonych ścianach, o odpowiednim na­chyleniu dachu do kąta padania promieni słonecznych. Kąt nachylenia dachu do poziomu terenu waha się w granicach 25 -=-40°, lecz najczęściej spotykane są szklarnie o nachyleniu 30°. Szklarnie sytuuje się w zasadzie w kierunku północ-południe, lecz dopuszczalny jest także kierunek wschód-zachód. Decyduje o tym pro­wadzona produkcja w gospodarstwie, jak również warunki terenowe. Kierunek W—Z pozwala na maksymalne wykorzystanie światła słonecz­nego w porze zimowej i wczesno-wiosennej, jednak w okresie później­szym jest niekorzystny ze względu na dużą operację słoneczną, powodującą konieczność stosowania zwiększonej wentylacji, zacieniania, a nawet chłodzenia. Ze względu na temperaturę wewnętrzną szklarni, dzielimy je na ogrzewane i nieogrzewane. Systemy ogrzewania szklarni są następujące: — ogrzewanie kanałowe — jest to sposób w zasadzie przestarzały i już nie stosowany z powodu dużych strat ciepła, pracochłonną obsługę i technikę wykonania tego systemu ogrzewania; ogrzewanie wodne, działające na zasadzie grawitacji; ogrzewanie parowe; ogrzewanie parowo-wodne; ogrzewanie elektryczne. Temperatura w szklarniach uzależniona jest od rodzaju uprawy i waha się w granicach 10 -f- 25°C. W szklarniach stosowana jest wentylacja grawitacyjna, polegająca na wietrzeniu za pomocą otworów wietrznikowych zainstalowanych w po­łaciach dachu. Regulacja temperatury w dużych szklarniach odbywa się za pomocą automatycznego sterowania przy użyciu termostatów. Istotnym zagadnieniem w budownictwie szklarniowym jest możliwość uzyskiwania wody do celów produkcyjnych. Źródłem wody mogą być zatem studnie, zbiorniki naturalne, bądź też wodociąg, a nawet woda deszczowa. Nawadnianie uprawianych roślin w szklarniach odbywa się dwoma sposobami: powierzchniowe i podziemne. Najczęściej stosuje się nawadnianie powierzchniowe, tzn. podlewanie za pomocą gumowego węża, bądź też stosuje się różnego rodzaju deszczownie rozpylające wodę mgławicowo. Deszczownie użytkowane są w zależności od uprawy, nie wszystkie bowiem rodzaje warzyw znoszą opryskiwanie całego ulistnienia (np. pomidory). Duże szklarnie wyposażone są w automatyczne urządze­nia do nawadniania. Nawadnianie podziemne polega na przeprowadzeniu betonowej rynny biegnącej wzdłuż szklarni i równomiernym nawadnianiu ziemi. System ten mimo wielu zalet ma również poważne wady: większe zużycie wody, obniżanie temperatury gleby i inne. Istnieje wiele jeszcze sposobów nawadniania w szklarni, które są uzależnione od sposobu uprawy. Oprócz ogrzewania, wietrzenia i nawadniania szklarni, w budynkach tego typu konieczne są urządzenia wewnętrzne służące do uprawy hodo­wanych roślin. Zalicza się do nich: stoły, zwane parapetami, grzędy, zwane zagonami, półki. Szklarnie parapetowe w nowoczesnych szklarniach warzywniczych w zasadzie już nie są stosowane ze względu na wysoki koszt zarówno budowy stołów, jak i uprawy. W naszych warunkach jednak są one po­wszechnie stosowane, bowiem uprawy na stołach są zwykle wcześniejsze niż w szklarniach gruntowych. Ziemia na stołach ma wyższą temperaturę niż grunt szklarni, a miejsca pod stołami mogą być również wykorzystane do niektórych upraw, nie wymagających wysokiej temperatury i dużego oświetlenia, np. szczypiorek, cykoria, rabarbar, wczesne ziemniaki. Układ funkcjonalny szklarni parapetowej polega na podłużnym ustawieniu sto­łów bocznych i środkowych. Szerokość stołów bocznych, dostępnych z jed­nej strony, wynosi ok. 1 m, stołów środkowych zaś — ok. 2,00 m. Pomię­dzy stołami konieczne są przejścia umożliwiające nie tylko komunikację, lecz także wykonywanie niezbędnych czynności, jak transport ziemi, warzyw itp. Szerokość tych przejść nie może być mniejsza niż 70 cm. W szklarniach gruntowych wyposażenie wnętrza jest bardzo proste. W grunt szklarni wkopuje się betonowe koryta tworzące przejścia szero­kości 50 cm. Pozostała powierzchnia gruntu przeznaczona jest na uprawę. Szklarnie wyposażone w półki stosowane są częściej w uprawach roślin ozdobnych, gdyż przy zróżnicowanej uprawie, niektóre rośliny po­trzebują mniejszej intensywności światła. Półki umieszczone nad stołami zabierają część światła roślinom uprawianym pod półkami. Instalowanie półek wiąże się z wytrzymałością konstrukcyjną szklarni, zatem stoso­wanie ich w budynkach nie uwzględniających dodatkowego obciążenia jest niedopuszczalne. W Polsce opracowano kilka typów szklarni, opartych na obowiązują­cych modułach stosowanych w budownictwie. Są to: — szklarnie pojedyncze o rozpiętości 6, 9 i 12 m i długości 51 m, oraz rozpiętości 6 i 9 m a długości 30 m, — szklarnie blokowe o wymiarach 3 X 6 X 51 i 3 X 9 X 51, — łącznik do, szklarni pojedynczej o rozpiętości 6 i 9 m, oraz do szklarni blokowych o wym. 3X6mi3X9m (rys. 3.49., 3.50., 3.51.). Szklarnie pojedyncze są budynkami wolnostojącymi, które mogą być połączone w jeden zespół przestrzenny za pomocą łącznika pełniącego funkcje pomocnicze. Szklarnie tego typu mogą być użytkowane jako gruntowe lub parapetowe (rys. 3.52., 3.53., 3.54., 3.55.). Szklarnie zbloko­wane charakteryzują się połączonym zespołem budynków w jeden kom­pleks (rys. 3.56.). W ten sposób można zblokować prawie nieograniczoną ilość szklarni, np. projekty holenderskie i francuskie przewidują bloko­wanie po 120 i więcej szklarni, dzięki czemu powstaje jedna ogromna hala pod szkłem, o powierzchni około 3 ha. Zarówno szklarnie pojedyncze, jak i blokowe mają swoje wady i za­lety. Zalety szklarni pojedynczych: — utrzymanie odpowiedniego mikroklimatu w zależności od uprawia­nych roślin, możliwość stopniowego uruchamiania szklarni, łatwość zapobiegania w rozszerzaniu się chorób, korzystniejsze oświetlenie, ułatwione wietrzenie, łatwiejsze odprowadzanie wody. Szklarnie blokowe natomiast są tańsze w budowie i w eksploatacji, dotyczy to zwłaszcza ogrzewania. Oprócz dwóch wymienionych wyżej typów, stosowane są również szklarnie specjalne. Są to szklarnie zmontowane z okien inspek­towych. Ponadto spotykane są — zwłaszcza w krajach wysoko rozwinię­tych, szklarnie przesuwne, ruchome. Jest to rodzaj przenośnych inspek­tów, których główną zaletą jest możność usunięcia szklarni znad roślin, które nie potrzebują już pokrycia i ustawienie jej na inną uprawę, wymagającą wyższej temperatury. Szklarnie tego typu — mimo że są kosztowne — mają szereg zalet, z których najistotniejszą jest możność obsługiwania terenu 2—3-krotnie większego od powierzchni stałej szklar­ni. Szklarnie ruchome nadają się raczej do produkcji niewielkiej, w pro­dukcji wielkotowarowej nie znalazły szerszego zastosowania. Ze względu na konstrukcję dachu, szklarnie dzielą się na: — jednospadowe, — dwuspadowe o dachu równoramiennym i o różnych kątach nachy­lenia połaci, zagłębione, niezagłębione. W praktyce spotykane są najczęściej konstrukcje szklarni stalowe i stalowo-drewniane. Konstrukcja całkowicie stalowa może być stoso­wana w szklarniach nieogrzewanych. Wadami takiej szklarni są duże straty ciepła i przemarzanie. Najlepszymi szklarniami są szklarnie o konstrukcji stalowo-drewnianej, tzn. o konstrukcji nośnej stalowej i konstrukcji ścian i połaci dachowych drewnianych. Ze względu na oszczędność stali, roz­powszechniane są konstrukcje strunobetonowe, które umożliwiają uzyska­nie profili o niewielkich wymiarach i dużej wytrzymałości. Stosowane są także konstrukcje ramownicowe i kratownicowe (rys. 3.57., 3.58., 3.59., 3.60.). Oddzielnym urządzeniem, wchodzącym w skład gospodarstwa warzyw­niczego są inspekty (rys. 3.61., 3.62.). Inspekt składa się z okna i skrzyni, które mają na celu udostępnienie roślinom światła, a także ochronę od chłodu zewnętrznego. Inspekt w wa­rzywnictwie pełni wielorakie funkcje: — uprawa warzyw aż do dojrzałości handlowej, — produkcja rozsad wysadzanych następnie na grunt, — przetrzymywanie warzyw do spożycia zimowego — i wiele innych. Inspekty, w zależności od materiału budowlanego, dzielą się na nastę­pujące typy: drewniane, z materiałów trwalszych, jak cegła, beton, ziemne. Inspekty występują jako jedno- i dwuspadowe w różnych wariantach: skrzynie stałe, przenośne, ogrzewane, nieogrzewane. Inspekty ogrzewane są w dwojaki sposób — ogrzewane naturalnie lub sztucznie. Ogrzewanie biologiczne oparte jest o rozkład substancji organicznych, który to proces właściwie przebiega w podłożu z obornika, słomy itp. Dlatego też stosuje się powszechnie do budowy inspektów warstwę obornika ok. 40 cm oraz warstwę ziemi ok. 15 cm, na której sadzi się określone uprawy. W inspektach zagłębionych (ziemnych) warstwa obornika wynosi 60 cm, ziemi zaś 15 cm. Grubość poszczególnych warstw uzależniona jest od rozwiązania technicznego inspektu. Sztuczne ogrzewanie inspektów zostało wprowadzone ze względu na deficyt obornika. Jest to ogrzewanie kosztowne, posiada szereg zalet w porównaniu z ogrzewaniem biologicznym, m. in.: regulacja tempera­tury, łatwość uruchomienia ogrzewania, a zatem odpowiedni mikroklimat. Do ogrzewania inspektów stosowane są zwykle kotły centralnego ogrze­wania, a ciepło doprowadzone jest systemem rur pod warstwą ziemi. Konstrukcja skrzyni inspektowej musi być dostosowana do określonej wielkości okna. W praktyce występuje kilka rodzajów okien o różnych wymiarach i różnych podziałach: okno warszawskie 100 X 130 cm, okno holenderskie 80 X 150 cm, okno czechosłowackie 100 X 150 cm, okno francuskie 130 X 135 do 133 X,133 cm, okno niemieckie 100 X 150 cm, okno amerykańskie 91,5 X 183 cm. W Polsce rozpowszechnione jest tzw. okno standardowe o wym. 100 X 150 cm. Dodatkowym elementem wyposażenia inspektów są wietrzniki róż­nego typu służące do regulacji temperatury. Ponadto przy pracach inspek­towych są używane podpórki pod okno, maty chroniące uprawy przed chłodami w nocy oraz cieniówki służące do ochrony przed bezpośrednim dostępem promieni słonecznych. Ispekty powinny być sytuowane przede wszystkim na terenach o dostatecznie niskim poziomie wody zaskórnej, a nie zagrożonych zale- waniem wód powierzchniowych. Najkorzystniejszy jest teren o lekkim pochyleniu w stronę południową. Teren z uprawą inspektową powinien być osłonięty od wiatrów osłonami naturalnymi lub sztucznymi. Zagospo­darowanie terenu pod inspekty powinno uwzględniać (w dużych gospo­darstwach) drogi dojazdowe, miejsce na składowanie obornika, miejsce na pryzmy z ziemią inspektową, miejsce na składowanie okien na okres zimy.