Elementy metodologii nauk humanistycznych

2009-10-28

II. PODSTAWOWE CZYNNOŚCI POZNAWCZE

1. Porządkowanie jako podstawowa czynność wiedzotwórcza

U podstaw każdego porządkowania leży:

- rozróżnianie (tworzenie dystynkcji, czynność polegająca na tworzeniu dystynkcji)

Pojęcie kryterium odróżniania – cecha przedmiotów, ze względu na którą przedmioty odróżniamy i porządkujemy

- czynność identyfikowania przedmiotów, czyli przypisywania pewnych cech przedmiotom

- tworzenie pojęć – pojęciowanie, konceptualizacja, kategoryzacja

CZYNNOŚCI ZWIĄZANE Z TWORZENIEM POJĘĆ

- abstrahowanie, abstrakcja – polega na „myślowym” odrywaniu pewnych cech przedmiotów z ominięciem innych cech

- konkretyzacja – polega na dodawaniu pewnych cech do przedmiotu, ubogacaniu treści dowolnej nazwy

- uogólnianie, generalizacja – polega na przenoszeniu cech charakterystycznych z jednego przedmiotu na pewien zbiór przedmiotów

- idealizowanie, idealizacja – polega na potęgowaniu pewnych cech przedmiotów i doprowadzaniu ich do sytuacji granicznej (maksymalizacja jak i minimalizacja), jest związane z tworzeniem modeli rzeczywistości

- konstruowanie, tworzenie konstruktów – polega na zestawieniu (sumowaniu) cech, które w rzeczywistości niekoniecznie w takich zestawieniach występują (np. centaur, pegaz)

Sposoby porządkowania fizycznego:

- segregowanie przedmiotów (przestrzenne uporządkowanie)

- szeregowanie przedmiotów

Partycja – polega na wydzielaniu części w ramach pewnej całości

Periodyzacja – polega na porządkowaniu czasowym pewnych przedmiotów

DWA GŁÓWNE SPOSOBY PORZĄDKOWANIA W NAUCE:

1. Podział logiczny – charakterystyczny dla nauk matematycznych, częściowo dla nauk przyrodniczych, bardziej precyzyjny, jednoznaczny sposób niż typologia.

2. Typologia, typologizacja – charakterystyczna dla nauk humanistycznych.

Ad.1 Działanie, które jest wykonywane na zbiorach.

- może być rozumiany jako czynność - czynność polegająca na wyróżnianiu w ramach pewnego zbioru i jego podzbiorów, które są wzajemnie rozłączne i adekwatne

- lub rozumiany jako wytwór tej czynności – zbiór podzbiorów powstałych w wyniku czynności „podział logiczny”

STRUKTURA PODZIAŁU LOGICZNEGO

1. Całość dzielona (totum divisionis) – zbiór, który chcemy uporządkować

2. Podstawa podziału, kryterium podziału (fundamentum divisionis) czyli cecha, ze względu na którą dzielimy przedmioty

3. Człony podziału (membra divisionis) – podzbiory powstałe w wyniku podziału.

Np. 1) Liczby całkowite 2) ze względu na parzystość liczb 3) powstały Liczby parzyste i Liczby nieparzyste

WARUNKI POPRAWNOŚCI PODZIAŁU LOGICZNEGO:

1. warunek jednoznaczności kryterium podziału – kryterium musi być cechą, którą da się precyzyjnie ustalić i niestopniowalną

2. warunek rozłączności – podzbiory powstałe w wyniku podziałów powinny być rozłączne, czyli nie mogą mieć wspólnych elementów

3. warunek adekwatności – polega na tym, że suma podzbiorów powstałych w wyniku podziału musi być równa zbiorowi dzielonemu. Nie mogą być przedmioty, które nie zostały przyporządkowane do żadnego podzbioru

4. warunek jednorodności – zbiór przedmiotów dzielonych powinien się składać z elementów jednorodnych, musi być zbiorem dystrybutywnym

5. warunek ostrości zbioru dzielonego – zbiór musi mieć wyraźnie określone granice

BŁĘDY PODZIAŁU LOGICZNEGO:

- błąd polegający na braku jednego precyzyjnego kryterium przeprowadzenia podziału, np. więcej niż jedno kryterium albo stosowanie cechy stopniowalnej (np. dobrzy i źli ludzie)

- nierozłączność podziału – wówczas, gdy dany przedmiot daje się zakwalifikować do więcej niż jednego zbioru

- niespełnienie warunku adekwatności – gdy suma podzbiorów powstałych w wyniku podziałów nie jest równa zbiorowi dzielonemu

- błąd niejednorodności – nie da się poddawać podziałowi logicznemu zbiorów niejednorodnych

- błąd nieostrości – nie da się poddawać podziałowi logicznemu zbiorów nieostrych

* naturalność jako warunek i nienaturalność jako błąd → warunek przydatności podziału i błąd nieprzydatności podziału np. podział na ludzi żywych i martwych

Np. błędny jest podział kobiet na matki, żony i kochanki

RODZAJE PODZIAŁU LOGICZNEGO:

- ze względu na ilość podzbiorów

1) dwuczłonowy, czyli dychotomiczny – w wyniku podziału powstają dwa podzbiory

2) wieloczłonowy – w wyniku podziału powstaje więcej niż dwa podzbiory

- ze względu na ilość poziomów podziału logicznego

1) jednopoziomowe (jednostopniowe)

2) klasyfikacje (systematyzacje) – wielopoziomowe np. klasyfikacja zwierząt

TYPOLOGIA

- rozumiana jako czynność – uporządkowanie przedmiotów występujących w pewnej dziedzinie ze względu na ich mniejsze lub większe podobieństwo do wybranego wzorca czyli typu.

- rozumiana jako rezultat tej czynności – zbiór podzbiorów, przy czym te podzbiory nie mają wyraźnie określonych granic

BUDOWANIE TYPOLOGII

1. wybieramy dziedzinę przedmiotów, które chcemy uporządkować. Dziedzina nie musi być ostro wyróżniona, granice nie muszą być ostro wyraźne np. KULTURA

2. konstruowanie wzorców przedmiotów przez ustalanie, jakimi typowymi cechami się one odznaczają np. wybrać cechy dla nauki, filozofii, sztuki, muzyki itd.

3. Porównywanie przedmiotów należących do danej dziedziny z wybranymi typami i tworzenie ich podzbiorów.