1. Pole elektromagnetyczne:
W końcu XIX wieku wykazano, że zmienne pole elektryczne i zmienne pole magnetyczne są od siebie zależne i nazywamy je polem elektromagnetycznym (PEM).
Stanowi jeden ze składników środowiska naturalnego człowieka. Może się rozchodzić w przestrzeni z prędkością światła i jest falą elektromagnetyczną. Fala elektromagnetyczna niesie ze sobą energię.
Naturalnym źródłem pól elektromagnetycznych, najbliższych człowiekowi jest Ziemia.
2. Sztuczne źródła pól elektromagnetycznych:
Podstawowe sztuczne źródła promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego to:
elektromagnetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia
stacje radiowe i telewizyjne
łączność radiowa, w tym CB radio, radiotelefony i telefonia komórkowa
stacje radiolokacyjne i radionawigacyjne
stacje transformatorowe
sprzęt gospodarstwa domowego i powszechnego użytku oraz instalacje elektryczne
3. Promieniowanie:
Promieniowaniem nazywamy zjawisko polegające na wysyłaniu i przekazywaniu energii na odległość. Energia ta może być wysyłana w postaci cząstek, światła, ciepła oraz fal elektromagnetycznych.
4. Podział promieniowania elektromagnetycznego dzielimy na:
- niejonizujące to rodzaj promieniowania elektromagnetycznego (fali elektromagnetycznej), które nie wywołuje jonizacji ośrodka, przez który przechodzi.
- jonizujące powoduje jonizację środowiska przez które przechodzi. Podział ten związany jest z różnym rodzajem oddziaływań ludzi i zwierząt.
5. Widmo fal elektromagnetycznych:
Widmo fal elektromagnetycznych obejmuje wielką rozmaitość zjawisk od fal radiowych aż po bardzo przenikliwe promieniowanie g. Rodzaj fali zależy od sposobu jej generacji. Przy większej częstotliwości długość fali jest mniejsza.
6. Promieniowanie podczerwone – wymień zagrożenia biologiczne:
Promieniowanie podczerwone stanowi część niewidzialnego promieniowania elektromagnetycznego. Jest ono emitowane przez rozgrzane ciała.
Promieniowanie podczerwone może wywołać w tkance biologicznej reakcje termiczne, objawiające się wzrostem temperatury narażonej tkanki i tkanek sąsiednich. Po przekroczeniu pewnego, określonego poziomu natężenia, promieniowanie to stwarza zagrożenie zdrowia, prowadząc do objawów oparzeniowych skóry i chorób oczu (np. zaćma, degeneracja naczyniówki i siatkówki).
Promieniowanie radiowe i mikrofalowe – mogą powodować kataraktę, efekty neurologiczne, bezpłodność u mężczyzn i prawdopodobnie raka.
7. Ryzyko biologiczne działania promieni UV:
Stała ekspozycja na promienie UV może powodować przedwczesne starzenie się skóy (uszkadza włókna kolagenowe i elastynowe), zmarszczki, nawet raka i kataraktę (zmętnienie soczewki oka).
8. Jak nazywa się równoważnik pochłoniętej dawki promieniowania? (siwert = Sv):
Jednostką równoważnika dawki jest siwert (Sv), równy – podobnie jak grej – 1 J/kg. Pojęcie równoważnika dawki wprowadzono, aby uzyskać wielkość lepiej skorelowaną z bilogicznymi skutkami promieniowania. Najczęściej używaną jednostką jest milisiwert (1mSv = 0,001 Sv).
9. Promieniowanie jonizujące pochodzenia naturalnego, źródło pochodzenia i dawka graniczna dla mieszkańca Polski:
Promieniowanie pochodzące z przestrzeni kosmicznej i od naturalnych pierwiastków radioaktywnych w skorupie ziemskiej oraz bezpośrednio z organizmu człowieka.
Promieniowanie kosmiczne to promieniowanie dobiegające do zewnętrznych warstw atmosfery Ziemi z przestrzeni kosmicznej. Promieniowanie to składa się głównie z protonów, cząsteczek i jąder innych pierwiastków, które zderzając się z atomami zawartymi w atmosferze powodują m.in. jonizację powietrza. Przed szkodliwym działaniem promieniowania kosmicznego chroni nas gruba warstwa atmosfery. Poza strefą ochronną natężenie promieniowania gwałtownie wzrasta. Dawka promieniowania kosmicznego zależy od wysokości terenu nad poziomem morza. Na szczycie Mount Everest jest ponad 100 razy większe niż w Trójmieście. Tak samo pasażerowi samolotów, a zwłaszcza kosmonauci są narażeni na promieniowanie kosmiczne w znacznie większym stopniu niż ludzie przebywający na Ziemi.
Ze wszystkich źródeł naturalnych największy udział w bilansie dawek promieniowania ma radon. Jest to pierwiastek gazowy, pochodzący z rozpadu radu. Znajduje się w powietrzu, a zwłaszcza w pomieszczeniach zamkniętych. Pochodzi z podłoża ścian budynków, z wody (zwłaszcza z ujęć głębinowych) oraz z gazu ziemnego. Organizm szybko się go pozbywa. Groźne są jego pochodne, powstałe z rozpadu radu. Osadzają się one w płucach i emitują tam szkodliwe promieniowanie alfa.
Średnia dawka pochodząca ze wszystkich źródeł promieniowania w Polsce wynosi 2,4 mSv.
10.Kto i kiedy odkrył promienie X?:
Wilhelm Roentgen (1845 – 1923) Nagroda Nobla z fizyki w 1901 roku.
W 1895 roku niemiecki fizyk W. Roentgen odkrył nowy rodzaj promieniowania emitowanego przez strumień „promieni katodowych” (teraz wiemy, że są nimi elektrony) przy ich uderzeniu w ścianki szklanej rury do wyładowań. Promienie nazwał promieniami X, co miało podkreślić, że ich istota jest nieznana. Stwierdził, że promienie X pprzechodzą przez materiały stałe, jonizują powietrze, nie załamują się na szkle i nie są odchylane w polu magnetycznym.
11.Kto odkrył rad i polon?:
Dwa miesiące po odkryciu promieni X przez Roentgena, francuski fizyk Henri Becquerel zaczął sprawdzać, czy istnieją pierwiastki, które moga emitować promieniowanie spontaniczne.
Odkrył zjawisko promieniotwórczości. Wykazał zaczernienie na kliszy fotograficznej spowodowane solami uranu. Zjawisko promieniotwórczości czy też inaczej radioaktywność to samorzutny rozpad jąder połączony z emisją cząstek a, b i g. Wkrótce odkryto inne pierwiastki o tej własności: tor, aktyn oraz dwa nowe pierwiastki odkryte przez Marie i Piotra Curie – polon i rad.
12.Kiedy Maria Skłodowska – Curie otrzymała nagrody Nobla i za jakie odkrycia?:
1903 rok – nagroda Nobla za odkrycie promieniotwórczości naturalnej (z Piotrem Curie i Henrim Becquerelem)
1911 rok – nagroda Nobla za wydzielenie czystego radu i uzyskanie radu w postaci krystalicznej
13.Sposoby działania promieniowania jonizującego na komórkę (bezpośrednie i pośrednie):
Działanie pośrednie – możliwość modyfikacji efektów popromiennych wywołanych pośrednim działaniem promieniowania przez obecność w komórce
-enzymów antyoksydacyjnych (glutation, katalaza, peroksydaza selenozależna)
-egzogennych utleniaczy ( wit. C, A, E, karoten) fenoli roślinnych
-lub zastosowanie czynników chemicznych (radioprotektorów) zmniejszających lub zwiększających działanie promieniowania.
Działanie bezpośrednie – polega na zderzeniu cząstki promieniowania z nicią DNA. Powoduje uszkodzenie DNA w 90%.
14.Wolne rodniki, definicja i działanie:
Wolnym rodnikiem nazywamy atom, cząsteczkę, lub część cząsteczek, w których pojawił się niesparowany elektron. Powoduje to dużą reaktywność wolnego rodnika (oznaczamy go za pomocą kropki, np. R.).
Wolne rodniki zachowują się jak biologiczne pociski – uszkadzają wszystko, w co uderzą: lipidową błonę komórkową, DNA i białka o istotnym znaczeniu dla komórki.
Wolne rodniki w kolejnych reakcjach mogą być albo wymiatane albo ulegają utrwaleniu w wyniku połączenia z tlenem w cząsteczce organicznej – tworzą reaktywne formy tlenu (RFT) o znacznie przedłużonym czasie działania.
W czasie procesów metabolicznych w żywych komórkach również tworzą się RFT takie jaki: O2- , OH2- , H2O2. Nazywamy je oksydantami.
W wyniku promieniowania tworzenie RTF jest wzmożone.
15.Rodzaje uszkodzeń popromiennych w DNA:
Nie każdy składnik komórki jest w tym samym stopniu niezastąpiony, co DNA. Cząsteczki DNA jako jedyne nie mogą być zastępowane przez nowe. Ich uszkodzenie lub utrata może prowadzić do niekorzystnych następstw. Dzieje się tak, dlatego, że inne makrocząsteczki (białka, kwas RNA, lipidy) występują w komórce w wielu kopiach. Kopie uszkodzone są usuwane.
-pojedyncze pęknięcia nici
-zmiana zasady
- zmiana cukru
-wiązanie krzyżowe DNA-białko
-podwójne pęknięcia nici
-odłączenie zasady
-duże uszkodzenie spirali
Częstość uszkodzeń DNA
| Rodzaj uszkodzenia | Liczba uszkodzeń spontanicznych w komórce na godzinę | Liczba uszkodzeń w komórce na 1 Gy |
|---|---|---|
| Pęknięcie podwójne | < 1 | 40 |
| Pęknięcie pojedyncze | 5 • 103 | 1000 |
| Utrata zasad | 1,5 • 103 | 950 |
| Uszkodzenie zasad | 1,25 • 103 |
16.Biologiczne skutki napromieniania (somatyczne, genetyczne):
somatyczne:
wczesne – choroba popromienna ostra, przewlekła; miejscowe uszkodzenia skóry
odległe – zmętnienie soczewki i zaćma; aberracje chromosomowe w komórkach somatycznych; nowotwory złośliwe; niepłodność
genetyczne – mutacje genowe dominujące, recesywne; aberracje chromosomowe w komórkach
17.Śmierć mitotyczna a interfazalna:
Śmierć mitotyczna- śmierć komórki związana z przejściem przez mitozę nosi nazwę śmierci mitotycznej lub reprodukcyjnej. Może nastąpić przy pierwszej, drugiej lub trzeciej próbie podziału komórki.Przyczyną śmierci mitotycznej są zaburzenia morfologii chromosomów zwane aberracjami chromosomowymi.
Śmierć interfazalna - czyli śmierć przed podziałem komórki występuje w dowolnej fazie cyklu. Zachodzi w ciągu kilku po napromienieniu.Główna przyczyna: uszkodzenie metabolizmu komórki.Po działaniu dużych dawek promieniowania komórka traci zdolność do zachowania równowagi wodno – elektrolitowej. Nadmiar wody i jonów (normalnie usuwanych) wnika do wnętrza komórki, powodując jej pęcznienie i nieodwracalne uszkodzenie. Pojawia się stan zapalny.
18.Definicja średniej dawki letalnej (LD50):
LD50 (Średnia dawka śmiertelna) – dawka promieniowania powodująca śmierć połowy osobników populacji.
19.Wysokość średniej dawki letalnej dla człowieka::
| Bakteria | 10000 |
|---|---|
| Glony, mchy, porosty | 40-9800 |
| Ameba | 1000 |
| Drożdże | 300 |
| Ślimaki | 120 |
| Węże | 3-4 |
| Żółwie | 10 |
| Kaczki | 5-9 |
| Szczury, myszy | 5-7 |
| Małpy | 4-6 |
| Człowiek | 4 |
| Świnia | 5 |
| Pies | 3 |
| Świnka morska | 2,5 |
20.Co nazywamy transformacją nowotworową:
Przekształcenie się komórki prawidłowej w nowotworową określane jest jako transformacja nowotworowa. Jest to proces bardzo złożony, wieloetapowy i zależny od wielu czynników.
Czynniki kancerogenne (rakotwórcze) są to czynniki mogące indukować powstanie nowotworów. Cechuje je zdolność do specyficznego oddziaływania i modyfikowania materiału genetycznego komórki (powstawania mutacji). Czynniki mutagenne dzielimy na: zewnętrzne (egzogenne) i wewnętrzne (endogenne).
21.Telomery i znaczenie telomerazy w onkogenezie:
Telomer – jednostka strukturalno-funkcjonalna obecna na końcach chromosomów. W ostatnich latach, dzięki lepszemu poznaniu budowy i funkcji telomeru i telomerazy wzrosło ich znaczenie w rozumieniu procesu nowotworzenia. Obecnie dzięki zdobytej wiedzy dotyczącej telomeru i telomerazy możliwe staje się projektowanie różnych leków i schematów terapii. Zapoczątkowano również hodowlę złożonych tkanek dla transplantologii.
22.Wymień najczęściej występujące egzogenne czynniki mutagenne:
Czynniki chemiczne (np. pestycydy, arsen, insektycydy, herbicydy), związki alkilujące, analogi zasad azotowych, benzen, aminy dymu tytoniowego, azbest, radon
Czynniki fizyczne (np. promieniowanie jonizujące i nadfioletowe: słoneczne, lampy kwarcowe)
Czynniki biologiczne (np. Papilloma virus, Herpes virus, Helicobacter pyroli, onkogenne wirusy, mykotoksyny)
23.Wymień najczęściej występujące endogenne czynniki mutagenne:
Wolne rodniki i reaktywne formy tlenu (RFT) - efekt uboczne metabolizmu komórek.
W metabolizmie komórki mitochondria przekształcają glukozę i tlen w energię. Wolne rodniki tlenowe są normalnym produktem ubocznym tego procesu.
Wolne rodniki (RFT) atakują komórki, m.in. niszczą DNA w jądrze i mitochondriach. Linię obrony tworzą enzymy dysmutaza ponadtlenkowa (SOD), katalaza, peroksydaza glutationowa, a także antyoksydanty, czyli przeciwutleniacze (witaminy A, C i E, glutation).
Kumulujące się w trakcie życia wolnorodnikowe uszkodzenia są przyczyną stopniowego starzenia się organizmu lub mogą doprowadzić do powstania komórki nowotworowej.
24.Wymień grupy genów mające swój udział w powstawaniu nowotworów:
Geny, których mutacje są przyczyną przemiany komórek prawidłowych w nowotworowe dzielą się na trzy grupy:
onkogeny (RAS, ERB, MYC, BCL-2) – w warunkach fizjologicznych protoonkogeny pobudzają prawidłowy wzrost komórki. Ich mutacja lub nadekspresja (onkogeny) prowadzi do nieprzerwanej stymulacji wzrostu mimo braku fizjologicznych sygnałów wzrostu komórkowego (wiele onkogenów koduje czynniki wzrostu i ich receptory, np. EGFR,
TNF b)
geny supresorowe (P53, RB, BRCA1, BRCA2, APC) – zmutowane formy -antyonkogeny. Geny supresorowe transformacji nowotworowej w warunkach fizjologicznych zatrzymują cykl komórkowy lub powodują zaprogramowaną śmierć komórki (apoptozę). Zmutowane promują proliferację
geny mutatorowe (MSH2, MSH6, MLH1, PMS2) – geny odpowiedzialne za naprawę DNA, kontrolują częstość mutacji w innych genach. Zmutowane geny naprawcze nie są w stanie korygować błędów, co prowadzi do przyspieszonego nagromadzenia mutacji w onkogenach i genach supresorowych.
25.Podaj przykład genu supresorowego i wyjaśnij jego rolę w onkogenezie:
geny przeciwnowotworowe (antyonkogeny) – hamują niekontrolowany wzrost i różnicowanie komórek
regulują wzrost i podział komórek
najważniejszymi genami supresorowymi są: RB i P53. Białko Rb inicjuje przejście fazy G1 do S. Białko P53 nazywane jest strażnikiem genomu. W normalnych komórkach zapobiega replikacji uszkodzonego DNA i wywołuje apoptozę (w przypadku nienaprawialnego uszkodzenia). Zmutowana cząsteczka białka P53 zezwala zarówno na przeżycie komórek niosących uszkodzony DNA, jak i na ich replikację. Takie komórki przekazują istniejącą mutację komórkom potomnym.
26.Podaj przykład onkogenu i wyjaśnij jego rolę w onkogenezie:
Onkogeny (RAS, ERB, MYC, BCL-2) – w warunkach fizjologicznych protoonkogeny pobudzają prawidłowy wzrost komórki. Ich mutacja lub nadekspresja (onkogeny) prowadzi do nieprzerwanej stymulacji wzrostu mimo braku fizjologicznych sygnałów wzrostu komórkowego (wiele onkogenów koduje czynniki wzrostu i ich receptory, np. EGFR,
TNF b)
27.Etapy procesu onkogenezy:
inicjacja – to faza, w której czynnik rakotwórczy, działając na zdrową komórkę powoduje zmianę w jej aparacie genetycznym, czyli mutację. Jeśli zaatakowana komórka ma zdolność do podziałów, to wywołana mutacja się utrwala i jest przekazywana następnym pokoleniom
promocja – zainicjowana komóka przechodzi wiele kolejnych mutacji, aż staje się typową komórką nowotworową (komórką zainicjowaną), która charakteryzuje się zaburzonymi zdolnościami przylegania do otaczających komórek. W tej fazie rozwoju zatrzymanie procesu tworzenia nowotworu jest jeszcze możliwe (po ustąpieniu czynnika promującego: hormonów, czynników wzrostu, stanu zapalnego, alkoholu, nikotyny, azbestu, węglowodorów aromatycznych)
okres przerzutowania (etap dotyczący nowotworów złośliwych) – guz pierwotny staje się źródłem przerzutów (łac. Metastases) nowotworowych. Komórki nowotworowe odrywają się od ogniska pierwotnego i przechodzą do naczyń krwionośnych lub limfatycznych. Przemieszczają się w dowolne miejsca i tworzą w nich nowe skupiska komórek nowotworowych.
28.Różnice pomięzy nowotworem łagodnym a złośliwym:
Nowotwory łagodne rosną i szerzą się w sposób uporządkowany, zgodny z architekturą przypisaną tkance, z której się wywodzą – bez naciekania i niszczenia najbliższego otoczenia czy tkanek sąsiednich. Nie wykazują skłonności do przerzutowania.
Nowotwory złośliwe – przeciwnie – charakteryzują się bezładną, nie kontrolowaną proliferacją, naciekaniem macierzystej tkanki. Często doprowadzają do jej zniszczenia. Wykazują skłonność do tworzenia ognisk przerzutowych.
| Nowotwór łagodny | Nowotwór złośliwy | |
|---|---|---|
| Wzrost | Powolny | Szybki |
| Otorbienie | Występuje | Brak |
| Naciekanie tkanek | Nie występuje | Występuje |
| Wnikanie do naczyń | Nie zachodzi | Występuje |
| Wznowy | Nie występują | Występują |
| Budowa histologiczna | Zbliżona do tkanki prawidłowej | Różni się od tkanki prawidłowej |
| Wpływ na organizm | Zieznaczny | Prowadzi do wyniszczenia organizmu i jego śmierci |
29.Co to jest badanie histopatologiczne, endoskopowe, cytologiczne?:
Badania endoskopowe: lub wziernikowe pozwalają na dokładne obejrzenie niektórych narządów od wewnątrz oraz wykonanie drobnych zabiegów, takich jak odsysanie nadmiaru wydzieliny, pobieranie wycinków do badań histopatologicznych, usunięcie złogu, polipa.
Zestaw do badania składa się z fiberoskopu, czyli giętkiej rury zaopatrzonej w system oświetleniowy i instrumentarium do przeprowadzenia zabiegów endoskopowych (kleszczyki, szczypce).
Rozmazy cytologiczne: jest to metoda mikroskopowej oceny komórek nabłonków, polegająca na pobraniu wydzielin i wymazów z różnych narządów (dróg moczowych, oddechowych, rodnych, przewodów mlecznych, czy płyny z jamy otrzewnowej lub opłucnej).
Celem tych badań jest wykrycie bezobjawowych klinicznie zmian przednowotworowych lub nowotworowych.
Badanie histopatologiczne: jest to mikroskopowa ocena fragmentów tkanek lub narządów, pobranych od pacjenta w formie wycinków. Wycinki pobiera się w czasie operacji lub w znieczuleniu miejscowym, z węzłów chłonnych, mięśni czy skóry.
30.Wymień badania obrazowe stosowane w diagnostyce nowotworów (zdjęcie Rtg, mammografia, USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, PET, scyntygrafia):
Zdjęcie rentgenowskie: Źródło promieniowania znajduje się na zewnątrz badanego obiektu. Promieniowanie X, po przejściu przez obiekt rejestrowane jest przez detektor filmowy (diagnostyka rentgenowska).
Mammografia: Jest to radiologiczna metoda badania gruczołu piersiowego.
Podobnie jak w pozostałych metodach rentgenowskich wykorzystuje się tu różnice w pochłanianiu promieni X przechodzących przez poszczególne tkanki organizmu.
Obraz utrwalony jest na błonach rentgenowskich. Badanie wykonuje się specjalnym aparatem wytwarzającym promieniowanie o zakresie 25 – 40 kV przy użyciu czułych błon rentgenowskich.
Scyntygrafia: W tej metodzie źródło promieniowania w postaci radiofarmaceutyku składającego się ze znacznika i nośnika zostaje wprowadzone do wnętrza obiektu (zazwyczaj dożylnie). Po wybiórczym nagromadzeniu się nośnika w badanym narządzie, promieniowanie gamma emitowane ze znacznika rejestrowane jest detektorem scyntylacyjnym umieszczonym na zewnątrz obiektu (diagnostyka izotopowa).
USG: to metoda obrazowania narządów przy pomocy fal ultradźwiękowych.
W badaniu wykorzystuje się fakt innego odbijania fal ultradźwiękowych przez tkanki o różnej gęstości. Odbite sygnały można przetworzyć na obrazy diagnostyczne. W USG medycznej wykorzystywane są częstotliwości z zakresu 2 – 50 Mhz.
Zastosowanie: USG piersi, jamy brzusznej, ocena prędkości oraz kierunku przepływu krwi w naczyniach krwionośnych.
Tomografia komputerowa (TK): Promieniowanie Rtg wykorzytywane w badaniu jest uzyskiwane w lampie emitującej promieniowanie X, a poruszającej się ruchem okrężnym wokół osi ciała ludzkiego. Promieniowanie to jest pochłaniane przez różne tkanki i części ciała w sposób zróżnicowany (najsilniej elementy kostne, słabiej tkanki miękkie). Otrzymuje się dokładne obrazy organów wewnętrznych – zdjęcia tomograficzne. Dzięki nim można zlokalizować ognisko chorobowe nawet kilkumilimetrowej średnicy.
Rezonans magnetyczny (MR): Jest to badanie dokładniejsze niż TK. Technika ta może być wykorzystywana do oceny stanu anatomicznego i czynnościowego dowolnie wybranych tkanek i narządów. Chory podczas badania w pozycji leżącej na plecach wprowadzany jest do tunelu o jednorodnym i stałym polu magnetycznym. Ponieważ obrazowanie rezonansem magnetycznym nie jest związane z wykorzystaniem promieni rentgenowskich, nie ma potrzeby zachowywania środków bezpieczeństwa koniecznych przy badaniach rentgenowskich. Badanie nie powoduje żadnych reakcji biologicznych u pacjenta. Trwa od 30 do 90 minut. Siła pola magnetycznego konieczna do uzyskania prawidłowego wyniku testu nie ma szkodliwego wpływu na zdrowie badanego.
Pozytonowa tomografia emisyjna (PET): Jest to metoda diagnostyczna i służąca do monitorowania chorób nowotworowych oraz niektórych schorzeń na podstawie aktywności metabolicznej tkanek.
31.Najczęściej stosowane metody leczenia nowotworów (chirurgia, radioterapia, chemioterapia, terapia celowana):
1. Leczenie chirurgiczne – usuwanie masy guza.
2. Radioterapia – miejscowe leczenie nowotworu promieniowaniem jonizującym.
3. Chemioterapia – leczenie nowotworów za pomocą środków farmaceutycznych, niekiedy uzupełniana leczeniem hormonalnym.
4. Terapia celowana – leczenie biologiczne, zindywidualizowane (terapia molekularna). Polega na precyzyjnej blokadzie mechanizmów molekularnych związanych ze wzrostem i podziałem komórek nowotworowych.
5. Terapia genowa – obiecujące szczepionki, wprowadzanie prawidłowych genów – wstępny etap badań klinicznych.
32.Promieniowrażliwość komórek zależna od cyklu komórkowego:
Radioterapia to metoda miejscowego leczenia nowotworu promieniowaniem jonizującym. Celem radioterapii jest uszkodzenie nowotworu i zahamowanie podziałów jego komórek bez poważnego uszkodzenia zdrowych tkanek.
Najbardziej wrażliwe na promieniowanie są komóki dzielące się (faza M) i w fazie G2.
33.Różnica między leczeniem radykalnym a paliatywnym:
leczenie radykalne zakłada trwałe wyleczenie (wycięcie guza w granicach zdrowych tkanek)
leczenie paliatywne jest stosowane w nieoperacyjnych przypadkach i ma na celu zahamowanie procesu nowotworowego, zmniejszenie dolegliwości (ból, duszność, kaszel) i przedłużenie życia
Radioterapia:
radioterapia radykalna – zakłada trwałe wyleczenie
radioterapia paliatywna – jest stosowana w nieoperacyjnych przypadkach i ma na celu zahamowanie procesu nowotworowego, zmniejszenie dolegliwości (ból, duszność, kaszel) i przedłużenie życia
34.Wymień trzy główne metody radioterapii onkologicznej (teleterapia, brachyterapia, terapia izotopowa):
Wyróżnia się trzy główne metody radioterapii onkologicznej:
1. Teleterapię – źródło promieniowania jest umieszczone na zewnątrz (0,5 – 3,5 m) ciała chorego.
2. Brachyterapię – źródło promieniowania (najczęściej izotop promieniotwórczy) jest umieszczony w obrębie tkanki nowotworowej lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie.
3. Terapia izotopowa – wprowadzenie do narządów lub tkanek radiofarmaceutyków emitujących promieniowanie jonizujące, które gromadzą się w obrębie nowotworu.
Na czym polega brachyterapia (curieterapia)?: DODATKOWE
Jest to metoda lecznia chorób nowotworowych za pomocą promieniowania gamma z radioaktywnych źródeł umieszczonych w jamach ciała (technika śródjamowa) lub założonych do samego guza (technika śródtkankowa).
W brachyterapii stosowane są inne schematy napromieniania, zwykle o mniejszej liczbie frakcji i większej dawce frakcyjnej.
W tej technice wykorzystuje się zamknięte źródła naturalne (rad) lub sztucznie wytwarzane radioaktywne izotopy niektórych pierwiastków: kobaltu, cezu, irydu (60Co, 137Cs, 192Ir), w postaci igieł, tubek.
35.Czas trwania i sposób frakcjonowania dawki całkowitej w standardowej radioterapii:
Standardowa radioterapia – leczenie radykalne:
napromienianie jedną dawką frakcyjną 2,0 – 2,5 Gy dziennie, 5 razy w tygodniu
czas trwania radioterapii – 5 do 6 tygodni
dawka całkowita – 60 – 70 Gy
36.Odczyny popromienne tkanek prawidłowych (wczesny, późny):
Uszkodzenie popromienne jest następstwem uszkodzenia komórek czynnościowych pełniących funkcję swoistą dla tkanki. Warunkiem wystąpienia odczynu popromiennego jest śmierć komórki. Jest ona następstwem utraty zdolności do wielokrotnych podziałów. Kryterium podziału jest czas ujawnienia się odczynu. Podział odczynów popromiennych dzielimy na:
wczesny (ostry) – ujawnia się w trakcie lub bezpośrednio po radioterapii i często ustępuje samoistnie lub po prostym leczeniu farmakologicznym
późny – ujawnia się w różnym okresie czasu po leczeniu, od kilku miesięcy do kilku a nawet kilkunastu lat.
Wg terminologii National Cancer Institute wyróżniamy następujące stopnie zmian skórnych powstałych w wyniku radioterapii:
Stopień nasilenia Zmiany skórne
1 -niewielkiego stopnia rumień, suche łuszczenie się skóry
2 -rumień o nasileniu średnim do znacznego, wilgotne łuszczenie się
skóry „łatkami'' odpowiadającymi rysunkowi powierzchni nask.
3 -wilgotne złuszczenie skóry nie pokrywające się z rys. nask.,
krwawienia na skutek drobnych obtarć i urazów
4 -martwica i owrzodzenia obejmujące całą grubość skóry,
samoistne krwawienia
37.Pielęgnacja i kosmetyka skóry po radioterapii:
Zależy od stopnia jej uszkodzenia. Ważne jest ochranianie skóry napromienianej przed nasłonecznieniem i urazami. Należy stosować filtry słonaczne (chronią przed wystepowaniem przebarwień i teleangiektazji. Aby zapobiec popękaniu i złuszczaniu naskórka, należy stosować maści i kremy natłuszczające. Odczyny wczesne wymagają stosowania żeli, aerozoli, zawiesin lub kremów steroidowych, maści z antybiotykami. Ważne jest noszenie przewiewnych ubrań z materiałów naturalnych (bawełna, jedwab).
Mycie napromieniowanego miejsca – letnią wodą z mydłem, może zmniejszyć czestość występowania wilgotnego złuszczania poprzez usuwania mikroorganizmów,
Biafine (Laboratoire Medix) emulsja z trietyloaminą (organiczny związek chemiczny) i kwasem askorbinowym – stosowana jako preparat przyśpieszający gojenie się ran – aktywacja makrofagów i stymulacja tworzenia ziarniny.
Miejscowo kortykosteroidy – hamują indukowaną promieniowaniem nadmierną produkcję pozapalnej interleukiny 6.
Kwas foliowy – przyspieszają proces regeneracji uszkodzonej po napromieniowaniu skóry dzięki zwiększeniu szybkości naprawy DNA w komórkach.
X-RAY LIPOSUBTILIUM Regenerujący krem do twarzy i ciała – zawiera kwas foliowy który chroni skórę przed promieniami X, działa kojąco, wspomaga odbudowe płaszcza lipidowego
Unikanie bezpośrednio przed naswietlaniem stosowania preparatów zawierających tlenki metali, np. tlenek cynku czy występującego w dezodorantach glinu
Unikanie mechanicznego drażnienia skóry i używania golarek elektrycznych
Noszenie luźnych ubrań z naturalnych tkanin
38.Na czym polega chemioterapia?:
Chemioterapia to leczenie nowotworów złośliwych za pomocą środków chemicznych hamujących rozwój komórek nowotworowych. Środki te nazywamy cytostatykami.
Leki podaje się dożylnie, rzadziej doustnie. Najczęściej stosuje się ich kilka (chemioterapia wielolekowa), rzadziej jeden (monochemioterapia).
Jednym z celów chemioterapii jest zmniejszenie masy guza i/lub zniszczenie ognisk przezrzutowych oraz przygotowanie do leczenia miejscowego, czyli operacji i/lub napromieniania guza.
39.Główne rodziny leków przeciwnowotworowych:
antymetabolity – zahamowanie reakcji enzymatycznych, które umożliwiają podział komórek nowotworowych, lub powodują wbudowanie do struktury DNA „fałszywego” budulca. A, mogą też blokować wbudowanie cząsteczki niezbędnej do syntezy DNA. Objaw niepożądany – uszkodzenie szpiku
inhibitory topoizomerazy – to substancje, które podczas replikacji DNA uniemożliwiają topoizomerazie połączenie rozdzielonych nici DNA powodując tym samym apoptozę
czynniki alkilujące i interkalujące – czynniki interkulujące są zdolne do wniknięcia pomiędzy warstwy par zasad kwasów nukleinowych i rozerwania podwójnej helisy. Czynniki alkilujące – związki, które łączą się z DNA (wewnątrz nici lub pomiędzy nićmi) tworząc wiązania krzyżowe, co hamuje syntezę DNA i transkrypcję a także prowadzi do śmierci komórki. Leki alkilujące moga przyczepiać się do jednej strony helisy DNA jak rzep. Przyłączenie tego typu może maskować tę część DNA i blokować dostęp enzymów potrzebnych do przeprowadzenia procesu replikacji i transkrypcji. Leki te moga powodować bezpłodność
alkaloidy roślinne – powodują rozpad mikrotubul wrzeciona podziałowego lub ich stabilizację, co doprowadza do zahamowania podziału komórki
związki nieorganiczne (cisplatyna, hydromocznik)
40.Wymień główne zalecenia Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem:
Nie pal.
Wystrzegaj się otyłości.
Bądź codzienne aktywny ruchowo, uprawiaj ćwiczenia fizyczne.
Spożywaj więcej ważyw i owoców: jedz co najmniej 5 porcji dziennie.
Jeśli pijesz alkohol – piwo, wino lub napoje wysokoprocentowe – ogranicz jego spożycie.
Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne.
Przestrzegaj ściśle przepisów dotyczących ochrony przed narażeniem na znane substancje rakotwórcze.
Bierz udział w programach szczepień ochronnych przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.
Kobiety po 25 roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy.
Kobiety po 50 roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi.
Kobiety i mężczyźni po 50 roku życia powinni uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego.