RADIOTERAPIA

Monika Szumilas
Natalia Sławska
Dietetyka rok 2 grupa C3
2009/2010

Radioterapia (dawniej Curieterapia) -

metoda leczenia za pomocą promieniowania
jonizującego, którego energia powoduje
powstawanie zmian w strukturze atomu lub
cząsteczki. Stosowana w onkologii do
leczenia choroby nowotworowej oraz
łagodzenia bólu związanego z rozsianym
procesem nowotworowym, np. w przerzutach
nowotworowych do kości.

Radioterapia jest pod specjalnością lekarską w

obrębie onkologii.

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA
SPOSÓB NAPROMIENIANIA



brachyterapia, BTH: leczenie przy użyciu źródła

promieniowania znajdującego się w

bezpośrednim kontakcie z guzem;



teleradioterapia, RTH: leczenie z

zastosowaniem źródła umieszczonego w

pewnej odległości od tkanek.



chemioterapia: używanie syntetycznych

związków chemicznych



hormonoterapia - metoda leczenia

nowotworów, w których etiologii uczestniczą

czynniki hormonalne

Leczeniem izotopami promieniotwórczymi: (np.

jodem lub strontem radioaktywnym) zajmuje

się medycyna nuklearna.

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA STAN
PACJENTA



radioterapia radykalna: ma na celu
napromieniowanie guza i/lub jego okolicy w
celu jego zniszczenia;



radioterapia paliatywna: ma na celu
łagodzenie bólu spowodowanego chorobą
nowotworową w przypadku gdy wyleczenie
pacjenta jest już niemożliwe;



radioterapia objawowa: ma na celu
zmniejszenie dolegliwości bólowych
spowodowanych przerzutami.

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA UŻYTĄ
ENERGIĘ



Radioterapia konwencjonalna (60-400 kV)



Promieniowanie mało przenikliwe, płytkie,
miękkie, graniczne, wyłącznie
promieniowanie X. Do leczenia nowotworów
skóry.



Radioterapia megawoltowa (1,25-25 MeV)



Promieniowanie gamma, generowane przez
kobalt 60 (linie o energii 1,17 i 1,33 MeV).



Promieniowanie X o wysokiej energii generowane
w przyśpieszaczu liniowym. (4-25 MeV)



Elektrony (6-22 MeV)

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA RODZAJ
PROMIENIOWANIA GENEROWANEGO
W APARATACH



Promieniowanie pośrednio jonizujące,
elektromagnetyczne: X i gamma



Promieniowanie cząstkowe:



bezpośrednio jonizujące: elektron, proton,
cząstka alfa, ciężkie jony (tlenu, węgla);



pośrednio jonizujące: neutron.

BRACHYTERAPIA

BRACHYTERAPIA

(curieterapia) nazywana też terapią

kontaktową jest jedną z technik leczenia w
radioterapii. Metoda ta polega na
bezpośrednim napromienianiu zmian
chorobowych przez umieszczenie źródła
promieniowania w guzie lub jego sąsiedztwie.
Podstawowym zastosowaniem brachyterapii
jest leczenie zmian nowotworowych, ale jest
ona wykorzystywana także w terapii takich
chorób jak toczeń czy keloid.

Główną przewagą brachyterapii nad teleterapią

jest jej precyzja – dzięki umieszczeniu źródła
promieniotwórczego bezpośrednio w okolicy
guza (lub nawet w jego wnętrzu) możliwa jest
tzw. konformalizacja terapii, tzn. zwiększenie
dawki, która trafia w zmianę, przy
jednoczesnym zmniejszeniu narażenia
zdrowych organów na radiację. Ma to
szczególnie wielkie znaczenie przy leczeniu
nowotworów w okolicy takich narządów
wysoce wrażliwych na promieniowanie
jonizujące jak np. płuca.

Do wad brachyterapii zaliczamy

skomplikowany proces planowania leczenia
(wymaga użycia zaawansowanych technik
komputerowych), wysokie dawki
promieniowania (dotyczy gł. metody HDR –
może to być niebezpieczne np. przy
przesunięciu się aplikatora) oraz niemożność
dotarcia aplikatora w niektóre rejony ciała
(np. wewnątrz czaszki).

Źródło promieniotwórcze w brachyterapii jest

najczęściej umieszczane w tzw. aplikatorze,
czyli plastikowej rurce, która wprowadzana
jest w bezpośrednią okolicę guza (może być
ona nawet przebijana na wylot przez ciało,
jak ma to miejsce np. w leczeniu nowotworów
piersi) i wewnątrz której umieszczane jest
źródło promieniotwórcze. Cała procedura
załadunku, w celu zmniejszenia narażenia
personelu na promieniowanie, odbywa się
automatycznie, po opuszczeniu przez
personel tzw. bunkra, czyli pomieszczenia, w
którym odbywa się sesja radioterapii.

Do rzadziej stosowanych metod brachyterapii

zaliczamy umieszczanie w ciele źródeł
stałych, np. kulek lub igieł wykonanych z
radioaktywnego izotopu jodu o krótkim
okresie półtrwania. Źródło takie jest
umieszczane w ciele pacjenta na stałe i
uszkadza komórki nowotworowe, po czym
stopniowo traci na aktywności.

ODMIANY BRACHYTERAPII



brachyterapia wewnątrztkankowa:

umieszczenie źródła promieniowania w guzie,



brachyterapia wewnątrzjamowa: umieszczenie

źródła promieniowania w bezpośrednim

sąsiedztwie guza przy użyciu naturalnych

otworów w ciele (jama ustna, drogi rodne etc.)



brachyterapia powierzchniowa: umieszczenie

źródła promieniotwórczego na skórze w celu

wyleczenia zmian powierzchniowych.



brachyterapia śródnaczyniowa: źródła

promieniotwórcze umieszczane są w

naczyniach krwionośnych aby zapobiec

restenozie.



brachyterapia śródoperacyjna

PODZIAŁ BRACHYTERAPII ZE
WZGLĘDU NA CZAS I INTENSYWNOŚĆ
NAPROMIENIOWYWANIA



HDR (

ang.

High Dose Rate – wysoka dawka) – sesja

napromieniowania trwa dość krótko (zazwyczaj kilka minut), lecz
używane jest źródło o bardzo wysokiej aktywności

promieniowania

.



LDR (

ang.

Low Dose Rate – niska dawka) – zabieg jest długotrwały

(najczęściej trwa około doby), lecz stosowane są źródła o znacznie
niższej aktywności promieniotwórczej. Metoda ta stosowana jest
głównie w nowotworach układu rozrodczego. Daje doskonałe efekty
terapeutyczne, lecz powoduje znaczny dyskomfort – wymaga od
pacjentki pozostania w niemal całkowitym bezruchu przez wiele
godzin.



PDR (

ang.

Pulse Dose Rate – dawka pulsująca) – aplikator jest

umieszczony w ciele pacjenta przez długi czas, lecz źródło
promieniotwórcze jest na zmianę wpuszczane do niego i wyciągane
z powrotem (cała procedura jest z góry programowana przez
człowieka i realizowana przez komputer). Dawka stosowana w PDR
ma wartość pośrednią pomiędzy tą stosowaną w HDR i LDR.



Ultra LDR - nazwa odnosi się do terapii niskoaktywnymi izotopami
umieszczanymi na stałe w ciele pacjenta.

ŹRÓDŁA RADIOAKTYWNE STOSOWANE W
BRACHYTERAPII MUSZĄ SPEŁNIAĆ
NASTĘPUJĄCE WARUNKI:



odpowiednia energia (optymalnie 0,2-0,4
MeV)



odpowiednio długi okres półrozpadu



idealnie bez rozpadu cząsteczkowego



wysoka aktywność właściwa



brak gazowych produktów rozpadu



plastyczność



odporność na uszkodzenia



odpowiednia forma

TELERADIOTERAPIA

TELERADIOTERAPIA

jedna z technik leczenia w radioterapii za pomocą

promieniowania jonizującego, w metodzie tej źródło
promieniowania umieszczone jest w pewnej odległości
od tkanek za pomocą aparatów rentgenowskich lub
urządzeń kobaltowych czy cezowych. Polega na
napromienianiu wiązkami zewnętrznymi określonej
objętości tkanek, obejmującej guz nowotworowy z
adekwatnym marginesem tkanek oraz, w razie
potrzeby, regionalne węzły chłonne. Objętość
napromieniania powinna być określona jak najbardziej
precyzyjnie, tak aby możliwe było podanie
jednorazowej dużej dawki przy maksymalnej ochronie
tkanek prawidłowych, zwłaszcza tzw. narządów
krytycznych. Służy temu proces planowania leczenia
przy użyciu TK lub MRI.

JEDNYM Z RODZAJÓW
TELERADIOTERAPII JEST TERAPIA
HADRONOWA

Wyróżniamy jej rodzaje:



terapię cząstkami naładowanymi



protonami



jonami



ujemnymi mezonami pi



terapię cząstkami neutralnymi (neutronami)



FNT - terapia szybkimi neutronami



BNCT – terapia borowo-neutronowa

TELERADIOTERAPIA JEST SKUTECZNA
JAKO LECZENIE PALIATYWNE U
PACJENTÓW Z MIEJSCOWO
ZAAWANSOWANYM RAKIEM
ŻOŁĄDKA

Grupa badawcza radioterapeutów z Singapuru

opublikowała na łamach International Journal
of Radiation Oncology, Biology, Physics
wyniki retrospektywnej analizy skuteczności
teleradioterapii jako leczenia paliatywnego u
pacjentów z miejscowo zaawansowanym
rakiem żołądka. Analiza wykazała, że ten
sposób postępowania jest skuteczny w
łagodzeniu objawów choroby. Zastosowane
leczenie było dobrze tolerowane.

Do analizy włączono pacjentów z pierwotnie lokalnie

zaawansowanym lub nawrotowym rakiem żołądka,

u których występowały dolegliwości związane z

chorobą. Pacjenci byli leczeni paliatywnie wyłącznie

przy pomocy teleradioterapii (bez chemioterapii).

Przeanalizowano dane dotyczące 33 pacjentów

leczonych w okresie od listopada 1999 r. do grudnia

2004 r. Mediana wieku pacjentów wynosiła 76 lat

(zakres od 38 do 90 lat). 21 osób (64% spośród

biorących udział w badaniu) miało przerzuty odległe

w chwili rozpoczęcia paliatywnej radioterapii.

Najczęściej zgłaszane dolegliwości to: krwawienie

(24 pacjentów), zaparcie (8 pacjentów) oraz ból (8

pacjentów). Schemat zastosowanej radioterapii był

różny u poszczególnych pacjentów (od

8 Gy w jednej frakcji do 40 Gy w 16 frakcjach), przy

czym większość osób (17) otrzymała 30 Gy w 10

frakcjach.

Mediana całkowitego czasu przeżycia wyniosła 145 dni.

8% pacjentów przeżyło 12 miesięcy. Odpowiedź
kliniczną stwierdzono u 54,3% pacjentów z
krwawieniem (13 osób spośród 24), u 25% pacjentów
z zaparciem (2 osoby spośród 8) oraz u 25%
pacjentów
z dolegliwościami bólowymi (2 osoby spośród 8).
Mediana czasu trwania odpowiedzi wynosiła przy
wymienionych wyżej objawach odpowiednio 140, 102
i 105 dni. Nie stwierdzono zależności pomiędzy
jakością odpowiedzi klinicznej i wielkością
zastosowanej dawki promieniowania. Tolerancja
leczenia była dobra – wystąpił tylko 1 przypadek
toksyczności w stopniu 3. (wg CTC).

Autorzy stwierdzają we wnioskach, że

teleradioterapia jest skuteczna jako metoda
leczenia paliatywnego u pacjentów z
miejscowo zaawansowanym rakiem żołądka.
Na uwagę zasługuje fakt, że korzystne efekty
kliniczne utrzymują się przez większość
pozostałego czasu życia pacjentów.

Źródło: Tey J, Back MF, Shakespeare TP, Mukherjee RK, Lu JJ, Lee KM, Wong LC, Leong CN, Zhu

M. The role of palliative radiation therapy in symptomatic locally advanced gastric cancer.
Int J Radiat Oncol Biol Phys 2006.11.20

SYMULATOR - OKREŚLANIE MIEJSC
BĘDĄCYCH NAŚWIETLANYCH
PROMIENIOWANIEM GAMMA

Do leczenia promieniami zewnętrznymi, jako źródło

źródła promieniowania gamma najczęściej
wykorzystuje się aparat kobaltowy (bomba kobaltowa)
wykorzystujący promieniowanie izotopu kobaltu

60

Co o

czasie połowicznego rozpadu 5,26 lat lub bomby
cezowe wykorzystujące izotop

137

Cs o czasie

połowicznego rozpadu 30 lat. Do leczenia
miejscowego niewielkich zmian nowotworowych
położonych w narządach takich jak oskrzela, przełyk,
narząd rodny, mózg używa się również źródła
irydowego, wykorzystującego izotop irydu

192

Ir o

czasie połowicznego rozpadu 73,8 lat. Do wytwarzania
wysokoenergetycznych wiązek elektronów stosuje się
akceleratory liniowe (jest to przyspieszacz czyli
urządzenie przyspieszające naładowane cząstki).

BOMBA
KOBALTOWA

CHEMIOTERAPIA

Chemioterapia nowotworów – metoda systemowego

leczenia nowotworów złośliwych za pomocą leków
cytostatycznych. W leczeniu nowotworów stosuje się
także leki hormonalne, leki celowane molekularnie
(np. erlotynib, imatinib) i przeciwciała monoklonalne.

Cytostatyki zabijają komórki dzielące się, stąd oprócz

komórek nowotworowych zabija również prawidłowe
komórki organizmu.

Leczenie systemowe za pomocą cytostatyków może być

prowadzone jedynie przez lekarzy posiadających
specjalizację z onkologii klinicznej. Leczenie musi
być prowadzone na oddziałach szpitalnych
posiadających pracownie cytostatyków oraz
odpowiednio wykwalifikowany personel.

PODZIAŁ



metoda radykalna - ma na celu całkowitą eliminację komórek
nowotworowych z organizmu, co zagwarantuje skuteczność leczenia;
stosowana głównie w leczeniu nowotworów hematologicznych, a
także guzów litych (rak jądra, ciążowa choroba trofoblastyczna),



metoda uzupełniająca - adiuwantowa - stosowana po radykalnym
zabiegu operacyjnym. Jej celem jest zlikwidowanie pozostałych po
zabiegu w postaci mikroprzerzutów komórek nowotworowych,



metoda wstępna - neoadiuwantowa, indukcyjna - stosowana przed
zabiegiem operacyjnym celem zmniejszenia masy guza i jego
regionalnego zaawansowania, co ma umożliwić przeprowadzenie
radykalnego zabiegu operacyjnego lub zabiegu mniej
okaleczającego, np. kwadrantektomia zamiast mastektomii,



metoda regionalna - stosowana w przypadku niektórych typów
nowotworów - miejscowe podawanie cytostatyków, np. do tętnicy
wątrobowej, do jamy opłucnej, do jamy otrzewnej



metoda paliatywna - stosowana w celu spowolnienia progresji
choroby lub zmniejszenia dolegliwości u chorych, u których
wyleczenie nie jest możliwe.



metoda cytotoksyczna - oddziałująca toksycznie na komórki
nowotworowe.



metoda antyangiogeniczna - oddziałująca toksycznie na sieć
naczyń krwionośnych dostarczających tlen i składniki pokarmowe
do komórek nowotworowych, a odbierających produkty przemiany
materii. Zniszczenie tych naczyń krwionośnych prowadzi do śmierci
komórek nowotworowych w wyniku braku dostawy substancji
odżywczych i tlenu. Stosowane są tu przeciwciała monoklonalne
np. bewacizumab hamujące rozwój nowych naczyń krwionośnych.



metoda metronomiczna - polegająca na podawaniu małych
dawek leków cytostatycznych w krótkich odstępach czasu.



metoda mioablacyjna z autologicznym przeszczepem szpiku
kostnego - polegająca na podaniu dużej dawki leków
cytostatycznych, w wyniku działania której poza komórkami
nowotworowymi giną również krwinki. Przed zabiegiem pobiera się
od pacjenta komórki krwiotwórcze ze szpiku kostnego. Komórki te
następnie podaje się pacjentowi po chemioterapii w celu
odtworzenia zabitych przy okazji leczenia krwinek.

W premedykacji stosowane są leki

przeciwwymiotne: ondansetron,
deksametazon, metoklopramid, tropisetron
pozwalające zmniejszyć nudności i wymioty
towarzyszące chemioterapii. Niektóre
opracowania wskazują na zalety stosowania
zawartych w marihuanie kannabinoli w
łagodzeniu negatywnych skutków takich jak
nudności i wymioty, i umożliwianiu
pacjentowi odżywianie się. Leki te wyszły już
poza fazę badań naukowych, nie są
stosowane w Polsce, mają rejestrację w USA

NOWOTWORY PRZEWODU
POKARMOWEGO

ZAREJESTROWANE ZACHOROWANIA I
ZGONY W POLSCE W 1999 ROKU