WPŁYW RADIOTERAPII NA STAN JAMY USTNEJ I GARDŁA

Głównym celem radioterapii jest zniszczenie komórek nowotworowych i zapobieganie ich dalszemu rozwojowi. Niestety, skutkiem ubocznym napromienienia bywa również uszkodzenie zdrowych komórek. Radioterapia niszczy zwłaszcza szybko dzielące się komórki, między innymi te, które tworzą błonę śluzową w jamie ustnej.
Rezultatem uszkodzenia zdrowych komórek śluzówki jest stan zapalny oraz kserostomia – objawy te występują u około 75% chorych poddanych radioterapii i mogą mieć bardzo zróżnicowane nasilenie: od niewielkiego obrzęku i zaczerwienienia po masywny stan zapalny, powikłany wtórnym nadkażeniem bakteryjnym lub grzybiczym (w efekcie którego dochodzi do krwawień i owrzodzeń jamy ustnej).
Towarzyszące radioterapii dolegliwości pojawiają się zazwyczaj w drugim tygodniu napromienienia. Niekiedy w tak znacznym stopniu utrudniają połykanie i jedzenie (bywa, że również oddychanie), iż zmuszają lekarza do czasowego przerwania leczenia.
Na szczęście, objawy popromiennego zapalenia błony śluzowej można złagodzić za pomocą antybiotyków, płukanek oraz zmiany codziennych nawyków żywieniowych. Jedynie kserostomia stanowi powikłanie, które może się utrzymywać do końca życia chorego, zwiększając ryzyko postępującej próchnicy oraz popromiennej martwicy kości (zwłaszcza żuchwy).

Jak zmniejszyć objawy reakcji popromiennej?
Już od pierwszego tygodnia radioterapii należy regularnie płukać jamę ustną płynami obojętnymi oraz antyseptycznymi. W przypadku nasilenionych objawów zaleca się stosowanie wodnych roztworów gliceryny z witaminami A i E oraz wdrożenie profilaktycznej antybiotykoterapii przeciwbakteryjnej i przeciwgrzybiczej. Istotna jest również zmiana dotychczasowej diety i przestrzeganie następujących zasad:
1. Z jadłospisu wykluczamy potrawy, które mogą podrażnić śluzówkę. Unikamy alkoholu, pikantnych i kwaśnych produktów (np. owoców cytrusowych, soków), ostrych przypraw, zbyt gorących lub zbyt zimnych pokarmów.

2. Rozdrabniamy wszystkie dania na możliwie małe kawałki (ułatwi nam to ich połykanie).

3. W przypadku silnej reakcji popromiennej produkty spożywcze miksujemy lub mielimy na papkę (np. mięso, ziemniaki, marchewkę z groszkiem). Delikatna konsystencja żywności zminimalizuje występowanie dolegliwości bólowych.

4. Preferujemy produkty gotowane na parze i duszone. Wskazane jest wręcz rozgotowywanie pewnych produktów np. ryżu czy makaronu.

5. Do posiłków dodajemy sosy, które zmiękczą żywność i ułatwią żucie oraz połykanie.

6. Płyny spożywamy przez słomkę – powinny być letnie.

7. Stosujemy wysokokaloryczne i wysokobiałkowe preparaty odżywcze w formie płynnej, zapobiegające niedożywieniu.

8. Wybieramy produkty i potrawy łatwe do pogryzienia i przełknięcia:
– kisiele, galaretki, kremy, budynie,
– mleko i przetwory mleczne: jogurty, kefiry, maślanki,
– sery twarogowe zmiksowane z jogurtem,
– gotowane ziemniaki, ryż, makarony,
– gotowane warzywa np. puree z marchwi i groszku,
– gotowane i rozdrobnione mięso (drób, cielęcina)
– jajecznica, pasty jajeczne
– banany i inne miękkie owoce np. arbuz, morele.