WPŁYW RADIOTERAPII NA JAMĘ USTNĄ

Z roku na rok w Polsce rośnie liczba zachorowań na nowotwory oraz podejmowanych w związku z nimi terapii onkologicznych. Jedną z metod leczenia nowotworów jest radioterapia, która niesie jednak ze sobą sporo potencjalnych skutków ubocznych dla zdrowia zębów i jamy ustnej. Przygotowanie oraz opieka dentystyczna są więc niezbędne osobom zarówno przed, jak i w trakcie radioterapii okolic głowy i szyi.

Radioterapia to metoda leczenia nowotworów, polegająca na poddawaniu komórek rakowych działaniu wysokich dawek promieniowania. Jej celem jest niszczenie i zapobieganie ich rozwojowi. Niestety, u wielu pacjentów dochodzi również do napromieniowania tkanek zdrowych. Ryzyko to dotyczy zwłaszcza komórek szybko się dzielących, w tym komórek tworzących błony śluzowe jamy ustnej.

U każdego pacjenta, u którego planuje się radioterapię okolic szyi i głowy konieczne jest przeprowadzenie bardzo dokładnego badania stomatologicznego, włącznie z kompleksową oceną radiologiczną stanu zdrowia. Należy bezwzględnie usunąć wszystkie ogniska próchnicowe na zębach – radioterapia okolic szyi i głowy może bowiem powodować powikłania próchnicowe ze strony miazgi, co często skutkuje koniecznością usunięcia zainfekowanych zębów. Wskazane jest również usunięcie na czas radioterapii uzupełnień protetycznych zawierających metalowe części oraz przerwanie ewentualnego leczenia ortodontycznego. Do zespołu stomatologicznego należy obowiązek sprawdzenia dopasowania protez – te źle dopasowane mogą zwiększać ryzyko martwicy kości w związku z radioterapią. Nowe protezy można wykonać dopiero po upływie roku od zakończenia leczenia. Jeśli chodzi o ewentualne ekstrakcje zębów, należy je przeprowadzać co najmniej 2 tygodnie przed rozpoczęciem radioterapii. W trakcie leczenia oraz w ciągu 12 miesięcy po jego zakończeniu ekstrakcje są niewskazane – zębodół może bowiem stanowić wrota do ewentualnej infekcji.

Jeśli radioterapia dotyczy okolic szyi i głowy, u około 75% chorych zauważa się skutki uboczne w postaci kserostomii (czyli zaburzeń w produkcji śliny) oraz stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej. Ponieważ ślina pełni bardzo ważne funkcje zarówno w procesie trawienia, jak i ochronie zębów przed próchnicą (wypłukuje resztki pokarmów z jamy ustnej oraz działa bakteriobójczo), u pacjentów z zaburzeniami jej produkcji znacznie wzrasta ryzyko rozwoju próchnicy. Z kolei stany zapalne błony śluzowej u pacjentów w trakcie leczenia radioterapią przyjmują zróżnicowaną postać – od niewielkich obrzęków i zaczerwienień, przez owrzodzenia, grzybice aż po krwawiące rany.

Opieka stomatologiczna dla osób w trakcie radioterapii jest więc niezbędna. Dopuszcza się m.in. wprowadzenie profilaktycznej antybiotykoterapii przeciwgrzybicznej i przeciwbakteryjnej. Konieczne jest również łagodzenie skutków kserostomii – pacjentom można zalecić stosowanie środków farmakologicznych pobudzających ślinianki do pracy lub stosowanie substytutów naturalnej śliny. Bardzo istotny jest instruktaż prawidłowej higieny jamy ustnej – mycie zębów po każdym posiłku z wykorzystaniem szczoteczki o miękkim włosiu oraz zrezygnowanie z płynów do płukania ust zawierających alkohol, który dodatkowo wysusza śluzówkę oraz może powodować jej podrażnienia. Zamiast nich, pacjentowi można zalecić stosowanie płynów obojętnych dla błon śluzowych lub naparów ziołowych (np. z szałwii lub rumianku).