9. DYSTANS WŁADZY
Termin „dystans władzy” został wprowadzony przez holenderskiego psychologa społecznego, Mauka Muldera, określając w ten sposób emocjonalną przestrzeń oddzielającą podwładnych od przełożonych.
Samo pojęcie dystansu władzy autor określa jako zakres oczekiwań i akceptacji dla nierównego rozkładu władzy, wyrażany przez mniej wpływowych (podwładnych) członków instytucji lub organizacji (instytucje jako podstawowe struktury społeczne takie jak rodzina, szkoła lub społeczność lokalna, a organizacje to miejsca pracy).
Dystans władzy określa :
`relacje między przełożonymi a podwładnymi oraz między władzą a obywatelem.
`stopień akceptacji dla nierówności społecznych (wyrażany przez mnie wpływowych danej społeczności),
`skłonność przełożonych do konsultacji z podwładnymi, czyli stopnień autorytarności władzy
` oczekiwany stopień posłuszeństwa wobec rodziców, przełożonych i władzy.
Metodologia:
Wskaźniki dla 50 państw i 3 wielopaństwowych regionów obliczono na podstawie pytań zadanych pracownikom IBM, zajmujących takie samo stanowisko w różnych krajach. Odpowiedzi zostały zakodowane na skali 1 do 5. Dla takich samych prób z każdego kraju, obliczono średnie lub określono procentowy udział osób udzielających odpowiedzi. W ten sposób powstała tablica składająca się ze średnich i procentów, obrazująca rozkład odpowiedzi w danym kraju od 0 dla krajów o małym dystansie władzy do 10 dla dużego dystansu.
Przykładowe pytanie: „Czy z twojego doświadczenia wynika, że podwładni często obawiają się sprzeciwić przełożonemu?” – pytanie to było zadane pracownikom nie pełniącym funkcji kierowniczych.
Wyniki:
Otrzymane wyniki przedstawiono w tabeli, zaznaczając przy tym, że poszczególne miejsca mają charakter relatywny, a nie bezwzględny.
Kraje o najwyższym dystansie władzy to:
- Malezja (104)
- Gwatemala (95)
- Panama (95)
- Filipiny (94)
- Meksyk (81)
- Kraje Arabskie (80)
- Indie (77)
- Afryka Zachodnia (77)
Dość wysoko na liście znajduje się także
- Francja (68)
- Belgia (65)
- Portugalia (63)
- Rosja
- Chiny
Kraje o najniższym dystansie władzy:
- Austria (11)
- Izrael (13)
- Dania (18)
- Nowa Zelandia (22)
- Irlandia (28)
- Szwecja, Norwegia (31)
- Japonia
KRAJE O MAŁYM DYSTANSIE władzy charakteryzuje
`współzależność podwładnych i przełożonych
` silna potrzeba konsultacji
` dystans emocjonalny między podwładnymi i przełożonymi jest relatywnie niewielki
` podwładni nie mają problemu z zwracaniem się do przełożonych i wyrażaniem sprzeciwu
` często sami podejmują decyzje
KRAJE O DUŻYM DYSTANSIE
` znaczna zależność podwładnych od przełożonych
` podwładni wybierają często autokratycznego (absolutnego, totalitarnego) szefa lub paternalistycznego (relacje autorytetu, ojca rodziny)
` duży dystans emocjonalny
` respekt (nie wyrażają sprzeciwu itd.)
PRZYCZYNY ZRÓŻNICOWANIA DYSTANSU WŁADZY
` kraje należące do imperium Rzymskiego (języki romański) mają duży dystans władzy (typowa jednostkowa, scentralizowana władza), kraje pogańskie (języki germańskie) – niski (małe plemiona rządzone przez lokalnych władców)
` zhierarchizowane struktury z centralnym ośrodkiem władzy utrzymują dyscyplinę i zwiększają dystans
` większa dostępność do organów władzy zależna od małej liczby ludności obniża dystans
Ważne są też:
- szerokość geograficzna (im większa szerokość, tym niższy dystans) - w małych szerokościach geograficznych, np. w klimacie tropikalnym, przetrwanie i rozwój nie wymagały dużej interwencji człowieka w środowisko naturalne. Bogactwo natury, w której „wszystko samo rosło”, z łatwością zaspokajało potrzeby społeczeństw rolniczych.
- liczba ludności ( im mniejsza liczba, tym niższy dystans) - im większa populacja tym rządzący są mniej dostępni, a ośrodki władzy bardziej odległe
- zamożność kraju ( im większa zamożność, tym niższy dystans)
Ważnym aspektem związanym z nierównością społeczną jest podział na klasy: wyższą, średnią i niższą. Klasy różnią się dostępem do przywilejów i możliwościami korzystania z nich, np. z edukacji. Wykształcenie wyższe prawie automatycznie gwarantuje przynależność do klasy co najmniej średniej. Wykształcenie też decyduje o możliwościach wyboru zawodu.
Dystans władzy w miejscu pracy
Kraje o dużym dystansie władzy:
przełożony i podwładny z założenia uznają siebie nawzajem za nierównych
rola podwładnych sprowadza się do wykonywania poleceń przełożonych
płace są znacznie zróżnicowane i zależą od miejsca zajmowanego w hierarchii
przełożonym przysługują specjalne przywileje, a nawiązywanie kontaktów między przełożonymi i podwładnymi jest możliwe tylko z inicjatywy przełożonych
relacjom miedzy przełożonymi a podwładnymi towarzyszy duży ładunek emocjonalny (stosunek do przełożonego przyjmuje skrajne postaci od uwielbienia do nienawiści)
ważnym czynnikiem jest podkreślanie autorytetu przełożonego widocznymi oznakami statusu ( czyli pracownik jest dumny z faktu ze jego szef jeździ lepszym samochodem niż szef sąsiada )
Kraje o małym dystansie władzy:
przełożeni i podwładni uznają się za równych sobie partnerów
zróżnicowanie płac jest dużo mniejsze niż w krajach wysokim dystansie władzy
zajmowanie stanowisk na najwyższych szczeblach nie wiąże ze specjalnymi przywilejami (wszyscy korzystają z tych samych parkingów, stołówek i toalet)
podwładni maja łatwy dostęp do swoich przełożonych i okazują im szacunek nie z racji stanowisk, lecz ze względu na wiedzę i demokratyczne traktowanie innych.
oznaki statusu budzą mieszane uczucia
RODZINA A DYSTANS WŁADZY
| NISKI DYSTANS | WYSOKI DYSTANS |
|---|---|
- rodzice traktują dzieci jak równych sobie (i na odwrót) - dzieci powinny się bawić - niepłodność to nie powód do rozwodu - od dzieci oczekuje się kompetencji społecznych w młodym wieku - dzieci nie są gwarantem bezpieczeństwa dla starych rodziców |
- rodzice wymagają od dzieci posłuszeństwa - dzieci powinny ciężko pracować - niepłodność powodem rozwodu - szacunek jest cnotą - dzieci niekompetentne społecznie - dzieci zapewniają bezpieczeństwo starszym rodzicom |
DYSTANS WŁADZY W SZKOLE
| NISKI DYSTANS | WYSOKI DYSTANS |
|---|---|
- nauczyciele i uczniowie równi sobie - student – centered education - uczniowie często zabierają głos - nauczyciele to eksperci ,którzy przekazują bezosobową prawdę - system edukacyjny skoncentrowany na uczniach średnich |
- uczniowie zależni od nauczycieli - szacunek! - Teacher centred education - nauczyciele inicjują wszelką konwersacje - nauczyciel to guru, przekazujący swoją mądrość - system elitarny |
DYSTANS WŁADZY A POLITYKA
| NISKI DYSTNAS WŁADZY | WYSOKI DYSTANS WŁADZY |
|---|---|
Pluralistyczny rząd wybrany głosami większości Na ogół rządy socjaldemokratów Silne centrum, względnie słabe skrzydła prawicowe i lewicowe Stopniowe zmiany formy rządów (ewolucja, stabilność) Władza, status, dochody nie muszą ze sobą współwystępować Małe różnice dochodów w społeczeństwie Niska korupcja |
Rządy wojskowe, autokratyczne Rządy prawicowe Słabe centrum Nagłe zmiany rządów (rewolucyjność, niestabilność) Władza pociąga za sobą status i bogactwo Duże zróżnicowanie dochodów Duża korupcja |
DYSTANS WŁADZY W ORGANIZACJACH
| NISKI DYSTANS WŁADZY | WYSOKI DYSTANS WŁADZY |
|---|---|
Zdecentralizowane struktury decyzyjne – mała rola autorytetów u podwładnych zasięga się konsultacji płaskie piramidy organizacyjne mała różnica wynagrodzeń praca fizyczna ma ten sam status co urzędnicza |
Scentralizowane struktury decyzyjne- duża rola autorytetów Podwładnym się rozkazuje Strome piramidy organizacyjne Duża rozpiętość wynagrodzeń Praca urzędnicza bardziej cenione niż fizyczna |
Można odnieść wrażenie, że w ciągu ostatnich dwóch pokoleń dystans władzy zmniejszył się w zdecydowanej większości państw. Na ogół czujemy się dziś bardziej niezależni, niż czuli się nasi rodzice lub dziadkowie w przeszłości. Niezależność stała się politycznie modnym tematem i znajduje to odzwierciedlenie w niespotykanej do niedawna wielości i różnorodności ruchów wyzwoleńczych i emancypacyjnych. Pojawiły się też możliwości kształcenia, a jak wiemy, wzrost wykształcenia pociąga za sobą zmniejszenie dystansu władzy. Nie musi to oczywiście wcale oznaczać ,że zmieniły się różnice miedzy krajami, lecz że poziom dystansu władzy ogólnie obniżył się we wszystkich krajach.
POLSKA
Jak wykazują badania przeprowadzone w ramach projektu GLOBE, bazujące na doświadczeniach holenderskiego badacza, wyrażone w skali 100 stopniowej, poziom dystansu władzy w Polsce wynosi aż 72,85, świadcząc o dość wyraźnym podkreślaniu różnic w statusie społecznym i materialnym między ludźmi w polskim społeczeństwie
Przeciętny Polak nie zgodziłby się wprawdzie ze stwierdzeniem, iż należy do społeczeństwa o „wysokim dystansie władzy", zbyt silnie są w nim bowiem zakorzenione idee, mające źródło w etosie szlacheckim, uosabiane przez — mówiąc słowami antropolog Joanny Nowicki — swoiście pojęty egalitaryzm („szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie") oraz silnie akcentowane jednostkowe prawo do godności osobistej.
Oba te stanowiska można jednak pogodzić, jeśli weźmie się pod uwagę, iż Polska należy do tych nielicznych krajów, w których wysoki dystans władzy piętnowany jest i osłabiany przez współistniejące w społecznym „zaprogramowaniu kulturowym" pierwiastki anarchicznego wręcz indywidualizmu.
Polacy lubią podkreślać posiadaną władzę, nie czynią też wysiłków, by stosunki międzyludzkie na poziomie politycznym, społecznym, gospodarczym stały się bardziej egalitarne, z drugiej strony jednak nie lubią władzy tej podlegać, nienawidzą — będąc w sytuacji „upośledzonej" — dyskryminującego i upokarzającego podziału na „równych i równiejszych", wyzyskujących i wyzyskiwanych.
Z drugiej strony, mówiąc słowami historyka literatury Jana Prokopa, „Polak-Sarmata walczy niby o równość, ale to znaczy tyle, co nie dopuścić, by ktokolwiek wysunął się przed niego". Wszelkie apele o egalitaryzację stosunków biorą się nie tyle z umiłowania równości, co z zazdrości wobec warstw uprzywilejowanych.