1. Proszę opisać model dwustopniowego przepływu informacji oraz jego zastosowanie w praktyce życia politycznego.

Model dwustopniowego przepływu informacji to teoria zakładająca, że komunikowanie masowe jest procesem złożonym i odbywa się w dwóch etapach: od mediów do liderów opinii i od liderów opinii do publiczności, gdzie rola liderów (przywódców) jest decydująca. Treści rozpowszechniane przez środki masowego przekazu nie zawsze docierają do masowej publiczności bezpośrednio, ale także za pośrednictwem szczególnej kategorii odbiorców, tzw. przywódców opinii - ludzi, którzy filtrują przekaz medialny i przekazują innym tylko te informacje, które mogą przekonać ich do swoich poglądów.

Do wysunięcia tej tezy przyczynili się Katz i Lazarsfeld w swoim dziele „Personal Influence”.

Badacze podkreślali, że środki masowe nie działają w próżni, ale stanowią część kompleksowego społeczeństwa, w którym ich efekt występuje jako jeden z wielu wpływów wynikających z relacji społecznych i uzupełnia o inne źródła wiedzy i idei.

Model opiera się na kilku podstawowych założeniach:

- jednostki nie są zatomizowane i wyizolowane w społeczeństwie, ale tworzą one grupy pierwotne i wtórne; bardzo ważną rolę pełnią interpersonalne kontakty odbiorców informacji

- media nie wpływają na jednostki w sposób bezpośredni, ale ich wpływ jest mediatyzowany przez relacje społeczne i opóźniony

- w społeczeństwach lokalnych występują pewne jednostki, które korzystają z mediów w stopniu wyższym niż inne, pełnią rolę liderów opinii filtrujących przekazy przed transmisją do pozostałych członków danej społeczności.

Problem polega na odróżnieniu dwóch procesów: przekazywania (informacji, poglądów, ocen) i oddziaływania (wpływania na postawy i świadomość innych ludzi). Model Katza i Lazarsfelda polega na ujęciu wspomnianych procesów łącznie, ale z wyraźnym naciskiem na oddziaływanie. Chodzi tutaj o rolę bardziej aktywnych odbiorców, jako przywódców opinii publicznej, a nie tylko selekcjonerów.

Przepływ informacji w warunkach rzeczywistych przebiega w procesie łańcuchowym. Informacje i opinie przekazywane są różnymi środkami i przez różne osoby. Utworzone w ten sposób środowisko społeczne wywiera mocny wpływ na poglądy oraz zdecydowanie większy na publicznie wypowiadane opinie.

Zastosowanie modelu w praktyce życia politycznego.

Próbując odnieść model dwustopniowego oddziaływania informacji do praktyki życia politycznego, należy zwrócić szczególną uwagę na efekt oddziaływania mediów, a dokładniej zjawisko „przywództwa opinii”. Przykład zastosowania to np. kampania prezydencka, gdy media dostarczają przemieszane i często sprzeczne fakty i opinie o kandydatach (z których jednostka musi wybierać). Wtedy zwraca się ona do osób, którym przypisuje wiedzę w danej dziedzinie, zna je i ceni. W ten sposób przywódcy opinii tworzą sposób interpretowania, a także wzmacniają lub osłabiają działanie mediów.

2. Proszę opisać rolę stereotypów i uprzedzeń w komunikowaniu międzynarodowym.

Stereotypy i uprzedzenia pełnią istotną rolę w dziedzinie stosunków międzynarodowych. Są one przykładami szumów wewnętrznych, stanowiących źródło licznych zakłóceń w procesie komunikowania międzynarodowego.

Uprzedzenie to trzymanie się z góry przyjętych wyobrażeń na temat jednostki lub grupy, nawet jeśli otrzymywane informacje zaprzeczają tym wyobrażeniom. Zazwyczaj opiera się na pogłoskach niż na informacjach, może być korzystne, ale także krzywdzące. Wyraża emocjonalne podejście do podmiotu. Nie należy mylić uprzedzeń z dyskryminacją, ponieważ pierwsze wyraża się jedynie w opiniach i postawach, drugie zaś dąży do pozbawienia określonych osób czy grup praw i korzyści poprzez rzeczywiste zachowania. Na ogół jednak uprzedzenia i dyskryminacja występują równocześnie, wynikając jedno z drugiego.

Stereotyp jest pojęciem szerszym niż uprzedzenie. Termin został wprowadzony przez Waltera Lippmana, który głosił, że naturalną skłonnością ludzkiego poznania jest tworzenie schematów pojęciowych, obrazów mentalnych, które ukierunkowują nasz proces poznania.

Stereotyp jest konstrukcją myślową, zawierająca uproszczony, zabarwiony emocjonalnie obraz rzeczywistości przyjęty przez jednostkę w wyniku jej osobistych doświadczeń, procesów socjalizacji.

Najczęściej analizowane są stereotypy narodowe, czyli takie, których przedmiotami są ludzie o innej przynależności narodowej. Wymowa stereotypu może być pozytywna, negatywna bądź neutralna. W związku ze stereotypami narodowymi pozostaje pojęcie tożsamości narodowej. Stanowi ono poczucie odrębności wobec innych narodów kształtowane przez czynniki narodowotwórcze takie jak: symbole narodowe, historia narodu, kultura, terytorium. Tożsamości narodowe są konstruktami społecznymi przenikającymi życie narodu. Odnoszą się do stereotypów narodowych zarówno tych dotyczących własnego narodu jak i sąsiednich.

Stereotypy narodowe są zawsze częścią poczucia tożsamości i wyrażają się w pewnych okolicznościach. Są to przede wszystkim wydarzenia międzynarodowe na dużą skalę, np. międzynarodowe mecze piłkarskie, obchody rocznic wojen narodowych. Stereotypy narodowe odzwierciedlają również pozycję zbiorowości narodowej wobec innych krajów. W okresach pokoju na pierwszy plan wysuwają się pozytywne elementy. Gdy jednak w stosunkach ekonomicznych bądź politycznych pojawia się zagrożenie i wzajemne zaufanie ulega zmniejszeniu, wskrzeszane są stereotypy negatywne.

Rola stereotypów w komunikowaniu międzynarodowym została określona przez badaczy takich jak Berting i Villain – Gandossi. Według nich stereotypy i uprzedzenia narodowe:

służą członkom grupy za wspólne układy odniesienia, ułatwiające porozumiewanie się członkom społeczności politycznej,

wzmacniają więź grupową, ponieważ podkreślają poczucie współprzynależności,

wyrażają wspólnotę wartości, wspólne zwyczaje i kulturę poprzez przeciwstawianie „naszych” wartości i zwyczajów wartościom i zwyczajom „obcych”,

pozwalają podkreślać odmienność własnej grupy (stosowane w tekstach reklamowych),

pozwalają na dyskryminację innych grup, gdy ich działanie stanowi zagrożenie,

osoby należące do danej zbiorowości mogą za ich pomocą wyrażać lojalność – prawdziwą lub fałszywą względem tej zbiorowości,

służą kreowaniu „kozła ofiarnego” w czasach kryzysu (obiekt zbiorowej agresji całej grupy).

3. Proszę opisać koncepcję kodów rozwiniętych i ograniczonych w komunikacji oraz podać przykłady.

Kod to system organizacji znaków. Rządzi się prawami przyjętymi przez wszystkich członków społeczeństwa, którzy z niego korzystają. Niemożliwe jest rozpatrywanie kodu, nie uwzględniając jego społecznego zastosowania.

Basil Bernstein dokonał w latach podziału kodów na rozwinięte i ograniczone. Bernstein odkrył zasadnicze różnice w mowie dzieci z klas robotniczych i średnich. Później stwierdził jednak, że to nie klasa społeczna determinuje użycie danego kodu, lecz w rzeczywistości decyduje o tym typ istniejących stosunków społecznych. Dlatego ścisła, zamknięta i tradycyjna społeczność używa kodów ograniczonych. Przykładem takiej społeczności może być klasa pracująca, ale również instytucje z klasy średniej jak kasyno wojskowe, zawód prawnika czy męska szkoła średnia. Każda z tych instytucji używa własnego ograniczonego kodu.

Im bardziej zmienny, ruchomy i bezosobowy typ danych stosunków społecznych wewnątrz klasy średniej, tym kod przez nią kreowany zwraca się w kierunku coraz bardziej rozwiniętego. Bernstein ostatecznie stwierdza, że klasy średnie zwracają się bardziej w kierunku kodu rozwiniętego, podczas gdy klasy pracujące stosują kod ograniczony.

Cechy charakterystyczne kodów rozwiniętych i ograniczonych:

Kod ograniczony jest bardziej uproszczony niż kod rozwinięty oraz charakteryzuje się uboższym słownictwem i prostszą składnią.

Kod ograniczony jest zazwyczaj kodem ustnym, a rozwinięty może być mówiony i pisany.

Kod ograniczony wydaje się redundantny (nadmiarowy, zbyteczny). Jego przekazy są w dużym stopniu przewidywalne i pełnią funkcje fatyczne (podtrzymywania przekazu) niż referencyjne (przedstawieniowe). Kod rozwinięty jest entropiczny (trudny do przewidzenia) i ma rozwiniętą funkcję referencyjną.

Kod ograniczony wyraża relacje społeczne, wyraża podobieństwa między mówiącym a daną grupą. Kod rozwinięty natomiast wyraża ukryte intencje i zamierzenia. Jest skierowany do pojedynczej osoby, ale nie jako członka grupy. Ułatwia wyrażanie tego, co różni daną osobę od pozostałych.

Kody ograniczone identyfikowane są z interakcjami niewerbalnymi. Różnice indywidualne wyrażane są przez kody niewerbalne. Mowy używa się do wyrażenia wspólnoty. Kody rozwinięte odgrywają ważną rolę w komunikowaniu werbalnym i dlatego język pozostaje niezmiennie rozwinięty.

Kody ograniczone opisują to, co konkretne, specyficzne, co jest tu i teraz. Rozwinięte natomiast są charakterystyczne do opisu tego, czego nie ma, co jest abstrakcyjne.

Kody ograniczone zależą od doświadczenia kulturowego, rozwiniętych natomiast trzeba się nauczyć. Zależą od wykształcenia i stopnia wyćwiczenia.

Przykład ukazujący, w jaki sposób kody określają relacje społeczne. Młody mężczyzna podchodzi do nieznajomej dziewczyny na przyjęciu, w którym uczestniczy wiele nieznanych mu ludzi. Początkowo użyje kodu ograniczonego (przewidywalność leksykalna), który stanie się podstawą relacji społecznej. Następnie dąży do zrozumienia indywidualności partnerki nadając znaczenia emitowanym przez nią przekazom pozawerbalnym. Kolejnym krokiem będzie użycie kodu rozwiniętego po to, by poznać się werbalnie. Da to płaszczyznę lepszego poznania się i możliwości przejścia o kodu ograniczonego (przewidywalność leksykalna). Ważne jest to, że relacja społeczna stymuluje pojawienie się określonego kodu.

4. Proszę opisać model spirali milczenia i jego zastosowanie w praktyce życia politycznego.

Teoria spirali milczenia to koncepcja zakładająca, że osoby wyznające poglądy odmienne od dominujących w mediach wolą zachować je dla siebie z obawy przed odrzuceniem. Świadomość posiadania poparcia opinii publicznej (większości publicznie wypowiadających się) sprzyja wypowiadaniu zgodnych z nią poglądów. Następuje spiralny proces wyciszania jednych i wzmacniania innych opinii.

Twórcą teorii spirali milczenia jest Elisabeth Noelle-Neumann, zainteresowana problemem kształtowania opinii publicznej, która rozwinęła swą tezę na podstawie obserwacji rozbieżności pomiędzy sondażami opinii publicznej a wynikami wyborów. Oparła się ona na przekonaniu, że w społeczeństwie istnieją ścisłe powiązania pomiędzy komunikowaniem masowym, komunikowaniem interpersonalnym i czystą percepcją jednostki w stosunku do opinii innych. Noelle-Neumann przywiązuje wagę do wartości milczenia, które jest także formą artykulacji opinii.

Na hipotezę spirali milczenia składają się następujące elementy:

Ludzie tworzą obrazy rozkładu opinii w społecznym otoczeniu i oceniają kierunek zmian tych opinii. Kierując się wyczuciem oceniają, które opinie są większościowe, a które tracą zwolenników.

Gotowość do prezentowania swoich poglądów publicznie zmienia się wraz z oceną rozkładu opinii i kierunku jej zmian w otoczeniu. Jeśli dany pogląd jest bardziej powszechny w otoczeniu, jednostka będzie bardziej chętna, żeby go wypowiedzieć publicznie.

Jeśli opinie, których siła jest przeceniana są częściej głoszone publicznie następuje rozbieżność oceny rozkładu opinii i rozkładu faktycznego.

Istnieje pozytywna korelacja między opinią aktualną i przyszłą – ta obecnie przeważająca ma większe szanse na bycie uznaną w przyszłości.

Przyczyną różnego stopnia gotowości do wyrażania swoich poglądów jest lęk jednostki przed izolacją.

Mówiąc o opinii publicznej, należy też zauważyć wpływ mediów, które pełnią tutaj istotną rolę, preferując opinię większości i nagłaśniając ją. Stają się przez to instrumentami kształtowania opinii publicznej, źródłem informacji. W przypadku spirali milczenia chodzi o wpływ treści programów, które tworzą u ludzi wyobrażenia, które treści są powszechnie uznawane, akceptowane, a które nie. Opinia uznawana za dominującą staje się jeszcze bardziej widoczna i powszechnie znana. Osoby, których poglądy się różnią, zamykają się jeszcze bardziej w swoim milczeniu i nie wyrażają swoich opinii za zewnątrz. W tej sytuacji jednostka dostrzega, ze opinie prezentowane przez media nie odzwierciedlają jej poglądów i opuszcza sferę publiczną, zaszywając się w prywatnej. W ten sposób spirala milczenia nakręca się.

Przykładem wpływu mediów na kształtowanie się opinii publicznej i spirali milczenia mogą być wybory parlamentarne w RFN w 1976. Wtedy to doszło do rozbieżności w ocenie sytuacji w otoczeniu jednostek i w mediach. Osoby, które często oglądały programy publicystyczne, zmieniły swoją ocenę na korzyść koalicji SPD/FDP. Telewizji zarzucono wyraźne faworyzowanie partii SPD/FDP na niekorzyść kandydata na kanclerza CDU/CSU H. Kohla, którego prezentowano w negatywnym świetle. Na tej podstawie Neumann wystosowała stwierdzenie, że telewizja miała wpływ na to, kto wygrał wybory w 1976.

Środki masowego przekazu mogą wpływać na opinię publiczną, przyczyniając się do rozpowszechnienia wspieranych przez siebie opinii, nakręcając jeszcze ową spiralę. Wpływ ten może ocierać się o manipulację. Stąd żywotność idei czwartej władzy, sprawowanej przez środki masowego przekazu.

5. Proszę opisać ujęcie systemowe w analizie mediów.

Ujęcie systemowe odnosi się do całej prasy (mediów). Centralnym elementem systemu medialnego są organizacje medialne funkcjonujące na rynkach:
- radiowym
- telewizyjnym
- nowych mediów
- telekomunikacyjnym.

Stanowią one jądro systemu, które wchodzi w interakcje z elementami należącymi do tzw. rynku pierwotnego i rynku wtórnego. Rynek pierwotny tworzą: publiczność mediów masowych i rynek reklamy, na którym funkcjonują zleceniodawcy (producenci towarów i usług) oraz agencje reklamowe i domy mediowe, działające na zlecenie i w imieniu zleceniodawców. Rynek wtórny obejmuje relacje z dostawcami software, tj. produktów medialnych (przemysł fonograficzny i audiowizualny) i ich dystrybutorzy; agencjami prasowymi-informacyjnymi; dostawcami hardware, czyli przemysłem dostarczającym nowe technologie, urządzenia, oprogramowania, sprzęt, niezbędne do prowadzenia produkcji przez media; instytucje reglamentujące – kontrolujące, czyli ośrodki władzy politycznej, jak parlament, rząd, elity i partie polityczne, instytucje kontrolujące jak np. rady audiowizualne, radiowe i telewizyjne.

Każdy system medialny operuje na określonym terytorium, którego zasięg wyznaczają granice konkretnych państw, jednak efekty jego działania często wykraczają poza nie. System medialny jest wypadkową jego relacji z zewnętrznym otoczeniem, tj. systemem społecznym, politycznym, ekonomicznym czy kulturalnym. Relacje mediów masowych z otoczeniem zewnętrznym są złożone i zróżnicowane. Sorlin uważa, że media masowe stały się miejscem permanentnej walki pomiędzy różnymi społecznymi, ekonomicznymi i politycznymi interesami, wyrażanymi przez otoczenie zewnętrzne organizacji medialnych.
W koncepcji D. McQuaila na uwagę zasługuje analiza związków organizacji medialnych z ich otoczeniem: ekonomicznym, tj. właścicielami, inwestorami, reklamodawcami, źródłami, publicznością; politycznym, tj. rządem i instytucjami władzy, społeczno-politycznymi grupami nacisku.
Tenże autor umiejscawia media na wspólnym polu, powstającym na skutek nakładania się i wchodzenia w coraz ściślejsze związki systemu politycznego i ekonomicznego. Wyróżnia on 4 sfery nacisku, pochodzące spoza struktury organizacji medialnej, których oddziaływanie zależy od zasięgu terytorialnego działalności przedsiębiorstwa medialnego – od lokalnego, przez regionalny, po ponadnarodowy (globalny):

• sfera ekonomiczna (konkurenci, agencje prasowe i informacyjne, reklamodawcy, właściciele i związki zawodowe)
• sfera polityczna i społeczna (legalne instytucje polit., kontrolujące i regulujące działalność mediów, grupy nacisku, inne społeczne instytucje)
• publiczność ze swoimi wymaganiami, potrzebami, oczekiwaniami i życzeniami w stos. do mediów.
• sfera kultury oraz wydarzenia.

Model systemowy T. Newcomba (1953) - podkreśla wymienność ról uczestników komunikowania i otoczenia społecznego, które determinuje proces komunikowania. Newcomb zapoczątkował ujęcie systemowe, jednak skupił się na badaniu wzajemnego oddziaływania tylko trzech czynników: odbiorcy, nadawcy i otoczenia społecznego. Nie uwzględniał żadnych instytucji pomocniczych.

Model systemowy DeFleura (1966) - przedstawia syntetycznie wielorakie powiązania i zależności systemu komunikowania masowego i społecznego. Jego autor stworzył ten model w oparciu o analizę systemową społeczeństwa amerykańskiego. Model wprowadza do analizy kategorie instytucji reglamentujących, czyli takich, których zadaniem jest kontrolowanie, regulowanie i stymulowanie procesów komunikacyjnych na poziomie masowym. Model wyjaśnia powiązania systemu medialnego z systemem politycznym i ekonomicznym.

Wśród czołowych przedstawicieli omawianego podejścia jest D. Easton. Autor ten zaproponował systemową koncepcję komunikowania politycznego, gdzie komunikowanie jest zawłaszczone przez politykę. Jego model teoretyczny „wejścia-wyjścia” (”Input – Output”) traktował komunikowanie jako integralną i istotną część systemu politycznego. Zakłada on umiejscowienie mediów po obu stronach modelu, tzn. wejścia, gdzie media angażują się w wybory polityczne i pełnią rolę informacyjną, komunikacyjną, oraz wyjścia, poprzez kontrolę i ocenę realizowanych zadań. Zasada wymiany informacji między systemem i jego otoczeniem zakłada, że żądania, które przedostały się z otoczenia do systemu politycznego są przekształcane w decyzje i za pomocą sprzężenia zwrotnego powracają do środowiska.

W ujęciu systemowym elementami niezbędnymi do istnienia i przebiegu procesu komunikowania masowego są: ekonomika (charakter własności środków produkcji i poziom sił wytwórczych - w tym technik komunikowania), ideologia, polityka (określające wzajemne stosunki pomiędzy instytucjami społecznymi, środkami komunikowania masowego i społeczeństwem) oraz kultura (określającą język i formy przekazów masowych). Elementy te warunkują przebieg procesu komunikacji ale i odwrotnie - sam proces komunikowania masowego wpływa na poszczególne kategorie.

6. Teorie szkoły empirycznej w medioznawstwie.

Szkoła empiryczna stanowi jedno z dwóch podejść do nauki o komunikowaniu. Wspólną cechą wszystkich teorii empirycznych jest zainteresowanie konsekwencjami komunikowania, jako zjawiska społecznego. Zagadnienia, wokół których skupiają uwagę, to pojęcia potrzeb, integracji, motywacji, adaptacji, funkcji, trwałości, postaw i zachowań.

Na szkołę empiryczną składa się kilka różnych teorii:

• funkcjonalizm – początek badań opisujących oddziaływanie środków masowego przekazu na odbiorców; media masowe mają podstawowe znaczenie dla społeczeństwa w zakresie: integracji, kooperacji, ładu, kontroli i stabilności, adaptacji do zmiany, mobilizacji, zarządzania kryzysami, kontynuacji kultury i wartości; przedstawiciele:

R. Merton – twórca socjologii komunikowania masowego,

Ch. Wright – uzupełnił koncepcje funkcji komunikowania o funkcję rozrywki;

H. Lasswell – wyróżnił trzy funkcje komunikacji: utrwalanie relacji, podtrzymywanie relacji człowiek–społeczeństwo i przekazywanie dziedzictwa wytworzonego

B. Berelson – początek badań nad przekazem

E. Katz – rozwinięcie modelu dwustopniowego przepływu informacji

J. Klapper – teoria wieloetapowego przepływu, która zakładała, że media są jednym z wielu czynników wywierających wpływ na ludzkie zachowanie i że nie ma on charakteru decydującego

• użytkowania i korzyści – przedstawiciele: E. Katz, J. Blumler; nie należy zwracać uwagi na to, co media robią z ludźmi, ale na to, co ludzie robią z mediami; podejście to koncentruje się więc przede wszystkim na motywacji odbiorców, których traktuje jako aktywne podmioty procesu komunikowania

• szkoła Palo Alto – przedstawiciele: G. Bateson, E. Hall – stworzyli model zawierający sprzężenie zwrotne oraz teorię komunikowania jako interakcji. Zakładali, że odbiorca ma ważniejszą role w procesie komunikowania niż nadawca, istota komunikowania znajduje się w procesie reakcji i interakcji, wszystkie zachowania ludzkie mają walor komunikacyjny, problemy psychiczne jednostki mogą zakłócić proces komunikowania miedzy nią i otoczeniem

orientacja antropologiczna – Bateson, Bridwhistell, Hall – dwie teorie komunikowania niewerbalnego

• teoria kinezjetyki – twórca R. Bridwhistell – uważał, że komunikowanie jest procesem kompleksowym, a jednym z elementów komunikowania jest ruch ciała (gesty, postawa, mimika, gestykulacja zdradzają prawdziwe przekonania i myśli człowieka); istnieje ścisły związek między ciałem a kulturą, gdyż nie da się oddzielić gestykulacji od języka mówionego

• teorii proksemiki – twórca E. Hall – interesuje go przestrzeń komunikowania, interpersonalny dystans; czynniki odgrywające rolę w procesie komunikowania to postawa i płeć uczestników rozmowy, czynnik kinezjetyczny, zachowania dotykowe, kontakt wzrokowy lub jego brak, kod termiczny, kod zapachowy i wysokość głosu

• szkoła Palo Alto – orientacja psychologiczna – reprezentowana przez badania psychoterapeutyczne. Przedstawiciele: Watzlawick, J. Beavin i Jackson odwoływali się do podejścia cybernetycznego w komunikowaniu. Uwagę koncentrowali na efektach komunikowania – zachowaniach jednostek, oraz zaburzeniach w zachowaniach. Główne stwierdzenia: każde komunikowanie ma wartość digitalną – komunikowanie za pomocą dźwięków, słów, zdań i analogową – niewerbalną.

• interakcjonizm – przedstawiciel: E. Goffman – komunikowanie to przedstawienie dramaturgiczne, jego uczestnicy to aktorzy, którzy odgrywają role, chcąc osiągnąć dramaturgiczny efekt; koncentrował się na informacjach drugiego rzędu, o charakterze niewerbalnym, takich jak wiek, płeć, cechy rasowe, wzrost, postawa, sposób mówienia, akcent, wyraz twarzy gesty, ubiór itp.; cechy te stanowią fasadę, przez którą człowiek komunikuje innym ludziom pewne treści; publiczność ogląda jedynie samo przedstawienie, które jest efektem długiego procesu przygotowań poza kulisami

• teoria „porządku dziennego” – sformułowana po raz pierwszy przez Lippmana, sprecyzowana przez McCombs i Shaw (model procesu agenda-setting) – media w poważny sposób wpływają na kreowanie opinii publicznej. Ukierunkowują uwagę odbiorców na pewne wydarzenia, ignorując inne. Nadawcy medialni promują hierarchiczna listę najważniejszych tematów dnia, które najlepiej się sprzedają (wypadki, katastrofy, wojny, rewolucje, wielkie osobistości). Wynika to z faktu, że informacji jest dużo, a czasu mało i trzeba dokonać selekcji. Taka strukturalizacja informacji ma ogromne znaczenie, szczególnie w kampanii wyborczej.

• teoria kultury Gerbnera – odwołuje się do związków między zawartością komunikowania masowego, a jego efektami i wpływem zarówno na jednostki, jak i na społeczeństwo. Zdaniem badaczy media przyczyniają się do kreowania wyobrażeń odbiorców o rzeczywistości. Zwolennicy tej teorii twierdzą, że media, a zwłaszcza telewizja, wywierają długotrwały efekt w formowaniu opinii publicznej, w kształtowaniu postaw, gustów i preferencji. Świat prezentowany przez telewizję jest iluzoryczny i tylko w niewielkim stopniu odzwierciedla prawdziwe życie. Przekaz docierający do widza przez ekran różni się zasadniczo od otaczającej go rzeczywistości. Teoria ta atakuje wiarygodność instytucji medialnych w społeczeństwie demokratycznym.

7. Proszę wyjaśnić pojęcie systemu medialnego.

System medialny jest jądrem systemu komunikowania masowego. Stanowi on zbiór układów strukturalnych i finansowych, które są limitowane przez specyficzne, prawne oraz instytucjonalne czynniki, obejmujące swoim zakresem problem własności, dostępu do mediów, kontroli środków przekazu i politycznych ograniczeń. System medialny zmienia się wraz z dynamicznym rozwojem technicznych środków przekazu. Do lat 60. XX wieku powszechnie stosowane były pojęcia modelu prasowego bądź systemu prasowego. Ugruntowanie się pozycji telewizji jako medium dominującego sprawiło, że pojęcie systemu prasowego zostało zastąpione szerszym, system medialnym.

Zróżnicowanie systemów medialnych zależy od wielu czynników takich jak:

wielkość (skala) systemu i jego centralizacja

stopień polityzacji mediów

źródła finansowania i stopień publicznej regulacji i kontroli

związki z otoczeniem, tj. właścicielami, reklamodawcami, rządem i instytucjami władzy, społ. – politycznymi grupami nacisku.

Centralnym elementem systemu medialnego są organizacje medialne (przedsiębiorstwa medialne). Wchodzą one w interakcje z elementami należącymi do rynku pierwotnego i wtórnego.

Rynek pierwotny:

- publiczność mediów masowych ( słuchacze, telewidzowie)

- rynek reklamy: zleceniodawcy (producenci towarów i usług), agencje reklamowe

Rynek wtórny:

- dostawcy produktów medialnych (przemysł fonograficzny, filmowy)

- dystrybutorzy produktów medialnych

- dostawcy informacji (agencje prasowe)

- dostawcy nowych technologii, urządzeń, oprogramowania i sprzętu

- instytucje reglamentujące, czyli instytucje władzy politycznej, jak parlament, rząd, elity i partie polityczne.

System medialny złożony jest z wielu podmiotów:

- system prasowy ( redakcje dzienników i czasopism)

- system radiowy (stacje i sieci radiowe)

- system telewizyjny ( kanały i sieci telewizyjne)

- system nowych mediów (sieci kablowe, satelitarne, portale internetowe)

- system telekomunikacyjny (operatorzy sieci telefonicznych, kablowych, satelitarnych).

Systemy medialne zajmuje określone terytorium, którego zasięg wyznaczają granice konkretnych państw. System medialny jest wypadkową relacji z otoczeniem zewnętrznym, tzn. system społecznym, politycznym i ekonomicznym. Współcześnie istnieją zróżnicowane systemy medialne, spowodowane rozwojem środków masowego komunikowania (wynalezienia druku). Od poł. XV wieku rozwój mediów można podzielić na kilka okresów, w zależności od tego, który środek przekazu był wtedy dominujący:

Etap dominacji prasy (prasa nowożytna, masowa)

Etap kina ( kino nieme, złote lata kina dźwiękowego)

Etap dominacji radia (powstanie i początki radia od 1910, złote lata, wykorzystanie radia do celów propagandowych, konsolidacja radia w latach 40. i 50.)

Etap dominacji telewizji (era paleotelewizji – inauguracja telewizji jako medium masowego w latach 40. W USA i latach pięćdziesiątych w Europie, era neotelewizji – konsolidacja telewizji jako środka dominującego w latach 60. XXw., rozwój telewizji kablowej, etap telewizji satelitarnej)

Etap nowych mediów – konwergencja różnych technik komunikowania ( od zastosowania na masową skalę mikroprocesorów od lat. 70. XXw.)

Aktualny system medialny skrystalizował się w latach 60. XX wieku. Cechuje go:

- otwartość i dynamika rozwoju

- decentralizacja znamienna dla systemów europejskich, które odrzucają monopol państwa

- prywatyzacja, której poddawane są media publiczne

- komercjalizacja o konkurencyjność, wiążąca się z odchodzeniem od modelu mediów funkcjonujących w systemie rynkowym

- dyfuzja nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych, chłonność nowoczesnych technik przekazu

- rozwój rynku medialnego w dwóch kierunkach: globalnym i lokalnym.

8. Proszę zdefiniować pojęcie komunikacji międzykulturowej, oraz omówić typy komunikacji międzykulturowej na wybranych przykładach.

Komunikacja międzykulturowa to akt rozumienia i bycia rozumianym przez audytorium o innej kulturze. Może być rozumiana w dwojaki sposób. Pierwszy rozpatruje komunikację międzykulturową jako zjawisko ze sfery porozumiewania się ludzi, drugi natomiast jako wiedzę na temat tego zjawiska. Aby lepiej zrozumieć to zagadnienie warto zdefiniować oddzielnie pojęcie „kultury” i „komunikacji”. Kultura jest to system symboli, przejawiających się w rzeczach i czynach, innych od siebie samych. Symbole mogą być niewidocznymi aspektami ludzkich działań, tj. wartości, postawy i normy bądź też namacalnymi wytworami prac człowieka, tj. ubrania, żywność, budynki. Komunikowanie z kolei jest procesem intencjonalnym, tzn. zależy nam na tym, by przekazać odbiorcy nasze spojrzenie na świat, nasze odczucia. W procesie komunikowania wymieniamy przekazy w celu wywarcia wpływu lub spowodowania zmiany zachowania odbiorcy. Czynimy to za pomocą przekazów werbalnych i niewerbalnych (mimika, postawa, gestykulacja). Słowa i gesty, które wykonujemy są konwencjonalne – jest im przypisywane odpowiednie znaczenie w danej kulturze.

Komunikacja międzykulturowa stanowi zatem porozumiewanie się ludzi różnych kultur. Jest analizowana ze względu na biorących w niej udział partnerów jak również kontekstu, w jakim ma ona miejsce. Istotne są również warunki i nośniki tej komunikacji. Do typów komunikacji międzykulturowej należą:

Komunikacja poprzezkulturowa - komunikacja rożnych grup wewnątrz jednej kultury narodowej

Komunikacja pomiędzykulturowa – zachodzi pomiędzy uczestnikami różnych kultur narodowych

Komunikacja międzynarodowa

Komunikacja globalna – jest pewnym aspektem poprzedniej

Ad.1 Komunikacja poprzezkulturowa zachodzi między odrębnymi grupami społecznymi w obrębie kultury narodowej. Przykładem mogą być Ślązacy i Warszawiacy. Członkowie tych dwóch grup różnią się między sobą obyczajami, wzorcami zachowań, doświadczeniami własnej historii czy hierarchią wartości. Badania nad tym rodzajem komunikacji dotyczą wpływu różnic dzielących społeczeństwo narodowe na jego integrację lub dezintegrację. Komunikacja poprzezkulturowa odbywa się na poziomie interpersonalnym.

Ad. 2. Komunikacja pomiędzykulturowa zachodzi pomiędzy uczestnikami różnych kultur narodowych czy etnicznych i dotyczy również kontaktów interpersonalnych. Zwykle są to jednostki bądź grupy, ale mogą mieć wymiar organizacji, której polityka wpływa na zachowanie się jej członków w stosunkach o charakterze kulturowym, np. biznesmeni, misjonarze, instytucje. Ten typ komunikacji obejmuje kontakty między ludźmi należącymi do różnych kultur, którzy stykają się ze sobą przy okazji wspólnego życia. Początkowo komunikacja pomiędzykulturowa zachodziła między szczególnymi gośćmi tj. dyplomatami, misjonarzami. Obecnie przykład może stanowić turystyka międzynarodowa, z której może korzystać każdy.

Ad.3. Komunikacja międzynarodowa polega na kontaktach, które zachodzą między instytucjami należącymi do różnych kultur narodowych. Są to np. rządy czy agendy realizujące politykę komunikacyjną państwa. Zajmuje się też technologią komunikowania, regulacjami dotyczącymi komunikacji i komunikowania. Jej celem jest wpływ na politykę, gospodarkę, obronność, itp. Szczególnym przypadkiem są media zagraniczne, które z wartościami obcej kultury docierają do danego społeczeństwa.  Komunikacja międzynarodowa może również mieć miejsce w wypadku kontaktów miedzy uczestnikami odmiennych cywilizacji – między przedstawicielami kultury śródziemnomorskiej i kultury Dalekiego Wschodu, Europy i Afryki, kultury wschodniej i zachodniej.

Ad.4. Komunikacja globalna jest przypadkiem komunikacji międzynarodowej i zajmuje się badaniem napływu komunikatów oraz konsekwencjami tego procesu dla kultury narodowej. Dotyczy zagadnień konfliktów ideologicznych, interesów ekonomicznych państw, itp. Przeważnie odbywa się na poziomie instytucji.

Komunikacja międzykulturowa to wszelkie oddziaływania między różnymi kulturami mające na celu nawiązanie kontaktów pomiędzy nimi i wzajemne poznanie. Brak tych kontaktów może prowadzić do nieznajomości innych kultur i nieporozumień pomiędzy nimi (konflikt kultur). Komunikacja międzykulturowa to także badanie sytuacji, gdy pomiędzy ludźmi z różnych kręgów kulturowych zachodzi interakcja.

9. Proszę wymienić i opisać teorie szkoły krytycznej w medioznawstwie.

Szkoła krytyczna to nurt w badaniach nad komunikowaniem, który skupia głównie badaczy europejskiego pochodzenia. Wyszczególnia teorie krytyczne oraz konfliktu społecznego, inspirowane przez marksizm. Według tej szkoły, komunikowanie jest procesem determinowanym przez czynniki ideologiczne lub ekonomiczne. Szkoła krytyczna powstała wraz ze szkołą empiryczną w latach sześćdziesiątych XX wieku jako wyraźne podejście w nauce o komunikowaniu.

W ramach szkoły krytycznej można wyodrębnić następujące teorie:

Szkoła Frankfurcka

Określenie „szkoła krytyczna” odnosi się do prac uczonych, którzy wprost odwołują się do dorobku Marksistowskiej Szkoły Stosowanych Nauk Społecznych we Frankfurcie, której członkami byli m.in. T. Adorno, M. Horkheimer(twórca teorii), W. Benjamin. Historia świetności szkoły datuje się na 1931.

W szkole pojawiły się dwa wątki badawcze. M. Horkheimer rozwinął krytykę rozumu instrumentalnego (zastąpienie krytyki społeczeństwa przez krytykę jego świadomości). Adorno i Fromm wyjaśniali zachowania ludzkie, uwzględniając nie tylko czynniki ideologiczne, ale i psychologiczne. W połowie lat 40-tych Adorno i Horkheimer wystąpili z koncepcją „przemysłu kulturalnego”. Uznawali produkcję dóbr kulturalnych jako towar. Uważali, że produkty kultury, takie jak filmy, programy radiowe, magazyny i gazety stały się wytworem instytucji. Kultura masowa stała się dziełem przemysłu kulturalnego, w którym mamy do czynienia z seryjną produkcją, standaryzacją i podziałem pracy.

Teoria działania komunikacyjnego Habermasa

Kontynuatorem teorii krytycznej stał się Jurgen Habermas. Teoria Habermasa odnosi się do takich sytuacji, w których następuje współpraca nadawcy i odbiorcy. Jego teoria opisuje mechanizmy koordynacji działania komunikacyjnego. Buduje modele działania strategicznego – nastawionego na cel i niestrategicznego – nastawionego na porozumienie.

Ekonomia polityczna komunikowania

Perspektywa ekonomiczno-polityczna komunikowania stanowi jeden z nurtów szkoły krytycznej. Inspirowana przez marksizm, pojawiła się w latach 60-tych. Zwolennicy teorii przypisują pierwszoplanową rolę czynnikom ekonomicznym ze szkodą dla pozostałych, w tym ideologicznych. Podkreślają zależność ideologii od bazy ekonomicznej. Podkreślają, że środki masowego przekazu muszą być rozpatrywane jako część systemu ekonomicznego, są związane z systemem politycznym. Teoria zwraca uwagę na koncentrację środków komunikowania masowego w rękach wielkich kooperacji, a tym samym na koncentrację władzy w świecie mediów. Konsekwencją tego zjawiska jest ograniczanie różnorodności opinii i przekazywanych informacji. Ojcami tej teorii są amerykańscy badacze – D. Smyth i H. Schiller.

Teoria hegemoniczna

Twórcą teorii jest Antonio Gramsci, włoski działacz komunikacyjny. Wprowadził on pojęcie „hegemonii”, tzn. dominację klasy na poziomie nadbudowy. Stworzona przez niego teoria akceptuje przede wszystkim czynniki ideologiczne, pozostawiając na uboczu analizę czynników ekonomicznych. Opisuje formy ekspresji ideologii dominującej i mechanizmy, dzięki którym może ona trwać. Ideologia może być relatywnie niezależna od bazy ekonomicznej. Świadczy o porzuceniu przez myślicieli zainteresowań determinantami ekonomicznymi i podkreśla wagę masowych środków przekazu wśród innych narzędzi ideologicznego oddziaływania. Jest to odejście od tradycji marksowskiej, wg której prymat wiodą czynniki ekonomiczne.

Imperializm kulturalny

Ta teoria jest związana z wcześniej wymienianą ekonomią polityczną komunikowania. Twórcą jest Herbert Schiller, prof. Uniwersytetu Kalifornijskiego. Jego zainteresowania koncentrowały się na nakładaniu się kompleksu militarno-przemysłowego i przemysłu komunikacyjnego.

Głównym obszarem zainteresowań zwolenników tej koncepcji jest analiza dysfunkcji komunikowania masowego. Poddają oni analizie problem inwazji lub dominacji kulturalnej w krajach Trzeciego Świata dokonującej się przez implementację kultury zachodniej.

Cultural studies

Podejście badawcze związane ze studiami kulturalnymi. Jego główni przedstawiciele to R. Hoggart, R. Wiliams, E. Thompson, S. Hall. Jak wszystkie teorie krytyczne, także i ten nurt był inspirowany myślą marksistowską. Twórcy koncepcji kładli nacisk na produkcję kultury masowej oraz próbowali wyjaśnić znaczenie i miejsce kultury masowej w doświadczeniu kulturalnym całego społeczeństwa. Cultural Studies zajmują się zarówno przekazem, jak i publicznością. Łączy się z teorią imperializmu kulturalnego.

Największym przedstawicielem Cultural Studies jest Hall i iego teoria przeciwstawnego dekodowania. Autor zaproponował, aby proces komunikowania rozpatrywać wg produkcji, cyrkulacji, dystrybucji/konsumpcji, reprodukcji.

Uważał, że publiczność środków masowego przekazu jest nie tylko odbiorcą, ale także źródłem przekazu. Są trzy modele dekodowania :

Dekodowanie dominujące, polegające na interpretowaniu przekazu zgodnie z intencjami nadawcy,

Dekodowanie negocjowane, próba dostosowania przekazu do kodów osobistych odbiorcy

Dekodowanie opozycyjne, w którym intencje nadawcy i sam przekaz interpretuje się niezgodnie z intencjami nadawcy.

Semiologia i strukturalizm

Strukturalizm to orientacja kładąca nacisk na analizę struktury badanych zjawisk, a nie na ich genezę lub funkcje. Przedstawiciel strukturalizmu Ferdynand de Saussure twierdził, że nurt ten rozwinął się pod wpływem lingwistyki i że ta nie ogranicza się jedynie do języka werbalnego, ale obejmuje cały system znaków mających własne odbicie w mowie. Nauka koncentruje się w mniejszym stopniu na systemie znaków, a bardziej na ich znaczeniu. Na bazie lingwistyki de Saussure stworzył semiologię. Definiował ją jako naukę o znakach, badającą ich życie wewnątrz społeczeństwa, ich miejsce i prawa nimi rządzące. Semiologia, za podstawowy obszar badawczy przyjmuje znaki werbalne i niewerbalne, dążąc do odkrywania ich znaczenia. Znaczenie znaku jest procesem aktywnym, interakcyjnym. Każda kategoria tekstu (literacka, filmowa, teatralna, inna) posiada własną mowę, która należy odczytać.

Inne nazwiska związane z tym nurtem to; Claude Levi-Strauss, M. Foucault, Umberto Eco.

10. Proszę wymienić i opisać orientacje badawcze w zakresie negocjacji.

Według W . Zartmana wyodrębnić można siedem orientacji badawczych w zakresie problematyki negocjacji (cechuje się specyficznym przedmiotem zainteresowania, albo metodą badawczą lub też kombinacją tych dwóch aspektów).

Case study jest podejściem polegającym na faktograficznym opisie badanych negocjacji. Aby wyjaśnić rezultaty rokowań dokonuje się odtworzenia warunkujących je okoliczności. Bez pełnej wiedzy o faktycznym przebiegu procesu negocjacji, zwłaszcza bez odtworzenia treści dialogów i ich skutków, nie możliwe jest odtworzenie związków przyczynowo-skutkowych zachodzących podczas rzeczywistych rokowań. Podejście to koncentruje się na kluczowych, krytycznych momentach zachodzących w trakcie negocjacji, zwłaszcza na posunięciach werbalnych, odnosząc je później do ogólniejszych relacji między stronami.

Podejście kontekstualne- znacząca dla tego podejścia jest praca Ann Douglas, która w procesie negocjacji wyróżnia trzy fazy: ustalenie i uporządkowanie roszczeń, rozpoznanie możliwych punktów zbieżności w stanowiskach stron oraz przełamanie nieuchronnego zwykle kryzysu w procedurze wypracowania rozwiązania poprzez wysunięcie przez jedną ze stron oferty końcowej. W omawianym podejściu nie dąży się do uzyskania odpowiedzi na pytanie o to, który rezultat ze zbioru alternatywnych rozwiązań zostanie wybrany, lecz wyjaśnia się w jaki sposób (a nie dlaczego) dokonany został konkretny wybór. Podejście to zawodzi, gdy bada się przebieg lub rezultat podobnych negocjacji, zachodzących w zbliżonych warunkach, ale zakończonych odmiennym wynikiem.

Podejście strukturalne próbuje wyjaśnić rezultaty negocjacji charakterem względnie stałych, zachodzących w dłuższym okresie czasu. W podejściu tym często traktuje się rezultaty negocjacji jako wyznacznik stosunku sił, usiłując następnie rozciągnąć te zależności na inne sfery relacji między stronami. Siła przetargowa jest tu zwykle traktowana jako pochodna posiadanych przez strony zasobów. Analizy strukturalne odnoszą się do poziomu siły niezbędnego dla danej strony w celu spowodowania zmiany stanowiska przeciwnika. Zaletą studiów strukturalnych jest to, że nie traktują one stron negocjacji jako homogenicznych całości – badacze uwzględniają liczebność stron, układy poza formalne itp.

Następnie jest podejście analizujące rezultaty negocjacji poprzez charakterystykę osobowości uczestników negocjacji. Łączy ona podejście strukturalne z behawioralnym. Jako przedmiot badań traktowane jest tu głównie kształtowanie się osobowościowych cech negocjatorów oraz wpływ tych cech na przebieg i wyniki negocjacji. Przykładem może być podział negocjatorów na wojowników i kupców, czyli negocjatorów preferujących odpowiednio grę o sumie zerowej i sumie dodatniej. Uwzględnienie w badaniach typów osobowości rzutuje m.in. na taktykę stosowaną w trakcie negocjacji.

Podejście socjotechniczne skupia się natomiast na zręczności, wprawie, umiejętnościach w pełnieniu roli negocjatora i w podejmowaniu wzorów zachowań negocjacyjnych. Badania tego typu formułują zalecenia dotyczące praktycznego zachowania się w trakcie negocjacji, m.in. zalecenia działania w dobrej wierze lub otwarty machiawelizm, czy elastyczność i skłonność do kompromisu.

Podejście procesualne – koncentruje się na zmiennych charakteryzujących negocjacje jako proces. Traktuje rezultat negocjacji jako efekt działania czynników składających się na sytuację początkową i danych z góry warunków. Wyjaśnienie procesualne traktuje negocjacje jako serię specyficznych rozgrywek przebiegających według schematu: akcja-reakcja. Zgodnie z tym negocjacje polegają na tym, że ich strony występują z kolejnymi ofertami, stanowiącymi zarówno odpowiedź na poprzedzającą ofertę drugiej strony, jak i wpływającymi na jej następną ofertę.

W uzupełnieniu siedmiu Zartman wymienia jeszcze jedno podejście, przebiegające wzdłuż pozostałych, zwane proceduralnym. O ile poprzednie ograniczają się raczej do obserwacji i refleksji spekulatywnej, to podejście składa się z np. metody eksperymentalnej i symulacyjnej. Metody te łączy podobieństwo polegające na odwoływaniu się do sytuacji sztucznie stworzonej wytworzonej w warunkach laboratoryjnych. Różnią się natomiast tym, że uczestnicy eksperymentu na ogół grają samych siebie, a w symulacji uczestniczą gracze odgrywający pewne role. Symulacja dąży do wymodelowania rzeczywistości zewnętrznej w sposób kontrolowany.

11. Proszę wyjaśnić pojęcie propagandy jako formy komunikowania politycznego.

Propaganda jest jedną z wielu form komunikowania, rozumianego jako proces porozumiewania się ludzi, którzy odgrywają w nim zróżnicowane role. Porozumiewanie to może mieć charakter bezpośredni, tj. interpersonalny(dwie osoby, grupy, instytucje, systemy polityczne mówią sobie o czymś) lub pośredni ( rolę pośrednika pełnią środki masowego przekazu – radio, TV, prasa).

Współcześnie propaganda jest najbardziej zinstytucjonalizowaną formą komunikowania. Do jej nadawców należą głównie instytucje, organizacje tj. rządy, partie polityczne, korporacje, związki wyznaniowe etc. Propaganda towarzyszy działaniom ludzi związanym z polityką i ideologią od najdawniejszych czasów. Pierwsza instytucja propagandowa powstała w XVII w. Do najważniejszych należy definicja W.W.Bidelle’a (1931r.): „ Pod wpływem propagandy każda jednostka zachowuje się tak, jak gdyby jej reakcje były wynikiem jej własnej decyzji. Szereg jednostek można zmusić do takiego samego zachowania, przy czym każda kieruje się własnym sądem”.

Jedna z najważniejszych teorii współczesnych dot. propagandy należy do V.O. Donell’a (1986) i brzmi: „Propaganda jest celową i systematyczną próbą kształtowania percepcji, manipulowania myślami i bezpośrednimi zachowaniami w celu osiągnięcia takich reakcji, które są zgodne z pożądanymi intencjami propagandzisty”.

Ogólnie mówiąc propaganda jest to komunikowanie jednostronne, zinstytucjonalizowane, intencjonalne, które ma zaspokoić życzenie nadawcy, zaprogramowane i profesjonalnie realizowane , informacyjno – perswazyjne, które nie polega na przemocy ani przekupstwie i wspierane technikami marketingowymi i socjotechniką.

Propaganda jako forma komunikowania politycznego

Choć formy i techniki propagandowe ulegały zmianom, cel pozostał ten sam – zdobycie i podporządkowanie mas. Po II wojnie światowej, w wyniku negatywnych konotacji pojęcia ''propaganda'', zaczęto unikać tego słowa. Zastępowane je terminem ''komunikowanie polityczne'', ponieważ odznaczało się ono neutralnym wydźwiękiem. Zmiana nazwy nie zmieniła jednak istoty zjawiska. Propaganda pozostała propagandą.

Współcześnie w literaturze wyróżnia się trzy typy komunikowania politycznego:

komunikowanie modyfikujące postawy i zachowania,

komunikowanie informacyjne,

komunikowanie promujące jednostki i instytucje.

Pierwszy i trzeci typ mieszą się w definicjach propagandy prezentowanych wcześniej. Zatem komunikowanie polityczne zawiera w sobie propagandę. Dokładniej, różnica między propagandą a komunikowaniem politycznym polega na tym, że ta pierwsza jest zorganizowaną perswazją, ograniczająca się jednokierunkowego przepływu komunikatów, podczas gdy komunikowanie jest także perswazją, lecz nie zawsze zorganizowaną. Nowoczesna propaganda jest techniką wpływania na zachowania ludzi, kierowanie opinią publiczną i manipulowania. W efekcie rozwoju badań empirycznych w zakresie psychologii społecznej, socjologii, teorii komunikowania i innych nauk społecznych wykształciły się wyspecjalizowane, profesjonalne dziedziny. Mowa tutaj o marketingu politycznym i wyborczym, reklamie politycznej i public relations, które razem z propagandą składają się na komunikowanie polityczne.

Komunikowanie polityczne jest pojęciem nadrzędnym wobec pojęcia propagandy politycznej.

Propaganda jest w opozycji do przemocy, przekupstwa czy łapówkarstwa. Jest to przede wszystkim działanie komunikacyjne opierające się na efekcie tzw. „oślego wbijania” poglądów i wpajania przekonań, pożądanych przez nadawcę tak, aby odbiorcy uwierzyli w nie i traktowali jako własne.

Przykładem propagandy jako komunikowania politycznego jest propaganda hitlerowska i stalinowska. Propaganda nie jest zarezerwowana jedynie dla systemów totalitarnych. Jest ona powszechna również w systemach demokratycznych, a mianowicie w kampaniach wyborczych. Wtedy to istotą propagandy jest pozyskanie jak największej liczby głosów wyborców celem wygrania wyborów. W obecnym świecie propaganda przekształciła się w propagandę ciągłą i totalną, celową, zaplanowaną w szczegółach. Opiera się na stałej działalności instytucji politycznych, które wykorzystują wszystkie możliwe środki przekazu.

12. Proszę scharakteryzować rolę mediów masowych w kampaniach wyborczych.

Media masowe pełnią rolę pośrednika między politykami a wyborcami, uczestniczą w kampanii w dwojakim charakterze: z jednej strony – transmitują komunikaty perswazyjne kandydatów ubiegających się o wybór, skierowane do elektoratu, z drugiej strony – relacjonują przebieg całej kampanii, niekiedy także organizują debaty między kandydatami lub udzielają poparcia niektórym z nich (mediom publicznym prawo tego zabrania).Kampania wyborcza jest dla partii rządzącej ostatnią szansą przekonania wyborców, żeby zostawili ją przy władzy na następną kadencję, opozycja zaś ma możliwość przekonania wyborców, że ona i jej program lepiej będą służyć interesom wyborców, a więc to jej powinni powierzyć rządy w następnej kadencji.

Ogół metod i środków, za pomocą których sztaby wyborcze starają się pozyskać wyborców, określa się terminem marketingu politycznego. Jego celem jest stworzenie i spopularyzowanie wizerunku polityka jako atrakcyjnego kandydata na określone stanowisko publiczne przez wyeksponowanie jego „wartości użytkowej”, tj. kwalifikacji i umiejętności oraz wzbogacenie jego wizerunku o „wartość symboliczną”, tj. urok osobisty, poglądy i program działania kandydata, odpowiadające oczekiwaniom potencjalnych wyborców. Realizacja tego celu wymaga uruchomienia ciągu działań, opartych na teorii marketingu politycznego.

Strategia kampanii określa generalny kierunek działań komunikacyjnych: czy mają one zmierzać do kształtowania wizerunku kandydata (jeśli nie jest znany) czy pozyskania sympatii wyborców. Podstawą do tego jest wnikliwe rozpoznanie sytuacji wyjściowej, określenie adresatów i cele kampanii. Gdy zapadną decyzje strategiczne można przystąpić do sporządzenia taktycznego planu kampanii, którego głównymi składnikami są: koncepcja wizerunku kandydata, wykaz najważniejszych tematów kampanii, harmonogram i plan użycia mediów.

Plan użycia mediów, tzw. media plan, to niewątpliwie kluczowe ogniwo całego planu kampanii, jemu też często podporządkowane są pozostałe środki taktyczne: koncepcja wizerunku kandydata i wykaz tematów kampanii. Z kolei najważniejszym elementem media planu jest określenie sposobu wykorzystania mediów jako nośnika reklamy politycznej. Zaletą reklamy politycznej jest to, że kandydat ma nad nią pełną kontrolę: pokazuje go ona tak, jak chce być pokazany. Poza tym, powtarzalność reklamy wzmaga jej perswazyjny efekt. Główne wady reklam to mała „pojemność” i niska wiarygodność przekazu. Sprawia to, że reklama polityczna działa bardziej na emocje niż na intelekt odbiorców i budzi (albo nie) raczej sympatię do osoby polityka niż przekonuje do jego kwalifikacji czy programu.

Bywa, że większy niż reklamy polityczne wpływ na wynik wyborów mają bezpośrednie debaty kandydatów w telewizji, zwłaszcza gdy odbywają się w końcowej fazie kampanii. Znaczenie debat w kampanii wynika przede wszystkim z tego, że stwarzają one okazję do bezpośredniej konfrontacji głównych kandydatów na oczach wielomilionowego audytorium. Pytania zadawane im przez dziennikarzy, polemiczne uwagi i wzajemne uszczypliwości zmuszają ich do natychmiastowych reakcji, wystawiając ich temperament na próbę. Wygrywa ten, kto demonstruje większy refleks i opanowanie, traktując rywala z pewną kurtuazją. W rezultacie, w debacie, podobnie jak w reklamie, bardziej niż poglądy kandydatów liczą się ich wygląd i zachowanie. Prowadzenie zaś debat w poetyce walki czy pojedynku przydaje im walorów widowiskowych, podnoszących popularność i znaczenie tej formy zmagań wyborczych. Debaty w konwencji konferencji prasowej są z reguły nudne i raczej szkodzą występującym w nich kandydatom.

Reklam i debat kandydaci starają się pojawiać w innych jeszcze programach. Szczególnym wzięciem cieszą się widowiska typu talk-show. Formalnie biorąc, występują w nich nie jako kandydaci, lecz jako znane osobistości publiczne opowiadające o swoim życiu prywatnym. Promocyjny wydźwięk jednak nie budzi niczyich wątpliwości. W porównaniu z telewizją, promocyjne możliwości radia i prasy są raczej skromne. Bezpośrednia rozmowa kandydata ze słuchaczami oraz reportaż o jego życiu czy wywiad z małżonkiem w poczytnym periodyku mogą przysporzyć mu sporo sympatii i poszerzyć grono zwolenników. Jednakże dominacja telewizji w kampaniach wyborczych zmienia charakter tych kampanii. Mogą one wykreować silnego kandydata niemal ex nihilo, jeśli jest dostatecznie komunikatywny i telegeniczny.

Dziennikarze twierdzą, że kampanie powinny być relacjonowane. Panuje przekonanie, że wizerunki kandydatów kreowane przez ich sztaby wyborcze nie zawsze odpowiadają prawdzie, a zadaniem dziennikarzy jest to wyjaśnić, trzymając się zasad dziennikarskiego obiektywizmu. Poza tym dziennikarze mają pokazywać przebieg kampanii, zwłaszcza te jej aspekty, których kandydaci z różnych względów nie chcą bądź nie mogą ujawnić. Do głównych zadań dziennikarzy relacjonujących należy: przybliżenie sylwetek kandydatów, ustalenie hierarchii problemów i priorytetów zawartych w programach wyborczych kandydatów, informowanie o przebiegu kampanii poszczególnych kandydatów, analizowanie strategii, taktyki i planu kampanii, przypominanie o wadze i znaczeniu wyborów w demokracji liberalnej oraz wyrażanie nastrojów społecznych.

Media publiczne i prasa poważna starają się uzupełnić bieżące relacje materiałami analitycznymi, drążącymi kwestie ideologiczne i różnice programowe. Z kolei media komercyjne. Zwłaszcza tabloidy ograniczają relacje do widowiskowej strony kampanii. Kandydaci i ich zwolennicy oskarżają z reguły media o tendencyjność, mającą polegać bądź na lekceważeniu kandydata bądź na przedstawianiu go w niekorzystnym świetle.

13. Proszę wyjaśnić pojęcie dyplomacji publicznej i jej rolę we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

Dyplomacja publiczna- zajmuje się wpływem postaw społecznych na kształtowanie się i realizację polityki zagranicznej, obejmując wymiar stosunków międzynarodowych wykraczający poza obszar tradycyjnej dyplomacji; kształtowanie się przez rządy opinii publicznej w innych państwach; interakcję prywatnych interesów i grup w jednym państwie z podobnymi im w innym państwie; sprawozdawczość nt. spraw zagranicznych i ich wpływu na politykę; komunikację między specjalistami od komunikacji, takimi jak dyplomaci i zagraniczni korespondenci; oraz proces międzynarodowej komunikacji.

Podmioty dyplomacji publicznej

rządowe: rządy i ich agendy, parlamenty i partie polityczne, gdy ich aktywność ma znaczenie dla wizerunku państwa za granicą

niepaństwowe: organizacje pozarządowe, korporacje, firmy medialne

Rola dyplomacji publicznej we współczesnych SM

-wspieranie oraz kształtowanie pozytywnego wizerunku kraju i społeczeństwa za granicą poprzez wpływanie na opinie publiczną

innych społeczeństw

-budowanie prestiżu państwa na scenie m.in.

-zjednywaniu sobie innych społeczeństw,

-kreowaniu warunków ułatwiających wywieranie politycznego wpływu

-ułatwianie realizacji celów polityki danego kraju w środowisku międzynarodowym

-public relations

-rozwijanie trwałych relacji międzyludzkich z kluczowymi jednostkami, co odbywa się w procesie wieloletnim poprzez praktyki,

szkolenia, konferencje i dostęp do kanałów medialnych

-organizowanie wymiany osobowej; grupy docelowe:

wybitne jednostki mające potencjał opiniotwórczy

naukowcy, zarówno ci zajmujący, jak i niezajmujący się danym krajem

dziennikarze i pracownicy stacji telewizyjnych

-rozpowszechniania informacji o własnym stanowisku w polityce zagranicznej

-budowanie trwałego zaufania

-promowanie demokracji

-państwo dzięki promocji swojej tradycji i kultury, przyczynia się do możliwości prowadzenia efektywniejszej dyplomacji

-poprzez budowanie pozytywnego wizerunku kraju dochodzi do poprawy bezpieczeństwa kraju

-stosowanie DP, może przynieść korzyści ekonomiczne w postaci wzrostu sprzedaży produktów w danym kraju, co będzie

rezultatem jego lepszego obrazu czy też po prostu wiedzy na jego temat wśród przedsiębiorców

-reagowanie na informacje nieprawdziwe, negatywne oparte na niezrozumieniu lub stereotypach

(monitorowanie prasy i mediów zagranicznych)

-przygotowywanie listy możliwych zagrożeń dla wizerunku kraju i planu reakcji na każdą z przewidzianych sytuacji kryzysowych

-informowanie innych państw na temat prawdziwej historii danego kraju

-nauczanie języka co jest korzystne, ponieważ znajomość języka umożliwia lepsze poznanie kraju przez dostęp do literatury, \

mediów, rozbudza też zainteresowanie nim

-promocja turystyki (kampania rządu zachęcająca do odwiedzania danego kraju) duża rola z 2 zasadniczych względów:

generuje zyski finansowe dzięki zwiększającej się ilości turystów

poprzez wizytę w danym kraju, obcowaniu z zabytkami przyczynia się do budowania pozytywnego postrzegania kraju wśród odwiedzających

-działania na rzecz ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego

Obecne zainteresowanie dyplomacją publiczną w praktyce i teorii wynika zarówno ze zmian w funkcjonowaniu środowiska m.in., jak i z rozwoju nowych środków komunikowania m.in. Nowy impuls do rozważań nad DP dały zwłaszcza wydarzenia i kampanie, które nastąpiły po ataku na WTC 11.09.2001r. Medialny wymiar tej katastrofy zwrócił uwagę na znaczenie TV w polityce międzynarodowej. Interwencja w Iraku w 2003r. przyczyniła się do znacznego pogorszenia wizerunku USA na świecie, a w konsekwencji do powrotu tego kraju do aktywnej DP.

Wiele współczesnych kampanii dyplomacji publicznej jest prowadzonych lub wspieranych przez agencje public relations

14. Proszę scharakteryzować styl rzeczowy w negocjacjach.

Cztery zasady stylu rzeczowego wg R. Fishera i W. Ury:

Oddzielenie ludzi od problemu:

Trwała kontrola swojego stanu emocjonalnego, zdystansowanie i obiektywizm. Bezstronne podejście do negocjacji bez względu na to, co czujemy i jak postrzegamy drugą stronę. Należy szanować odmienność psychiczną partnera negocjacyjnego i dbać o jego dobre samopoczucie, aby utrzymać dobre stosunki na przyszłość. Reguła opanowania poprzez trzy słowa:

- percepcja- poznawanie się partnerów, tworzenie swoich prawdziwych obrazów, dążenie do zrozumienia różnic w sposobach interpretacji obiektywnych danych (np. przedstawiciele innych religii mają odmienne zdanie co do ważności poszczególnych Świąt)- umiejętność patrzenia oczami drugiej osoby. Nawet gdy mamy racje obwinianie i zgłaszanie pretensji jest postrzegane jako forma ataku i działa destrukcyjnie. Należy uczciwie przedstawiać i omawiać różnice poglądów okazując drugiej stronie zainteresowanie i zrozumienie. Błędna interpretacja słów rozmówcy = błąd percepcyjny.

- emocje- im wyższa stawka negocjacji, tym silniejsze emocje. Utrzymanie kontroli nad własnymi uczuciami jest warunkiem uzyskania możliwie najlepszych rezultatów negocjacyjnych. W celu poprawy samokontroli należy rozpoznać źródło swojego pobudzenia (np. rozstrój żołądka, podniecenie :D), obserwować emocje partnera, być wrażliwym na uczucia przeżywane przez drugą stronę i uzewnętrzniać swoje uczucia zarówno pozytywne (podziw, radość) jak i negatywne (słabość).

- komunikowanie- używanie języka w sposób zrozumiały i jednoznaczny, aktywne słuchanie i dążenie do wyjaśnienia wszystkich nieporozumień, zarówno dotyczących meritum sprawy, jak i kwestii międzyludzkich.

Koncentracja na problemie, a nie na kolejno przedstawionych propozycjach.

W negocjacjach rzeczowych całość postępowania musi być podporządkowana założonemu celowi. Potrzeby wyznaczają zachowania negocjacyjne ludzi, a ich zaspokojenie ma być celem. Poszczególne stanowiska (oferty) i istniejąca między nimi różnica odzwierciedlają znacznie bardziej złożoną grupę interesów, których część jest zgodna (wspólna), a część sprzeczna. Szukając nowych rozwiązań zwiększamy część „wspólną”, a zmniejszamy „sprzeczną”. Stanowiska muszą być formułowane w sposób jednoznaczny, konkretny i jasny. Należy rozpoznać motywację zaangażowanych w negocjacje osób i przewidywać konsekwencje danego zachowania, unikać kłótni i ostrych sporów, bo utrzymanie rzeczowości w kłótni jest prawie niemożliwe. Każda wysunięta propozycja jest tylko jedną z wielu możliwości, dlatego należy mieć więcej niż jedno stanowisko w każdej sprawie.

Nowe możliwości.

Przed przedstawieniem oferty należy wymyśleć możliwie wiele jej wariantów. Trzeba aktywnie poszukiwać nowych, korzystnych dla obu stron rozwiązań problemu. Dobry negocjator poszukuje rozwiązań dobrych dla siebie, ale dba też o drugą stronę, gdyż wie, że pozbawienie jej wszelkich możliwości spowoduje zerwanie układów. Należy liczyć się z koniecznością uwzględnienia korzyści także drugiej strony, starać się ułatwić drugiej stronie podejmowanie decyzji.

Obiektywne kryteria.

Nalegaj na ustalenie obiektywnych kryteriów oceny osiągniętego porozumienia, a unikaj kryteriów subiektywnych, takich jak dobra wola czy kaprys drugiej strony. Kryteriami obiektywnymi mogą być: wartość rynkowa towaru, standardy uczciwości, precedensowe decyzje innych negocjatorów, decyzje sądów, oszacowanie przez ekspertów itp. Oczywiście rozwiązanie musi być zgodne z prawem. Kryteria muszą być omówione i przyjęte do wiadomości przez obie strony. Jedną z dróg do uzyskania kryteriów obiektywnych jest dążenie do ujawnienia danej oferty (np. należy zapytać dlaczego negocjator drastycznie podwyższa cenę- czy jest to kaprys czy wymogi popytu?)

W rzeczowym stylu negocjacji uczestnicy rozwiązują wspólny problem, a celem jest rozsądny wynik uzyskany w miłej atmosferze. Postępują niezależnie od zaufania, są delikatni wobec ludzi, ale twardzi wobec problemu, szukają wielu możliwości, na końcu decydując się na jedną z nich, ulegają konstruktywnym argumentom, a nie presji. Rzeczowy styl negocjacji pozwala uzyskać zarówno najlepszy kontrakt, jak i utrzymać najlepsze kontakty międzyludzkie z drugą stroną. Oba te warunki są dobrą gwarancją pomyślnych interesów.

15. Proszę opisać model negocjacji integracyjnych.

Ich wynikiem jest kontrakt integracyjny, czyli odpowiadający obu stronom, a więc przynoszący wysokie korzyści każdemu, przy czym duża jest też korzyść wspólna. W tym modelu negocjacji poprzednio skonfliktowane osoby osiągają zadowalające porozumienie, a ich wzajemne relacje znacznie się poprawiają. Kompromis NIE JEST tu najlepszym rozwiązaniem, bo łączy się z obustronna rezygnacją z pewnych stanowisk, a modelu integracyjnym dążymy do obustronnej korzyści. Ponieważ ciężko jest zdefiniować pojęcie „obustronnej korzyści” przyjmuję się, że rozwiązanie integracyjne osiągnięte jest wówczas, gdy strona najsłabsza uzyskuje możliwie wysokie i satysfakcjonujące ją korzyści.

Cechy:

Obustronna korzyść

Przy wysokich oczekiwaniach wypracowuje się szczególnie korzystne, integracyjne rozwiązanie

Kontrakty obustronne korzystne mają większą szanse przetrwania, budują stabilne układy- uwzględnianie przyszłych relacji

Wytwarza się wzajemna sympatia, relacje negocjatorów będą trwałe, sprzyjające zaufaniu

Gdy negocjacje prowadzone są w ramach jednej organizacji (np. przedsiębiorstwa), to sprzyjają efektywności pracy i wydajności ekonomicznej.

Obie strony dążą do ambitnych celów

Uwzględnia się interesy szerszej społeczności

Istnieje możliwość integracji, tj. kilka a nie jedna sprawa do wynegocjowania (w rozmowach jednowymiarowych potencjał integracyjny jest niewielki)

Wyróżniamy cztery rodzaje rozwiązań integracyjnych:

Redukcja kosztów- osiągnięcie celu przez jedną stronę powoduje koszty (straty) drugiej strony. Naszym zadaniem jest zmniejszyć owe straty, aby zwiększyć satysfakcje z ogólnego wyniku. Należy również zmniejszyć koszty rozumiane jako nadmiernie oczekiwanie dalszych ustępstw, połączonych z obecnie zgłaszanymi, a więc redukcji niepożądanych konsekwencji (ukazywanie ustępstw jako wyjątkowe, otwarte zaprzeczenie związku aktualnych ofert i ustępstw z przyszłymi). Powinniśmy działać tak, aby nie zniszczyć swojego pozytywnego wizerunku, dobrego wrażenia, poprzez: budowanie pożądanego obrazu siebie u drugiej osoby, jednoznaczne wyrażanie uznania, łagodne formy stawiania żądań i warunków, budowanie świadomości współuczestnictwa w podejmowaniu decyzji. Koszty mogą być materialne bądź też emocjonalne.

Kompensacja kosztów jednej ze stron- wyrównaniu strat lub kosztów. Dzieli się na:

Specyficzna- gdy zaspokajamy potrzeby drugiej strony środkami tego samego typu, np. auto za auto.

Wyrównawcza (homologiczna)- oferujemy dobra podobne do tych, jakie zostały utracane, choć innego rodzaju.

Substytucyjna- całkiem inne dobra i w odmiennej ilości, ale aprobowane (np. futro zamiast auta)

Dopasowanie- jest to odpowiedź na pytanie, które z naszych oczekiwań mogą zostać „wymienione” z drugą stroną. Po znalezieniu właściwych wymienników możemy dojść do pozytywnych rezultatów.

Łączenie pozycji- Polega ono na znalezieniu takiego rozwiązania, które zaspokaja najważniejsze potrzeby obu stron. Łączenie wymaga obustronnych koncesji, oczekiwanych najczęściej w sprawach o mniejszym znaczeniu. Konieczna jest większa znajomość obu stron, ich interesów całościowych i hierarchii ważności. Formuła łączenia może być wypracowana przez jedną stronę, obie strony lub przez stronę trzecią, z jakichś powodów zaangażowaną proces negocjacji. Gdy obie strony prowadzą spór, gdyż nie widzą możliwości wykonania danych działań w tym samym czasie, ich preferencje są rozbieżne, to należy zastosować jedno z dwóch rozwiązań:
a) alternację - najpierw realizuje się preferencje jednego, potem drugiego uczestnika sporu.
b) dozowanie ilości danych dóbr - strony umawiają się, iż będą realizowały jedną z opcji tak długo, jak długo jej realizacja będzie aprobowana przez obie strony.

16. Proszę opisać taktyki i techniki negocjacyjne.

Taktyki negocjacyjne- są to zbiory określonych działań podejmowanych w trakcie negocjacji po to, aby osiągnąć zamierzone cele.

Techniki negocjacyjne- to konkretne zabiegi, werbalne lub niewerbalne jednej ze stron, realizujące szczegółowe cele negocjacji. Mogą być elementem wykorzystywanym w ramach wybranych taktyk negocjacyjnych.

Podział taktyk w zależności od przejęcia inicjatywy w rozmowie:

Naszą drogą: negocjator przejmuje prowadzenie w pertraktacjach, starając się narzucać kierunek, w jakim podążają rozmowy. Przejmuję on inicjatywę oraz wywiera presję na oponentach, aby ich skłonić do przyjęcia zamierzonych przez niego rozwiązań.

Cudzym śladem: negocjator uważnie analizuje propozycje strony przeciwnej i przyjmuje je pod warunkiem, że nie stoją w opozycji do jego celów. Jego postawa jest bierna.

Donikąd: wykorzystuje się ją gdy negocjator nie chce w danym momencie podejmować żadnych decyzji. Polega na przeciwstawianiu się zmianom i utrzymywaniu czasowego impasu. Daje mu to czas na przemyślenie swojego stanowiska

Zupełnie inną drogą: nagła zmiana omawianej kwestii. Zwiększona aktywność negocjatora, aby druga strona zgodziła się zmienić temat. Przydatna przy omawianiu dodatkowych kwestii pobocznych przed ostatecznym rozstrzygnięciem.

Podział taktyk w zależności od wyznaczonych zadań:

Taktyki dominujące: negocjator stara się zdominować przeciwnika, aby zdobyć przewagę negocjacyjną. Polegają na wywarciu presji psychologicznej, które pozwolą przejąć kontrolę nad rozmowami. Stosuję się agresję wobec oponenta oraz lekceważenie dla jego poglądów oraz interesów, manipulowanie, narzucanie miejsca i czasu spotkania.

Taktyki kształtujące: negocjator będzie wpływał na przyjęcie konkretnych, korzystnych dla niego rozwiązań, bo strona przeciwna poddała się presji. W ramach taktyk kształtujących można wyróżnić techniki:

- technika dobry/zły policjant- wykorzystywana przez dwóch negocjatorów reprezentujących jedną stronę w negocjacjach. Jeden z nich (zły policjant) przedstawia wygórowane żądania, posuwając się do gróźb i wywierania silnej presji. Gdy wychodzi z sali drugi (dobry policjant) przedstawia warunki pozornie łagodniejsze wpływając w ten sposób na szybsze podjęcie decyzji. Stosowana przez jedną osobę polega na poinformowaniu, że sam chętnie by uległ, ale przełożeni nakazują mu agresywniejsze zachowanie.

- technika jastrzębia i gołębia- dwóch negocjatorów, jastrząb otwiera negocjacje z wygórowanymi żądaniami, jest nieugięty. Gołąb proponuje ustępstwa, strona przeciwna postrzega jego rozwiązania za wyjątkowo korzystne i się na nie zgadza.

- technika salami- uzyskiwanie zgody oponenta drogą stopniowych ustępstw na częściowe żądania.

- technika dołączania (skubanie)- polega na dołączaniu dodatkowych korzyści do początkowo wynegocjowanego porozumienia (np. ustalenie korzystnych terminów płatności).

- troskliwa mamuśka / pusty portfel- negocjator zapewnia, że przyjąłby tę ofertę, ale nie pozwalają mu na to możliwości budżetowe. Celem jest skłonienie strony przeciwnej do sprzedania produktu po niższej cenie.

- rosyjski front- stosowanie silnej presji w postaci groźby zaistnienia bardzo niekorzystnych warunków w przypadku odrzucenia propozycji.

Taktyki zamykające: negocjator tak kieruje pertraktacjami, aby strona przeciwna podpisała nawet niekorzystne dla siebie porozumienie. W ramach taktyk zamykających można wyróżnić techniki:

- spotkajmy się w połowie drogi- w celu zamknięcia negocjacji strony uzgadniają przyjęcie takiego rozwiązania, które dzieli różnicę między ich propozycjami na połowę. (jeden chce dać 1000 zł, drugi 2000 zł, ustalają cenę na 1 500 zł)

- teraz albo nigdy- działanie pod presją czasu i okoliczności, wmawianie, ze jest to ostateczny moment do zawarcia transakcji inaczej negocjacje zostaną zerwane.

Podział taktyk w zależności od sposobu oddziaływania:

Rozmyślne oszustwo- składanie fałszywych oświadczeń i przedstawianie faktów niezgodnych z rzeczywistością. Stosuje się tutaj:

-taktykę niejasnego mandatu- zasugerowanie, ze jesteśmy kompetentni do ustalania kompromisów, a następnie po przedstawieniu nam propozycji ustępstw, robimy unik i mówimy, że musimy to przedyskutować z ekspertami i przełożonymi.

Taktyka presji pozycyjnej- jej celem jest doprowadzenie do sytuacji, w której ustępuje tylko jedna strona, zdominowanie oponenta. Stosowaną tu techniką jest:

- odmowa negocjowania- pozorne zerwanie rozmów, którego celem jest spowodowanie przyjęcia własnych warunków.

- technika bezlitosnego partnera- negocjator odmawia dokonywania ustępstw zasłaniając się prawdziwym lub wyimaginowym przełożonym, który zabrania mu rezygnować ze stanowiska.

- technika szokującej oferty- przyjęcie początkowo szokująco wysokiej oferty, licząc, że oponent zgodzi się na mniejszą spełniającą nasze zamierzenia.

- technika eskalacji żądań- z każdym ustępstwem negocjator stawia nowe warunki, większe wymagania.

- stosowanie presji czasu- przeciąganie rozmów do momentu, gdy dalsze opóźnianie jest bardzo niekorzystne dla strony przeciwnej.

Wojna psychologiczna- jedna strona dąży do zdominowania negocjacji, stosując groźbę i wywierając taką presję na partnera, że ten dąży do jak najszybszego zakończenia negocjacji.

Podział taktyk ze względu na typ wykorzystywanej manipulacji:

Manipulowanie czasem- gra na zwłokę, ograniczenia czasowe, wybór terminu negocjacji, zwód, działanie z zaskoczenia, wyczekiwanie, technika wycofywania się.

Manipulowanie miejscem- tworzenie warunków relaksacyjnych, stresowych, izolacji i nierówności stron

Manipulacje personalne- odwołują się do sfery emocjonalnej negocjatorów i zakładają zarówno stosowanie komplementów, jak i gróźb oraz ataku personalnego.

Manipulowanie problemami- eskalacja żądań, salami, szokująca oferta, nagła zmiana tematu, groźba negatywnych konsekwencji, technika akredytacji lub dyskredytacji (wskazanie pozytywnego lub negatywnego przykładu działania negocjowanego w innym przedsiębiorstwie), zgłaszanie dodatkowych warunków w ostatniej chwili.

Manipulowanie informacją:

-technika bezpodstawnego uogólnienia- stosowanie generalizacji typu „wszyscy tak sądzą”, „jak powszechnie wiadomo”

- stwarzanie wrażenie, że jest się osobą dobrze poinformowaną, aby zostać obdarzonym zaufaniem

- próba losowa oraz informacje statystyczne- manipulowanie wynikami badań opinii publicznej.

Wyróżniamy również techniki integracyjne- nieujawnianie właściwych intencji działania. Stosowanie chwytów psychologicznych, aby zyskać przychylność strony przeciwnej, np. stosowanie komplementów, wykorzystanie samo pochwały, lekkiej samokrytyki, całkowite zgadzanie się z opinią oponenta. Poza tym często stosuje się techniki typu: opowiadanie historyjek w trakcie negocjacji, stwarzanie pozorów wyboru, usypianie czujności przeciwnika przemycając obok zdań prawdziwych- fałszywe, wykorzystywanie cudzego autorytetu, przeinaczanie stwierdzeń.

Przegląd innych technik:

-polityka czynów dokonanych- podejmowanie decyzji bez uzgodnienia ze stronom przeciwną

- śmieszne pieniądze- pomniejszenie różnicy, która dzieli propozycje obu stron przez stwierdzenie, ze to są „śmieszne pieniądze” i nie ma się o co sprzeczać.

- zasada konkurencji- jedna ze stron powołuje się na negocjacje prowadzone z konkurencyjnym partnerem

- optyk z Brooklinu- jeśli nie znamy warunków brzegowych strony, możemy rozpocząc od oferty wyważonej co do żądań, stopniowo podwyższając swoje oczekiwania.

- próbny balon- negocjator teoretycznie proponuje jakąś wstępną koncepcje „jeśli…, to…” jeśli oponent się nie zgodzi, może się wycofać bez psucia swojego wizerunku.

- zdechła ryba- uczynienie pozornych ustępstw i nakłonienie do przyjęcia proponowanego rozwiązania.

- nagroda w raju- proponowanie stronie przeciwnej przyjęcia rozwiązania mniej dla niej korzystnego w zamian za dodatkowe korzyści w bliżej nieokreślonej przyszłości.

17. Proszę scharakteryzować pojęcie i typy barier w negocjacjach.

Bariery negocjacyjne- Przeszkody w porozumiewaniu się, które nie mają incydentalnego charakteru, lecz rzutują na cały proces komunikowania się i na jego efektywność. Brak znajomości specyfiki negocjacji międzynarodowych, w tym ignorowanie różnić kulturowych, jest przez autorów uznawane za jeden z podstawowych błędów popełnianych przy owych negocjacjach.

Wyróżniamy następujące bariery negocjacyjne:

- etnocentryzm- skłonność do wydawania negatywnych sądów o obcej kulturze, przy odwoływaniu się do standardów obowiązujących w kulturze rodzimej.

- uprzedzenia- trzymanie się z góry przyjętych wyobrażeń na temat jednostki lub grupy, nawet gdy otrzymywane informacje tym wyobrażeniom zaprzeczają

- stereotypy- konstrukcja myślowa zawierająca uproszczony i często zabarwiony uczuciowo obraz rzeczywistości, przyjęty przez jednostkę w wyniku jej osobistych doświadczeń oraz procesów socjalizacji, podobną w swej treści do konstrukcji uznawanych przez członków grupy, do których jednostka należy

- język- najczęstszym źródłem nieporozumień jest brak wystarczającej znajomości języka, w którym negocjacje są prowadzone. Jest to najczęstsza sytuacja frustracji przy stole konferencyjnym. . Nie czując się na siłach do prowadzenia rozmów w języku dla nas obcym korzystamy z pomocy tłumaczy. Najlepiej jeżeli reprezentuj on naszą stronę – nie stronę partnera. Pewność co do poprawności translacji gwarantuje wcześniejsze zweryfikowanie odpowiednich kwalifikacji tłumacza. Dokładne przemyślenie wypowiedzi, tak aby była zrozumiała /bez skrótów czy żargonu zawodowego, używanie krótkich zdań, stosowanie przerw ułatwia proces tłumaczenia.

- Nieznane środowisko negocjacyjne – Negocjacje międzynarodowe toczą się często w miejscu nieznanym, obcym dla negocjatorów. Jest to w najwyższym stopniu sytuacja niekomfortowa, wywołująca niekiedy nawet szok kulturowy. Jego przejawem jest depresja, frustracja, dezorientacja, które powodują, ze negocjatorzy zachowują się w sposób mniej pewny, a przez to mniej skuteczny.

- Odmienny system prawny - Bezpieczeństwo obywateli czy transakcji gwarantują przepisy prawa danego państwa. Jednak nie zawsze postanowienia w kwestii tych samych spraw w różnych państwach są jednakowe. Mówimy wówczas o różnicach w prawodawstwie i bezwzględnie musimy to uwzględnić przygotowując się do rozmów, aby uniknąć sytuacji gdzie uzyskawszy porozumienie i tak nie będziemy mogli go realizować ze względu na brak spójności w przepisach. W przypadku spraw spornych mamy możliwość odwołanie się do przepisów prawa międzynarodowego o ile obie strony wykażą wolę ich akceptowania czy odwoływania się do jednostek nadrzędnych np. Trybunału Spraw Człowieka.

- Biurokracja – Najogólniej rzecz biorąc, chodzi o wpływ jaki na działalność gospodarczą w danym kraju wywierają różnego rodzaju struktury biurokratyczne. Prowadząc rozmowy na rynkach międzynarodowych, negocjatorzy powinni mieć odpowiednie rozeznanie na temat działania struktur biurokratycznych w kraju, w którym prowadzą interesy. Muszą wiedzieć, czy dotarli do instytucji i komórki organizacyjnej odpowiedniej z punktu widzenia zawieranego kontraktu oraz czy uwzględnili wszystkie właściwe organizacje.

- Wielość walut i systemów walutowych – Transakcje międzynarodowe oparte są z konieczności na różnych walutach i systemach walutowych. Sprawny negocjator, powinien wiedzieć jak wpłyną one na końcowy efekt zawieranych transakcji.

-Niestabilność – prowadząc negocjacje w obcym kraju, negocjatorzy mogą zetknąć się z o wiele mniej stabilną sytuacją niż ta znana im z kraju macierzystego. Brak stabilności przejawia się z reguły:

w ograniczeniu środków wykorzystywanych w trakcie negocjacji, takich jak komputery czy niezbędne materiały

i niestabilności politycznej związanej np. z nagłą zmianą polityki rządu.

- Różnice ideologiczne – pomimo postępującego procesu globalizacji ideologia nadal odgrywa ważną role przy zawieraniu transakcji międzynarodowych. Przeciwstawne przesłanki ideologiczne stron negocjujących, znacznie utrudniają osiągnięcie konsensusu. Jedna ze stron, kierując się przesłankami ideologicznymi może np. uznawać wyższość inwestycji prywatnych, podczas gdy druga ze stron będzie preferowała lokowanie pieniędzy w inwestycje państwowe.

- Odmienności kulturowe – Kulturowe różnice w zakresie stylów negocjacji są faktem. W krajach, które reprezentują negocjatorzy mogą występować odmienne wzorce zachowań. Przekonać się o tym mogą negocjatorzy prowadzący swoje działania w odległych od siebie lub egzotycznych krajach.. Wpływ czynnika kulturowego przejawia się dwojako:

Negocjatorzy pochodzący z różnych kręgów kulturowych negocjują odmiennie;

Prezentują różne widzenie tego, czym są negocjacje

18. Proszę opisać role i składowe komunikacji niewerbalnej w negocjacjach.

Zachowania niewerbalne odnoszą się do stosunku między rozmówcami, zawierają ocenę istniejącego układu międzyludzkiego. Obserwowanie zachowania rozmówcy jest dodatkowym źródłem cennych informacji, których nie uzyskujemy z wypowiadanych słów. Pomimo, że ‘język ciała’ zawiera dużo zachowań wieloznacznych może wyróżnić dziesięć rodzajów niewerbalnych aktów komunikacyjnych:

Gestykulacja – ruchy rąk, dłoni, palców, nóg, stóp, głowy, korpusu ciała.

Mimika, wyraz twarzy – najważniejsza linia przesyłania sygnałów o stanach emocjonalnych, poczynając od tak wyraźnych jak uśmiech, a kończąc na tak subtelnych jak wyraz lekkiego zaskoczenia

Dotyk i kontakt fizyczny – odgrywa ważną rolę w budowaniu wrażenia bliskości lub dystansu psychicznego.. Kontakt fizyczny jest też regulowany stopniem znajomości, formalizacją bądź indywidualizacją spotkania, płcią rozmówców, ich statusem społecznym itd.

Spojrzenie wzajemne i spoglądanie jednostronne, których psychologiczna funkcja jest mniej więcej podobna do funkcji dotyku na odległość. Nawiązanie kontaktu wzrokowego poprzedza kontakt bezpośredni. Częste utrzymywanie kontaktu wzrokowego jest sygnałem przyjaźni, unikanie i odwracanie wzroku to sygnał ‘uników’ psychicznych.

Dystans fizyczny – skracanie dystansu jest znakiem zbliżenia psychicznego, oddalanie stanowi oznakę utraty kontaktu. Nadmierne zbliżenie psychiczne jest ryzykowne, jeżeli nie istnieje odpowiedni poziom intymności.

Pozycja ciała – wyraża napięcie lub rozluźnienie. Sztywne, zasłonięte ramionami skrzyżowanymi przed klatką piersiową ciało sygnalizuje pozycję obronną, pozycja otwarta, zrelaksowana to sygnał poczucia bezpieczeństwa, pewności siebie. Pozycja nazbyt luźna oznacza lekceważenie.

Wygląd zewnętrzny, ubiór jest uzależniony od budowy ciała, od obyczajów kulturowych, od osobowości i indywidualności danej osoby. Spełnia również szereg złożonych funkcji. Obecnie ubranie jest formą manifestacji przynależności społecznej. Staranność ubioru sygnalizuje przywiązanie wagi do spotkania, nadawanie mu specjalnego znaczenia.

Dźwięki paralingwistyczne (parajęzykowe) – tworzą gamę znaków komunikacyjnych i sposobów ekspresji uczuć np. śmiech, płacz, ziewanie, mruczenie, mlaskanie, wzdychanie. Ich krótkotrwałość nie oznacza, że są nieważne.

Jakość wypowiedzi (sposób wokalizacji) – jest związana z intonacją głosu. Można mówić zimno lub ciepło, ostro lub łagodnie, monotonnie, nerwowo, spokojnie, dynamicznie itd.

Elementy środowiska fizycznego – sposób aranżowania miejsca spotkania wiele mówi o rozmówcach. Rodzaj mebli, charakter wnętrza, oświetlenie, dźwięki, a nawet zapachy tworzą niekorzystne albo korzystne tło spotkania. Wielkie gabinety i nowoczesne meble są znakiem bogactwa, przytulne i miękkie fotele kojarzą się z relaksem.

Podstawowe funkcje w komunikacji niewerbalnej:

Wskaźniki znaczeń – ich funkcją jest przekazywanie znaczeń dobrze znanych w danym środowisku, danej kulturze. Można to robić poprzez pewne gesty, miny, ruchy np. podniesienie ręki z palcami w kształcie litery V oznacza zwycięstwo. Emblematy mogą służyć podobnym funkcjom, jakim służą wypowiedzi. Za ich pomocą można obrażać ludzi- takimi gestami jak struganie palca (wstydź się), kręcenie koła na czole (wariat), można gestem pozdrawiać lub odpowiadać, dając znaki zgody lub niezgody.

Ilustracje wypowiedzi – ich funkcję pełnią te zachowania niewerbalne, które oferują wizualną interpretacje, przedstawienie przestrzenno-alegoryczne omawianych tematów np. gestykulacja rękami przy wyjaśnianiu pracy korby, podobnie wielkość złowionej ryby bywa ukazywana wizualnie odległością między dłońmi.. Znacznie skracają wypowiedzi, a w połączeniu z emblematami mogą tworzyć całe dialogi.

Wskaźniki emocji – zachowania ekspresyjne mają na celu okazanie przeżywanych uczuć. Część ekspresorów jest świadomym zachowaniem komunikacyjnym, sygnalizowaniem rozmówcy emocji, a część stanowi fragment naturalnej reakcji emocjonalnej. Wyrażanie emocji angażuje całość aktów niewerbalnych – intonacje głosu, gestykulację, mimikę, rodzaj spojrzeń, rodzaj dotyku, ton głosu itp.

Regulowanie zabierania głosu – jego funkcją jest organizacja rozmowy, ułatwienie zmiany ról osoby mówiącej i słuchającej. Zmiana głosu jest poprzedzona zwiastunami niewerbalnymi, których niedostrzeżenie może wiele kosztować. Wrażliwość na regulatory konwersacyjne pozwala uniknąć dwóch destrukcyjnych zjawisk: zbyt wczesnego lub zbyt późnego zabierania głosu.

dopasowanie do sytuacji – funkcją adapterów jest osiągnięcie jak najbardziej komfortowej pozycji konwersacyjnej poprzez przyjęcie odpowiedniej pozycji ciała, dostosowanie dystansu fizycznego do dystansu psychicznego, ułatwienie regulacji napięcia psychicznego. Są to np. poprawianie się na krześle, przestępowanie z nogi na nogę, poprawianie ubrania, ustawienie nóg i rąk w wygodniejszej pozycji, odchrząkiwanie przed zabraniem głosu. Celem tych zabiegów jest adaptacja do aktualnej sytuacji konwersacyjnej. Podgrupą zachowań tego rodzaju są ‘autoadaptatory’, które pozwalają w sposób najdogodniejszy uregulować poziom własnego napięcia.

19. Proszę opisać podejście procesualne w analizie negocjacji międzynarodowych.

Podejście procesualne – koncentruje się na zmiennych charakteryzujących negocjacje jako proces. Różni się od innych podejść wyjaśniających rezultaty negocjacji jako efekt działania czynników składających się na sytuację początkową i danych z góry warunków. Wyjaśnienie procesualne traktuje negocjację jako serię specyficznych rozgrywek przebiegających wg schematu akcja-reakcja. Poszczególne posunięcia są zatem każdorazowo wejściami a negocjowanie stanowi proces uczenia się, proces poznawczy. Zgodnie z tym podejściem negocjacje polegają na tym, że ich strony występują z kolejnymi ofertami, stanowiącymi zarówno odpowiedź na poprzedzającą ofertę drugiej strony, jak i wpływającymi na jej następną ofertę.

20. Proszę opisać podejście proceduralne w analizie negocjacji międzynarodowych.

Podejście proceduralne –podejście proceduralne składa się z metody eksperymentalnej i symulacyjnej. Metody te łączy podobieństwo polegające na odwoływaniu się do sytuacji sztucznie wytworzonej w warunkach laboratoryjnych. Różnią się natomiast tym, że uczestnicy eksperymentu na ogół grają samych siebie, a w symulacji uczestniczą gracze odtwarzający i przez to uczący się innych ról. Symulacja dąży do wymodelowania rzeczywistości zewnętrznej w sposób kontrolowany.

21. Scharakteryzuj obszary morskie wchodzące w skład terytorium państwowego.

W skład morskiego terytorium państwa wchodzą :

- wody wewnętrzne (pas wód pomiędzy brzegiem a tzw. linią podstawową, czyli wewnętrzną granicą morza terytorialnego pełna jurysdykcja)

- morze terytorialne (od linii podstawowej w kierunku morza otwartego do max. Granicy 12 mil w głąb prawo tzw. nieszkodliwego przepływu statków innych państw).

Jeśli za punkt wyjścia przyjmiemy zakres jurysdykcji państwowej, jaki sprawują nad tymi obszarami to wyróżnia się:

- obsz. mors. wchodzące w skład terytorium państwowego,

- obszary podlegające ograniczonej jurysdykcji ,

- obszary poza granicami jurysdykcji państwa.

MIĘDZYNARODOWE PRAWO MORZA do pierwszej połowy XX wieku funkcjonowało jako prawo zwyczajowe. Kodyfikacja dopiero II WŚ (rozpoczęto w ’49).

I Konferencja Prawa Morza- przyjęcie kodyfikacji. Konferencja odbywała się z ramach ONZ (’58), 56 uczestników. Niestety nie doprowadziła ona do określenia dokładnej szerokości morza terytorialnego, co stało się celem II zwołanej Konferencji, która niestety także nie przyniosła rezultatów w tej kwestii. Skutki niepowodzenia były brzemienne w późniejszych latach, gdyż państwa zaczęły znacznie wykraczać poza granicę 12 mil (proces ten określano jako „pełzanie jurysdykcji państwowej po morzu otwartym”.

III Konferencja P.M (’73- ‘82)- po raz pierwszy poruszono kwestię wykorzystania dna mórz i oceanów. Rozszerzono zakres obrad Zgromadzenia ONZ o zagadnienia statusu morza otwartego, szelfu kontynentalnego, morza terytorialnego, strefę przyległą. Aż 157 uczestników, którzy wspólnie wypracowali projekt konwencji. 10.12.1982 podpisanie KONWENCJI O PRAWIE MORZA w Montego Bay (Jamajka).

1993- ratyfikowana przez 60 państw i weszła w życie w ’94.

2003- konwencja wiąże aż 145 państw.

MORSKIE WODY WEWNĘTRZNE

To wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą (linią podstawową) morza terytorialnego. Zaliczamy do nich: zatoki morskie o określonym rozwarciu, zatoki historyczne oraz wody portów.

Wody te podlegają całkowitej wyłącznej władzy państwa nadbrzeżnego, rozciągającej się również na przestrzeń powietrzną i dno. Z pełnego zwierzchnictwa terytorialnego państwa wynika jego prawo do regulowania dostępu obcych statków. NIE obowiązuje tu prawo nieszkodliwego przepływu (wyjątek! Prawo to istnieje na wodach, które uprzednio będąc morzem terytorialnym lub otwartym, stały się wodami wewnętrznymi w wyniku wytyczenia prostej linii podstawowej).

Zatoki wodami wewnętrznymi są te zatoki, których brzegi należą tylko do jednego państwa, a odległość między punktami wytyczającymi jej naturalne ujście nie przekracza 24 mil. Do wód zatokowych zalicza się także wody zatok historycznych, mimo iż szerokość ich rozwarcia przekracza 24 mile. Podstawa takiego tytułu: długotrwałe i efektywne wykonywanie zwierzchnictwa terytorialnego przez państwo nadbrzeżne uznawane przez inne podmioty (np. Zatoka Hudson w Kanadzie, Morze Białe i Karskie w Rosji). Status zatok historycznych nie jest regulowany w prawie międzynarodowym.

Porty morskie wody miejsc, gdzie zawijają statki w celu załadowania lub wyładowania pasażerów/ towarów. Najdalej wysunięte urządzenie portowe w pełni zintegrowane z pozostałą częścią systemu portowego uważa się za część wybrzeża nad którym państwo nadbrzeżne sprawuje zwierzchnictwo terytorialne. To ono decyduje jakie porty są otwarte dla żeglugi międzynarodowej. Te, do których zwyczajowo zawijają statki służące handlowi międzynarodowemu, uważane są za otwarte. Choć państwo może zamknąć port z ważnych powodów. Nie może jednak dyskryminować wybranych statków o określonej banderze. Statki obcych bander w obszarze portu podlegają jurysdykcji państwa nadbrzeżnego, nie podlegają jej okręty wojenne, które mogą tam przebywać tylko za zgodą państwa nadbrzeżnego.

Redy to wejścia do portów, które obecnie zgodnie z konwencją genewską oraz ustawą z ’91 roku uznaje je za część morza terytorialnego, a nie, jak wcześniej, za wody wewnętrzne!

Wody archipelagowe nowa kategoria wód wewnętrznych od ’82. Obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu, ale także niepodlegające zawieszeniu prawo przejścia archipelagowym szlakiem na trasach normalnie wykorzystywanych dla żeglugi międzynarodowej. Zagwarantowanie swobodnej żeglugi na wodach archipelagowych ma ogromne znaczenie dla całej społeczności międzynarodowej.

MORZE TERYTORIALNE

To pas wód morskich położonych między wybrzeżem albo wodami wewnętrznymi z jendej strony a morzem otwartym z drugiej. Państwo nadbrzeżne sprawuje nad nim całkowitą suwerenność, która rozciąga się na jedo dno w wnętrze ziemi pod nim. Ograniczenie: prawo nieszkodliwego przepływu.

Delimitacja morza teryt- aby dokonać delimitacji państwo nadbrzeżne musi wyznaczyć tzw. linię podstawową, czyli wewnętrzną granicę oraz ustalić jej szerokość. Warunki tych ustaleń są określone przez prawo międzynarodowe. Problem pojawia się, gdy linia brzegu jest mocno wcięta w wrzyna się w głąb lądu. Stało się to przedmiotem sporu między WB a NORW, sprawa trafiła do MTS, który uznał metodę Norw za „niesprzeczną z prawem międzynarodowym”.

Szerokość morza teryt- konwencja genewska o morzu terytorialnym pośrednio dopuściła ustanowienie 12 milowego morza teryt, uznając możliwość ustanawiania pasa przyległego o szerokości nie więcej niż 12 mil.

Prawo nieszkodliwego przepływu- wg konwencji genewskiej przepływ jest nieszkodliwy, dopóki nie zagraża pokojowi, bezpieczeństwu lub porządkowi państwa nadbrzeżnego. Państwo nie powinno utrudniać nieszkodliwego przepływu, ale może podejmować kroki konieczne do zapobiegania przepływowi szkodliwemu. Sprawa jest jasna wobec statków handlowych, natomiast wokół okrętów wojennych istnieją wątpliwości. Konwencja wymaga tylko by podwodne okręty płynęły wynurzone.

Jurysdykcja- statki znajdujące się na morzy terytorialnym podlegają jurysdykcji administracyjnej oraz karnej i cywilnej. Warunki podjęcia jurysdykcji karnej:

- skutki przestępstwa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego,

- jeśli przestępstwo zakłóca spokój kraju lub porządek na morzy teryt.

- jeśli o pomoc zwróci się kapitan statku, konsul tej bandery,

- jeżeli jest to konieczne do zwalczania handlu narkotykami.

22. Wyjaśnij pojęcie i scharakteryzuj rodzaje uznania międzynarodowego.

Uznanie to akt prawny w którym podmiot prawa międzynarodowego (państwo lub org) stwierdza instenie pewnych faktów oraz przyznaje im określone skutki prawne. Przedmiotem uznania może być państwo, rząd, powstańcy, strona wojująca, naród.

Rodzaje uznania

Wg. Kryterium liczebności: indywidualnie przez poszczególne podmioty lub kolektywnie przez grupę państw czy organizację międzynarodową.

Wg. Kryterium formy: wyrażne- to notyfikowanie tego zainteresowanemu podmiotowi w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości. Dorozumiane- nie mówi się o uznaniu wprost, lecz wynika ono z faktów konkludentnych, wynika np. z nawiązania stosunków dyplomatycznych lub zawarcia umowy bilateralnej. Nie można go domniemywać z uczestnictwa z jednej organizacji międzynarodowej, udziału w tej samej konferencji.

Wg. Kryterium warunku: zgodnie z konwencją z Montevideo uznanie powinno mieć charakter bezwarunkowy i nieodwracalny. W praktyce jednak spotyka się warunki, zwłaszcza zawieszające. Państwo zgłasza gotowość do uznania innego podmiotu jeśli zostanie spełniony wstępny, sformułowany przezeń warunek. A uznanie zaczyna obowiązywać w przypadku pozytywnej reakcji strony, która stara się o swoje uznanie (spełnienie warunku). Prowadzi to do rozróżnienia uznania na: uznanie de facto- traktowane jest jako ograniczone i niepełne, czyli warunkowe i odwołalne. W przypadku tworzenia nowego podmiotu często bywa uznaniem przedwczesnym. Uznanie de iure jest bezwarunkowe oraz nieodwołalne.

Istnienie faktów uzasadniających uznanie nie oznacza obowiązku uznania, bowiem jest to rzecz pozostawiająca w swobodnej sferze decyzji poszczególnych członków społeczności międzynarodowej.

23. Wyjaśnij pojęcie i scharakteryzuj rodzaje sankcji w prawie międzynarodowym.

Jako sankcję należy rozumieć przymus stosowany w ramach prawa międzynarodowego oraz negatywną reakcję społeczności międzynarodowej, z jaką spotyka się państwo naruszające normy międzynarodowe. Nie każda norma regulująca stosunki międzynarodowe zaopatrzona jest w sankcję, jednak to system norm jako całość, taką sankcją rozporządza. Sankcje w prawie międzynarodowym mają specyficzną formę, mianowicie nie istnieje władza stojąca nad podmiotami władzy, która ustanawiałaby normy i zapewniałaby ich stosowanie za pomocą określonego aparatu. Normy są tworzone przez państwa to i stosowanie przymusu należy do nich. Można go zastosować indywidualnie w ramach odwetowego działania za naruszenie prawa, bądź kolektywnie na podstawie decyzji organu międzynarodowego. Głównym kryterium podziału sankcji jest jednak stopień zorganizowania.

Sankcje zorganizowane

Są one wyraźnie przewidziane przez umowy międzynarodowe, które określają dokładnie sytuacje, w jakich można je zastosować, sposób, w jaki mają być podjęte (kolektywnie/ indywidualnie), oraz organ decydujący o ich zastosowaniu. W obrębie tej kategorii przewiduje się następujące (jako skutek niewykonania zobowiązania wynikającego z danej umowy):

- s. organizacyjne odnoszą się do uczestnictwa państwa w dalszej współpracy międzynarodowej. Mogą być przewidziane zarówno za niewykonanie zobowiązań finansowych, jak i merytorycznych. Polegają zazwyczaj na zawieszeniu, wykluczeniu, bądź(jako środek wstępny) ostrzeżeniu lub wezwaniu do przestrzegania postanowień umowy.

- s. korygujące poprzez ich zastosowanie państwa wyrównują niejako skutki naruszenia jakiegoś postanowienia umownego przez nielojalnego kontrahenta. Obejmują pozbawienie spodziewanych korzyści naruszającego przez zawieszenie wykonania postanowień stawiających go w korzystnym położeniu albo zastosowanie wobec niego takich środków, jak nałożenie kary, wycofanie pomocy.

- środki przymusu bezpośredniego stosowane przeciwko państwu winnemu naruszenia normy zakazującej uciekanie się do groźby lub użycia siły, popełniającemu przestępstwo lub zbrodnie międzynarodowe. Mają one zupełnie wyjątkowy charakter od pozostałych, stąd użycie słowa „przymus”.

Sankcje niezorganizowane

Nie są przewidziane w umowie, choć wszyscy jej sygnatariusze są świadomi ich istnienia. To przede wszystkim sankcje socjologiczne, czyli reakcje opinii publicznej i odwet.

-Reakcja środowiska międzynarodowego jest niekiedy sankcją wystarczającą. Opinia publiczna może wyrażać ocenę jakiegoś zachowania państwa w różny sposób np.: zmniejszenie ruchu turystycznego, zakupu towarów z tego kraju, kampanie prasową przeciwko niemu. To do społeczności międzynarodowej często odwołują się organizacje międzynarodowe przy ogłaszaniu swoich rezolucji. (1977r- rezolucja ONZ o roku walki z apartheidem, której zasadniczym oddziaływaniem miał być oddźwięk opinii publicznej).

- środki odwetowe stosowane są w postaci zawieszenia świadczeń czy stosowania środków socjalnych wobec państwa naruszającego normy międzynarodowe, są one czasem przewidziane w umowach. Jeżeli nawet nie są, to istnienie tej sankcji jest oczywiste dla wszystkich państwa. Maja one na celu prewencję niepożądanych zachowań, gdyż państwo spodziewające się jakichś korzyści w wyniku naruszenia normy orientuje się, że w przypadku zastosowania odwetu nie uzyska ich.

24. Opisz procedurę zawierania umów międzynarodowych.

Ustalenie tekstu i podpisanie umowy.

Opracowania i uzgodnienia tekstu umowy dokonuje się w drodze wymiany not lub w toku rokowań między zainteresowanymi stronami. Dla zawarcia umowy wielostronnej powoływani są pełnomocnicy państwowi, którzy spotykają się na konferencjach, gdzie uzgodnienie odbywa się poprzez głosowanie. Wg. Konwencji wiedeńskiej uchwalenie tekstu umowy na konferencji wymaga zgody 2/3 państw obecnych i biorących udział w głosowaniu (chyba, że taką samą ilością postanowią zastosowań inną zasadę).

Projektu wielu umów są często opracowywane przez organizacje, np. konwencje kodyfikujące poszczególne działy prawa międzyn przygotowuje komicja prawa międzyn ONZ.

Uzgodniony tekst jest przedstawiany do podpisu. Niekiedy ma miejsce parafowanie umowy przed jej podpisaniem. Parafowanie polega na złożeniu przez pełnomocników parafy (pierwsze litery imienia i nazwiska) pod umową. Oznacza to potwierdzenie, że uzgadnianie tekstu zostało zakończone i jest on autentyczny, więc nie można w nim czynić zmian. Parafowanie stosuje się, gdy chce się nadać podpisaniu umowy bardziej oczywisty charakter. W prawie międzynarodowym przez złożenie podpisów charakteru prawnie wiążącego nabierają tylko te umowy, które nie wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia- zazwyczaj to umowy o mniejszym znaczeniu politycznym czy gospodarczym, czyli tzw. resortowe.

Pełnomocnictwo z tytułu pełnionych funkcji, bez pełnomocnictwa, za przedstawiciela państw, uważa się:

- szefów państw, szefów rządów, minis. Spraw zagr- dla wszystkich czynności związanych z zawarciem umowy.

- szefów misji dyplomatycznych- dla przyjęcia tekstu umowy z państwem przyjmującym,

- przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji, bądź przy organizacji- dla przyjęcia tekstu umowy danej konferencji lub w danej organizacji.

Czynności związane z zawarciem umowy dokonane przez osoby nieupoważnione mogą być uznane za prawnie skuteczne, jeśli zostaną później zatwierdzone przez dane państwo.

Wg. Konwecji wiedeńskiej pełnomocnictwo to „dokument wystawiony przez kompetentną władzę państwową, wyznaczający pewną osobę do reprezentowania państwa w negocjowaniu, przyjęciu lub ustalaniu autentycznego tekstu traktatu, w wyrażeniu zgody państwa na związanie się traktatem lub dokonywaniu czynności w nim związanej.”

Ratyfikacja i wejście z życie.

Ratyfikacja oznacza zatwierdzenie umowy przez szefa państwa, przy czym w odniesieniu do ważniejszych umów wymagana jest zgoda parlamentu (wyjątki: Turcja- tylko parlament, Szwajcaria- referendum przy ważniejszych umowach jeśli chce tego osiem kantonów).

Ratyfikacja w prawie polskim- prezydent RP ratyfikuje i wypowiada umowy ( art. 133 Konstytucji RP).

Nie podlegają ratyfikacji:

- deklaracje o treści politycznej przyjęte przez mężów stanu,

- umowy resortowe lub administracyjne,

- umowy zawierane w czasie wojny przez dowódców wojskowych (tzw. kartele).

Klauzule ratyfikacyjne- zawarte w treści umowy, zaznaczają o konieczności ratyfikacji umowy przez państwa, by ta mogła wejść w życie. Brak takiej klauzuli wzbudzał niejasności co do tego ,czy podlega ona ratyfikacji. Problem rozwiązała (cudowna i wszechobecna) Konwencja wiedeńska, która przewiduje ratyfikacje:

- jeśli umowa to przewiduje sama,

- innym sposobem państwa ustaliły pomiędzy sobą taki wymóg,

- przedstawiciel podpisał umowę z zastrzeżeniem ratyfikacji,

- zamiar podpisania umowy z zastrzeżeniem ratyfikacji został przedstawiony w trakcie negocjacji.

Skutki prawne braku ratyfikacji- postanowienia umowy nie są wiążące dla państw, choć nie oznacza to, że podpisanie umowy nie pociąga za sobą żadnych skutków. Po podpisaniu umowy państwa powinny powstrzymać się od wszelkich czynności, które mogłyby utrudnić lub uniemożliwić wykonywanie umowy po jej ratyfikacji. Odmowa ratyfikacji oznacza, że umowa nie została zawarta.

Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych ratyfikacja wywołuje skutki prawne dopiero, gdy formalnie zostaną powiadomione państwa umawiające się. Dokument taki opatrzony jest pieczęcią państwową i podpisami szefa państw i min. Spraw zagr. Dokonanie wymiany stwierdza się protokolarnie. Te, które dotyczą umów wielostronnych są składane u depozytariusza (jedno lub więcej państw, zależy od uzgodnień; obowiązkiem depozytariusza jest troska o przechowanie oryginalnego tekstu umowy, sporządzanie wierzytelnych odpisów). W przypadku PL w stosunku do umów państwowych i rządó- mins spraw zagr, w stosunku do umów resortowych- właściwy minister.

Wejście w życie umowy dochodzą do skutku z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych -dwustronne lub z chwilą złożenia dokumentów przez określoną liczbę państw- wielostronne. Najczęściej jednak sama umowa określa datę wejścia w życie. Strony mogą się umówić, że wchodzi ona w życie z dniem podpisu. Jeśli brak takiej daty i uzgodnień, wchodzi w życie w dniu wymiany dokumentów ratyfikacyjnych.

3. Przystąpienie do umowy.

Na skutek akcesji do umowy państwo, które nie brało udziału w procedurze zawierania umowy staje się stroną umowy. Odróżnia się adhezję- czyli przystąpienie do części umowy. W efekcie przystąpienia państwo dokonujące tej czynności nabywa prawa i obowiązki stron.

Rejestracja i publikacja umów.

Karta NZ nakłada na państwa członkowskie obowiązek rejestracji umów w sekretariacie ONZ, który publikuje teksty zarejestrowanych umów międzynarodowych w zbiorze traktatów. Sprawy związane z publikacją umów są regulowane prawem wewnętrznym.

Typowe klauzule.

*klauzula wzajemności,

* klauzula narodowa,

* KNU,

* klauzula arbitrażowa/ koncyliacyjna.

25. Scharakteryzuj sposoby nabycia obywatelstwa

Zasada prawa krwi, ius sanguinis

Obywatelstwo jednostki określa się wedle obywatelstwa rodziców, choć niekiedy przy stosowaniu prawa krwi dominująca jest rola mężczyzny.

Zasada prawa ziemi/ ius soli

obywatelstwo nabywa się wedle miejsca urodzenia i nie zależy ono od obywatelstwa rodziców. Zasada ta obowiązuje zwłaszcza w krajach Ameryki Południowej. W praktyce spotyka się najczęściej stosowanie obu tych zasad. W RP obowiązuje ona w przypadku znalezienia dziecka urodzonego na terenie kraju, którego rodzice są nieznani.

Nadanie obywatelstwa/ naturalizacja

Następuje wówczas, gdy obywatelstwo uzyskuje osoba niemająca żadnego lub mająca obywatelstwo innego kraju. W drodze naturalizacji obywatelstwo można uzyskać na prośbę zainteresowanego skierowaną do odpowiedniego organu państwa, bądź przez zamążpójście lub adopcję. Tryb procesu naturalizacji jest określany przez ustawy poszczególnych państw. Procedura taka najczęściej stawia określone warunki, np.: wymóg zamieszkiwania na terytorium danego państwa przez określony czas, znajomość języka, dobra reputacja, znajomość obyczajów.

Reintegracja

Jest rzadszym sposobem uzyskiwania obywatelstwa. osoba, która utraciła obywatelstwo polskie przez nabycie obywatelstwa obcego wskutek zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem lub w związku z zawarciem takiego małżeństwa, odzyskuje obywatelstwo polskie, jeżeli po ustaniu tego małżeństwa lub jego unieważnieniu złoży przed wojewodą lub konsulem (o właściwości decyduje miejsce zamieszkania składającego oświadczenie o woli nabycia obywatelstwa polskiego) i organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia.

26. Wymień i opisz typy norm kolizyjnych.

Normy kolizyjne to normy, które rozgraniczają sfery działania systemów prawnych w przestrzeni przez określenie ich właściwości (kompetencji). Są to więc normy dotyczące stosowania norm merytorycznych – normy o normach, normy kompetencyjne. Określają jakie prawo-jakiego państwa ma stanowić podstawę rozstrzygnięcia danej sprawy. Nie regulują one wprost stosunków życiowych, lecz wskazują, jakie prawo merytoryczne jest w danym przypadku właściwe.

BUDOWA normy kolizyjnej:

ZAKRES - Hipoteza zawiera opis sytuacji ujętej abstrakcyjnie (stypizowanej) sytuacji życiowej lub grupy takich sytuacji, do której dana norma się odnosi.

DYSPOZYCJA – mieści się tam nakaz zastosowania prawa jakiegoś obszaru państwowego oraz kryterium wskazujące w sposób abstrakcyjny, o jakiego państwa prawo w danej normie chodzi.

ŁĄCZNIK - kryterium wskazujące w sposób abstrakcyjny, o jakiego państwa prawo w danej normie chodzi.

SUBOKREŚLNIK TEMPORALNY – określa z jakiej chwili powiązanie pomiędzy daną sytuacją życiową a odpowiednim obszarem prawnym rozstrzyga o właściwości prawa.

Przykład : „W sprawach spadkowych właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci” – Zakres to „sprawy spadkowe”, Łącznik to „ prawo ojczyste spadkodawcy” (łącznik obywatelstwa), Subokreślnik temporalny – „z chwili jego śmierci”. Dyspozycja – „właściwe jest”.

Rodzaje norm kolizyjnych:

Normy zupełne – wskazują dla określonych sytuacji prawo właściwe bez względu na to, czy będzie nim prawo własne czy obce, odnoszą się więc także do sytuacji powiązanych wyłącznie z obcymi obszarami prawnymi. Takie normy przeważają w ustawie z 1965 ( ustawa określająca prawo właściwe dla międzynarodowych stosunków osobistych i majątkowych w zakresie prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy w Polsce; zawiera normy kolizyjne powszechnego prawa prywatnego międzynarodowego).

Normy jednostronne – określają jedynie zakres zastosowania prawa własnego dla stosunków odpowiednio powiązanych z własnym obszarem prawnym.

Normy niezupełne dwustronne – określają sferę działania prawa własnego oraz tylko częściowo prawa obcego. – można je spotkać w prawie prywatnym międzynarodowym niektórych obcych państw.

Inny podział:

Normy pierwszego stopnia – rozgraniczają sfery działania praw merytorycznych różnych państw w przestrzeni

Normy drugiego stopnia – nadrzędne normy prawa prywatnego międzynarodowego – rozgraniczają sfery działania norm pierwszego stopnia różnych państw.

- według powszechnie przyjętej (niepisanej) normy kolizyjnej drugiego stopnia, sądy każdego państwa stosują w pierwszej kolejności własne normy kolizyjne pierwszego stopnia. Obce normy kolizyjne pierwszego stopnia mogą uwzględniać tylko wtedy, gdy zezwalają im na to własne normy kolizyjne drugiego stopnia.

27. Wyjaśnij pojęcie klauzuli porządku publicznego i scharakteryzuj sposoby jej działania.

Prawo obce, wskazane jako właściwe przez normy kolizyjne prawa pryw. Mnr. Danego państwa zawiera czasem rozwiązania szokujące z punktu widzenia podstawowych zasad porządku prawnego tego państwa i przyjmowanego tam systemu wartości w sferze politycznej, społecznej i gospodarczej.

Swoistą klapę bezpieczeństwa i formę obrony przed trudnymi do akceptacji skutkami właściwości obcego prawa stanowi klauzula porządku publicznego. Jest ona powszechnie przyjmowana na świecie. W Polsce przewiduje ją art.. 6 Prawa pryw. Mnr. W myśl tego przepisu „prawa obcego stosować nie można, jeżeli jego stosowanie miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP”.

Pojęcie porządku prawnego, którym operuje klauzula jest elastyczne i blankietowe. Konkretnie można je ujmować tylko ze stanowiska tego państwa, którego prawo posługuje się klauzulą i tego momentu czasowego, w którym się posługuje. Pojęcie porządku publicznego jest względne i zmienne w przestrzeni i czasie. Ale należy ono do pojęć ściśle prawnych i złe zastosowanie klauzuli stanowi naruszenie prawa z wszystkimi tego konsekwencjami procesowymi.

Klauzula porządku publicznego kieruje się przeciwko obcemu prawu merytorycznemu, pretendującemu do roli prawa właściwego, nie zaś przeciwko obcym normom kolizyjnym, dopuszczonym do głosu przez normy własnego prawa pry. Mnr.

Powołanie się na klauzulę porządku publicznego nastąpić może zasadniczo tylko ze względu na własny porządek prawny. Jedynie wyjątkowo i to w ograniczonym zakresie, może być brany pod uwagę porządek prawny państwa obcego.

Współcześnie mówi się niekiedy o międzynarodowym porządku publicznym, obejmującym zespół wartości ogólnoludzkich, uznanych w takich porozumieniach jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948r, Pakty Praw Człowieka z 1966 czy też akt końcowy KBWE z 1975. Ten nadrzędny zespół wartości i wyrażające go zasady mogą odegrać rolę przy stosowaniu klauzuli porządku publicznego.

Nie jest wykluczone działanie klauzuli porządku publicznego w stosunkach objętych kolizyjnoprawną regulacją umów międzynarodowych i to nawet wtedy, gdy prawem wskazanym jako właściwe jest prawo państwa konwencyjnego. Zawarcie konwencji z jakimś państwem nie oznacza wcale akceptacji – i to na przyszłość – wszystkich jego wewnętrznych norm pod kątem zastosowania ich u nas.

Przy rozpatrywaniu podstaw ingerencji klauzuli porządku publicznego trzeba brać pod uwagę porządek prawny aktualny (z chwili orzekania) i to jedynie podstawowe zasady tego porządku prawnego.

Zanim sięgnie się do klauzuli trzeba zbadać, do jakich skutków w danym przypadku prowadziłoby zastosowanie prawa obcego. Przy powołaniu się na klauzulę należy brać pod uwagę nie ogólne różnice pomiędzy wskazanym przez nasze normy kolizyjne obcym prawem merytorycznym a prawem własnym, ale rezultaty, do jakich prowadzi zastosowanie w rozpatrywanej sprawie prawa obcego. Niekiedy mimo znacznych różnic pomiędzy normami własnymi a obcymi, rezultat zastosowania tych ostatnich będzie podobny do wyniku jaki dałoby zastosowanie norm własnych. Odwołania się do klauzuli nie usprawiedliwia samo to, że zastosowanie prawa obcego prowadzi do innych następstw niż te, które powstawałyby w wyniku zastosowania prawa polskiego. Musi zachodzić sprzeczność wyniku zastosowania prawa obcego z podstawowymi zasadami porządku RP. Polska doktryna zgodnie przyjmuje, iż klauzulą należy posługiwać się rozważnie, sięgając do niej wyjątkowo i nie wychodząc poza granice istotnych potrzeb.

Działanie klauzuli:

Dozwalające zachodzi wtedy, kiedy strona dzięki zastosowaniu klauzuli osiąga więcej niż osiągałaby, gdyby zastosowano właściwe prawo obce.

Zakazujące – na skutek działania klauzuli wprowadza się ograniczenie nie znane obcemu prawu właściwemu, co oczywiście pogarsza sytuację strony.

Działanie klauzuli może być także, ze stanowiska własnego prawa :

Pozytywne – kiedy w miejsce wyłączonej normy obcej stosuje się normę własnego prawa .

Negatywne – kiedy skutki klauzuli ograniczają się do wyłączenia obcej normy, bez wprowadzenia w to miejsce normy własnego prawa (np. w miejsce wyłączonej normy obcej szczególnej może wejść w grę obca norma ogólna).

W Polsce należy się liczyć z dozwalającym jak i zakazującym działaniem klauzuli.

Przykład działania dozwalającego – respektowane w Polsce przewidziane w prawie obcym zakazy zawierania małżeństw podyktowane względami rasowymi lub wyznaniowymi.

Przykład zakazującego – nie będą stosowane obce przepisy sprzeczne z fundamentalną zasadą w Polsce – monogamii.

Przeważa współcześnie pogląd, że zastosowanie klauzuli nie prowadzi automatycznie do właściwości własnego prawa. Czasem dojdzie jedynie do wyłączenia zastosowania jakiejś pojedynczej normy obcego prawa, przewidującej trudny do pogodzenia z naszym porządkiem prawnym szczegółowy zakaz, bez naruszania zasadniczej właściwości owego obcego prawa. Innym razem jest uzasadnione zastosowanie w miejsce wyłączonej normy obcego systemu prawnego, innej normy wchodzącej w skład tego samego systemu prawnego(np. w związki z wyłączeniem ze względu na klauzulę przepisu szczególnego zastosowanie w to miejsce przepisu ogólnego obcego prawa właściwego).

W każdym przypadku posługiwania się klauzulą należy przede wszystkim rozważyć możliwość ograniczenia skutków działania klauzuli jedynie do skutków negatywnych. Dopiero gdy na tej drodze nie da się osiągnąć satysfakcjonującego rozwiązania wolno sięgać do własnego prawa merytorycznego. (dojdzie wtedy do pozytywnego działania klauzuli)

Polskie sądy dość rzadko sięgały do tej klauzuli. Najczęściej miało to miejsce przy rozpatrywaniu spraw o zwolnienie cudzoziemca z obowiązku przedstawienia świadectwa władzy pastwa ojczystego, stwierdzającego możność zawarcia małżeństwa. Słusznie nasze sądy odwoływały się do tej klauzuli w sytuacji kiedy chodziło o zastosowanie obcych przepisów dopuszczających poligamię, nie zezwalających kobiecie na wytoczenie powództwa o rozwód lub zakazujących zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem.

28. Wyjaśnij pojęcie i opisz rodzaje kwalifikacji występujące w prawie prywatnym międzynarodowym.

Kwalifikacja - wykładnia wyrażeń określających zakres normy kolizyjnej, podejmowaną w celu ustalenia przesłanek jej stosowania. Kwalifikacja ma więc umożliwić stwierdzenie, czy dany stan faktyczny (stosunek lub jego elementy, sytuacja życiowa) może być przyporządkowany do zakresu określonej normy kolizyjnej. Najczęściej na równi z tym traktuje się zabiegi zmierzające do wyjaśnienia pojęć użytych na określenie łącznika normy kolizyjnej (co również służy ustaleniu przesłanek jej stosowania), o tyle jednak, o ile w roli łącznika występuje węzeł odznaczający się przynajmniej minimalnym prawnym „zabarwieniem" (nie obejmuje więc okoliczności czysto faktycznych). Tytułem przykładu można tu wymienić łącznik obywatelstwa, domicylu, miejsca zawarcia umowy.

Przyjmuje się na ogół, iż w ramach kwalifikacji winno dojść do wyodrębnienia z prawa właściwego zespołu norm, na których podstawie ma być dokonana ocena prawna rozpatrywanego stanu faktycznego, co jest równoznaczne z bliższym wyjaśnieniem zakresu wskazania danej normy kolizyjnej.

Trudności w kwalifikacji:

a) nadawanie w poszczególnych systemach prawnych tak samo brzmiącym wyrażeniom różnych znaczeń, zwłaszcza gdy są to wyrażenia określające jednocześnie przesłanki stosowania norm kolizyjnych (dotyczy to np. sposobu rozumienia pojęcia posiadania, miejsca zamieszkania),

b) występowanie w jednych systemach prawnych instytucji nieznanych innym systemom (np. według prawa polskiego — odmiennie niż według k.c.niem. i k.c.austr. — umowy dziedziczenia są niedopuszczalne, z kolei prawo francuskie jest przeciwne nadto umowom o zrzeczenie się dziedziczenia),

c) odmienna ocena prawna na tle poszczególnych systemów prawnych tych samych zdarzeń i ich skutków (np. zerwanie zaręczyn w jednych systemach prawnych pociąga za sobą odpowiedzialność z tytułu niewykonania umowy, według innych może co najwyżej uzasadnić odpowiedzialność ex delicto).

Zagadnienie należy do bardzo spornych. Spory dotyczą zarówno samego pojęcia kwalifikacji i sposobu określania punktu odniesienia (przedmiotu) zabiegów kwalifikacyjnych, jak i sposobu dokonywania kwalifikacji (metod kwalifikacyjnych).

RODZAJE KWALIFIKACJI:

a) kwalifikacja według prawa merytorycznego obowiązującego w siedzibie sądu orzekającego (kwalifikacja według legis fori), - W myśl założeń tej metody przy ustalaniu treści pojęć występujących w normach kolizyjnych własnego prawa pryw. mnr. sąd powinien kierować się wskazówkami zaczerpniętymi z własnego prawa merytorycznego; tak je pojmować, jak rozumiane są one we własnym prawie merytorycznym.

Zwolennicy omawianej metody, poszukując argumentów za nią przemawiających, powołują się na prestiż prawa obowiązującego w siedzibie sądu orzekającego. Uznają za niedopuszczalne nadawanie jednakowo brzmiącym wyrażeniom różnej treści w zależności od tego, czy treść ta jest ustalana na użytek prawa merytorycznego, czy też prawa pryw. mnr. Wreszcie podnoszą, iż kwalifikacja według merytorycznej legis fori jest łatwa i prosta, gdyż sędziemu najlepiej jest znane własne prawo.

Przeciwnicy omawianej metody kwalifikacji zwracają uwagę, iż nie uwzględnia ona funkcji i celów norm kolizyjnych, jednocześnie zaś narzuca prawu pryw. mnr. schematy i podziały przyjęte we własnym prawie merytorycznym. Metoda ta zawodzi w przypadku instytucji cywilnoprawnych nieznanych własnemu prawu merytorycznemu, prowadzi zaś niekiedy do impasu w sytuacji, gdy prawo obce wskazane jako właściwe różni się znacznie od prawa merytorycznego własnego (posługuje się odmiennymi schematami i podziałami). Wreszcie nie nadaje się do wykorzystania przy dokonywaniu zabiegów kwalifikacyjnych na tle konwencyjnych norm kolizyjnych.

b) kwalifikacja według prawa merytorycznego wskazanego (kwalifikacja według legis causae),- Zwolennicy kwalifikacji według legis causae opowiadają się za poddaniem kwalifikacji prawu wskazanemu przy użyciu łącznika występującego w normie kolizyjnej, o którą w danym przypadku chodzi; podlegające kwalifikacji wyrażenia należy więc pojmować w taki sposób, w jaki rozumiane są one w prawie merytorycznym rządzącym danym stosunkiem.

Metodzie tej, nie bez racji, zarzuca się błąd logiczny, skoro zaleca ona posługiwanie się prawem właściwym w celu ustalenia, czy jest ono właściwe. Prowadzi też do zamazania różnicy pomiędzy zabiegami o charakterze kwalifikacyjnym, mającymi na celu ustalenie przesłanek zastosowania normy kolizyjnej, a stosowaniem prawa właściwego. Operacje te mają odmienny charakter. Występują w różnych stadiach procesu stosowania prawa. Wyniki obu rodzajów zabiegów nie muszą się więc pokrywać.

c) kwalifikacja autonomiczna, - Twórcą teorii autonomicznej był uczony niemiecki E. Rabel. Według niego zadaniem kwalifikacji jest ustalenie idei podstawowej danej instytucji prawnej przez porównywanie pokrewnych instytucji występujących w różnych systemach prawnych. Dążyć jednocześnie należy do uniezależnienia norm kolizyjnych prawa pryw. mnr. od prawa merytorycznego (postulat emancypacji norm kolizyjnych). Normy prawa pryw. mnr., posługując się jakimś wyrażeniem, używają go w znaczeniu specjalnym, własnym, które niekoniecznie pokrywa się ze znaczeniem, w jakim występuje ono w prawie merytorycznym. Wykładnia norm prawa pryw. mnr. powinna się odbywać samodzielnie, według zasad ogólnych wytworzonych przez naukę prawa w ciągu długiej tradycji. Tworzenie własnych (autonomicznych) pojęć prawa pryw. mnr. wymaga badań prawnoporównawczych. Doprowadzi to w konsekwencji do upodobnienia prawa pryw. mnr. poszczególnych państw, a tym samym stworzy przesłanki do „umiędzynarodowienia" tego prawa (powstania wspólnego dla wszystkich państw międzynarodowego prawa prywatnego). Jak na razie, brak widoków na szybką realizację tych nadziei.

d) kwalifikacja według kolizyjnej legis fori. - Teoria kwalifikacji według kolizyjnej łegis fori, nazywana też kwalifikacją funkcjonalną, nawiązuje do założeń teorii autonomicznej. Za oczywisty uznaje odrębny — w stosunku do norm prawa merytorycznego — charakter norm kolizyjnych. Normy kolizyjne prawa pryw. mnr. danego państwa wchodzą — obok prawa merytorycznego — w skład jego systemu prawnego. Mimo to jednak wykładnia wyrażeń występujących w normach prawa pryw. mnr. winna być dokonywana samodzielnie na użytek tych norm, niezależnie od tego, jak są one rozumiane we własnym prawie merytorycznym. Wyrażenia występujące w normach kolizyjnych prawa pryw. mnr. należy pojmować w sposób odpowiadający celom, jakie normy te mają do spełnienia. Trzeba uwzględniać „międzynarodową funkcję rozgraniczającą" tych norm. Chodzi więc także o rolę, jaką ma do spełnienia łącznik występujący w danej normie kolizyjnej. Dokonując wykładni danej normy kolizyjnej, trzeba badać, jakie „interesy" (w sferze kolizyjnoprawnej) norma ta ma chronić w dążeniu do urzeczywistnienia idei „sprawiedliwości międzynarodowej".

Wielu autorów wypowiadających się na temat kwalifikacji w ostatnich latach poszukuje kompromisu pomiędzy metodą pierwszą i trzecią, w duchu założeń metody czwartej. Liczne są też wypowiedzi, iż nie da się sformułować jednolitej metody, zagadnienie kwalifikacji trzeba zaś starać się rozwikłać w każdym przypadku oddzielnie, uwzględniając okoliczności danego przypadku.

Polska ustawa z 1965 r. nie zawiera żadnej wyraźnej wskazówki dotyczącej kwalifikacji. Brak też dowodów na ukształtowanie się jakiegoś jednolitego stanowiska naszej judykatury.

Wydaje się, iż godne zalecenia są wskazania sformułowane w ramach ostatniej koncepcji . Taki też punkt widzenia zdaje się przeważać w naszej doktrynie.

Kwalifikacja ma nie tylko umożliwić przyporządkowanie ocenianego stanu faktycznego do zakresu miarodajnej normy kolizyjnej i przyczynić się do objaśnienia kryterium występującego w roli łącznika, lecz nadto w jej ramach ma w zasadzie dojść do wyodrębnienia z prawa właściwego zespołu norm merytorycznych objętych zakresem wskazania danej normy kolizyjnej.

Tą ostatnią wskazówką należy jednak posługiwać się z dużą ostrożnością. Nie ulega wątpliwości jej przydatność w sytuacji, gdy w ramach zabiegów kwalifikacyjnych ma dojść do rozgraniczenia pola działania dwu lub więcej konkurujących ze sobą norm kolizyjnych (np. norm miarodajnych dla zdolności, formy i innych przesłanek ważności czynności prawnej). Skutki tego odgraniczenia ujawnią się także przy wyodrębnianiu z prawa właściwego norm merytorycznych mających stanowić podstawę rozstrzygnięcia. Jednakże fakt posługiwania się przez obce prawo właściwe swoistymi klasyfikacjami, schematami czy konstrukcjami, odmiennymi od tych, do których nawiązano przy wytyczeniu zakresów norm kolizyjnych, nie powinien sam przez się stać na przeszkodzie zastosowaniu prawa właściwego. Zasadniczo bowiem z prawa właściwego należy brać pod uwagę te normy, na których podstawie w państwie, którego prawo jest stosowane, zostałby oceniony stan faktyczny (lub jego element), o jaki w danym wypadku chodzi.

29. Wyjaśnij pojęcie i opisz rodzaje odesłania występujące w prawie prywatnym międzynarodowym.

Organy każdego państwa zasadniczo stosują tylko własne prawo prywatne międzynarodowe. Wyjątek – w przypadku odesłania. Normy regulujące odesłanie rozstrzygają tzw. konflikty negatywne pomiędzy systemami kolizyjnymi różnych państw. Jak należy postąpić przy określaniu prawa właściwego w sytuacji, gdy normy kolizyjne prawa wskazanego nie przewidują dla rozpatrywanego przypadku właściwości swojego prawa.

Odesłanie prowadzi do wyłączenia właściwości prawa wskazanego przez własną normę kolizyjną na rzecz prawa, do którego odsyła norma kolizyjna wchodząca w skład systemu prawnego wskazanego. Do odesłania zachodzi wtedy, gdy norma kolizyjna prawa prym. Mnr. Obowiązująca w państwie, w którym dokonywana jest ocena danego stosunku (norma kolizyjna prawa wskazującego), przewiduje w danym przypadku właściwość obcego prawa, a prawo to (mocą swej normy kolizyjnej) każe ów stosunek oceniać według innego prawa, gdyż uznaje za rozstrzygające inne powiązanie ocenianego stosunku z określonym systemem prawnym, niż powiązanie, którym kieruje się norma kolizyjna prawa wskazującego. Z kolei prawo, do którego nastąpiło odesłanie ze strony prawa wskazanego może odsyłać do kolejnego systemu prawnego.

Na podstawie norm kolizyjnych o odesłaniu państwa A podlega badaniu treść norm kolizyjnych zwykłych (pierwszego stopnia), obowiązujących w państwie B, którego prawo zostało wskazane dla rozpatrywanego przypadku przez normy kolizyjne zwykłe (pierwszego stopnia) państwa A. Badanie to ma na celu stwierdzenie, czy normy kolizyjne państwa B przewidują dla danego przypadku również właściwość własnego prawa. Jeżeli nie przewiduje – może dojść (w granicach wyznaczonych przez normy kolizyjne <drugiego stopnia> państwa A) do odesłania i w rezultacie do zastosowania w danym przypadku innego prawa niż prawo wskazane przez normy kolizyjne zwykłe państwa A.

Rodzaje odesłania:

Odesłanie zwrotne – wtedy, kiedy normy kolizyjne prawa wskazanego (prawa państwa B) przewidują w rozpatrywanym zakresie właściwość prawa wskazującego (państwa A, prawo wskazane odsyła więc z powrotem do prawa wskazującego.

Przykład: w wypadku oceny w Polsce dziedziczenia nieruchomości położonej w Polsce, wchodzącej w skład spadku po obywatelu francuskim, prawem wskazanym przez normę kolizyjną polską jest prawo francuskie. Ale w związku z tym, że prawo francuskie poddaje ocenę dziedziczenia nieruchomości prawu miejsca położenia nieruchomości, dojdzie do odesłania zwrotnego. Ostatecznie właściwe okaże się prawo polskie.

Odesłanie dalsze – gdy wskazane obce prawo odsyła do jakiegoś innego systemu prawnego (ten z kolei może odsyłać do prawa następnego). Odesłanie dalszym jest odesłaniem przyjętym, jeśli prawo pryw. Mnr. Państwa do którego nastąpiło odesłanie, przewiduje w rozpatrywanym przypadku właściwość własnego prawa.

Przykład: w wypadku oceny w Polsce, dziedziczenia ruchomości pozostawionych przez spadkodawcę, będącego obywatelem francuskim z ostatnim miejscem zamieszkania w Londynie, prawem wskazanym w Polsce jest praw francuskie (jako prawo ojczyste). Jednak prawo francuskie poddaje dziedziczenie ruchomości prawu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy – odsyła się do prawa angielskiego. Będzie to odesłanie przyjęte ponieważ w Anglii dziedziczenie ruchomości podlega również miejscu ostatniego zamieszkania spadkodawcy.

Odesłanie dalsze lub zwrotne może tez być odesłaniem:

Pełnym – mamy do czynienia kiedy odesłanie następuje w takim samym zakresie, w jakim nastąpiło wskazanie (ze strony prawa wskazującego)

Częściowym – gdy prawo wskazane odsyła do prawa wskazującego (częściowe zwrotne) lub do prawa trzeciego (odesłanie dalsze) tylko w części zakresu normy kolizyjnej, na której podstawie nastąpiło wskazanie.

Złożonym – kiedy prawo wskazane samo nie uznaje się za właściwe, nie odsyła jednak do jednego systemu prawnego, lecz do dwu lub więcej systemów prawnych (odesłanie częściowe zwrotne i równocześnie częściowe dalsze lub odesłania częściowe dalsze do różnych systemów prawnych).

*odesłanie podwójne – sąd państwa A powinien w kwestii właściwości prawa postąpić tak, jakby postąpił sąd państwa B. W związku z tym sąd państwa A powinien zbadać nie tylko normy kolizyjne zwykłe (pierwszego stopnia) państwa B ale także normy kolizyjne drugiego stopnia tego państwa dotyczące odesłania. Metoda ta zawodzi, kiedy sposób rozumowania sądu państwa A stosują również sądy państwa B. Powstaje wtedy sytuacja bez wyjścia. Nie wiadomo jakie prawo należy wtedy stosować.

Polska należy do grupy państw, w którym odesłanie spotkało się z przychylnym przyjęciem. Ustawa z 1965 r. – „jeżeli obce prawo ojczyste, wskazane jaki właściwe przez ustawę niniejszą, każe stosować do danego stosunku prawnego inne prawo obce, to stosuje się to inne prawo”. – odesłanie dalsze

Odesłanie zwrotne – jeżeli prawo obce wskazane jako właściwe przez ustawę każe stosować do danego stosunku prawnego prawo polskie, stosuje się prawo polskie. Nie wchodzi w grę odesłanie zwrotne „pośrednie”. Nie dojdzie więc do odesłania do prawa polskiego, jeśli nasza ustawa przewiduje w dalszym przypadku właściwość państwa B, normy kolizyjne państwa B odsyłają do prawa państwa C, z kolei zaś normy prawa państwa C wskazują na prawo polskie jako właściwe.

Odesłanie dalsze następuje tylko do prawa państwa trzeciego (C ) wskazanego przez normy kolizyjne państwa odsyłającego(b) bez względu na to, czy zostanie przez normy państwa C przyjęte. Norm kolizyjnych państwa C nie uwzględnia się. Prawo polskie przybrało więc konstrukcję odesłania jednostopniowego.

30. Opisz zakres statutu personalnego osoby prawnej.

Zakres działania statutu personalnego osoby prawnej należy przede wszystkim ocena:

Kwestii związanych z istnieniem osoby prawnej (powstanie, przekształcenie i ustanie osoby prawnej).

Zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych

Jej charakteru prawnego (przyporządkowanie danej osoby prawnej do tego czy innego typu osób prawnych oraz podtypów).

Wewnętrznej struktury

Zasad funkcjonowania w tym także przesłanek przypisania osobie prawnej woli jednostek pełniących funkcje jej organu (według postanowień tegoż statutu ustalać więc należy kompetencje poszczególnych organów, obowiązujący czasem tryb powzięcia i wyrażenia woli, ewentualny wymóg reprezentacji łącznej).

Stosunków pomiędzy członkiem a osobą prawną typu korporacyjnego, przesłanki nabycia i utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki związane z członkostwem.

Odpowiedzialności członków organów zarządzających osoby prawnej za szkody wyrządzone przez osobę prawną osobom trzecim

Skutków naruszenia postanowień statutu personalnego oraz dopuszczonych ich mocą do głosu postanowień aktu założycielskiego lub statutu osoby prawnej.

Odpowiedzialności za długi osoby prawnej.

Materialnoprawne skutki wpisu do rejestru określa statut personalny osoby prawnej

Statutowi podlega nazwa osoby prawnej. Statut rozstrzyga o tym, czy osoba prawna korzysta z ogólnej, czy jedynie ze specjalnej zdolności prawnej.

Fuzja osób prawnych mających siedziby w różnych państwach wymaga zachowania przesłanek przewidzianych w obu wchodzących w grę systemach prawnych. (w obu statutach personalnych).

Statutem personalnym osób prawnych mających siedzibę w Polsce jest prawo polskie.

31. Scharakteryzuj polską politykę wschodnią po 1989 r.

Stosunki z Rosją

4 etapy:

Lata 1990- 1993 -> starania Polski o zlikwidowanie więzów imperialnej zależności + ustanowienie nowych podstaw traktatowych wzajemnych stosunków

Lata 1993- 1999 -> systematyczne pogarszanie się stosunków

Lata 1999- 2007 -> od oczekiwanego przełomu do kryzysu

Od 2007 roku -> rozpoczęty przez D. Tuska- polityka pragmatycznego układania stosunków Pol-Ros

Ad I

10 października 1990 podpisana Deklaracja o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy między Rzeczpospolitą Polską a Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republiką Radziecką IV 1990 Kreml przyznaje się do zbrodni Katyńskiej Polska żąda wycofania wojsk ZSRR z terytorium polskiego- ostatecznie zgodnie z porozumieniem jakie wypracowała PL jednostki bojowe miały wycofać się z PL w listopadzie 1992 roku a pozostałe do końca 1993 roku. Pierwsze lata nie przyniosły znaczącego postępu w stos. PL- FR -> 4 przyczyny:

1)załamanie się współpracy gospodarczej po przejściu z początkiem 1990r. w rozliczeniach wzajemnych obrotów handlowych na USD + pogrążenie się obu państw w głębokim kryzysie gospodarczym i społecznym, a Rosji także w kryzysie politycznym (konflikt prezydenta Borysa Jelcyna z Radą Najwyższą);

2) brak wzajemnego uznania współzależności interesów obu państw;

3) wspieranie przez Polskę „sił demokratycznych i niepodległościowych” w krajach poradzieckich

4)Polska od 1990 r prowadziła politykę nawiązywania współpracy z NATO-> jesień 1992r– oficjalne zadeklarowanie dążenia do przystąpienia w struktury NATO-> Rosja sprzeciwiała się polskim dążeniom do NATO i rozszerzeniu sojuszu na wschód.

14-25 VIII. 1993 -> wizyta Borysa Jelcyna w Warszawie zakończona podpisaniem wspólnej deklaracji, traktatu o handlu i współpracy gosp., umowy o budowie systemu gazociągu z Rosji do Europy Zach. Przez teryt. PL (gazociąg Jamał) i dostaw gazu dla L + porozumień o współpracy w dziedzinach kultury, nauki, techniki i ochrony środowiska.

Ad II

Stosunki polityczne z Rosją były bardzo delikatne i kształtowane przez bieżące

wydarzenia.

Wydarzenia, które prowadziły do napięć w stos. Między PL- R:

Gdy Rada Północnoatlantycka podjęła decyzję o rozpoczęciu wewnętrznej dyskusji w NATO o możliwości jego rozszerzenia o państwa środkowoeuropejskie: 01.XII.1994r.

Kilka dni później protesty Rosji przeciwko potępieniu przez PL interwencji Zbrojnej Rosji w celu zlikwidowania niepodległości Czeczenii i działania Czeczeńskiego ośrodka informacyjnego w Krakowie

luty 1996r. Rosja ponowiła pod adresem Polski propozycję zbudowania korytarza tranzytowego z Białorusi, poprzez terytorium polskie, do Obwodu Kaliningradzkiego- prop. Odrzucona przez PL

Kontynuowanie przez Polskę zabiegów o przystąpienie do NATO- najważniejszy ogranicznik stosunków.

Rok 1996-> postęp w stos. polit. W lutym: spotkanie pol.- ros. okrągłego stołu ekspertów. * W kwietniu: minister obrony Stanisław Darzyński uzgodnił w Moskwie plany współpracy wojskowej z Rosją * W lutym odbyło się spotkanie. Wizyta wicepremiera (FR) Olega Dawidowa w PL: podpisano ramowe porozumienie o współpracy techniczno- wojskowej + o dostawach części zamiennych dla pol. uzbrojenia produkcji radzieckiej (w tym samoloty MIG). * W październiku prezydent Borys Jelcyn podjął decyzję o przyznaniu przez Rosję funduszy na budowę polskich cmentarzy wojskowych w Katyniu i Miednoje. * W listopadzie premier Włodzimierz Cimoszewicz podpisał w Moskwie umowę o ruchu bezwizowym między Polską a Rosją (nie weszła w życie-> strona rosyjska nie zgodziła się na zawarcie umowy o readmisji nielegalnych imigrantów).

Po zaproszeniu PL, Republiki Czeskiej i Węgier do Sojuszu (szczyt madrycki z 8.VII.1997) i następnie po podpisaniu PL i 2 pozostałe p. układów o przystąpieniu do NATO (16.XII.1997), Borys Jelcyn powiedział że był to „największy w historii błąd NATO”.

Początek 1998 r. wprowadzenie utrudnień przez PL dla obywateli FR w przekraczaniu granicy-> negatywny wpływ na kontakty przygraniczne i ruch osobowy między PL a FR.

Do skomplikowanych stos. z Rosją doszedł problem akcesji Polski do UE.-> po zaproszeniu PL ( XII.1997) do negocjacji akcesyjnych z UE, Rosja żąda (I.1998) od UE podjęcia rozmów na temat skutków rozsz. i zrekompensowania jej strat jakie miałoby spowodować rozszerzenie ( R. obawiała się zerwania dwustronnych umów ekonom. przez p. przystępujące do UE, oraz utrudnień w podróżowaniu Rosjan z Obw. Kaliningradzkiego)

VIII 1998- kryzys finans. w Rosji-> b. negatywnie odbił się na pol-ros stos.gosp. Polski eksport do R. w 1999 r zmniejszył się o 55% w stosunku do 1998r a import (zasadnicza część to gaz ziemny i ropa) utrzymany został na niezmienionym poziomie-> ujemne saldo handlowe PL zwiększyło się do ponad 2 mld USD.

Ad III

Przystąpienie Polski do NATO w marcu 1999 roku i wcześniejsze rozpoczęcie rokowań akcesyjnych z Unią Europejską (31 marca 1998 roku) sytuowały Polską w zachodniej przestrzeni geopolitycznej, a sąsiedztwo z Rosją przy nierozwiązanych problemach rozliczeń z historią, sprawiały że stosunki polityczne między Polską a Rosją były bardzo delikatne (do tego Polskie elity polityczne reprezentowały antyrosyjskie nastawienie).

Poparcie nowych członków NATO do podjęcia koalicyjnych działań wojennych przeciwko FR w Jugosławii (rozpoczętych 24 marca 1999 roku), w związku z sytuacją w Kosowie, negatywnie rzutowało na prowadzone w kwietniu 1999 roku konsultacje polsko-rosyjskie.

Rosja, która rok wcześniej zgodziła się na rozpoczęcie prac przy budowie polskich cmentarzy wojskowych, zdecydowanie odrzucała ciągle podtrzymywane przez rząd RP żądania odszkodowań dla polskich ofiar represji stalinowskich.

Poważny incydent: 14.IX.1999 r -> rosyjskie MSZ wydało oświadczenie kwestionującego fakt agresji ZSRR na Polskę dokonanej 17 września 1939 roku. Przeciwko temu zaprotestowało polskie MSZ, które podkreśliło, że ZSRR dopuścił się zbrojnej napaści na Polskę, gwałcąc prawo międzynarodowe i polsko-radziecki układ o nieagresji z 1932 roku. Z oburzeniem zareagowały także media i przedstawiciele opinii publicznej.

20.I.2000r władze polskie zdecydowały się ogłosić, że dziewięciu dyplomatów rosyjskich pełniło funkcje szpiegowskie w Polsce i w związku z tym rząd RP uznał ich za persona non grata. Zastosowanie drastycznego kroku wydalenia ich z Polski zostało uznane przez Moskwę za akt wrogi i Rosja odpowiedziała podobnym działaniem.

W następnym miesiącu (23.II) demonstrujący w Poznaniu przeciwnicy rosyjskiej interwencji w Czeczenii oblali rosyjski konsulat farbą i sprofanowali flagę rosyjską. W rezultacie rosyjski minister spraw zagranicznych Igor Iwanow odwołał zaplanowaną na marzec wizytę w Polsce. Kilka dni później demonstranci rosyjscy w Moskwie zaatakowali polski konsulat w Sankt Petersburgu oraz ambasadę RP w Moskwie; publicznie spalili polskie flagi. Do zaognienia napięć w stosunkach polsko-rosyjskich przyczyniały się media obu państw.

10.VII.2000r -> nieoficjalna wizyta polskiego prezydenta w R. ->leka poprawa klimatu w stos. wzajemnych Do poprawy klimatu w stosunkach wzajemnych, jednak bez przełomu w rozwiązywaniu trudnych spraw. Następnie miały miejsce wzajemne wizyty na niższych szczeblach.

Rządowi Buzka udało się doprowadzić do uroczystego otwarcia polskich cmentarzy wojskowych w Katyniu (28.VII.2000r) i w Miednoje (2.IX. 2000r). Rosja uważała, że zamknęło to sprawy rozliczeń historycznych, a Polska w dalszym ciągu podnosiła takie nierozwiązane problemy, jak: zakończenie śledztwa w sprawie zbrodni katyńskiej czy zadośćuczynienie za represje stalinowskie.

16–17.I.2002r wizyta prezydenta R. Władymira Putina. Była to pierwsza od 9 lat wizyta rosyjskiego prezydenta w Polsce. Nie rozwiązano wielu istotnych problemów, ale przyjazd prezydenta Rosji do Polski miał znaczenie symboliczne-> wskazywał na wolę Moskwy poszukiwania porozumienia z Polską.

PL nie dostrzegła, że R. pod rządami Putina stawała się stabilniejsza, silniejsza, szybciej się rozwijała. Rosja nie dostrzegała w PL ważnego partnera, a ”państwo rusofobiczne”. Stos. znowu zaczęły przypominać huśtawkę prób zbliżenia w kierunku partnerstwa.

Negatywny wpływ na dialog polsko-rosyjski wywierała polska polityka strategicznego partnerstwa z Ukrainą oraz popierania „kolorowych” rewolucji na obszarze WNP (w Gruzji, na Ukrainie, w Kirgistanie). W Moskwie polskie zaangażowanie na rzecz upowszechniania demokracji w krajach poradzieckich odbierano jako wspieranie amerykańskich wpływów w tym regionie.

V.2003 r A. Kwaśniewski- oficjalna wizyta w Moskwie, uczestnictwo w obchodach 300. rocznicy założenia Petersburga, premier L. Miller uczestniczył w szczycie UE-Rosja w tym mieście, w czerwce Kwaśniewski spotkał się z Putinem W Bałtisku (Obw. Kalinin.) na manewrach ros. marynarki wojennej… MIMO TO W STOS POL-ROS NIE DOKONAŁ SIĘ POSTĘP W ROZWIĄZANIU PROBLEMÓW. Do trudnych spraw doszła jeszcze kwestia rozwiązania kryzysu irackiego i udział PL w interwencji wojskowej, a także zbliżanie się oficjalnego przystąpienia do NATO siedmiu nowych państw środkowoeuropejskich w tym mocno wspieranych przez Polskę trzech państw poradzieckich: Litwy, Łotwy i Estonii.

Sukcesem Polski były renegocjacje i podpisanie 12.II. 2003r protokołu do porozumienia z Rosją (z 25.VIII.1993r) o systemie gazociągów do tranzytu rosyjskiego gazu przez terytorium RP i dostawach tego gazu do Polski. Zgodnie z protokołem postanowiono zmniejszyć dostawy gazu o 74,6 mld m3 (tj. o 35%) i wydłużyć je do 2022 roku. Dzięki łącznej redukcji, Polska może wydać na import gazu z Rosji ok. 5 mld USD mniej niż planowano we wcześniejszych zobowiązaniach kontraktowych29. Zmniejszenie dostaw gazu stwarzało Polsce możliwość dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia, poprzez wzrost wydobycia krajowego i import z innych źródeł.

W związku wejściem PL do UE, a następnie do Układu Schengen-> kwestia wiz dla Rosjan i tranzytu do Obw. Kaliningradzkiego. Nie było możliwe utrzymanie bezwizowego reżimu dla mieszkańców Obw. Kalinin.. Warszawa zaproponowała Moskwie bezpłatne wizy dla Rosjan w zamian za zniesienie wiz dla obywateli polskich (takie same warunki jak Ukrainie), ale Rosja odrzuciła tę ofertę jako nierownoprawną. Porozumienia nie osiągnięto, a 18 września wiceministrowie spraw zagranicznych podpisali umowę o wprowadzeniu wiz w ruchu osobowym między Polską a Rosją od 1 października 2003 roku. Takie samo rozwiązanie wprowadzono w stosunku do Białorusi. !!!

Poważnym problemem w relacjach z Rosją była kontynuacja stosunków handlowych-> Polska ze względu na akcesję do Unii Europejskiej i konieczność dostosowania do jej prawa wspólnotowego musiała wypowiedzieć kilka umów o współpracy dwustronnej. 31.X. 2003r. PL wypowiedziała traktat między RP i FR o handlu i współpracy gospodarczej (z 25.VIII.1993r); uważała, że przystępując do UE automatycznie stanie się stroną Układu o Partnerstwie i Współpracy (PCA) zawartego w VI.1994r przez Unię i Rosję. UE i Rosja podpisały protokół o rozciągnięciu układu o partnerstwie i współpracy na poszerzoną Unię 27.VI.2004r. Rosja zgodziła się na objęcie Polski PCA dopiero w listopadzie tego roku.

Po wejściu do UE Polska rozbudowała stos. handlowe z R., jednak R. sprawiała trudności z dopuszczeniem na swój rynek niektórych towarów z PL, wprowadzała własne certyfikaty sanitarne na art. Żywnościowe z PL, żądała własnych inspekcji w zakładach mięsnych i mleczarskich. 2.XI.2004-> umowa między rządem RP a RR o współpracy gosp., PL musiała przyjąć warunki R.

Stos. między PL a R pogarszały się po takich wydarzeniach jak krytyka Rosji związana z rozszerzeniem kompetencji władzy wykonawczej w R. i po zamachu terr. Dokonanym przez Czeczenów w Biesłanie 1.IX.2004r. Zaangażowanie polskich polityków w „Pomarańczową Rewolucję” na Ukrainie (2004/2005r) na Rosji odbierane jako akcje antyrosyjskie i integracja w wewnętrzne sprawy Ukrainy.

W maju dyskusja w PL czy A. Kwaśniewski powinien przyjąć zaproszenie na obchody (w Moskwie) 50.rocznicy zakończenia II.WŚ , gdy tam pojechał był krytykowany przez prawicową opozycję i media, że zgodził się stać w „drugim szeregu” zaproszonych gości. W lipcu 2005 zawód i krytykę PL wywołał brak zaproszenia przedstawicieli na obchody 750 rocznicy Kaliningradu (Krolewca). Latem 2005-> tzw. Wojna dyplomatów. W lipcu w Warszawie doszło do chuligańskiego pobicia dzieci rosyjskich dyplomatów. W sierpniu dwóch polskich dyplomatów i dziennikarz oraz rosyjski pracownik polskiej ambasady zostali pobici w Moskwie. Żądania przez PL zadośćuczynienia krzywd zadanych Polakom przez Rosję i ZSRR nie wniosły pożądanego efektu-> przeciwnie- prezydent Rosji zdecydował o ustanowieniu od 2005 r nowego święta państwowego, wprowadzając zamiast rocznicy Rewolucji Październikowej (7.XI), Dzień jedności Narodowej (4.XI) dla upamiętnienia wypędzenia w 1612 r polskich wojsk z Kremla.

Zmiana władzy w PL (jesień 2005) -> rząd tworzy nacjonalistyczno –prawicowa partia Prawo i Sprawiedliwość, prezydentem L. Kaczyński-> fatalnie odbiło się to na stos. PL-R, podjęta „twarda” polityka wobec R., w rezultacie doszło do serii nieprzyjaznych gestów i działań: *2005-> R nakłada embargo na import polskich produktów zwierzęcych i roślinnych, * rząd PiS wyraził zainteresowanie instalacją w PL amerykańskiej tarczy antyrakietowej, od X.2006r rokowania na ten temat z USA. * Kontynuacja przez PL polityka wspierania demokratycznych przemian na obszarze państw WNP (zwłaszcza na Ukrainie i Gruzji) , wiosną 2006 r podejmowane przez Warszawę próby wzniecenia kolorowej rewolucji na Białorusi.

PL od lat postrzegana przez Moskę jako nieformalny lider nieprzyjaznych Rosji państw. Ten wizerunek wzmocnił się po tym jak prezydenci polscy zaczęli uczestniczyć na szczycie GUAM

Ad. IV

X.2007r zmiana rządu w PL- koalicja PO-PSL-> podjął on próbę pragmatycznego układania stosunków FR. -> pierwszą decyzją ogłoszenie w XI.2007r. mało znaczącej decyzji o wycofaniu przez PL weta na rozmowy R na temat przystąpienia do OECD, wyraził gotowość wycofania weta dla rozpoczęcia przez UE rokowań z R w sprawie nowego układu o partnerstwie i współpracy, JEŚLI Moskwa uchyli embargo na import polskich produktów mięsnych i roślinnych. + postanowienie wznowienia wcześniej zablokowanego dialogu politycznego z R.

II.2008r -> oficjalna wizyta premiera D. Tuska w Moskwie-> nie przyniosła wyraźnych efektów lecz otworzyła drogę do odbudowy kontaktów politycznych, spotkała się z uznaniem krajów UE.

V. 2008r. rząd Polski wyraził zgodę na mandat dla Komisji Europejskiej na rokowania z Rosją w sprawie PCA-2. W zamian Moskwa zniosła embargo na polskie mięso i produkty roślinne.

W dalszym ciągu politycznym problemem dzielącym PL i R jest stosunek Warszawy do aspiracji Ukrainy i Gruzji. Na szczycie NATO w Bukareszcie na początku kwietnia 2008 roku Polska nalegała – ku niezadowoleniu Rosji – na podjęcie decyzji o zaproszeniu w przyszłości obu państw do Sojuszu.

V.2008r. PL, wspólnie ze Szwecją, przedstawiła propozycję ustanowienia „Partnerstwa Wschodniego-> stos PL z R ciągle bez zmian

Ważnym wydarzeniem w procesie odbudowy dialogu polsko-rosyjskiego był przyjazd premiera FR Wladimira Putina 1.IX.2009r. na Westerplatte na międzynarodowe obchody 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej Podczas rozmów premierzy Polski i Rosji, kierując się wspólnym dążeniem do obiektywnego, bez politycznej presji, wyjaśnienia bolesnych spraw ze wspólnej historii obu narodów, postanowili powołać dwie instytucje, jedną na terenie Polski, drugą Rosji, które będą m.in. badały kwestie zbrodni katyńskiej. Uzgodnili zaakceptowanie rekomendacji komisji ds. trudnych i otwarcie – na zasadzie wzajemności – archiwów w obu państwach. Poruszyli także temat współpracy energetycznej, w tym sfinalizowania kontraktu gazowego. Potwierdzili, że kwestia ta nie powinna być upolityczniana, a realizowana wyłącznie na zasadach dobrze pojętego wspólnego interesu. Po spotkaniu obu premierów podpisane zostały umowy międzyrządowe o żegludze po Zalewie Wiślanym oraz o wywozie wypalonego paliwa jądrowego z polskich reaktorów badawczych do Federacji Rosyjskiej. W ramach wizyty premiera Władimira Putina w Polsce, po wieloletniej przerwie wznowiono, zawieszone przed 10 laty, kontakty robocze między szefami sztabów sił zbrojnych Polski i Federacji Rosyjskiej. Towarzyszący Putinowi szef sztabu generalnego FR, Nikołaj Makarow, spotkał się polskim odpowiednikiem – gen. Franciszkiem Gągorem. Obaj zgodzili się, że nie ma przeszkód do rozszerzenia dwustronnej współpracy wojskowej. Na początek postanowili rozwijać wojskową współpracę przygraniczną.

STOSUNKI Z UKRAINĄ:

1. Stosunek Polski do niepodległości Ukrainy i nawiązanie współpracy polsko-ukraińskiej:

Ukraina zadeklarowała suwerenność państwową 16.VII.1990r. Był to pierwszy krok na drodze do niepodległości. Polska jako pierwsze państwo uznała niepodległość U 2.XII. i podjęła intensywne kontakty polityczne z Kijowem. Realizując koncepcję „dwutorowości”, minister spraw zagranicznych RP Krzysztof Skubiszewski, 13 października 1990 roku w trakcie wizyty w Kijowie podpisał dwustronną Deklarację o zasadach i głównych kierunkach rozwoju współpracy między Polską a Ukrainą. W dokumencie obie strony oświadczyły, że nie mają wobec siebie roszczeń terytorialnych i nie będą takich wysuwać w przyszłości, a ich obecna granica pozostaje nienaruszalna.

(Ukraina zajmowała szczególne miejsce w koncepcji polskiej polityki wschodniej. PL miałaś wiadomość, że powstanie i utrzymanie się niepodległego państwa ukraińskiego będzie miało kluczowe znaczenie dla ostatecznego rozpadu ZSRR i osłabienia Rosji starającej się przejąć jego imperialną pozycję. Sformułowano wniosek, że istnieje ścisła współzależność między niepodległością Ukrainy a bezpieczeństwem Polski. To był główny powód dlaczego Warszawa zdecydowała się budować ścisłe partnerstwo z Kijowem i podejmować działania wspierające konsolidację niezależnej ukraińskiej państwowości.)

Pełne nawiązanie stosunków dyplomatycznych miało miejsce 8 stycznia 1992 roku w formie wymiany not dyplomatycznych. Od tego czasu stosunki polsko-ukraińskie nabrały bardziej oficjalnego charakteru, a kontakty dwustronne cechowała duża intensywność.

2. Traktat o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy

18.V.1992 r. Traktat między Rzeczpospolitą Polską a Ukrainą o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy podpisany w Warszawie przez prezydentow Lecha Wałęsę i Leonida Krawczuka. Oba państwa potwierdziły nienaruszalność ich granicy państwowej (art. 2), zobowiązały się rozstrzygać wszelkie spory między nimi wyłącznie środkami pokojowymi oraz wyrzekały się stosowania siły i groźby jej użycia w stosunkach wzajemnych teraz i w przyszłości (art. 4). Traktat tworzył podstawę do rozwijania stosunkow dwustronnych we wszystkich dziedzinach oraz przyznawał szerokie prawa mniejszościom narodowym, Polakom na Ukrainie i Ukraińcom w Polsce. Artykuł 11 zapewniał mniejszościom narodowym w obu państwach prawo do utrzymywania, wyrażania i rozwijania ich tożsamości narodowej, kulturowej, języka i religii (wykluczając jakąkolwiek dyskryminację) oraz pełną równość pod względem prawnym. Nowym elementem, nie stosowanym zazwyczaj wobec mniejszości narodowych, była zgoda obu państw na udzielanie finansowej pomocy towarzystwom kulturalno narodowym tworzonym przez swoich rodaków zamieszkujących na terytorium drugiej strony (ar. 12). Traktat polsko-ukraiński poza istotną treścią miał też i takie znaczenie, że został podpisany przed podobnym układem polsko-rosyjskim (z 22 maja 1992 roku). W ten sposób władze Polski chciały zaakcentować wagę przywiązywaną do rozwijania bliskich stosunków z Ukrainą. Regulując w tym dokumencie całokształt spraw stosunków dwustronnych, w tym budzące zadrażnienia kwestie mniejszości narodowych.

3. Koncepcja partnerstwa strategicznego (-> tak naprawdę partnerstwo strategiczne nie przyniosło wymiernych korzyści, było podpisanych wiele umów, wiele starań jednak nic konkretnego z tego nie wyniknęło…)

(Dla Ukrainy Polska była nie tylko dobrym sąsiadem, ale także krajem, który mógł jej ułatwić drogę do Europy6.) W czasie rozmów polskiego ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego w Kijowie w końcu grudnia 1992 roku przywódcy ukraińscy zaczęli określać Polskę jako partnera strategicznego i zapewniali, że dla Ukrainy stosunki z Polską mają znaczenie priorytetowe.

Warszawa wyraźnie wsparła starania Ukrainy o przystąpienie do Inicjatywy Środkowoeuropejskiej (IŚE).Na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych państw tworzących IŚE 17–18 lipca 1992 roku w Wiedniu minister Krzysztof Skubiszewski opowiedział się za włączeniem Ukrainy do tego ugrupowania subregionalnego. Od tego czasu Ukraina nieoficjalnie brała udział w jego pracach. ->Następnie w czasie spotkania premierow państw IŚE w Warszawie w październiku 1995 roku dla kandydatow, a wśrod nich dla Ukrainy, stworzono status stowarzyszenia i uzgodniono przyjęcie ich w niedalekiej przyszłości do Inicjatywy. Decyzję tę zrealizowano 31.V.1996r, a Ukraina (obok Białorusi, Rumunii, Bułgarii i Albanii) została pełnym członkiem IŚE.

12–13.I.1993r. podpisano pakiet umów regulujących stosunki gospodarcze (m.in. umowę międzyrządową o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji) oraz protokół o utworzeniu Komitetu Konsultacyjnego Prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej i Ukrainy.

31.I.–3 .II.1993r.-> podpisanie umowy o współpracy resortów obrony Polski i Ukrainy.

W czasie oficjalnej wizyty prezydenta Lecha Wałęsy w Kijowie w maju 1993 roku podpisano cztery ważne umowy dotyczące rożnych dziedzin współpracy. Były to umowy o pomocy prawnej i stosunkach prawnych, o readmisji osób nielegalnie przekraczających granicę polsko-ukraińską, o powiadamianiu w razie awarii jądrowych i współpracy w zakresie bezpieczeństwa jądrowego oraz ochrony radiologicznej, a także porozumienie o współpracy międzyregionalnej.

21.III. 1994r. podpisali deklarację o zasadach kształtowania polsko-ukraińskiego partnerstwa.

Innym ważnym dokumentem podpisanym w czasie wizyty ministra Złenki w Warszawie było porozumienie międzyrządowe o współpracy w ochronie miejsc pamięci i spoczynku ofiar wojny i represji politycznych.

W czasie gdy dla PL najważniejsze były starania o wstąpienie w struktury NATO, Ukraina nie popierała tych dążeń, trzeba było przekonać ją, że wejście PL do NATO nie przyniesie uszczerbku interesom U. Punktem zwrotnym w stosunkach polsko-ukraińskich okazała się oficjalna wizyta w Polsce prezydenta Leonida Kuczmy 25–26 czerwca 1996 roku. Ukraina i Polska udzieliły sobie wzajemnego poparcia w dążeniu do integracji ze strukturami zachodnimi. Prezydent Kuczma oświadczył, że Ukraina oczekuje pomocy ze strony Polski dla jej zabiegów o przystąpienie do Unii Europejskiej, UZE i w sprawie zacieśnienia współpracy z NATO.

=>Przykłady realizowania partnerstwa strategicznego z lat 1996–1999:

10.X.1996r. porozumienie o wzajemnych dostawach uzbrojenia, techniki wojskowej i świadczeniu usług o charakterze techniczno-wojskowym;

20.XI. 1996r. prezydenci Polski, Ukrainy i Litwy uzgodnili wspólne stanowisko wobec autorytarnej polityki prezydenta Białorusi Alaksandra Łukaszenki, potępili tę politykę a następnie podejmowali starania mające na celu wciągnięcie Białorusi do współpracy transgranicznej, subregionalnej i na poziomie międzypaństwowym;

20.V.1997r. podpisano umowę o współpracy w dziedzinie kultury, nauki o oświaty;

21 maja 1997 roku prezydenci Aleksander Kwaśniewski i Leonid Kuczma podpisali w Kijowie wspólne oświadczenie o porozumieniu i pojednaniu;

26.XI.1997r. umowa o utworzeniu wspólnej jednostki wojskowej (Polsko-Ukraiński Batalion Sił Pokojowych POLUKRBAT) do udziału w operacjach pokojowych i humanitarnych, prowadzonych przez upoważnione do tego organizacje międzynarodowe;

3.I. 1998r. podpisano porozumienie w sprawie odbudowy cmentarza Orląt Lwowskich;

27–28.IX.1998r. w trakcie wizyty na Ukrainie prezydent Aleksander Kwaśniewski omawiał z prezydentem Leonidem Kuczmą m.in. sytuację w regionie w związku z kryzysem finansowym w Rosji i możliwości tranzytu ropy kaspijskiej planowanym rurociągiem Odessa–Brody–Gdańsk;

14–15.I. 1999 r. w czasie roboczej wizyty prezydenta Leonida Kuczmy w Warszawie wspólnie stwierdzono, że polsko-ukraińskie partnerstwo strategiczne to działanie na rzecz rozwoju demokracji i suwerenności Ukrainy, jako gwaranta stabilności w Europie Środkowej i Wschodniej;

2–3.III.1999r. podpisano umowę o współpracy w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej.

Kolejne lata:

W kolejnych latach odbywały się wzajemne wizyty polityków na różnych szczeblach

Stos pol-ukr zaczęły się komplikować po zacieśnieniu stosunków Ukrainy z Rosją

W 2003 r parlamenty PL i Ukr. Przyjęły jednobrzmiące oświadczenie potępiające mordy ludności polskiej na Wołyniu

Prezydent RP wspierał zabiegi Ukrainy o objęcie jej Planem Działania na rzecz Członkostwa w NATO

Szczególnym sprawdzianem przywiązania Polski do idei strategicznego partnerstwa z Ukrainą było zachowanie się podczas „pomarańczowej rewolucji” na przełomie lat 2004 i 2005. Polski prezydent, Aleksander Kwaśniewski, wspierany przez innych polityków odegrał kluczową rolę w mediacji między stronami konfliktu wewnętrznego na Ukrainie, a dzięki temu przyczynił się do zwycięstwa „pomarańczowych” i wybrania na prezydenta ich kandydata Wiktora Juszczenki. Polska znacznie wyprzedziła dyplomację UE w tym zakresie. Jednoznacznie opowiadając się po stronie prozachodniego obozu politycznego Juszczenki, Polska równocześnie znacznie naraziła się Rosji, wspierającej kontrkandydata w wyborach prezydenckich na Ukrainie – Wiktora Janukowicza. Po „pomarańczowej rewolucji” Polska nie była jednak w stanie wpływać na porozumienie się skłóconych frakcji w zwycięskim obozie. Strategiczne partnerstwo polsko-ukraińskie traciło dynamikę.

Mimo niestabilnej sytuacji nadal podejmowane są starania o utrzymanie przyjaznych stos.

STOSUNKI Z BIAŁORUSIĄ:

3 etapy:

lata 1990–1994 –> budowanie podstaw traktatowych i rozwój dobrosąsiedzkiej współpracy

Białoruś ogłosiła niepodległość 25.VIII.1991r. ->PL oficjalnie uznała niepodległość Białorusi po rozpadzie ZSRR 27.XII.1991r.(jako jedno z pierwszych państw)

X.1991r. podpisano Deklarację o dobrym sąsiedztwie, wzajemnym zrozumieniu i współpracy. Był to pierwszy dokument regulujący stosunki międzypaństwowe, podpisany zanim jeszcze Polska oficjalnie uznała niepodległość Białorusi. W deklaracji znalazła się zaproponowana przez Polskę rok wcześniej klauzula o nienaruszalności istniejącej polsko-białoruskiej granicy państwowej oraz o wyrzeczeniu się roszczeń terytorialnych wobec siebie teraz i w przyszłości.

22.VI.1992r.-> Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy.

PL widziała dla Białorusi przyszłość w wiązaniu się z organizacjami i państwami zachodnimi dlatego wspierała na Białorusi partie demokratyczne, natomiast rządzące na Białorusi elity wywodziły się z partii komunistycznych i nie chciały zrywać więzi z Rosją ani wprowadzać demokratycznych reform. Białorusini byli zainteresowani względem PL współpracą gospodarczą i uzyskaniem możliwości tranzytu swoich towarów przez terytorium polskie na zachód.

IV.1994r. porozumienie o kontaktach wojskowych

Oba państwa łączyła współpraca gosp. i handlowa (to napędzało stosunki dwustronne). W czasie wzrastającej od wiosny 1993 r zależności Białorusi od Rosji , PL próbowała jeszcze kontynuować dialog na najwyższym szczeblu. Obiektywną przyczyną słabnących kontaktów politycznych pol-białoruskich były odmienne wizje geopolityczne. PL od 1992 r realizowała kurs przystąpienia do NATO. Białoruś nie była przychylnie nastawiona do rozszerzenia NATO na wschód. Białoruś w 1994 r przystąpiła do Traktatu taszkenckiego.

lata 1994–2008 –> systematyczne pogarszanie się stosunków

VII.1994r prezydentem B. zostaje Aleksander Łukaszenka. PL w tej sytuacji koncentrowała się na ochronie interesów polskiej mniejszości na B. i podtrzymywaniu stos. gosp. Starano się podtrzymywać dialog polityczny.

Na stos pol-biał. Negatywny wpływ w dalszym ciągu miały zabiegi PL o przystąpienie do NATO, ewangelizacyjna działalność polskich księży katolickich na B. i 2 nowe czynniki związane z polityką prezydenta Łukaszenki: ewolucja polityki wewnętrznej B. w kierunku autorytaryzmu oraz zacieśnienie współpracy z Rosją.

2.IV.1996r podpisanie porozumienia o utworzeniu Stowarzyszenia Białorusi i Rosji

PL starała się odciągać B od bardzo bliskiego wiązania się z R poprzez spotkania polityczne i projekty np.”trójkąt brzeski”- niestety bezskutecznie

Jesień 1996r Łukaszenka doprowadził do przedłużenia swojej kadencji o półtora roku i usunięcia z parlamentu opozycyjnych deputowanych.Opozycja polityczna na B została wyeliminowana z organów państwowych, a reżim Łukaszenki przeszedł do jawnego ograniczenia swobód obywatelskich. Wywołało to duże zaniepokojenie w PL (chodziło też o los Polaków mieszkających w B). Wtedy Warszawa zdecydowała się na prowadzenie wyraźnej polityki w regionie, inicjując pierwsze wspolne oświadczenie prezydentow Polski, Ukrainy i Litwy. 20 listopada 1996 roku zostało ono skierowane do władz Białorusi jako apel o rozwiązanie kryzysu politycznego środkami konstytucyjnymi oraz o poszanowanie praw obywatelskich i swobod demokratycznych zgodnie ze standardami międzynarodowymi. Białoruś odrzuciła to oświadczenie jako ingerencję w jej sprawy wewnętrzne20. Natomiast państwa zachodnie nie uznały referendum zmieniającego konstytucję Białorusi z powodu naruszeń standardow demokratycznych. Kryzys polityczny na Białorusi pogłębił izolację międzynarodową tego kraju i negatywnie wpłynął na stosunki polsko-białoruskie. Od tego czasu Polska przyjęła wobec Białorusi postawę tzw. krytycznego dialogu. „Krytyczny dialog” koncentrował się na ochronie praw Polaków na Białorusi i utrzymywaniu współpracy gospodarczej.

26.III.1997r. prezydent Łukaszenka wystąpił pod adresem Polaków mieszkających na Grodzieńszczyźnie z apelem zawierającym w podtekście oskarżenie o nielojalność wobec władz Republiki Białoruś. Warszawa nadal zabiegała o ochronę interesów polskiej mniejszości na Białorusi i o podtrzymywanie handlu, który rozwijał się z trudnościami

zaostrzenia stosunków polsko-białoruskich doszło 22 stycznia 1999 roku po uchwaleniu Posłania Sejmu RP do Narodu Białoruskiego, w którym polscy posłowie zadeklarowali moralne wsparcie dla wszystkich Białorusinów dążących do przekształcenia swojego kraju w demokratyczne państwo, respektujące prawa człowieka i mające gospodarkę rynkową. Uchwała ta została potępiona przez władze białoruskie.

Strategia PL wobec B opierała się na założeniu zacieśniania stosunków w powiązaniu z respektowaniem przez władze białoruskie zasad demokratycznych i praw człowieka.

Pl inaczej niż państwa „zachodnie” starała się podtrzymać dialog polityczny z B, świadczy o tym nie przyłączenie się w XI.2002r do nałożonych restrykcji w postaci zakazu wjazdu najwyższych przedstawicieli władz białoruskich na terytoria USA i 14 państw UE. Gest ten został pozytywnie odebrany przez B.

Przed przystąpieniem PL do UE pojawił się problem przekraczania granicy przez obywateli obu państw. PL- zgodnie z wymogami Traktatu akcesyjnego wprowadziła obowiązek wizowy dla obywateli Białorusi.

X.2004r przeprowadzono kolejne niewiarygodne referendum, które zniosło konstytucyjne ograniczenia do dwóch kadencji i możliwość sprawowania urzędu prezydenta przez jedną osobę. W odpowiedzi UE nałożyła sankcje na przedstawicieli białoruskiego reżimu

2005r reżim Łukaszenki zdecydował się na usuwanie polskich dyplomatów z B

W czasie rządów PiS w PL (2005-2007) kryzys w stos pol-biał utrzymywał się

od jesieni 2008r -> zapowiedź normalizacji i rozwijania

sąsiedzkiej współpracy, w tym w ramach proklamowanego przez UE Partnerstwa

Wschodniego

Rząd PO–PSL doprowadził do mianowania w grudniu 2007 roku nowego ambasadora

Polski na Białorusi – Henryka Litwina – a od wiosny następnego roku

zaczął odbudowywać kontakty urzędowe z władzami białoruskimi na rożnych

szczeblach: służb celnych, granicznych i związanych z bezpieczeństwem obywateli,

zaczęto organizować konsultacje w sprawach konsularnych i gospodarczych

Po pierwszych krytycznych wypowiedziach, już w lutym 2008 roku prezydent

Aleksander Łukaszenka łagodniej ocenił Kartę Polaka. Potem za krytykę obwinił

swój rząd i MSZ.

Wczesną jesienią 2008 roku, w trakcie przygotowań do kolejnych wyborów

parlamentarnych, władze białoruskie odeszły od represyjnej polityki wobec opozycji

politycznej i ograniczania wolności mediów, zwolniły więźniów politycznych

oraz zadeklarowały chęć poprawy stosunków z Zachodem. Polska, która na forum

Unii Europejskiej lansowała (wspólnie ze Szwecją) inicjatywę Partnerstwa

Wschodniego, była zainteresowana objęciem nim także wykazującej duże zainteresowanie Białorusi.

12 września 2008 roku doszło do pierwszego od ponad czterech lat

bezpośredniego kontaktu ministrów spraw zagranicznych Polski i Białorusi. Radosław Sikorski złożył wizytę na Białorusi.

Po wyborach parlamentarnych na Białorusi w końcu (28) września 2008 roku,

które OBWE – choć krytycznie oceniła – uznała za bardziej demokratyczne

niż poprzednie, rozpoczęła się odwilż w stosunkach między krajami zachodnimi

a Białorusią. Unia Europejska zniosła sankcje wobec przedstawicieli białoruskich

władz, m.in. zakaz wydawania wiz poszczególnym białoruskim urzędnikom,

przyznając się tym samym do nieskuteczności i niestosowności takiej polityki,

zasługą Polski jest to, że do tego przekonała swoich unijnych partnerów.

Następnie Białoruś dawała wyraźne sygnały, że jest zainteresowana szerszą

współpracą ze swoimi zachodnimi sąsiadami, z UE i NATO.

32. Scharakteryzuj stosunki polsko-niemieckie po 1989 r.

Można wyodrębnić przynajmniej pięć faz stosunków polsko-niemieckich w latach

1989/1990-2009:

lata 1989-1991, to okres budowy między Polską i RFN nowych podstaw

polityczno-prawnych;

lata 1991-1998, które charakteryzowały się rozwojem współpracy dwustronnej

we wszystkich niemal dziedzinach, a występujące kwestie sporne nie stanowiły poważniejszego obciążenia dla polsko-niemieckich stosunków międzypaństwowych;

lata 1998-2005 to okres, w którym obok kontynuacji wielu form współpracy wystąpiły istotne różnice stanowisk między rządami obu państw w aspekcie zarówno bilateralnym, jak i międzynarodowym;

lata 2005-2007, kiedy to przede wszystkim w wyniku nowych elementów,

które pojawiły się w polskiej polityce zagranicznej, w tym nowej polityki historycznej, rządów Kazimierza Marcinkiewicza i Jarosława Kaczyńskiego, doszło do znacznego wzrostu kontrowersji w stosunkach Polsko-niemieckich;

od końca 2007 roku, kiedy to wraz z utworzeniem w Polsce rządu koalicji

PO/PSL z premierem Donaldem Tuskiem, pojawiły się nowe elementy w relacjach polsko-niemieckich sprzyjające odchodzeniu od etapu „sprzeczności interesów” i przechodzeniu do fazy „pragmatycznej współpracy”

A tu lekkie rozwinięcie powyższych pięciu etapów w kolejności chronologicznej

STOSUNKI POLSKA-NIEMCY W LATACH 1989-1996

zapewnienia nienaruszalności granicy polsko-niemieckiej.
-28 listopada 1989 roku kanclerz RFN Helmut Kohl przedstawił w Bundestagu 10-punktowy „plan stopniowego przezwyciężania podziału Niemiec i Europy”;
-.21 czerwca 1990 roku parlamenty NRD i RFN w identycznych deklaracjach uznały nienaruszalność zachodniej granicy Polski.
- 17 lipca w Paryżu, z udziałem polskiego ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego, rząd niemiecki oświadczył, że uzna granicę z Polską.
-14 listopada 1990 roku traktat potwierdzający bezwarunkowo granicę na Odrze i Nysie;
-. 17 czerwca 1991 roku premier Jan Krzysztof Bielecki i kanclerz Kohl podpisali w Bonn polsko-niemiecki traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy(. Równolegle z tym traktatem podpisano 3 umowy bilateralne: o współpracy młodzieży, o utworzeniu bilateralnej Rady Ochrony Środowiska i o utworzeniu Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy Regionalnej i Przygranicznej.)
-. W 1993 roku utworzono polsko-niemieckie euroregiony Sprewa-Nysa-Bóbr i Pro Europa Viadrina, a w 1995 roku polsko-niemiecko-szwedzki euroregion Pomerania.
-. 25 stycznia 1993 roku podczas wizyty w Bonn ministra obrony Janusza Onyszkiewicza podpisano porozumienie o współpracy w dziedzinie wojskowości – pierwsze takie porozumienie Niemiec z państwem byłego bloku komunistycznego. Nawiązano też trójstronną współpracę wojskową między Polską, Niemcami i Danią, której efektem było powstanie 18 września 1999 roku w Szczecinie Wielonarodowego Korpusu Północno-Wschodniego.
- dążenia Polski do członkostwa w NATO dość szybko znalazły poparcie w Niemczech,
-      Do 1995 roku współpraca polityczna rozwijała się dość niemrawo. Polscy szefowie rządów odwiedzali Niemcy regularnie, choć niezbyt często.
-  W pierwszej połowie lat 90-tych podjęto szereg kroków służących złagodzeniu wzajemnych uprzedzeń wynikających z bolesnej historii. 16 października 1991 roku podpisano porozumienie o pomocy humanitarnej dla szczególnie poszkodowanych ofiar prześladowania nazistowskiego w Polsce
STOSUNKI POLSKA-NIEMCY W LATACH 1996-2002
-Prawdziwie przełomowy był szczyt polsko-niemiecki, który odbył się w Bonn 14 lipca 1997 roku, w którym obok kanclerza Kohla udział wzięli po stronie polskiej prezydent Kwaśniewski i premier Cimoszewicz; były to pierwsze konsultacje bilateralne na najwyższym szczeblu, po raz pierwszy przeprowadzone przez Niemcy w stosunkach z jakimkolwiek państwem regionu Europy Środkowo-Wschodniej
-26 marca 1998 roku Bundestag zatwierdził protokoły polskiej akcesji do NATO. 20 października 1998 roku Kohl jako pierwszy Niemiec otrzymał najwyższe polskie odznaczenie – Order Orła Białego.
-29 maja 1998 roku niemiecki Bundestag z inicjatywy rządzącej koalicji chadecko-liberalnej przyjął rezolucję pt. „Wypędzeni, przesiedleńcy i mniejszości niemieckie pomostem między Niemcami a ich wschodnimi sąsiadami. . W Polsce odebrano to jako zrozumienie czy nawet poparcie dla dalej idących postulatów Związku Wypędzonych kierowanego przez Erikę Steinbach, obejmujących zwrot mienia lub odszkodowania.
-. W bogatym w kontakty polsko-niemieckie miesiącu doszło jeszcze 22 września do rozmów w Berlinie między Kwaśniewskim a Schroderem, podczas których polski prezydent poparł nowy model partnerstwa polsko-niemieckiego.
-18 czerwca 2001 roku we Frankfurcie nad Odrą odbyły się czwarte polsko-niemieckie konsultacje międzyrządowe z udziałem premiera Buzka i kanclerza Schrodera, podczas których podpisano porozumienia o współpracy wojskowej i ochronie środowiska.
-18 czerwca Schroder i Miller spotkali się we Wrocławiu na 5. konsultacjach międzyrządowych, podpisując umowę o powołaniu Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta (pierwszej takiej placówki w Europie Środkowej) oraz omawiając kwestię bezpośrednich dopłat dla rolników państw wstępujących do UE;
STOSUNKI POLSKA-NIEMCY W LATACH 2003-2005
-9 maja 2003 roku we Wrocławiu odbył się szczyt Kwaśniewski-Schroeder-Chirac w ramach Trójkąta Weimarskiego różnice w postrzeganiu wojny w Iraku wysunęły się na plan pierwszy, dlatego że Polska zasugerowała włączenie w misję iracką niemieckich i duńskich żołnierzy Wielonarodowego Korpusu Północno-Wschodniego, co wywołało tylko irytację Berlina.
-29 października 2003 roku prezydenci Kwaśniewski i Rau wydali w Gdańsku deklarację wzywającą do „szczerego europejskiego dialogu” na temat wypędzeń i uchodźców w XX wieku, odrzucającą wzajemne roszczenia i wystawianie rachunków strat.
- Celebrowanym przez oba państwa wydarzeniem było rozszerzenie UE o 10 nowych państw, w tym Polskę, w dniu 1 maja 2004 roku, aczkolwiek Niemcy wprowadziły okres przejściowy w dostępie do ich rynku pracy.
* Zakończenie prac nad traktatem konstytucyjnym UE, zatwierdzonym na szczycie 18 czerwca 2004 roku umożliwiło dalszą intensyfikację oficjalnych kontaktów polsko-niemieckich. Szczególnie znaczące było przybycie do Polski w dniach 15-16 lipca nowego prezydenta Niemiec Horsta Kohlera – była to jego pierwsza wizyta zagraniczna, co stanowiło złamanie tradycji składania jej we Francji.
- a 30 kwietnia prezydenci Kohler i Kwaśniewski zainaugurowali w Berlinie Rok Polsko-Niemiecki 2005-06.
-19 maja w Nancy odbyło się spotkanie na szczycie w ramach Trójkąta Weimarskiego (Kwaśniewski-Schroeder-Chirac), na którym głównym akcentem było wyrażenie wspólnego poparcia dla konstytucji Unii Europejskiej przed francuskim referendum.
-8 września 2005 roku podpisano umowę w sprawie budowy rurociągu gazowego Nord Stream (Północny Potok), mającego doprowadzać rosyjski gaz ziemny bezpośrednio do Niemiec po dnie Morza Bałtyckiego.
STOSUNKI POLSKA-NIEMCY PO 2006 ROKU
     W okresie rządów Prawa i Sprawiedliwości w Polsce (2005-07) atmosfera w stosunkach polsko-niemieckich przeważnie była zła, toteż sformowanie nowego rządu przez Donalda Tuska w listopadzie 2007 roku przyniosło nadzieje na poprawę stosunków polsko-niemieckich. Polska uzyskała w Berlinie poparcie dla „Partnerstwa Wschodniego”, inicjatywy współpracy Unii Europejskiej z sąsiadami z obszaru poradzieckiego, co wyraziła Merkel na spotkaniu z Tuskiem w Gdańsku 16 czerwca. 17 czerwca 2011r. Komorowski odwiedził Niemcy z wizytą upamiętniającą 20-lecie traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy.

A tu takie podsumowanko

Wydaje się że po raz pierwszy w historii stosunków polsko- niemieckich istnieje tak dobra i przyjazna atmosfera sąsiedztwa i współpracy. Nie jest ona wolna od problemów, ale rozwija się w pożądanym przez obie strony kierunku. Wielka różnica potencjałów obu krajów w odmienny sposób kształtuje charakter kontaktów dwustronnych, jednak Niemcy w pełni dostrzegają znaczenie Polski w tej części Europy i poważnie wspierają nasze dążenia do integracji ze Wspólnotami Europejskimi, tak jak poprzednio czyniły w sprawie NATO. Pozostaje oczywiście kwestia współpracy Niemiec z Federacją Rosyjską, która wciąż pozostaje dla nich jednym z najważniejszych partnerów, a interesy Polski i Rosji bardzo często się wykluczają. Jednak w stosunkach polsko-niemieckich można zaobserwować ciągłe pogłębienie współpracy politycznej na wielu szczeblach, żeby wspomnieć jedynie spotkania prezydentów, ministrów spraw zagranicznych, współprace międzyresortową oraz poszczególnych landów i województw.

33. Stosunki polsko- amerykańskie po 1989 roku.

3 etapy stosunków pomiędzy Polską i USA:

Lata 1989- 1999: starania Polski o ustanowienie więzi sojuszniczych w ramach NATO

Lata 1999- 2007: „samowasalizacja i klientelizm Polski” wobec Stanów Zjednoczonych w ramach ustanowionego partnerstwa strategicznego

Od roku 2007 próby równoważenia przez PL partnerstwa strategicznego z USA -> ostatni etap jeszcze się nie zakończył

Ad I

ważniejsze kwestie:

Symbolicznie: 9-11 lipca 1989: wizyta G. Busha w PL,

28 listopada w życie weszła ustawa Suport for East European Democracy Act 1989: przewidywała 659 mln USD pożyczek, grantów, gwarancji kredytowych + amerykańskie interesy na terenie Polski i Węgrzech -> ustawa gestem poparcia USA dla reform ustrojowych w PL

Wsparcie Waszyngtonu:

-200 mln USD sumą tworzony fundusz stabilizacyjny polskiej waluty

-anulowanie 70% zadłużenia polskiego wobec USA (ok. 2,5 mld USD)

Ekonomiczne wsparcie USA dla PL umożliwiło rozwój handlu wzajemnego + wzrost napływu inwestycji amerykańskich do Pl.

-(marzec 1990) wizyta T. Mazowieckiego w USA -> podpisani traktat o stosunkach handlowych i gospodarczych między obu państwami

+ polski premier zabiegał o zaproszenie PL do wystąpienia na konf. 2+4 poświęconej zjednoczeniu Niemiec oraz o poparcie jednoznacznego uznania przez N granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej w odrębnym traktacie

+poparcie w sprawie wycofania wojsk radzieckich z teryt. PL

Polska udzieliła dużego wsparcia dla polityki USA w sprawie Iraku + udzieliła pomocy w ewakuacji z Iraku agentów wywiadu amerykańskiego, a do Arabii Saudyjskiej wysłała personel do szpitali polowych na wody Zatoki Perskiej: dwa okręty (szpitalny i ratowniczy)

Po zerwaniu przez USA stosunków

dyplomatycznych z Irakiem, Polska reprezentowała ich interesy w tym kraju.

Polski rząd był przekonany, że USA zagwarantuje PL i Europie bezpieczeństwo i stabilność, priorytetowym celem PL w 1992 roku poza uzyskaniem członkostwa w WE i WZE staje się akcesja do Sojuszu Północnoatlantyckiego -> stosunki z USA nabierają jeszcze większego znaczenia.

(Stany Zjednoczone z dużą rozwagą podchodziły do postulatu rozszerzenia

NATO ze względu na sprzeciw Rosji, dlatego początkowo zaproponowano Polsce udział w Partnerstwie dla Pokoju.)

12 czerwca 1997 roku Clinton ogłosił, że USA popierają zaproszenie do NATO trojki państw: Polski, Republiki Czeskiej i Węgier27.

8 lipca 1997- madrycki szczyt NATO, przywódcy szesnastu państw Sojuszu formalnie ogłosili zaproszenie trzech państw środkowoeuropejskich,

16 grudnia 1997 roku Polska, razem z Republiką Czeską i Węgrami podpisała protokoły akcesyjne.

12 marca 1999 PL staje się oficjalnie członkiem NATO, osiągnęła podstawowy cel swojej polityki i stała się sojusznikiem USA.

Ad. II

Polska była określana mianem „konia trojańskiego USA w Europie, polscy politycy wierzyli w możliwość strategicznego partnerstwa z USA.

Polska prowadziła bandwagoningu. W praktyce Polska wyżej stawiała

swoje powiązania dwustronne z USA niż lojalność wobec Sojuszu Północnoatlantyckiego

jako całości.

Przykład szczególnego proamerykanizmu:

Po przystąpieniu do NATO Polska stanęła przed wyzwaniem modernizacji

swojego wojska. Do przetargu stanęły, obok firmy Lockheed Martin oferującej samoloty

F–16, firma francuska Dassault Aviation, proponująca samoloty Mirage

2000-5, konsorcjum brytyjsko-szwedzkie SAAB-BAE Systems, oferujące

samoloty Grippen. Już od 2000 roku Polska dała wyraźne polityczne sygnały, że

skłaniała się zakupić amerykańskie samoloty wielozadaniowe F–1632. Polska postanowiła zakupić łącznie 48 samolotow F–16 produkowanych przez firmę amerykańską zasumę ok. 6 mld USD. ( myśliwce sprowadzone do PL okazały się mieć liczne usterki- wydano 123 mln USD na nowe części do samolotów)

Zamachy terrorystyczne z 11 września 2001 r. PL potępia terroryzm i jest wśród pierwszych uczestników koalicji antyterrorystycznej- włączenie się 7. X. 2001 do wojny z Afganistanem (wysłanie jednostki GROM)

Szczególnym przykładem proamerykańskiego kursu PL polityki zagranicznej było zachowanie w sprawie kryzysu irackiego, PL wspierała amerykańskie argumenty co do uzasadnienia interwencji zbrojnej (m.in. zarzut że Irak posiada broń m. rażenia).

Rząd i prezydent RP podjęli decyzję o wzięciu udziału w wojnie przeciwko

Irakowi, bez zgody Sejmu.

Stanowisko zajęte przez PL było wychwalane przez USA jednak nie przynosiło to wymiernych korzyści, np. polskie MSZ, A. Kwaśniewski czy L. Miller bezskutecznie zabiegali o zniesienie wiz dla obywateli Polski. Polsce po interwencji USA w Iraku zarzuca się (zarzuca Rada Europy i op. publiczna w państwach Europy Zachodniej) że zgodziła się na tajne więzienia CIA na swoim terytorium , gdzie byli torturowani bojownicy Al.-Kaidy.

Czyli ostatecznie z II etapu PL nie miała wymiernych korzyści, a jeszcze traciła europejskich partnerów, lekceważąc ich i oddalając się ( Francja , Niemcy), licząc na „STRATEGICZNY „ sojusz ze Stanami, który był niemożliwy z racji potencjału obu państw.

Ad. III

Zmiana w polskiej polityce (Donald Tusk i jego rząd):

Większa aktywność w ramach UE,

Październik 2008 r- wycofanie polskich wojsk z Iraku

Lato 2008 wycofanie jednostki GROM z amerykańskiej operacji ENDING FREEDOM

W ramach ISAF kontynuacja dużego zaangażowania ze strony PL

Zwiększenie do lata 2009 liczby żołnierzy w Afganistanie do ok. 2 tys. + kolejne 600 w następnym roku (uzasadnienie zaangażowania PL w Afganistanie to zobowiązania w ramach NATO)

20 sierpnia 2008r podpisanie przez PL umowy o zainstalowaniu tarczy antyrakietowej, umowa na amerykańskich warunkach, jednak administracja B. Obamy po kilku miesiącach poinformowała rządy PL i Republiki Czech o rezygnacji z projektu- 17 września 2009

34. Opisz proces integracji Polski ze strukturami zachodnimi (Rada Europy, NATO, UE).

Rada Europy:

Po zmianie systemu w Polsce w 1989 roku, Polska zaczęła starć się o przyjęcie do „zachodniej rodziny” państw Europy. Pierwszym krokiem w tą stronę miało być wstąpienie do Rady Europy. Członkostwo w Radzie miało duże znaczenie symboliczne i prestiżowe, bo była ona podczas zimnej wojny uważana za „organizację stojącą na straży europejskiego dziedzictwa cywilizacyjnego”, czyli wartości, ducha Starego Kontynentu. Oprócz tego każdy członek RE musiał respektować najwyższe standardy praw człowieka i demokracji. Dla Polski miał być to pierwszy krok i warunek do uzyskania członkostwa we Wspólnotach Europejskich.

30-31 styczeń 1990 premier T. Mazowiecki w siedzibie RE w Strasburgu. Przed głównym Zgromadzeniem Parlamentarnym mówi o wizji zjednoczonej Europy i składa formalny wniosek o członkostwo. Zobowiązuje się do przeprowadzenia reform umożliwiających ten proces.

Wkrótce potem Polska otrzymuje status „specjalnego gościa” w RE, co zapoczątkowało intensywną współpracę z RE, która miała wspierać reformy w Polsce (programy pomocowe) oraz umożliwiło uczestnictwo Polski w pracach organów Rady, bez możliwości decyzyjnych.

Mimo tego, Polska przystąpiła formalnie do Rady później niż inne kraje naszego regionu. Powodem był brak wolnych wyborów parlamentarnych (wybory z 4 czerwca nie były do końca wolne) oraz prezydenckich. Dopiero powszechne wybory parlamentarne w październiku 1991 spełniały kryteria demokracji w rozumieniu RE, co otworzyło drogę do członkostwa.

26 listopad 1991 Polska podpisuje statut RE oraz ważne konwencje Rady (m.in. o ochronie praw człowieka i podstawowych wartości z 1950, ratyfikacja w X 1992) i staje się 26. Członkiem RE. Przez to, nastąpił w Polsce duży rozwój związany z respektowaniem i ochroną praw człowieka. Członkostwo w RE było pierwszym udziałem w zachodnich strukturach międzynarodowych, miało duże znaczenie polityczne bowiem oznaczało przyjęcie Polski w poczet rodziny europejskiej.

NATO (Zięba)

Po ’89 roku Polska odrzuca orientację wschodnią i wybiera orientację zachodnią w polityce bezpieczeństwa. Instrumentami miały być KBWE, Wspólnoty Europejskie, NATO, UZE powiązane z ONZ. Polska chciała uzyskać gwarancje wojskowe od krajów zachodu gdyż obawiała się potencjalnego zagrożenia militarnego ze Wschodu.

Polska chciała się związać z NATO, bo dominującą pozycję miała tam USA. Polska po doświadczeniach z II WŚ chciała się zabezpieczyć podwójnie – ze strony Europy i Zachodu. Dlatego nie chciała wstępować w szeregi UZE.

Mimo początkowego braku możliwości wstąpienia do NATO (niejasna koncepcja po rozpadzie ZSRR) Polska wcześnie nawiązała kontakty polityczne z NATO. 21 marca 1990 Skubiszewski w Kwaterze Głównej NATO w Brukseli. 9 sierpień 1990 Biuro Łącznikowe dla utrzymywania kontaktów z NATO przy ambasadzie PL w Brukseli. 13-16 wrzesień sekretarz generalny Manfred Wörner w Warszawie, 3 lipiec 1991 Wałęsa w Kwaterze Głównej. 6-7 czerwiec deklaracja Partnerstwa z krajami Europy Środkowej i Wschodniej. Listopad 1991 decyzja o kontynuacji NATO mimo braku ZSRR i decyzja o nawiązaniu dialogu i współpracy z byłymi krajami nieprzyjacielskimi i innymi.

20 grudzień 1991 Rada Współpracy Północnoatlantyckiej NACC (wraz z PL) – wymiana informacji, szkolenia, przygotowanie wojska.

1992 min. obrony Jan Parys zapowiada przystąpienie PL do NATO, ale brak formalnego wniosku.

W tym czasie brak koordynacji inicjatyw między różnymi ośrodkami władzy. Marzec 1992 Wałęsa podczas wizyty w Niemczech wysuwa propozycję utworzenia NATO-bis składającego się z krajów Europy ŚW. Wywołało to konsternację na Zachodzie, lecz zmobilizowało polityków do działania.

6 maj 1992 Praga wspólna deklaracja PL Czecho-Słowacji i Węgier o dalszym jakościowym rozwojem stosunków między tymi państwami a NATO; długofalowym celem pełne członkostwo.

8 maj Skubiszewski ogłasza w Sejmie, że celem jest stopniowe i faktyczne wejście PL w system bezpieczeństwa Sojuszu oraz członkostwo w nim. Od tego czasu jest to główna tez polskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. 2 listopad 1992 Założenia polskiej polityki zagranicznej i Polityka bezpieczeństwa i strategii obronnej RP podpisane przez prezydenta: strategicznym celem PL jest członkostwo w NATO i UZE jako jego europejskim filarze.

Opór ze strony Moskwy dla rozszerzenia NATO. 24-26 sierpień wizyta Jelcyna w PL Wałęsa zapewnia go o tym, że członkostwo PL w NATO nie zagraża interesom Rosji.

1 wrzesień 1993 list Wałęsy do sekretarza generalnego NATO. Argumenty dla członkostwa w Sojuszu: demokratyczne wartości w PL, usunięcie „niewidzialnej bariery” między strefami w Europie, zabezpieczenie przed nieprzewidywalnymi rodzajami ryzyka, wola społeczeństwa polskiego, sukcesy reform demokratycznych, uregulowane stosunki z sąsiadami.

List Jelcyna do przywódców USA, UK, Francji i Niemiec – sprzeciw przeciw rozszerzeniu.

Jesień ’93 rządy SLD PSL. Konsensus polityczny w sprawie NATO.

20-21 październik 1993 Travemünde inicjatywa USA utworzenie Partnerstwa dla Pokoju PdP – pogłębienie partnerstwa w ramach NACC (współpraca krajów członkowskich z nie należącymi do Sojuszu). Brak propozycji członkostwa ani gwarancji bezpieczeństwa.

Dla Polski PdP nie wystarczające.

10-11 styczeń 1994 Bruksela szczyt NATO. Modyfikacja PdP. Współdziałanie w konkretnych przedsięwzięciach, wspieranie demokratycznej władzy w strukturach militarnych, wspólne planowanie i ćwiczenia wojskowe, możliwość współdziałania z NATO. Potwierdzenie otwartości Sojuszu – deklaracja woli rozszerzenia. Groźba Wałęsy dla nieprzyjęcia deklaracji bez konkretnych przyrzeczeń przystąpienia. Oświadczenie Clintona, że pytaniem nie jest to czy NATO przyjmie nowych członków ale kiedy i jak. Propozycja przystąpienia Rosji.

2 luty 1994 PL podpisuje PdP. Przygotowanie do dwustronnej współpracy. Cele (przedstawione przez ministra obrony PL Dokument Prezentacyjny): Polska zobowiązuje się do zwiększenia przejrzystości w planowaniu obronnym i budżetu, rozwoju współpracy wojskowej, demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi, gotowości do udziału w operacjach KBWE i ONZ, wspólnego planowania, szkoleń i ćwiczeń.

Indywidualny Program Partnerstwa IPP 5 lipiec 1994. Szeroka współpraca NATO z PL z wojskowymi i politycznymi mechanizmami. Wielo i dwustronne ćwiczenia wojskowe. Pierwsze „Most współpracy” wrzesień 1994 Warszawa.

Udział PL w PdP miał zaadaptować Polskę do standardów NATO.

Udział polskich sił w IFOR w Bośni i Hercegowinie luty 1996. 1998-1999 SFOR.

Koncepcja królewskiej drogi – nowe demokracje Europy ŚW najpierw w UE potem UZE. Zwalczanie tej koncepcji przez Grupę Wyszehradzką.

Starania polskiej dyplomacji wobec państw NATO. Chodzi nam o poszerzanie zachodniej strefy pokoju i stabilności a nie własne interesy bezpieczeństwa.

1 grudzień 1994 rozpoczęcie debaty w Sojuszu o rozszerzeniu i jego sposobie.

Kwiecień 1995 premier Oleksy w kwaterze NATO apeluje o podjęcie decyzji. Coraz szersze poparcie dla rozszerzenia (szczególnie w USA). 28 wrzesień 1995 Studium o rozszerzeniu NATO (cele i zasady, kryteria). Głównym kryterium aktywny udział w PdP. Polska wytrwale stara się wypełniać kryteria mimo zniecierpliwienia brakiem konkretnych dat.

4 kwiecień 1996 PL składa w Brukseli Indywidualny Dokument Dyskusyjny w sprawie rozszerzenia. Argumenty na rzecz przyjęcia PL. Konsultacje PL-NATO od maja.

Łagodzenie Rosji. Deklaracja o nieumieszczaniu broni masowego rażenia ani stale stacjonujących wojsk na terytorium nowych członków. Utworzenie Stałej Wspólnej Rady NATO-Rosja.

8 lipiec 1997 szczyt madrycki. Decyzja o rozszerzeniu NATO, zaproszeni Polska, Czechy i Węgry. Od tej pory intensywne przygotowania do akcesji (od lipca Zespół Negocjacyjny w ramach Komitetu Obrony Kraju, zgoda sejmu).

Wrzesień-październik 1997 4 rundy rozmów w Brukseli. Zobowiązania PL: przystąpienie do dorobku prawnego, zobowiązania wojskowe, ponoszenie kosztów, przestrzeganie mechanizmów i procedur. 10 listopad wyniki rozmów zaakceptowane przez rząd (AWS i Unia Wolności); list MSZ Geremka do Javiera Solany o gotowość podjęcia obowiązków.

16 grudzień 1997 podpisanie protokołów akcesyjnych, potem ratyfikacja członków. 19 styczeń 1997 oficjalne zaproszenie do Traktatu Północnoatlantyckiego. 17 luty 1999 ratyfikacja przez PL. 26 luty 1999 Kwaśniewski podpisuje akt przystąpienia RP. Oficjalnie przyjęta 12 marca.

UE (Zięba)

Po transformacji Polska szukała też zabezpieczenia i możliwości rozwoju w sferze gospodarczej. „Stawiając” na zachód naturalnym wyborem były Wspólnoty Europejskie a konkretnie tworzona właśnie Unia Europejska. Już w maju 1990 rząd Polski złożył w Brukseli wniosek w sprawie rozpoczęcia negocjacji w sprawie umowy stowarzyszeniowej. Początkowo sprawę komplikowały duże różnice między oboma stronami: KE starała się utrudnić dostęp do rynków zachodnich polskich towarów jednocześnie uzyskując dla siebie preferencje w Polsce.

Od 1990 program PHARE – program WE dla wsparcia reform rynkowych Polski i Węgier (później też innych krajów).

Negocjacje zakończono po roku i 16 grudnia 1991 podpisano Układ europejski o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi. Wszedł w życie 1 II 1994 a od 1 III 1992 obowiązywała część dotycząca handlu. Układ był podstawą dalszego dialogu Polska – WE.

Trudności:

- protekcyjna polityka państw WE (np. wiele obostrzeń handlowych dla Polski przy szerokim otwarciu rynku polskiego na kraje członkowskie)

- zachowawcze podejście przywódców krajów członkowskich (najpierw chciały włączyć zamożne kraje skandynawskie i Austrię)

W czerwcu 1993 Rada Europejska udziela poparcia procesowi reform w krajach stowarzyszonych i wyraża wolę rozszerzenie. W związku z tym formułuje kryteria kopenhaskie, które musza spełnić kraje kandydujące:

- stabilność instytucji gwarantujących demokrację, praworządność, przestrzeganie praw człowieka i ochronę mniejszości narodowych

- gospodarka rynkowa (zdolność do radzenia sobie z presją konkurencji)

- zdolność do podejmowania zobowiązań wynikających z członkostwa (cele unii politycznej, gospodarczej i walutowej

Wpływ na politykę zagraniczną państw kandydujących poprzez np. Pakt Stabilności w Europie przyjęty w grudniu 1993 w ramach WPZiB (Traktat z Maastricht). Miał za zadanie umacnianie stabilności w Europie poprzez zawieranie przez byłe państwa socjalistyczne dwustronnych układów o uznaniu granic i nawiązaniu przyjaznych stosunków sąsiedzkich oraz respektowaniu praw mniejszości. Nad jego przestrzeganiem czuwa OBWE a finansuje UE poprzez program PHARE.

8 IV 1994 Polska składa formalny wniosek o przyjęcie do UE. Potrzeba integracji z UE jako pierwszy cel rządu SLD/PSL.

Jednak Polskę czekała długa droga do akcesji. Należało przede wszystkim przystosować gospodarkę i system prawny do tego w państwach członkowskich, rząd działał na tym polu aby ułatwić rozmowy z UE.

Maj 1995 KE tworzy Białą Księgę w której zawarła sugestie dotyczące dostosowania się państw europejskich do wymogów jednolitego rynku krajów Europy ŚW. 16 lipiec 1997 Agenda 2000 zawiera ona kierunki kompleksowej reformy instytucji UE aby przygotować ją na przyjęcie na przyjęcie nowych państw; oraz opinie (avis) na temat stanu przygotowań każdego z państw kandydujących.

W rezultacie Rada Europejska w grudniu 1997 w Luksemburgu ogłosiła Partnerstwo dla członkostwa – nową formułę wsparcia dla krajów kandydujących tym samym rozpoczynając proces akcesyjny z 11 kandydatami. Inauguracja negocjacji to 31 marzec 1998.

Jesienią 1997 nastąpił w Polsce rząd Akcji Wyborczej Solidarność/Unii Wolności. W konsekwencji integracja z UE przestała być priorytetem na rzecz NATO. Nastąpiły konflikty wewnętrzne dotyczące spraw personalnych (osoby zajmujące się integracją były eurosceptykami, konflikty w koalicji etc.). Jednak MSZ B. Geremek podczas wystąpienia w związku z rozpoczęciem negocjacji z UE zaznaczył „szansę i wyzwanie” jakim integracja jest dla Polski. Mówił o wspólnych wartościach ale też wadze zachowania odrębnej tożsamości kulturowej.

1998 rozpoczęcie fazy roboczej rokowań z pierwszą szóstką kandydatów. Zostały podzielone na 31 rozdziałów, z czego niektóre, najłatwiejsze zostały zamknięte od razu. Najtrudniejsze to: rolnictwo, finanse, budżet, polityka konkurencji. Jednak podczas negocjacji pojawiły się dwa główne problemy: utrudnianie przez Unię eksportu polskich wyrobów hutniczych i produktów rolnych oraz skonfliktowany wewnętrznie rząd nieskoordynowany i słabo przygotowany. W rezultacie w maju 1998 KE obcina 34mln dla Polski z PHARE. Ponadto w 1999 ujawniono, że ponad połowa środków z PHARE została źle wykorzystana. Zaczęły w Polsce narastać nastroje eurosceptyczne w związku z utrudnieniami handlu oraz oczekiwanymi niewymiernymi korzyściami z przystąpienia do UE.

Politycy europejscy nie byli zgodni co do terminu wejścia Polski do Unii. Proces wydłużał się. W czasie trzech lat rokowań akcesyjnych niewiele zostało rozstrzygnięte.

W październiku 2011 do władzy dochodzi koalicja SLD-UP/PSL, a jej premier Leszek Miller znów na pierwszy plan wysunął przystąpienie Polski do UE (w 2004 roku).

Rokowania akcesyjne 12-13 XII 2002 Kopenhaga. Polska nie była w stanie wynegocjować swoich wygórowanych żądań, jednak i tak można mówić o sukcesie, gdyż otrzymaliśmy najkorzystniejsze warunki akcesji. Jednak czasem zbyt twarda pozycja Polski podczas negocjacji zostawiła negatywne wrażenie na krajach Unii. Aby je zatrzeć zaczęto organizować w Polsce spotkania z prominentnymi działaczami politycznej sceny UE.

16 kwiecień 2003 Ateny Traktat akcesyjny. W skład delegacji Polski wchodzili: premier L. Miller, minister ds. europejskich D. Hübner, MSZ W. Cimoszewicz, prezydent A. Kwaśniewski i pierwszy premier demokratycznej Polski T. Mazowiecki. Traktat został zaakceptowany w referendum 7-8 VI 2008, ratyfikowany przez prezydenta w lipcu. 1 maj 2004 Polska staje się członkiem UE.

35. Opisz stosunek Polski do wojen a Afganistanie i Iraku.

Irak (Zięba)

Oprócz orientowania swojej polityki zagranicznej na Europę Polska po 89 roku chciała mieć jak najlepsze stosunki z USA. Stało się to m.in. przez przyłączenie do NATO, jednak to wydarzenia z 11 września 2001 roku paradoksalnie stały się przyczyną zbliżenia obu krajów. Polska zdecydowanie potępiła ataki terrorystyczne w Ameryce. W rezultacie konferencji w sprawie zwalczania terroryzmu, którą zorganizował w Warszawie prezydent Kwaśniewski, przyjęto deklaracje oraz plan działania w sprawie zwalczania terroryzmu

Polska od samego początku (połowa 2002) popierała amerykańskie argumenty by rozpocząć wojnę w Iraku, by obalić reżim S. Husajna. 30 stycznia 2003 wystosowany został kontrowersyjny „List Ośmiu” podpisany przez premierów UK, Hiszpanii, Portugalii, Danii, Węgier, Polski i prezydenta Czech. Wyrażał on zdecydowanie poparcie dla interwencji zbrojnej w Iraku.

Polska uznała za prawdziwe, jak się później okazało fałszywe, dowody na posiadanie przez Irak broni masowego rażenia. Ponadto Polacy widzieli ekonomiczne korzyści jakie mogliby odnieść w razie tej wojny ( postaci kontraktów na odbudowę kraju).

Decyzja o udziale polskiego wojska w Iraku została podjęta bez udziału sejmu. Paradoksalnym rezultatem było osłabienie pozycji Polski na arenie międzynarodowej, ponieważ nie stawialiśmy żadnych warunków, dostrzegano „klientelizm” Polski wobec USA. W kwietniu 2003 objęliśmy dowództwo nad jedną ze stref stabilizacyjnych.

Mimo dobrego wywiązywania się z obowiązków oraz chwalenia nas przed USA pozostawały one nieprzychylne do naszych roszczeń. Polacy nie dostali żadnych znaczących kontraktów na budowę czy zaopatrzenie. Odmówiono po raz kolejny zniesienia wiz dla Polaków.

Mimo tego stosunki dwustronne Polska – USA poprawiły się, zaczęto je nazywać partnerstwem strategicznym. We wrześniu 2004 został rozpoczęty dialog strategiczny (przez z-ce sekretarza stanu R. Armitage i MSZ A. Rotfeld). Jednak Polsce postawiono zarzut, że zgodziła się aby umieścić na jej terenie tajne więzienia CIA aby przeprowadzać tam tortury.

Afganistan (Habowski)

Po wydarzeniach 11 września Amerykanie ogłosili wojnę z terroryzmem. Państwa, a szczególnie członkowie NATO i sojusznicy USA musieli zająć w tej sprawie jakieś stanowisko. We wrześniu 2001 wyłoniony został w Polsce nowy rząd koalicyjny SLD-UP-PSL z Leszkiem Millerem na czele.

Już 23 września podczas expose premier po omówieniu kwestii związanych z kandydaturą do UE zaznaczył wagę bezpiecznego państwa poprzez uczestnictwo w NATO. Zwrócił również uwagę na potrzebę obecności i zaangażowania USA na kontynencie, oraz dwustronnej współpracy z Polską. Natomiast MSZ Włodzimierz Cimoszewicz kwestie bezpieczeństwa związane z naszym udziałem w Sojuszu przedstawił jako priorytet jego resortu.

22 listopada 2001 roku prezydent Kwaśniewski wydał postanowienie o użyciu Polskiego Kontyngentu Wojskowego w składzie Sił Sojuszniczych w Islamskim Państwie Afganistanu, Republice Tadżykistanu i Republice Uzbekistanu oraz na Morzy Arabskim i Oceanie Indyjskim, na podstawie art. 3 i 5 ustawy z 17 grudnia 1998 o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa. Polskie wojsko miało tam przebywać od 1 I 2002 do 20 VI 2002 (potem przedłużano ten okres) w liczbie 300 żołnierzy (operacja „Enduring Freedom” – Trwała wolność).

Rząd realizując politykę zbliżania się do USA i rozwijania dwustronnych stosunków, gdy otrzymał oficjalną prośbę od władz amerykańskich o bezpośrednie wsparcie „operacji przeciwko terrorystom” bardzo chciał wysłać polskich żołnierzy do Afganistanu. Jednak dopiero po zatwierdzeniu przez prezydenta na wniosek Rady Ministrów użycia polskiego kontyngentu, przedstawiono sprawę w Sejmie. Nie odbyła się debata w Sejmie oraz głosowanie nad tym problemem.

Podczas przedstawiania informacji o wysłaniu wojsk Miller przedstawiał takie argumenty:

Polska jest członkiem NATO

Zagrożenie ze strony terrorystów

Mistyka 11 września -> wszystkie narody muszą wydać wojnę terrorystom a wojna jest konieczna aby zapewnić pokój

Polskie ofiary ataków 11 września

Odwołanie się do art. 5 traktatu waszyngtońskiego (mimo że to nie była operacja NATO tylko USA) oraz art. 51 Karty NZ (o prawie do samoobrony w przypadku napaści zbrojnej przed zarzadzeniem RB).

Odwołanie się do filozofii „nie będziemy umierać za Gdańsk” – Polakom ta filozofia jest obca, nie chcemy zostawiać sojusznika w potrzebie

Polskie społeczeństwo wspiera działania militarne przeciwko organizacjom terrorystycznym w Afganistanie

Inne argumenty:

Wojna przeprowadzana przez NATO jest wojną przeciwko terroryzmowi, nie przeciwko państwu (Aumiller, UP)

Gdyby nie ochotnicza walka USA (Wietnam, Korea) to zimna wojna nie skończyłaby się. Atak na USA jest też atakiem na amerykańską obecność na naszej półkuli; Polska powinna bronić bezpieczeństwa świata dla Polski (Jurek, PiS).

Argumenty przeciw:

Koszty, Polska jeszcze nic nie zarobiła na NATO a gwarancje bezpieczeństwa z członkostwa wydają się wątpliwe (Lepper, Samoobrona)

Konsekwencje polityczne i gospodarcze są niesprawdzone i nieprzemyślane (Kotlinowski, LPR)

Fakt niepoinformowania rządu afgańskiego przez rząd polski o decyzji wysłania wojsk (jw.).

Osama bin Laden jest dawnym sojusznikiem USA, wyszkolonym przez siły CIA (Fedorowicz, LPR).

Przyczyny ekonomiczne, koszty

Uleganie „amerykańskiej presji” (Małachowski, UP!).

W związku z tymi wszystkimi przesłankami, premier argumentował, że udział Polski w tej operacji jest jedynym właściwym wyjściem. Ponadto wzmocni to pozytywny obraz naszego kraju na arenie międzynarodowej. Wydatki na ten cel miały wynieść 30 milionów złotych. Oprócz działań militarnych Polska miała także podjąć działania humanitarne dla cywilów.

W głosowaniu nad informacją premiera sejm przyjął ją zdecydowaną większością głosów. Za głosowały PO, Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe, PiS i oczywiście partie koalicji. Przeciw Samoobrona i LPR.

Rozgorzała dyskusja na temat prawnych podstaw podjęcia decyzji. Opozycja uważała, że prezydent nie miał prawa sam podjąć decyzji i stawiać Sejm przed faktem dokonanym. Należy pamiętać, że USA samo odrzuciło propozycję Rady Północnoatlantyckiej, która chciała uruchomić gwarancje bezpieczeństwa z tytułu art. 5, i zorganizowało operację we własnym zakresie.

Gdy wojska Polskie zostały wysłane do Afganistanu, problem przestał być poruszany w debacie publicznej, głównie w związku z kryzysem w Iraku. Podsumowując, problem misji w Afganistanie, nie wynikał w ogóle z wewnętrznych sytuacji obu krajów, lecz ze stosunków polsko-amerykańskich.

36. Przedstaw genezę i rozwój organizacji międzynarodowych od starożytności do czasów współczesnych.

Początki powstania OMN można zauważyć już w starożytnych Chinach. Za pierwowzór OMN uznaje się jednak greckie Amfiktionie (religijno – polityczne) oraz Symmachie (religijno - wojskowe). Cechami dwóch powyższych sposobów organizacji było to, że :

W ich skład wchodziły polis,

Ich sekretariat mieścił się w świątyni,

Sekretarzem był kapłan,

Organem naczelnym zaś były przedstawicielstwa państw

Posiadały organ wykonawczy

W przypadku składek członkowskich kwestia została rozwiązana dzięki płatności pieniężnej dla danej świątyni.

Państwa wchodzą do związku na zasadach równości prawnej

Przykładem idealnej Symmachii był Związek Spartański oraz Liga Ateńsko – Delijska ( zrzeszała 300 państw).

Przykładem Amfiktionii była Amfiktionia Delficko-Termopilska, która zrzeszała 12 państw.

W czasach starożytnej Grecji MN komisje rozjemcze zajmowały się rozstrzyganiem sporów wśród uczestników.

W okresie średniowiecznym, w kwestii organizacji prym wiodły związki hanzeatyckie. W trakcie ich „złotego wieku” oraz zaraz po nim powstawało mnóstwo projektów i koncepcji filozoficznych, które nawiązywały również do sfery politycznego zrzeszania się. W roku 1460 Jerzy z Podiebradu ( Czech) zaprezentował światu swą wizję utworzenia ligi pokoju.

Okres późniejszy, to czas „wieków oświeconych”, które owocowały tworzeniem licznych teorii i specyfikacji politycznych.

Wiek XIX to czas, w którym powstały pierwsze OMN dzięki ułatwieniu podróżowania. Rozwinęły się one z konferencji cyklicznych, coraz szerzej zakrojonych. Jako, że „potrzeba jest matką wynalazku” powstały stałe sekretariaty, których funkcjonowanie było konieczne do obsługi konferencji. To właśnie one rozwinęły się do tego stopnia, iż skutkowały tworzeniem OMN. Dopiero w późniejszym okresie chęć państw odgrywała w tej materii rolę priorytetową.

W. Morawiecki przedstawia takie oto przesłanki powstania OMN:

Motywy ekonomiczne i polityczne ( rozwój techniki, kształtowanie się rynku światowego, zacieśnienie współpracy Mn, wzrost współzależności).

Przekonanie o potrzebie i korzyściach płynących ze współpracy w danej dziedzinie.

Uświadomienie przez rządy państw spójności w danej dziedzinie.

Zdolność do osiągnięcia porozumienia.

Jeśli chodzi o etapowość w powstawaniu organizacji, to możemy tu mówić o IV fazach:

I Faza – 1804r. – powstaje MN Komisja ds. Żeglugi na Renie.

1856r. MN Komisja ds. Żeglugi na Dunaju.

Od połowy XIXw. Powstają związki celowe lub unie administracyjne. Te drugie o skromnej strukturze administracyjnej z decydującą jednomyślnością wymaganą w procesie działania. Związki celowe miały strukturę ściśle określoną, nakierowaną na spełnienie jednego celu. W przeciwieństwie do unii administracyjnej były one nieupolitycznione, co w prosty sposób przekładało się na ich efektywność działania. Tak oto w 1865r. powstał MN Związek Telegraficzny, w 1874 Powszechny Związek Pocztowy i w 1875r. MN Związek Metryczny.

Kolejne lata przyniosły utworzenie dwóch związków, które na tamte czasy można było określić „super novymi” Mowa tu o utworzonym w 1883r. Związku Ochrony Własności Przemysłowej oraz o powstałym w roku 1886 Związku Ochrony Własności Literackiej i Artystycznej.

II Faza – w jej trakcie tworzyły się kolejne związki celowe. Oprócz tego w okresie m-wojennym powstała pierwsza organizacja o charakterze uniwersalnym. Jej specyfiką było to, że zajmowała się ona wieloma dziedzinami. Taki typ organizacji dominuje aż do dziś. Mowa tu oczywiście o utworzonej w 1919r. Lidze Narodów.

III Faza-trwała od ostatnich lat II wojny światowej do końca lat 50. W jej trakcie doszło do destrukcji starego ładu światowego. Toczono żywe dyskusje o tym jak ma wyglądać pokój i bezpieczeństwo nowego, powojennego świata.

IV Faza – trwa od lat 60 XX w. Aż do dziś. Jej cechy, to:

Powstawanie nowych typów OMN o charakterze ponadnarodowym - EWWiS. Specyfiką takiej organizacji jest to, że państwa zrzekają się części suwerenności swego narodu na rzecz organizacji.

Notuje się większą liczbę organizacji o charakterze powszechnym, było ich 150. Na przełomie XX i XXIw. Mamy 1000 OMN rządowych oraz 5000 organizacji pozarządowych.

Potrzeba doprowadziła do rozrostu biurokratyczności oraz administracji.

Do uregulowania gruntownego dochodzą nowe zagadnienia takie, jak: ochrona praw człowieka, ochrona środowiska itd.

Dynamika rozwoju OMN jest ściśle związana ze stale wzrastającą populacją świata, która posiada swoje potrzeby. Nie bez znaczenia w tej kwestii pozostała również stale wzrastająca po II wojnie światowej liczba państw, a co za tym idzie rozwinęła się współpraca MN.

Wyróżniamy również nowoczesne etapy rozwijania się OMN:

Strefa wolnego handlu, b) unia celna ( wspólna taryfa celna w stosunku do państw trzecich), c) wspólny rynek ( rynek wewnętrzny + cztery swobody przepływu czynników produkcji + ujednolicone reguły konkurencji.), d) unia walutowa, e) unia gospodarcza, f) do tej pory nie osiągnięta unia polityczna.

37. Wymień i opisz źródła prawa dyplomatycznego organizacji międzynarodowych.

Jeżeli chodzi o źródła prawa dyplomatycznego organizacji międzynarodowych, to analogicznie jak w przypadku stosunków dyplomatycznych między państwami są nimi:

• umowy wielostronne, a szczególnie Konwencja z 14 marca 1975r, statuty organizacji międzynarodowych, Konwencja o przywilejach i immunitetach ONZ z 13 lutego 1946r. oraz organizacji wyspecjalizowanych ONZ z 21 listopada 1947r., a także liczne konwencje o przywilejach i immunitetach międzypaństwowych (międzyrządowych) organizacji międzynarodowych;

• umowy dwustronne, głównie w sprawie siedziby danej organizacji międzynarodowej określające status organizacji lub jej organów na terytorium państwa-siedziby organizacji oraz zakres przywilejów i immunitetów.

• Źródłem prawa dyplomatycznego organizacji międzynarodowych jest również zwyczaj międzynarodowy, co potwierdza na wstępie Konwencja z 14 marca 1975r. Istnieje już bowiem bogata praktyka w tej dziedzinie.

• Praktyczne znaczenie w omawianym zakresie ma również prawo wewnętrzne organizacji międzynarodowych, prawo wewnętrzne państw oraz doktryna i orzecznictwo.

38. Omów przywileje i immunitety dyplomatyczne organizacji międzynarodowych.

Podobnie jak w przypadku misji dyplomatycznych istnieje potrzeba zagwarantowania organizacjom międzynarodowym specjalnego statusu umożliwiającego im realizowanie ich celów i funkcji, przede wszystkim wykluczającego ingerencję ze strony organów państwowych, zwłaszcza państwa-siedziby organizacji, w sprawy organizacji międzynarodowych. Gwarancję taką stanowi system przywilejów i immunitetów.

Brak w literaturze i praktyce ściśle określonych, jednolitych kryteriów, na podstawie których nadawany byłby odpowiedni zakres przywilejów i immunitetów organizacjom mnr, ale stosowane są niektóre zasady przyjęte w teorii i praktyce współczesnego prawa dyplomatycznego i konsularnego.

Należy do nich przede wszystkim teoria funkcji, wiążąca zakres przywilejów i immunitetów danej organizacji mnr. z charakterem i znaczeniem jej funkcji i celów, tak by rozciągały się tylko na sprawy związane z ich urzeczywistnieniem, a więc działalnością organizacji mnr. Zasada ta znajduje swe potwierdzenie m.in. w art. 105 Karty NZ, który głosi, że Organizacja korzysta na terytorium każdego ze swych członków z przywilejów i immunitetów koniecznych dla osiągnięcia jej celów. Określane są one każdorazowo na podstawie umów bilateralnych lub multilateralnych, a nawet jednostronnych aktów lub wyjątkowo w przypadku konferencji organizowanych ad hoc na podstawie zasad prawa zwyczajowego, a nawet kurtuazji mnr.

Szczególnie po II wojnie światowej doszło do kodyfikacji przywilejów i immunitetów mnr. na szeroką skalę oraz pewnego ujednolicenia i standaryzacji zasad w tej dziedzinie. Wiąże się to ze wzrostem liczebności i roli org.mnr w stosunkach mnr. Początek temu procesowi dała Konwencja o przywilejach i immunitetach ONZ z 13.02.1946r

Poszczególne organizacje wyposażone są w różnych zakres przywilejów i immunitetów, zależnie od ich charakteru, celów, funkcji, znaczenia itp. Tendencja do przyznawania szerokiego zakresu przywilejów i immunitetów, zbliżonego do dyplomatycznego, charakteryzuje szczególnie byłe państwa socjalistyczne. Z kolei państwa zachodnie preferują bardziej ograniczony zakres, chroniący tylko funkcje służbowe, a nie prywatną sferę życia.

Zakres przywilejów i immunitetów, jakie są zazwyczaj przyznawane, obejmuje immunitet jurysdykcyjny, nietykalność pomieszczeń i archiwów, przywileje walutowe i fiskalne oraz swobodę komunikowania się.

PRZYPADEK ONZ:

ONZ przysługuje immunitet sądowy, nietykalność majątku i aktywów, archiwów, przywileje dewizowe i walutowe, immunitet podatkowy(podatki bezpośrednie), immunitet celny w zakresie wydawnictw, wwozu i wywozu przedmiotów na użytek Organizacji, przywileje komunikacyjne, prawo używania szyfrów, zwolnienie od cenzury.

Delegatom państw członkowskich do głównych i pomocniczych organów w czasie wykonywania funkcji i podczas podróży na miejsce spotkania i z powrotem przysługuje:

wolność od aresztu osobistego i aresztowania

immunitet sądowy w związku z przemówieniami czy oświadczeniami na piśmie

nietykalność wszelkich dokumentów i papierów

prawo używania szyfrów, jak również otrzymywania dokumentów i korespondencji przez kurierów albo w opieczętowanych walizach

zwolnienie ich i współmałżonków od ograniczeń imigracyjnych, rejestracji i narodowej służby publicznej

ułatwienia w zakresie ograniczeń walutowych, a także w zakresie wymiany walut na zasadach równych personelowi dyplomatycznemu

korzystanie z wszelkich innych przywilejów, immunitetów i ułatwień, jakie przysługują przedstawicielom dyplomatycznych

39. Przedstaw i scharakteryzuj ludzki wymiar OBWE w Europie.

Wymiar ludzki OBWE jest jedną z podstawowych zakresów aktywności tej organizacji i wiąże się z tzw. trzecim koszykiem KBWE („Współpraca w dziedzinie humanitarnej i dziedzinach pokrewnych”), dotyczy wszystkich działań w zakresie ochrony praw człowieka.

Problematyka ochrony praw człowieka jest jedną z najważniejszych płaszczyzn działania OBWE od jej powstania, problematyka ta zawsze była też związana z zagadnieniami bezpieczeństwa i współpracy. Jednak do 1989r. jawiła się raczej jako platforma konfrontacji międzyblokowej, niż współpracy; zmiany w takim postrzeganiu nastąpiły dopiero podczas konferencji przeglądowej KBWE w Wiedniu, gdzie w 1989 oficjalnie wprowadzono pojęcie „wymiaru ludzkiego”, i gdzie zdefiniowano je jako „zobowiązania (...) dot. poszanowania wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, kontaktów międzyludzkich i innych zagadnień humanitarnych”. Wynika to z koncepcji wszechstronnego bezpieczeństwa OBWE, która wiąże utrzymanie pokoju i stabilności na kontynencie europejskim z przestrzeganiem przez wszystkie państwa praw człowieka i podstawowych wolności. W obszernym dokumencie końcowym rozszerzono katalog praw człowieka, przyjmując także mechanizmy kontroli w dziedzinie WL, m.in.:

dobrowolna i obligatoryjna procedura informacji

prawo państw trzecich do składania zażaleń i obowiązek udzielania odpowiedzi za te zażalenia

prawo do żądania negocjacji dwustronnych w sprawach ogólnych i konkretnych dot. WL

niepoufny charakter informacji przekazywanych w ramach systemu kontroli

W Wiedniu postanowiono także o zwołaniu konferencji w całości poświęconej WL, w której ramach odbyły się trzy spotkania, w Paryżu ('89), Kopenhadze ('90; dalsze rozszerzenie katalogu praw, próba uregulowania problemu ochrony praw mniejszości narodowych) i Moskwie ('91). Spotkanie moskiewskie zakończyło się przyjęciem tzw. MECHANIZMU MOSKIEWSKIEGO (złożonego systemu misji niezależnych ekspertów i misji sprawozdawczych).

MM ma zastosowanie w przypadku, gdy jedno z państw uczestniczących stwierdzi, że w innym państwie pojawiło się szczególnie silne zagrożenie realizacji postanowień w ramach WL. Państwo inicjujące procedurę może, przy poparciu co najmniej 9 innych państw, wysłać misję sprawozdawczą lub ekspertów do kraju naruszającego podstawowe prawa i wolności. (Mechanizm ten stanowi poważne odstępstwo od obowiązującej w KBWE zasady konsensusu). Stworzono listę ekspertów wchodzących w skład misji, można z niej także powoływać sprawozdawców, których zadaniem jest ustalanie faktów dotyczących naruszeń praw człowieka i przedstawianie zainteresowanym państwom sugestii konkretnych rozwiązań.

W dokumencie moskiewskim podkreślono, że prawa i wolności człowieka leżą u podstaw porządku międzynarodowego, a tym samym nie mogą być traktowane jako wewnętrzna sprawa poszczególnych państw. MM zastosowano wobec państw b. Jugosławii i Turkmenistanu.

Ważnym instrumentem jest tez zasada KONSENSUS MINUS JEDEN. Została ona ustanowiona na posiedzeniu Rady w '92r. i zakłada, ze w przypadku oczywistych i poważnych naruszeń zobowiązań z zakresu WL Rada Ministerialna lub Wysoka Rada mogą podjąć odpowiednie działania o charakterze politycznym poza terytorium zainteresowanego państwa (po raz pierwszy zastosowana wobec Jugosławii, zawieszając jej członkostwo w KBWE).

W ramach LW odbywa się także wiele seminariów, spotkań ekspertów i sympozjów poświęconych m.in. problemom migracji, tolerancji, mniejszości narodowych, instytucji demokratycznych, dziedzictwa kulturowego czy wolności prasy.

Główną instytucją, która zajmuje się monitorowaniem zobowiązań OBWE z zakresu LW, a także służy pomocą państwom członkowskim w ich realizacji jest BIURO INSTYTUCJI DEMOKRATYCZNYCH I PRAW CZŁOWIEKA z siedzibą w Warszawie (Office for Democratic Institutions and Human Rights – ODIHR). Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka zostało ustanowione na mocy postanowień Paryskiej Karty Nowej Europy, w roku 1990 jako Biuro Wolnych Wyborów. Jego początkowym zadaniem było ułatwianie kontaktów i wymiany informacji dotyczącej wyborów, jakie mają miejsce na obszarze KBWE. W 1992 r. podczas Spotkania Ministerialnego w Pradze rozszerzono znacznie mandat Biura zmieniając jednocześnie jego nazwę na obecną. Działalność ODIHR można podzielić na dwa podstawowe nurty:

wybory – organizacja, przeprowadzanie i monitorowanie wyborów, pomoc techniczna i prawna, przegląd i reforma legislacji wyborczej, szkolenia członków komisji wyborczych oraz obserwatorów krajowych i międzynarodowych;

demokratyzacja – przegląd i reforma krajowych legislacji, pomoc w budowie instytucji demokratycznych, jak np. rzecznika praw obywatelskich, realizacja szeregu programów promujących społeczeństwo obywatelskie, działania na rzecz wzmocnienia niezależności mediów (warsztaty i szkolenia dla dziennikarzy), wspieranie organizacji pozarządowych, szkolenia funkcjonariuszy policji i służby granicznej, upowszechnianie w językach narodowych wiedzy o prawach człowieka (radiowe i telewizyjne programy, publikacje), programy integracji społecznej.

Ponadto w ODIHR mieści się „punkt kontaktowy” dla Romów.

Obecnie do wymienionych powyżej działań należy dołączyć aktywność Biura w zakresie promocji tolerancji i walki z dyskryminacją, promocji praw kobiet, zwalczania handlu ludźmi oraz szeroko pojętego wymiaru ludzkiego bezpieczeństwa, szczególnie na obszarze b. ZSRR i Bałkanów.

Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka zatrudnia ok. 150 pracowników. ODIHR jest największą instytucją międzynarodową mającą swoją siedzibę w Polsce.

ODIHR jest także organem odpowiedzialnym za kontakty z Radą Europy, współpracuje z NGO's, organizuje coroczne konferencje. Wszystkie oficjalne spotkania w ramach WL są otwarte dla NGO's, które uczestniczą w nich na równych prawach z przedstawicielami rządów poszczególnych państw.

Organem wyspecjalizowanym jest WYSOKI KOMISARZ OBWE DS. MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH (utworzony w '92r.), powoływany na okres trzech lat przez Radę Ministerialną. Jest odpowiedzialny za „wczesne ostrzeganie” i „wczesne reagowanie”, jest więc instrumentem zapobiegania konfliktom w jak najwcześniejszej fazie, zwraca uwagę Rady na napięcia, które stanowią potencjalne źródło konfliktów. Aktywność tej instytucji przyczyniła się do osłabienia wielu napięć m.in. w Rumuni, na Słowacji czy w krajach bałtyckich.

W 1997r. W strukturze OBWE powołano instytucję PRZEDSTAWICIELA DS. WOLNOŚCI MEDIÓW, zajmującego się kontrolą przestrzegania przez państwa członkowskie standardów w zakresie wolności środków masowego przekazu.

Od początku lat 90. OBWE podejmuje działania mające upowszechnić wartości demokratyczne, np. Program Skoordynowanej Pomocy, którego celem jest wspieranie nowych demokracji poprzez szkolenie kadr i ekspertów oraz pomoc w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Należy pamiętać, że wraz z rozszerzeniem KBWE o państwa powstałe po rozpadzie ZSRR, reżim WL objął kraje środkowoazjatyckie i zakaukaskie. Państwa te nie są członkami Rady Europy, co oznacza, że nie są objęte standardami konwencyjnymi tej organizacji, a OBWE pozostaje jedyną instytucją wdrażająca standardy przestrzegania praw człowieka w tym rejonie.

Podsumowując działalność OBWE w zakresie WL można stwierdzić, że system ochrony zasadza się tu na zobowiązaniach o charakterze politycznym, a nie pranym, co zasadniczo odróżnia tę organizację od innych systemów ochrony (np. w ramach Rady Europy czy ONZ). Ponadto w OBWE ochrona praw człowieka powiązana jest ściśle z zagadnieniami bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwoju gospodarczego czy kultury.

40. Przedstaw i scharakteryzuj system ochrony praw człowieka w ramach Rady Europy.

Wśród instrumentów europejskich poświęconym prawom człowieka najważniejszą umową międzynarodową jest Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności przyjęta przez Radę Europy w 1950r.. Weszła ona w życie w 1953r.

Prawa wymienione w niej to m.in. prawo do życia, do ochrony przed torturami oraz nieludzkim i poniżającym traktowaniem, do wolności i bezpieczeństwa osobistego, do sprawiedliwego procesu sądowego, do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, do wolności myśli, sumienia i religii, do wolności słowa, do swobodnego pokojowego gromadzenia się, do zawierania małżeństw, do niedyskryminacji. Konwencja ustanowiła międzynarodowy system ochrony praw i wolności, opierający się na możliwości kierowania skarg do Europejskiej Komisji Praw Człowieka. Rosnąca liczba skarg oraz zmniejszająca się skuteczność tej procedury spowodowały konieczność reformy systemu.

Zgodnie ze zmianami , jakie wprowadził 11 protokół z 11 maja 1994r. (wszedł w życie 1 listopada 1998r.) Europejska Komisja Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka zostały zastąpione nowym Trybunałem działającym permanentnie. Składa się z sędziów (wybierani przez Zgromadzenie Parlamentarne większością głosów, z listy trzech kandydatów przedstawionych przez państwa strony konwencji na sześć lat, i mogą być wybierani ponownie; kadencja upływa z chwilą osiągnięcia przez nich 70 roku życia) w liczbie równej liczbie stronom konwencji.

- Trybunał zasiada w celu rozpatrzenia spraw w czterech sekcjach:

Komitety ( 3 sędziów)

Izby ( 7 sędziów)

Wielkiej Izbie (17 sędziów

- Każde państwo – strona Konwencji, może wnieść skargę, jeśli uważa, że inna strona naruszyła postanowienia Konwencji lub jej protokołów

- Trybunał może przyjmować skargę każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, które uważają , że stały się ofiarą naruszenia przez państwo - stronę Konwencji, zawartych w niej lub jej protokołach praw, niezależnie od tego czy są obywatelami czy nie

- Trybunał może jednak rozpatrywać skargę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z obowiązującymi zasadami prawa międzynarodowego

W grupie konwencji poświęconym prawom człowieka, obok mającej zasadnicze znaczenie Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, na uwagę zasługują trzy, ustanawiające specjalne mechanizmy kontroli przestrzegania ich postanowień przez państwa.

Wśród nich na pierwszym miejscu – Europejska Karta Społeczna , przyjęta 21 października 1961 r. w Turynie(protokoły zmieniające EKS w 1991r. i 1998r.). Wprowadza ona do systemu ochrony praw człowieka Rady Europy prawa ekonomiczne i społeczne, pominięte w Europejskiej Konwencji. Są to m.in. prawo do pracy, do szkolenia zawodowego, prawa związkowe, prawo równego traktowania, ochrony zdrowia i zabezpieczenia społecznego. Protokół dodatkowy do EKS z 1995r. ustanowił system skarg zbiorowych.

System kontroli przewiduje ustanowienie Europejskiego Komitetu Praw Społecznych, złożonego z niezależnych ekspertów. Bada on sprawozdania państw o wykonywaniu artykułów, które zostały przez nie zaakceptowane.

Rada Europy przyjęła 26 listopada 1987r.(w życie 1 luty 1989r.) Europejską Konwencję o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Dodaje ona do kontroli sądowej przewidzianej w Europejskiej Konwencji środki i mechanizmy kontroli pozarządowej opartej na wizytacjach. Ustanowiony przezeń system kontroli przewiduje powołanie do życia Europejskiego Komitetu Zapobiegania Torturom, złożonego z członków o liczbie równej liczbie stron Konwencji. Organizuje on wizytację miejsc, w których znajdują się osoby pozbawione wolności przez władzę publiczną.

Należy też wyróżnić Konwencję ramową o ochronie mniejszości narodowych otwartą do podpisu 1 lutego 1995r. ( w życie 1 lutego 1998r.). Pierwsza wielostronna umowa międzynarodowa ustanawiająca ochronę praw mniejszości. Mechanizm implementacyjny przewiduje, że w ciągu roku od jej wejścia w życie w stosunku do państwa strony winno ono przedłożyć informację o środkach ustawodawczych i innych podjętych w celu zapewnienia wykonania przyjętych zobowiązań. Komitet Ministrów czuwa nad wykonywaniem konwencji, korzysta też z pomocy Komitetu Doradczego Ekspertów.

41. Omów reformę Sojuszu Północnoatlantyckiego w XXI wieku.

Z chwilą zakończenia zimnej wojny nastąpiła wyraźna zmiana praktyki działania NATO na forum międzynarodowym. Sojusz stał się organem wprowadzania prawnomiędzynarodowego porządku na obszarach ogarniętych wojną i konfliktami narodowościowymi, wszedł w rolę policjanta – strażnika ochrony praw człowieka, rozdzielającego walczące strony.

Dlatego rola i organizacja NATO musiały przejść poważne zmiany, by sprostać nowym warunkom bezpieczeństwa i stawić czoła nowym zagrożeniom, często pochodzącym spoza Europy. Zaliczyć do nich należy tzw. państwa upadłe, będące źródłem destabilizacji i konfliktów, terroryzm islamski oraz proliferację broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia. W obliczu tych i innych zagrożeń Sojusz zaczął dostosowywać swoją aktywność do zmieniających się warunków. Istotnym krokiem w tym kierunku było uzgodnienie w 1999 r. KONCEPCJI STRATEGICZNEJ SOJUSZU, określającej zagrożenia dla bezpieczeństwa dot. NATO oraz metody, jakimi Sojusz ma im sprostać. Koncepcja Strategiczna opisuje zagrożenia dla bezpieczeństwa jako „wielokierunkowe i często trudne do przewidzenia”,wiele miejsca poświęca się poliferacji broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia, aktom terroryzmu, sabotażowi, zorganizowanej przestępczości czy zakłóceniom przepływu żywotnych środków.

W celu walki z tymi zagrożeniami sojusz podjął serię inicjatyw zmierzających do poprawy swoich zdolności obronnych oraz wzmocnienia współpracy, zarówno w gronie swoich członków, jak i w kontaktach z państwami partnerskimi i innymi organizacjami międzynarodowymi, m.in.:

INICJATYWA ZDOLNOŚCI OBRONNYCH (DCI) – priorytetowy program wprowadzony w 1999 w celu unowocześnienia zdolności wojskowych

CENTRUM BRONI MASOWEGO RAŻENIA – powołane w 2000 r., służy wymianie informacji pomiędzy państwami członkowskimi o zagrożeniach związanych z bronią masowego rażenia oraz szukaniu sposobów koordynowania najwłaściwszych reakcji na te zagrożenia

rozwój EUROPEJSKIEJ TOŻSAMOŚCI BEZPIECZEŃSTWA I OBRONY w ramach Sojuszu, mającej umożliwić europejskim państwom członkowskim podjęcie większej odpowiedzialności za kwestie bezpieczeństwa i obrony, co ma wzmocnić transatlantyckie partnerstwo oraz umożliwić samodzielne działanie Europejczyków w sytuacjach, w których nie widzi się potrzeby militarnego zaangażowania całego Sojuszu.

Plus działania pro członkowskie dla kandydatów

Koncepcja przypisuje dużą rolę działalności prewencyjnej (crisis management i conflict prevention). Zapobieganie kryzysom oraz przeciwdziałanie im może z kolei zmuszać do działań, też zbrojnych, poza obszarem państw sojuszniczych, co zwiększa rolę jednostek międzynarodowych (CJTF). Zmusza to sojusz do zmian w jego strukturze militarnej (redukcję sił zbrojnych, zwiększenie ich mobilności i zdolności do szybkiego reagowania, potrzeba tworzenia jednostek wielonarodowych oraz przygotowanie do prowadzenia kilku akcji w różnych miejscach świata jednocześnie, zamiast jednej zmasowanej operacji). Zdecydowano odejść od koncepcji strategicznej obrony na wysuniętych rubieżach i przyjęciu koncepcji „obecności na wysuniętym przedpolu”.

Dalsze inicjatywy służące wzmocnieniu zdolności Sojuszu do walki z terroryzmem i innymi nowymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa podjęto podczas szczytu w Pradze w 2002r. W odpowiedzi na problem rozprzestrzeniania się broni masowego rażenia ogłoszono aż pięć takich inicjatyw:

prototyp mobilnego laboratorium analitycznego

zespół reagowania w przypadku ataku przy użyciu broni masowego rażenia

wirtualne centrum doskonalenia obrony przeciwko takim rodzajom broni

stworzenie należących do NATO zapasów środków obrony biologicznej i chemicznej

system monitorowania chorób

(Warto wspomnieć o powstałym wielonarodowego Batalionu Obrony Chemicznej, Biologicznej, Radiologicznej i Nuklearnej, który osiągną gotowość operacyjną w 2004r. I w skład którego weszła jednostka z Polski.)

Podczas szczytu w Pradze przyjęto także PRASKIE ZOBOWIĄZANIA W DZIEDZINIE ZDOLNOŚCI, których celem jest zapewnienie odpowiedniego wyposażenia europejskich sił zbrojnych oraz powołaniem SIŁ ODPOWIEDZI NATO, które mają zapewnić zdolność Sojuszu do szybkiego reagowania, przemieszczania sił i uderzania.

Po atakach na WTC nastąpiło przewartościowanie podejścia do kwestii terroryzmu wcześniej postrzeganego raczej jako problem wewnętrzny. Reakcja Sojuszu była zdecydowana i wyważona. NATO potraktowało te wydarzenia jako zbrojną napaść na terytorium USA, po raz pierwszy w swojej historii uznając, że w przypadku tym ma zastosowanie art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego. Co więcej, powołanie się na art. 5 może świadczyć o tym, że poważniejsze akty terroryzmu zostają na stałe przesunięte do strefy objętej tym artykułem. Od 11 września terroryzm islamski jest postrzegany przez Sojusz jako jedno z głównych zagrożeń dla światowego pokoju i bezpieczeństwa. Dowodem na to jest choćby przyjęty przez Sojusz PLAN DZIAŁAŃ PARTNERSTWA PRZECIWKO TERRORYZMOWI (Partnership Action Plan Against Terrorism) – dokument mający na celu określenie priorytetów współpracy pomiędzy NATO i partnerami w dziedzinie zwalczania terroryzmu. W świetle PAP-T, celami operacyjnymi współpracy antyterrorystycznej są:

rozszerzenie dialogu politycznego i wymiany informacji

wzmacnianie zdolności do walki z terroryzmem

likwidacja warunków ułatwiających działanie ugrupowań terrorystycznych

skuteczne zwalczanie skutków ataku

wsparcie państw partnerskich w walce z terroryzmem

Plan ten nie wprowadza nowych mechanizmów implementacji, jest realizowany za pośrednictwem istniejących już instrumentów.

Podczas szczytu w Pradze przyjęto też ogólną koncepcję wojskową obrony przeciwko terroryzmowi, zawierającą 4 kategorie możliwych działań wojskowych: antyterroryzm (środki obronne), zarządzanie konsekwencjami ataku (przywracanie pożądanego stanu po ataku), przeciwterroryzm (użycie środków ofensywnych) oraz współpraca wojskowa (z państwami i organizacjami).

Misja w Afganistanie jest pierwszą misją NATO wykraczającą poza obszar euroatlantycki. Jest to wynik decyzji podjętych przez ministrów spraw zagranicznych Sojuszu w Rejkaviku w maju 2002r., którzy zdecydowali, że NATO musi dysponować siłami zdolnymi do szybkiego przemieszczania w rejony, gdzie będą potrzebne oraz utrzymywać działania pomimo odległości i czasu (20tysięczne siły szybkiego reagowania mające być zdolne do szybkiego przemieszczania się w ciągu 7-30 dni nawet daleko poza obszar NATO).

Doświadczenia wojny z terroryzmem spowodowały, że większość państw poczyniła szereg przedsięwzięć dot. zmiany wielu istniejących rozwiązań wewnętrznych.

W USA szczególną uwagę zwrócono na odpowiednią rozbudowę organizacji wywiadowczych i rozpoznawczych oraz przygotowania do walki i przetrwania w wypadku zagrożenia i działań terrorystycznych na terenie własnego kraju.

Państwa europejskie podczas szczytu w Brukseli (26.03.2004, wtedy przyjęto do sojuszu 7 nowych członków) uchwaliły Deklarację Solidarności oraz Plan Walki z Terroryzmem.

W Strasburgu, w kwietniu 2009 roku podczas szczytu Sojuszu Atlantyckiego zapadała decyzja o rozpoczęciu prac nad nową Koncepcją Strategiczną NATO. Ostatnia koncepcja została przyjęta w 1999 roku, tuż po przystąpieniu do struktur NATO Czech, Węgier oraz Polski, w związku z czym państwa te nie brały udziału w jego opracowywaniu. W ciągu ostatnich lat miały miejsce wydarzenia, które niewątpliwie zmieniły środowisko międzynarodowe. Pojawiły się nowe zagrożenia, wśród których należy zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo asymetrii, które ma swoje odzwierciedlenie w transnarodowym terroryzmie czy zagrożenia związane z bezpieczeństwem energetycznym.

Dlatego jedną z pierwszych decyzji nowego Sekretarza Generalnego Andersa Fogh Rasmussena było powołanie grupy 12 niezależnych ekspertów. Ich zadaniem było prowadzenie konsultacji i opracowywanie raportu, który miał na celu określić kształt i treść nowej Koncepcji Strategicznej. Jednym z ekspertów został prof. Adam Daniel Rotfeld, były Minister Spraw Zagranicznych RP oraz Dyrektor Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem (SIPRI). Grupie przewodniczyła była amerykańska Sekretarz Stanu, Madeleine Albright. .

Na szczycie NATO, który miał miejsce w dniach 19-20 listopada 2010r. w Lizbonie została przyjęta NOWA KONCEPCJA STRATEGICZNA NATO.

Główne decyzje jakie zapadły podczas spotkania potwierdziły wcześniejsze zapowiedzi wewnętrznej reformy Paktu Północnoatlantyckiego oraz uwzględnienia nowych zagrożeń z zakresu bezpieczeństwa poszczególnych państw członkowskich, bez naruszenia tradycyjnej misji Sojuszu, jaką jest obrona zbiorowa. Wśród najistotniejszych postanowień szczytu należy wymienić:

przyjęcie nowej Koncepcji Strategicznej NATO, zastępującej tę z 1999 roku, czy reformę struktur dowodzenia Sojuszu przewidzianą na 2011 rok.

zmniejszenie liczby dowództw z 11 do 6 oraz agencji z 14 do 3.

Redukcja liczebność personelu (w dowództwach z 12 000 do 8950).

plan stopniowego wycofywania wojsk NATO z Afganistanu i przekazywania odpowiedzialności za bezpieczeństwo strukturom lokalnym. Do końca 2014 roku ma się zakończyć formalnie operacja wojskowa w Afganistanie, a co się z tym wiąże wycofanie większości jednostek bojowych z terytorium tego państwa. Jednakże co warto podkreślić, w rezultacie wcześniejszych jednostronnych postanowień i deklaracji państw-uczestników misji ISAF o wycofaniu wojsk z Afganistanu; dokumenty szczytu nie przesądzają kwestii obecności wojskowej Paktu w Afganistanie po 2014 roku.

sprawa tarczy antyrakietowej. System obrony przeciwrakietowej, w oparciu o rozmieszczone w Europie elementy amerykańskiej tarczy antyrakietowej, ma być uzupełniony systemami obrony przeciwrakietowej armii europejskich członków NATO. Trzeba zaznaczyć, iż w dokumentach nie sprecyzowano ostatecznego kształtu, jaki ma przybrać system obrony przeciwrakietowej Sojuszu. Docelowo ma on służyć obronie państw członkowskich. Istotnym jest, że do współpracy nad tarczą antyrakietową  zaproszono Rosję.

Do trzech głównych zadań NATO zostały zaliczone:

obrona zbiorowa – zobowiązanie do udzielania sobie pomocy w przypadku ataku, zgodnie z art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego, podkreślenie roli odstraszania i ochrony przed groźbą agresji

zarządzanie kryzysowe – wykorzystywanie odpowiednich narzędzi politycznych i wojskowych w celu udzielania pomocy w opanowywaniu rozwijających się kryzysów i wygaszania trwających konfliktów, które mogą oddziaływać na bezpieczeństwo Sojuszu oraz wspieranie umacniania stabilności w sytuacjach pokonfliktowych

bezpieczeństwo kooperatywne – działania rzecz umocnienia międzynarodowego bezpieczeństwa, w tym: partnerstwo z właściwymi państwami i innymi organizacjami międzynarodowymi, wnoszenie wkładu do kontroli zbrojeń, nieproliferacji i rozbrojenia, utrzymanie zasady otwartych drzwi do członkostwa w Sojuszu dla wszystkich europejskich demokracji, które spełniają standardy NATO

W celu zapewnienia zdolności obrony i odstraszania zobowiązano się do podejmowania określonych działań, w tym:

utrzymywania właściwej kombinacji sił nuklearnych i konwencjonalnych;

utrzymywania zdolności do jednoczesnego prowadzenia większych połączonych operacji oraz kilku mniejszych operacji obrony zbiorowej i reagowania kryzysowego;

realizację szkoleń, ćwiczeń, planowania ewentualnościowego oraz wymiany informacji;

zapewniania możliwie najszerszego udziału sojuszników w kolektywnym planowaniu obronnym;

rozwijania zdolności do obrony społeczeństw i terytoriów przed atakiem pocisków balistycznych jako zasadniczego elementu obrony zbiorowej; dążenia do współpracy z Rosją i innymi partnerami euroatlantyckimi w dziedzinie obrony przeciwrakietowej

rozwijania zdolności NATO do obrony przed zagrożeniem bronią masowego rażenia

rozwijania możliwości zapobiegania, wykrywania i obrony przed atakami cybernetycznymi oraz odtwarzania zdolności po nich;

wzmacniania zdolności do wykrywania i obrony przed międzynarodowym terroryzmem;

rozwijania zdolności do wniesienia wkładu na rzecz bezpieczeństwa energetycznego, włączając w to ochronę krytycznej infrastruktury energetycznej, szlaków i linii tranzytowych;

utrzymywania niezbędnych poziomów wydatków obronnych

W zakresie zarządzania kryzysowego NATO jako podstawę swojego działania przyjęło założenie, że kryzysy i konflikty poza jego granicami mogą generować bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa terytorium oraz społeczeństw Sojuszu. Z tego też powodu postanowiło w sytuacjach, gdy zachodzi taka możliwość i konieczność, zapobiegać kryzysom, opanowywać je, stabilizować sytuacje pokonfliktowe oraz wspierać procesy odbudowy.

W celu efektywnego zarządzania kryzysami zadeklarowało stosowanie wszechstronnego politycznego, cywilnego i wojskowego podejścia. Zapowiedziało aktywną współpracę z innymi podmiotami międzynarodowymi. Stwierdzając, że najlepszym sposobem zarządzania konfliktami jest ich zapobieganie, zapowiedziało również kontynuowanie monitorowania i analizowania środowiska międzynarodowego w tym kontekście oraz podejmowanie aktywnych kroków w celu niedopuszczania do sytuacji rozwoju kryzysów w większe konflikty. W przypadku nieskuteczności takich działań, zadeklarowało swoją gotowość i zdolność do zarządzania trwającymi konfliktami poprzez własne unikatowe zdolności w tej sferze, do których zaliczyło zdolność do rozmieszczenia i utrzymania sił wojskowych w polu. Jednocześnie zapowiedziało gotowość i zdolność zaangażowania się w stabilizację i odbudowę już po zakończeniu konfliktu, w bliskiej współpracy i konsultacji, gdziekolwiek to możliwe, z innymi odpowiednimi podmiotami międzynarodowymi.

W celu zapewnienia efektywności w zakresie zarządzania kryzysowego NATO zobowiązało się do podejmowania następujących działań:

wzmocnienia współpracy wywiadowczej w ramach Paktu w celu lepszego przewidywania i zapobiegania konfliktom

dalszego rozwoju doktryny i zdolności wojskowych w zakresie operacji poza swoimi granicami

tworzenia odpowiednich, cywilnych zdolności w zakresie zarządzania kryzysowego w celu efektywniejszego współdziałania z partnerami cywilnymi

wzmocnienia zintegrowanego cywilno-wojskowego planowania

rozwijania zdolności szkolenia i rozwoju sił lokalnych w strefach kryzysu w celu zapewnienia lokalnym władzom możliwości utrzymania bezpieczeństwa bez międzynarodowego wsparcia

wyznaczenia i szkolenia cywilnych specjalistów z państw członkowskich w celu ich szybkiego rozmieszczenia w wybranych misjach, zdolnych do współdziałania z personelem wojskowym i cywilnych partnerskich państw i organizacji

rozszerzenia i intensyfikacji konsultacji politycznych wśród członków Sojuszu, a także z innymi partnerami, zarówno w oparciu o regularne i stałe podstawy, jak również ad hoc w celu radzenia sobie z wszystkimi etapami kryzysów

Członkowie organizacji podkreślili znaczenie dialogu i współpracy z partnerami. Powtórzono zasadę "otwartych drzwi" dla wszystkich europejskich demokracji spełniających trzy warunki: podzielających wartości Sojuszu; chętnych i zdolnych do przyjęcia odpowiedzialności i zobowiązań wynikających z członkostwa; gwarantujących, że ich włączenie może przyczynić się do wspólnego bezpieczeństwa i stabilności. Podkreślono, że rozszerzenie Paktu przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa jego członków.

W Koncepcji Strategicznej podkreślono znaczenie i zadeklarowano pogłębienie współpracy z ONZ, m.in. poprzez wzmocnienie łączności między kwaterami obu organizacji, bardziej regularny dialog i wzmocnienie współpracy w zakresie opanowywania kryzysów. W zakresie stosunków z Unią Europejską, NATO uznało znaczenie obrony europejskiej, silniejszej i o większych zdolnościach. Dokument zakładał odgrywanie przez obie organizacje uzupełniającej się i wzajemnie wzmacniającej roli we wspieraniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Współpraca z Rosją uznana została za strategiczną, jako przyczyniająca do tworzenia wspólnego obszaru pokoju, stabilizacji i bezpieczeństwa. NATO podkreśliło, że nie stanowi zagrożenia dla Rosji.

NATO podkreśliło znaczenie i wyraziło wolę rozwijania współpracy z zagranicznymi partnerami w ramach Rady Partnerstwa Euroatlantyckiego, Partnerstwa Wschodniego, Komisji NATO-Ukraina, Komisji NATO-Gruzja, Dialogu Śródziemnomorskiego, Stambulskiej Inicjatywy Współpracy oraz zadeklarowało zmierzanie do ułatwiania euroatlantyckiej integracji Zachodnich Bałkanów.

Powyższe zagadnienia normują w zróżnicowanym zakresie dokumenty o charakterze publicznym. Są one wynikiem kompromisu powodowanego koniecznością godzenia, często sprzecznych interesów, poszczególnych członków Paktu Atlantyckiego. W kwestiach budzących, największe kontrowersje, przyjęte zapisy cechuje wysoki stopień ogólności, co jest w sposób szczególny widoczny w nowej Koncepcji Strategicznej oraz wspólnym oświadczeniu Rady NATO-Rosja. Polska, podobnie jak większość nowych członków NATO zdecydowanie podkreślała podstawowe zadania kolektywnej obrony Sojuszu (Art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego). Kolejnym postulatem było utrzymanie polityki otwartych drzwi, zapewniające kontynuację procesu rozszerzenia, między innymi o Gruzję, Ukrainę czy państwa bałkańskie. Kolejnym polskim priorytetem była transformacja wojskowa NATO, która w oparciu o usprawnione systemy dowodzenia, pozwoli sojuszniczym wojskom na szybkie reagowanie zarówno w warunkach misji pokojowych jak i kolektywnej obrony.

Zakres uwzględnionych w nowej koncepcji wyzwań i zagrożeń zarysowuje dwa rywalizujące ze sobą, od zakończenia zimnej wojny, podejścia co do przyszłości Paktu. Z jednej strony, sojuszu polityczno-wojskowego zajmującego się obroną terytorium swych członków, natomiast z drugiej – organizacji politycznej odpowiedzialnej za budowę bezpieczeństwa w Europie. Zarówno nowa Koncepcja Strategiczna, jak i inne dokumenty szczytu dyskusji tej jednoznacznie nie rozstrzygają. A najlepszym na to przykładem jest opis środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego, gdzie oprócz zagrożeń militarnych, za priorytetowe wyzwania dla Sojuszu uznano między innymi:

rozprzestrzenianie technologii rakietowych i broni masowego rażenia,

terroryzm,

bezpieczeństwo sieci teleinformatycznych (cyberataki), szlaków komunikacyjnych i dostaw surowców energetycznych,

epidemie chorób,

zmiany klimatyczne czy brak wody.

42. Omów proces z Heiligendamm i sukcesję funkcji między G-8 i G-20.

Grupę G8 tworzą Francja, Japonia, Kanada, Niemcy, USA , UK , Włochy , przedstawiciele Unii Europejskiej i Rosja ,Nie jest organizacją międzynarodową w ścisłym tego słowa znaczeniu. Funkcjonowanie grupy nie opiera się na żadnym traktacie międzynarodowym , nie istnieją stałe statutowe ograny grupy, działalność zwłaszcza na początku miała bardzo nieformalny charakter.

Spotkania grupy odbywają się w siedmioletnich cyklach . Proces z Heiligendamm został zapoczątkowany w piątym cyklu , który charakteryzował się pojawieniem nowych problemów : wzrosło znaczenie koordynacji polityki bezpieczeństwa i walki z terroryzmem, walka z nielegalnymi przepływami finansowymi, walka z globalnym ubóstwem, modernizacja niewydolnych systemów politycznych w Azji i Afryce. W ramach G8 zaczęto szukać rzeczywistych źródeł tych problemów ,żeby je skutecznie i ostatecznie wyeliminować

G8 zgodziło się na nowy wymiar dialogu ponieważ osobno ani państwa członkowskie ,ani państwa wschodzących gospodarek(G5) nie były w stanie sprostać wyzwaniom globalnej gospodarki , nowym zagadnieniom w stosunkach międzynarodowych i intensyfikacją zjawisk zapoczątkowywanych w przeszłości (np. terroryzm, zagrożenie bronią masowej zagłady, itp.) Proces z Heiligendamm ma służyć rozwojowi współpracy i odnajdywaniu wspólnych rozwiązań.

Proces ogłosiła Angela Merkel podczas szczytu w Heiligendamm w 2007 roku

Proces Heiligendamm jest to współpraca i dialog między państwami członkowskimi G8 a największymi gospodarkami spośród rynków wschodzących: Chinami, Indiami, Brazylią, Meksykiem i Republiką Południowej Afryki.

W jego ramach miało dojść do pogłębienia i instytucjonalizacji spotkań z krajami gospodarek wschodzących, do których już wcześniej dochodziło przy okazji kolejnych szczytów G8

Proces zapoczątkował nowy rodzaj partnerstwa między grupą G8 , a G5

W ramach dialogu państwa miały wspólnie omawiać kluczowe wyzwania dla gospodarki i szukać rozwiązań

Dialog miał obejmować cztery obszary:
* Promowanie badań i innowacji; ochrona praw własności intelektualnej
* Wzmocnienie swobody inwestowania w drodze otwartego klimatu inwestycyjnego, w tym umacniania zasad społecznej odpowiedzialności biznesu; wspieranie inwestycji transgenicznych
* Ustalania wspólnej odpowiedzialności za rozwój, koncentrując się szczególnie na Afryce;
* Wspólny dostęp do know-how w celu poprawy efektywności energetycznej i technologii współpracy, mając na celu przyczynienie się do redukcji emisji CO2.

-Partnerzy dialogu dzielą kluczowe cele, takie jak pokój i bezpieczeństwo,

zrównoważony wzrost gospodarczy, rozwój

-Celem procesu było osiągnięcie wymiernych rezultatów w ciągu 2 lat

Uzgodniono, że merytoryczne sprawozdanie podsumowujące poczynione postępy w wymienionych dziedzinach zostanie przedstawione na szczycie w 2009 we Włoszech.

-Proces kierowany jest przez “the Sherpas” osobistych przedstawicieli głów państw lub rządów,

-Ma być prowadzony w sposób otwarty, przejrzysty i konstruktywny, na równych prawach, ma być uzupełniany przez działalność wielostronnych i regionalnych instytucji i forów

OECD i IEA . Podstawą wymiernych wyników ma być wzajemne zaufanie i zrozumienie między członkami

-partnerzy zobowiązali się do współodpowiedzialności za likwidację ubóstwa na świecie. Wymaga to od nich przeprowadzenia skoordynowanych i skutecznych akcji w najbiedniejszych i najbardziej zagrożonych krajach , zwłaszcza w Afryce .

-W ramach procesu Heiligendamm członkowie prowadzą dialog na temat celów, zasad i instrumentów polityki rozwoju i współpracy .

-Dialog ma również na celu kontynuowanie, poprawę jakości i skuteczności współpracy

ramach Północ-Południe i Południe-Południe.

-W ramach procesu partnerzy mają dzielić się informacjami na temat ich

polityki i praktyki międzynarodowej,

-Partnerzy dialogu zobowiązują się do działań na rzecz pokoju i bezpieczeństwa ,które w ich przekonaniu są niezbędne do osiągnięcia wzrostu gospodarczego, zrównoważonego rozwoju i eliminacji ubóstwa. Zobowiązują się do współpracy z państwami w trudnej sytuacji.

Tutaj kładą nacisk na wspomaganie wysiłków Afryki w celu budowy

pokoju i bezpieczeństwa; do konsolidacji instytucji państwowych i

zdolności w najważniejszych funkcji, takich jak bezpieczeństwo, sprawiedliwość, ład i

rozwój. Współpracują między innymi z Unią Afrykańską i innymi org regionalnymi i subregionalnymi

Sukcesja funkcji między G8 ,a G20

założona w 1999 roku po azjatyckim kryzysie finansowym, aby stworzyć platformę nieformalnego dyskursu ministrów finansów i szefów banków centralnych systemowo ważnych krajów o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego .

G20 stanowi światowe Forum Ekonomiczne, gdzie szefowie państw spotkają się, aby radzić sobie z problemami gospodarki światowej

G20 będzie promować dyskusję wśród państw uprzemysłowionych i rynków wschodzących, w celu promowania międzynarodowej stabilności finansowej.

Uczestnicy G20 to: Argentyna, Australia, Brazylia, Kanada, Chiny, Francja, Niemcy, Indie, Indonezja, Włochy, Japonia, Meksyk, Rosja, Arabia Saudyjska, Afryka Południowa, Korei Południowej, Turcji, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych iw Unia Europejska.

- członkowie mieli zrozumieć przyczyny kryzysu i szukać wyjścia

- zaangażowanie na rzecz otwartej gospodarki światowej i walka z protekcjonizmem,

-G8 nie zostało zniesione w wyniku powstania G20, ale na nowo modernizowane,

-Działalność G8 będzie skupić się na sprawach zagranicznych i bezpieczeństwa,

G20 przejmuje kwestie finansowe i ekonomiczne

Obecnie działalność G20 rozciąga się coraz bardziej na kwestie związane z

energetyką i ochroną środowiska i walką z korupcją

43. Omów genezę, cele i działalność Unii Afrykańskiej.

GENEZA

Organizacja Jedności Afrykańskiej 1963 r.

31 państw oraz przedstawicieli partii i ruchów narodowo-wyzwoleńczych z 20 krajów kolonialnych – perspektywa zjednoczenia kontynentu

Karta – wynik kompromisu pomiędzy dwiema grupami państw: grupą z Casablanki i grupą z Monrovii

Nietykalność granic, zachowanie suwerenności i nieingerencja w wewnętrzne sprawy państwa (1964 – deklaracja kairska o utrzymaniu i niezmienności granic pokolonialnych)

Walka z kolonializmem, dyskryminacją rasową, apartheidem

Nieskuteczność w zapobieganiu wojnom i konfliktom zbrojnym (brak zdolności prawnej i mechanizmów politycznych, brak środków finansowych; 1993-Mechanizm Prewencji, Opanowywania i Rozwiązywania Konfliktów, formowanie panafrykańskich sił szybkiego reagowania – słabe, potrzebowały pomocy ONZ, UE, USA lub NATO do wygaszenia konfliktów)

Lata 80. i 90. – wspieranie procesu demokratyzacji, wprowadzanie światowych standardów w zakresie praw człowieka, budowa społ. obywatelskich – nieskuteczne

Rozwiązanie Organizacji Jedności Afrykańskiej
a. nieskuteczna działalność
b. problemy finansowe
c. dezaktualizacja celów zapisanych w karcie OJA

Mocarstwa przestały wspierać afrykańskich dyktatorów, wiele państw Afryki utraciło pomoc finansowo-militarną

Wewnętrzne konflikty, regularne wojny domowe związane ze słabnięciem reżimów dyktatorskich

Kryzys ekonomiczny wielu państw Afryki (lata 90 – Afryka pozostawiona sama sobie po zakończeniu rywalizacji zimnowojennej, pozbawiona zewnętrznych źródeł finansowania)

Inicjatywa Muammara Kaddafiego (szczyt szefów państw afrykańskich, Syrta 1999 r.)
- utworzenie w miejsce OJA USA, czyli Stanów Zjednoczonych Afryki
- likwidacja granic, wspólna armia, parlament panafrykański (na wzór Kongresu USA), jednolity rząd na czele z Kaddafim
- brak poparcia (chciał utworzyć USA w ciągu roku)

- przyjęcie deklaracji o utworzeniu Unii Afrykańskiej miała zastąpić OJA i realizować koncepcję Afrykańskiej Wspólnoty Ekonomicznej (będzie organizacją zarówno polityczną jak i gospodarczą)

Spotkanie w Addis Abebie (7-20 IV 2000 r.) w sprawie Traktatu Ustanawiającego UA. Zakończenie prac nad traktatem 3 VI 2000 r.

Przyjęcie aktu ustanawiającego UA – szczyt w Durbanie 9-10 VI 2002 r. (54 państwa)

ORGANY

Zgromadzenie UA

Rada Wykonawcza UA

Komisja UA

Parlament Panafrykański

Afrykański Trybunał Sprawiedliwości i Praw Człowieka i Ludów

Rada Pokoju i Bezpieczeństwa

Rada Ekonomiczna, Społeczna i Kulturalna UA (ECOSOCC)

Komitet Stałych Przedstawicieli UA

Wyspecjalizowane Komitety Techniczne UA

CELE (cele o charakterze ekonom. dominują nad celami dot. praw człowieka i demokracji)

zwiększenie jedności i solidarności

promowanie demokracji i obrona suwerenności

przyspieszenie integracji politycznej i ekonomicznej kontynentu

popieranie współpracy międzynarodowej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych i Powszechną Deklaracją Praw Człowieka

promowanie i ochrona praw człowieka i narodów zgodnie z Kartą Afrykańską Praw Człowieka i Narodów oraz innymi właściwymi zasadami

stworzenie warunków pozwalających kontynentowi na odgrywanie istotnej roli w gospodarce światowej i w negocjacjach międzynarodowych

promowanie stałego rozwoju w planach ekonomicznych, społecznych oraz integracji gospodarki afrykańskiej

promowanie współpracy i rozwoju we wszystkich dziedzinach działalności człowieka mających na calu podniesienie poziomu zycia narodów afrykańskich

koordynowanie i harmonizowanie polityki między Wspólnotami Gospodarczymi, już istniejącymi jak i przyszłymi, tak aby dążyć do realizacji zasadniczych celów Unii

przyspieszenie rozwoju kontynentu poprzez promocję badań we wszystkich dziedzinach życia, zwłaszcza w nauce i technologii

podejmowanie wspólnie z partnerami międzynarodowymi działań mających na celu dążenie do zwalczania chorób oraz promocji zdrowia na kontynencie

realizacja projektu Nowe Partnerstwo dla Współpracy Afrykańskiej – NEPAD (zapewnienie pokoju i stabilności polit., rozwój ekonomiczny, poprzez który można będzie zredukować biedę, promocja demokracji)

wspieranie pokoju, bezpieczeństwa i stabilności

utworzenie kontynentalnego rynku zbytu

wymiana handlowa wewnątrz Afryki

przyciąganie kapitału zagranicznego

DZIAŁALNOŚĆ

ZDROWIE - walka z epidemią AIDS i malarią

POLITYKA - walka z reżimem niedemokratycznym; problem Sahary Zachodniej, mediacje podczas wojen

EKONOMIA - polepszenie standardów życia, walka z ubóstwem

EKOLOGIA - walka z problemem głodu, problem pustynnienia terenów Afryki

44. Omów genezę, cele i działalność Ligi Państw Arabskich

GENEZA:

- u podłoża tworzenia się organizacji narodów arabskich leżało dążenie do wyzwolenia się spod panowania tureckiego, a także zależności kolonialnej od Francji i Wielkiej Brytanii; powróciły dawne idee jedności świata arabskiego

-1904r – Negib Azuri zakłada Ligę Arabskiej Ojczyzny

-1942r – powst. stowarzyszenia Unia Arabska

- 25. września 1944 – zwołanie w Aleksandrii konferencji przygotowawczej, której celem było powołanie panarabskiej organizacji regionalnej. Konferencja trwała do 5 października, pod przewodnictwem premiera Egiptu, z udziałem przedstawicieli 7 państw: Arabii Saudyjskiej, Egiptu, Iraku, Jemenu, Libanu, Syrii i Transjordanii

- różnice poglądów, zawarcie konsensusu z postaci Protokołu Aleksandryjskiego

- 22. marca 1945, Kair – podpisanie Paktu ustanawiającego Ligę Państw Arabskich

CELE:

- zacieśnianie więzów łączących państwa arabskie, szanowanie niepodległości i suwerenności państw, poprawa bytu krajów arabskich

- zapewnienie, w ramach ustroju i warunków każdego państwa, ścisłej współpracy w następujących sprawach:

sprawy gospodarcze i finansowe, włączając w to wymianę handlową, zagadnienia celne, monetarne, rolnicze i przemysłowe

sprawy komunikacyjne, kolejnictwo, drogi, lotnictwo, żegluga, poczty, telegrafy

sprawy intelektualne

sprawy obywatelstwa, paszportów, wiz, wykonalności wyroków i ekstradycji

sprawy społeczne

sprawy sanitarne

Realizacja tych zadań miała następować zgodnie z celami i zasadami przyszłej uniwersalnej organizacji międzynarodowej (ONZ).

DZIAŁALNOŚĆ LIGI PAŃSTW ARABSKICH:

- kryzys sueski 1956r. – LPA wyraża poparcie dla decyzji rządu egipskiego, przeprowadzającego nacjonalizację Międzynarodowego Towarzystwa Kanału Sueskiego i potępiła interwencję angielko-francusko-izraelską

- wojna narodowowyzwoleńcza w Algierii – polityczne i finansowe poparcie Frontu Wyzwolenia Narodowego Algierii; bojkot polityczny, ekonomiczny i kulturalny Francji

- wspólny front arabski w walce z agresją Izraela w 1967r

- LPA podjęła się mediacji, dzięki którym pomyślnie rozwiązano spór Iraku z Kuwejtem 1961r.

DZIAŁALNOŚĆ LIGI PAŃSTW ARABSKICH NA PRZEŁOMIE XX i XXI WIEKU:

Organizacja ta jest w większym stopniu zdolna do werbalnej oceny zjawisk lub procesów niż do realnego i solidarnego działania na arenie międzynarodowej. W miarę jednolite i czasami twórcze stanowisko potrafiła wypracować tylko w kilku kwestiach. Były to:

problem pokoju na Bliskim (zwanym też Środkowym) Wschodzie

Problem ustanowienia pokoju na tym obszarze był najdłużej realizowanym celem działalności LPA i najbardziej priorytetowym.

sprawa powstania państwa palestyńskiego

Podkreślano konieczność utworzenia niepodległego państwa palestyńskiego. Zajmowano się też sprawą przywrócenia niepodległości Libanu, demonstrowano solidarność z Syrią, potępiano groźby izraelskie, które stanowiły zagrożenie dla regionu

interwencja Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników w Iraku 2003r.

Potępiając akty międzynarodowego terroryzmu, włącznie z atakiem na USA 11.wrz.2001r. i wykorzystaniem tych faktów przez rząd izraelski, zwracano uwagę, że użycie siły przeciwko Irakowi będzie uznane za agresję. Podkreślano różnice między terroryzmem a prawem narodów do walki z okupacją. Wszystkie kraje arabskie (zgodnie z rezolucją przyjętą 24 marca 2003) solidaryzowały się z Irakiem, który stał się ofiarą agresji amerykańsko-brytyjskiej, zagrażającej też bezpośrednio państwom i narodom arabskim.

-potępienie próby aneksji Kuwejtu (1990r)

- opracowano konwencję o skutecznym zwalczaniu terroryzmu (1998r)

- współpraca z innymi organizacjami; 2007r pierwsze spotkanie przedstawicieli LPA i UE

Podsum: autorytet LPA jest mniejszy niż powinna posiadać organizacja regionalna o celach ogólnych. Jej działalność spotyka się z ostrą krytyką ze względu na nieskuteczność i brak faktycznych możliwości znaczącego wpływu na wydarzenia w regionie bliskowschodnim.

45. Omów wpływ Wiosny Ludów na stosunki międzynarodowe w Europie.

Wiosna ludów ogarnęła całą Europę niemal bez wyjątku, bo nawet w Rosji w latach 1848-1849 wzrosły ogromnie wystąpienia przeciwko poddaństwu i pańszczyźnie, przyczyniając się do pogłębienia kryzysu ustroju absolutystyczno-pańszczyźnianego.

od Wiosny Ludów zaczyna się wprawdzie nowa faza w dziejach rozwoju świadomości narodowej wielu ludów europejskich: Chorwaci, Rumuni siedmiogrodzcy, Ukraińcy, Słowacy

Chorwacja, Siedmiogród, Wojowodina i Banat przestają być zależne od Budapesztu. Represje wobec Węgrów. Chwilowo wycofano wszystkie reformy, jakie udało się Węgrom wywalczyć, powrót do centralizmu i absolutyzmu, ale droga do uzyskania autonomii została otwarta

zaostrzenie antagonizmów narodowych: niemiecko-polski, czesko-niemiecki, słowacko-węgierski.

Przykładem antagonizmu były nadzieje emancypacyjne w Krakowie , wybuchły rozruchy , po ich krwawym stłumieniu zlikwidowano wolne miasto Kraków i wcielono do Austrii.

Powstanie wybuchło też w Czechach, formułowano postulaty narodowościowe, żądano równouprawnienia Czechów z Niemcami.

„Sojusz tronu i ołtarza” po Wiośnie Ludów reakcyjne rządy europejskie z wyjątkiem Piemontu zaczęły gorliwie popierać religię i Kościoły. Tak było we Francji, w Prusach i Austrii. Kler katolicki w Prusach i Austrii zgadzał się z początku z żądaniami liberałów, ale potem poparł reakcję, toteż konstytucja pruska zarówno z 1848r., jak i zmieniona później z 1850 r. przekreśliła cała wiekową politykę kościelną Hohenzollernów, dając Kościołowi pełną swobodę i poparcie państwa. Podobnie postąpił rząd austriacki w 1850r. W 1855r. zawarł z papieżem konkordat, dający Kościołowi stanowisko wysoce uprzywilejowane.

Początki dążenia Prus do zjednoczenia wokół siebie państw niemieckich oprócz Austrii.

Wiosna ludów stworzyła szansę na zjednoczenie Niemiec pod berłem Hohenzollernów

Austria i Prusy wkroczyły na drogę rządów monarchii konstytucyjnych.

Pomimo niepowodzeń została otwarta droga do zjednoczenia Włoch. Zaraz po wiośnie Austria otrzymuje północne Włochy i rozszerza swoje wpływy. Włochy wracają do stanu sprzed rewolucji. Zachowanie konstytucji jedyne w Królestwie Sardynii

Francja- preludium wiosny ludów była rewolucja we Francji spowodowana kryzysem ekonomicznym i społecznym oraz rosnącym absolutyzmem Ludwika Filipa. Filip prowadzi Francję do ścisłego sojuszu z Rosją i Austrią oznacza to rozbicie wcześniejszego sojuszu państw liberalnych- Francji Anglii, Hiszpanii i Portugalii. Po 3 dniowej rewolucji w Paryżu obalono monarchię i utworzono II Republikę , tymczasowy rząd ogłosił ,że traktaty z 1815 roku nie mają mocy prawnej, będą jedynie respektowane uzgodnienia terytorialne.

Wpłynęła na wzrost świadomości narodowej, w świadomości zbiorowej pozostaje przekonanie o możliwości obalenia porządku wiedeńskiego, wstrząsnęła świętym przymierzem, przywraca sympatię demokracji

Przyczynia się do ostatecznego zniesienia feudalizmu. Stworzono warunki do pełnego rozwoju kapitalizmu.

46. Przedstaw genezę i charakter sojuszu Anglii i Rosji na początku XX wieku.

sojusz Anglii i Rosji był ostatnim etapem formowania się trójporozumienia . Ententa była odpowiedzią na utworzone przez Niemcy Austrio- Węgry i Włochy w 1882 trójprzymierze.

Francja najpierw zawiera przymierze z Rosją potem z Anglią

Skuteczność entente cordiale osłabiają złe stosunki wielkiej Brytanii z Rosją. We Francji zdają sobie sprawę ,że flota brytyjska nie obroni Paryża , na Rosję nie można liczyć bo jest zaangażowana na dalekim wschodzie. Złe stosunki brytyjsko- rosyjskie są bardzo niekorzystne.

Francja naciska na poprawę stosunków między mocarstwami, ułatwia Londynowi i Petersburgowi nawiązywanie kontaktów

Do zawarcia sojuszu przyczyniły się też próby Niemiec zniweczenia ententy, rozbicia sojuszu francusko-rosyjskiego . Interwencja w sprawie Maroka totalna porażka , UK i Rosja zgodnie popierają Francję na konferencji w Algeciras.

Wilhelm: próby odciągnięcia Rosji od Francji, próba zawarcia „sojuszu kontynentalnego” z Rosją wtedy Francją nie będzie miała wyjścia i tez wejdzie do sojuszu z Niemcami- sprzeciwia się rząd rosyjski tłumaczy carowi, że Niemcom chodzi tylko o wyjście z izolacji , ostatecznie nie dochodzi do sojuszu.

Wielka Brytania:

-obawa przed nowym mocarstwem na arenie międzynarodowej -Niemcami:

-obawa przed szybko rozwijającą się flotą niemiecką , tuż przed wybuchem wojny była drugą największą flotą na świecie zaraz po flocie wielkiej Brytanii

-z drugiej strony największą słabością UK jest niewielka armia lądowa zmusza ją to do prowadzenia misternej gry dyplomatycznej i szukania nowych sojuszników w Europie

-priorytetem UK jest niedopuszczenie żadnego mocarstwa europejskiego do objęcia hegemonii

-Niemcy są silną gospodarką , dobrze rozwinięty przemysł , chłonny rynek są konkurencyjną gospodarką dla brytyjskiej, Niemcom udało się przełamać ekonomiczną dominację Brytyjczyków na świecie

-w latach 1850 a w pełni po 1870 rywalizacja między mocarstwami europejskimi nabiera rozpędu , szczególnie jeśli chodzi o rynki zbytu i strefy wpływów. UK jest zmuszona porzucić „splendid isolation” i zaczyna szukać nowych sojuszników ,wrogiem numer jeden są Niemcy już nie Francja ,wtedy decyduje się na sojusz z Francją potem z Rosją. Rzecznikiem porzucenia splendid isolation jest Chamberlain.

- rozwiązanie nieporozumień w sprawach kolonii.

stałym obszarem konfliktów brytyjsko- rosyjskich jest Turcja. Anglia jest zaniepokojona : ekspansją kolonialną Rosji w Azji Środkowej , Rosja zagraża jej interesom w Indiach, prowadzi naciski w Persji i Afganistanie, Pod koniec XIX dochodzi jeszcze do konfrontacji na Dalekim Wschodzie Brytania sprzeciwia się rozszerzaniu ruskich wpływów na oceanie spokojnym i zainteresowaniu Mandżurią i Koreą. Sprawa Dalekiego Wschodów przybliża UK z Japonią- jej też zależy na jak największym ograniczeniu wpływów ruskich na dalekim wschodzie. UK i Japonia zawierają w 1902 sojusz o współdziałaniu państw w obronie swoich interesów w Chinach i Korei. Traktat zachęcał Japonię do działań wymierzonych w Rosję, a tym samym ciężar rywalizacji z Rosją na dalekim wschodzie z wielkiej Brytanii został przeniesiony właśnie na Japonię.

W 1902 UK zawarła też pokój z Burami uwalniając się od kłopotliwego konfliktu z Afryce , po zakończeniu tego konfliktu koncentruje się na konflikcie ze swoim największym przeciwnikiem ,czyli Niemcami – skłania ją to do szukania nowych sojuszy i minimalizowania antagonizmów wśród mocarstw.

Czyli droga do tworzenia sojuszu UK- Rosja została otwarta. W 1903 król Edward wysyła pierwsze sygnały o chęci zawarcia sojuszu Rosji, zapewnia ,że istnieje wiele możliwości rozwiązania konfliktów kolonialnych między państwami w Azji.

Realnie do zbliżenia między UK ,a Rosją doszło po zakończeniu wojny japońsko- rosyjskiej, klęska Rosji zachwiała jej pozycją na dalekim wschodzie, natomiast w Europie nadal pozostaje wielkim i silnym mocarstwem , UK wykorzystuje potencjał rosyjski w konflikcie z Niemcami.

Rosja

Po przegranej wojnie z Japończykami inaczej ocenia możliwości sojuszu z wielka Brytanią , przewidują starcie z Niemcami i Austrio- Węgrami na Bałkanach

W tamtym czasie finanse rosyjskie w opłakanym stanie wspierane pożyczkami francuskimi , liczą na pożyczki brytyjskie

31 sierpień 1907 podpisują układ sojuszniczy :

Układ dotyczy jedynie uzgodnienia interesów w Persji strefa wpływów Rosji: najbogatsze tereny północą część kraju , środkowa część –neutralna , południe strefa wpływów brytyjskich

Afganistanie- Rosja deklaruje ze jest poza strefą jej wpływów

Tybecie-obie strony deklarują ,że będą się powstrzymywać od prób podporządkowania

W rzeczywistości ma o wiele większe znaczenie stanowił podwaliny pod późniejsze generalne współdziałanie polityczne ,a z czasem i wojskowe

porozumienie wpłynęło na pogłębianie się różnic między dwoma blokami w Europie, największe wrażenie wywarło na Niemcach – uznano je za przejaw polityki okrążania Niemiec pierścieniem wrogich mocarstw

47. Omów główne cechy ładu wersalskiego w Europie.

Oczywiście tu może chodzić o wszystko, ale chyba najważniejsze rzeczy wymienione, jakby komuś coś innego do głowy przyszło to niech śmiało daje znać.

W tworzeniu „ładu” wersalskiego wzięło udział 27 delegacji z państw zwycięskiej koalicji(bez Rosji radzieckiej uznanej, po wycofaniu się z wojny i zawarciu tajnych układów z Niemcami, za wroga; nie bez znaczenia było też głoszenie przez bolszewików idei rewolucji światowej, stanowiące zagrożenie dla stabilizacji stosunków w okresie międzywojennym). Decydujący głos należał do Rady Najwyższej, składającej się z szefów rządów Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Japonii. W istocie konferencją kierowali, więc tzw. Rada Trzech: prezydent Stanów Zjednoczonych, Thomas Woodrow Wilson, premier Francji Georges Clemenceau oraz premier Wielkiej Brytanii David Lloyd George. Charakterystyczną cechą ładu wersalskiego były głębokie sprzeczności wynikające z toczącej się od samego początku walki o hegemonię na kontynencie europejskim i na świecie – nowy porządek nie satysfakcjonował nikogo. Niekorzystna dla ładu wersalskiego była rywalizacja Francji z Wielką Brytanią.

Zasadnicze cechy ładu

Normy i idee dotyczące samostanowienia narodów

Wierzono, że nowe granice państw będzie można ustanowić za pomocą kryterium narodowościowego, zgodnie z zasadą samostanowienia narodów. Było to jednak nie możliwe, ponieważ skutek polityki wynaradawiania, narodowości mówiły językiem swych ciemięzców. Ponadto na wielu terenach były wymieszane. Kryterium językowe nie uwzględniało pyzatym aspektów historycznych, ekonomicznych i politycznych. Ostatecznie przy ustalaniu nowych granic decydowały interesy mocarstw, chęć odwetu na państwach centralnych, dążenie do równowagi europejskiej, a także obawa przed komunistyczną Rosją. Aby zapobiec w przyszłości nowym konfliktom narodowościowym, do traktatu wersalskiego dołączono tzw. mały traktat wersalski, który musiały podpisać nowo powstałe państwa europy Środkowej. Nakładał on na nie obowiązek ochrony praw mniejszości. Granice niektórych państw wcale nie pokrywały się z zasięgiem danej narodowości, przeciwnie, tworzyły dość dziwną mozaikę. Wbrew postanowieniom traktatu, który zobowiązywał do równego traktowania wszystkich narodowości, niektóre państwa zaczęły szybko przejmować administrację państwową i stosować politykę wynaradawiania jak np. w Jugosławii, Rumuni, Bułgarii i na Węgrzech.

Zniesienie tajnej dyplomacji

Miało to uniemożliwić rokowania międzypaństwowe bez wiedzy państw trzecich, co zmniejszyło by możliwość zawierania sojuszy zawieranych z myślą o agresji. Jak jednak wiadomo nic z tego nie wyszło (np. traktaty Rapallo i Locarno)

Budowa pokojowych stosunków międzynarodowych

Wyeliminowanie wojen napastniczych

Rozstrzygnięcie sporów kolonialnych

Bezpieczeństwo zbiorowe

Powyższe 4 punkty przejawiały się w powołaniu Ligii Narodów, która to miała dbać o zachowanie ładu w Europie oraz nie dopuścić do kolejnej wojny światowej. Jej statut przyjęto w 1919 r. na konferencji w Wersalu. Pakt nie został jednak ratyfikowany przez Kongres Stanów Zjednoczonych, w którym przeważali zwolennicy izolacjonizmu. Stany Zjednoczone nie wstąpiły ostatecznie do Ligi Narodów. Członkowie tej pierwszej międzynarodowej organizacji zobowiązywali się do przestrzegania wzajemnie swej suwerenności i ograniczenia zbrojeń, rezygnowali z tajnej dyplomacji, godzili się na międzynarodowy arbitraż w wypadku konfliktów wyrzekali się agresji. Jednak organizacja ta zawiodła w najważniejszej sprawie – pokojowego rozwiązywania poważnych międzynarodowych konfliktów. Konfliktów zamyśle jej twórców Liga Narodów miała być organizacją wszystkich państw świata i dysponować prawem mediacji oraz interwencji w wypadku zagrożenia pokoju. Tymczasem nigdy nie stała się ona organizacją światową i nie objęła wszystkich mocarstw. Organizacja nie dysponowała odpowiednimi środkami nacisku w wypadku konfliktów. Podejmowała w prawdzie w określonych sytuacjach sankcje ekonomiczne wobec państwa naruszającego pokój, ale nie mogła stosować sankcji wojskowych. Międzynarodowe siły zbrojne, mogące temu służyć, nigdy nie powstały. W rezultacie Liga była całkiem bezradna wobec silnego i zdecydowanego agresora. Upadek Ligi zapoczątkowało niezdolność do zdecydowanej reakcji na rozpoczętą w 1931 r. japońską agresję w Mandżurii. Wkrótce potem protestując przeciw podtrzymywaniu ograniczeń nałożonych na armię niemiecką przez traktat wersalski – z Ligi wystąpiły nazistowskie Niemcy, które zostały przyjęte w 1926 r. Kolejnym ciosem dla Ligi Narodów była nieskuteczność nałożenia sankcji ekonomicznych na Włochy po ataku na Etiopię. Ich zniesienie 15 lipca 1936 r. wkrótce po ogłoszeniu przez Rzym aneksji Etiopii, oznaczało całkowitą bezradność Ligi Narodów wobec rozszerzania się zjawiska stosowania siły w stosunkach międzynarodowych. Brak jakiejkolwiek reakcji Ligi Narodów na aneksję Czech i Moraw oraz niemiecki atak na Polskę, stanowił potwierdzenie faktycznego zejścia Ligi z międzynarodowej sceny polityczne. Nie mogła zmienić tego jej decyzja z grudnia 1939 r. o usunięciu ze składu ZSRR, w związku z napaścią tego państwa na Finlandię. Formalnie rozwiązanie Ligi Narodów nastąpiło w 1946 r.

Rozbrojenie

Najważniejszy postanowieniem Traktatu Wersalskiego ustanawiającego ład powojenny było zdemilitaryzowanie Niemiec. Polegało ono na tym, że na terenie lewobrzeżnej Nadrenii i 50-kilometrowym pasie wzdłuż prawego brzegu Renu zakazano Niemcom posiadania wojsk. W części V traktatu nakazano zmniejszenie liczebności armii niemieckiej do 100 tys. żołnierzy oraz zakazano wprowadzania powszechnego obowiązku służby wojskowej. Miał obowiązywać zakaz wyposażania armii w czołgi i samoloty bojowe. Marynarka wojenna mogła posiadać z większych okrętów jedynie:

6 pancerników

6 lekkich krążowników

12 kontrtorpedowców (niszczycieli)

12 torpedowców

Nie wolno było posiadać okrętów podwodnych i lotnictwa morskiego. Liczebność personelu marynarki miała być zredukowana do 15 tys. ludzi. W traktacie zapisano, że wymiana okrętów może nastąpić po 15-20 latach od chwili ich zwodowania oraz zapisano limity wyporności nowych okrętów. Pozostawiono jednocześnie Niemcom jedynie przestarzałe pancerniki i krążowniki. Fortyfikacje musiały zostać zniszczone.

Amerykanie dążyli również do ograniczenia rozbudowy floty japońskiej. Nastąpiło to poprzez podpisanie tzw. traktatów waszyngtońskich na przełomie 1921 i 1922 roku, które gwarantowały status quo na Oceanie Spokojnym wraz z zakazem budowy nowych baz wojskowych, wprowadzały zasadę "otwartych drzwi", a więc równych praw handlowych w Chinach.

48. Przedstaw i scharakteryzuj stosunki francusko- niemieckie po drugiej wojnie światowej.

Po II wojnie światowej, w latach 1947 1949 polityka francuska była jeszcze stanowczo antyniemiecka. Politycy francuscy pomijali Niemcy w przedsięwzięciach integracyjnych w Europie Zachodniej. W związku z przewidywaną obecnością RFN w zachodnioeuropejskim systemie bezpieczeństwa ( naciskały na to stany, chce żeby RFN jak najszybciej weszło do NATO)Francja obawiała się gospodarczej ekspansji Niemiec , wiązało się to również z ograniczeniem lub przerwaniem stałych dostaw zachodnioniemieckiego, więc komplikowało plany odbudowy gospodarki francuskiej opracowane po II wojnie. Aby temu zapobiec Francja zgłosiła projekt umiędzynarodowienia zagłębia Ruhry , został odrzucony przez USA i UK.

Wyrazem próby zapobiegania ekspansji gospodarczej było również utworzenie przez Francję unii celnej z Włochami tak zwany „Fritas”, a później rozszerzenie tej unii o Beneluks w tak zwany „Fritaluks”. Okazało się to niepowodzeniem.

Wobec tego Francja zdała sobie sprawę ,że wejście RFN do NATO i odbudowa niemieckiego przemysłu stalowego jest nieuniknione, więc postanowiła podjęć inicjatywę zgłosiła dwa projekty które zakładały z jednej strony w dużej mierze usamodzielnienie gospodarcze i uzbrojenie RFN czyli zakładały zniesienie części postanowień po II wojnie światowej w sprawie demilitaryzacji ,z drugiej strony zapewniały ochronę narodowych interesów Francji poprzez kontrolę w pewnym zakresie nad gospodarką zachodnioniemiecką chodziło im o surowce oraz nad armią.

W początkowych czasach Adenauera z pojęciem Zachodu utożsamiano głównie Stany Zjednoczone. W późniejszych latach skłaniał się jednak coraz bardziej ku europeizmowi, co widoczne było w jego stosunkach z de Gaulle’em, a jego następcy ponownie nawiązywali tradycyjne więzi Niemiec w Europie Środkowej. Celem Adenauera było zapewnienie Niemcom nowego miejsca w Europie po katastrofalnych latach nazizmu. Nie dopuścić ,aby Niemcy pozostawały izolowane na arenie międzynarodowej. Pod koniec marca 1950 roku, za sprawą Roberta Schumana francuskiego ministra spraw zagranicznych, lotaryńskiego członka partii chrześcijańsko-demokratycznej ,Rada Ministrów utworzonej w maju 1949 roku Rady Europy zaproponowała Republice Federalnej i Krajowi Saary przystąpienie do Rady Europy za zasadach członków stowarzyszonych. Socjaldemokraci widzieli w tym próbę ostatecznego odłączenia Kraju Saary od Niemiec, a ponadto osłabienie niemieckich roszczeń dotyczących terenów wschodnich po drugiej stronie Odry i Nysy.

Od 9 maja 1950 roku Republika Federalna rozpatrywała projekt pochodzący z Paryża. Był to tzw. Plan Schumana, którego autorem był Jean Monnet, miał zapewnić RFN równouprawnienie z innymi państwami , będącymi stronami tego planu w zakresie produkcji podstawowych surowców- węgla i stali przy jednoczesnym poddaniu jej kontroli niezależnemu organowi. Zgodnie z nim, Francja, Republika Federalna, Włochy i państwa Beneluksu miały utworzyć na okres 50 lat wspólny rynek węgla i stali, a tym samym utorować drogę szerokiej gospodarczej i politycznej integracji Europy Zachodniej. Na stosunki francusko – niemieckie w pierwszych latach powojennych rzutowała głównie II wojna światowa jej przyczyny, przebieg oraz skutki. Polityka francuska wobec Niemiec nacechowana była obawami odbudowy militarnej potęgi Niemiec i powrotu do polityki ekspansji. Plan Schumanna i utworzenie Europejskiej wspólnoty węgla i stali miał sprawić ,że wojna pomiędzy państwami była ekonomicznie i militarnie niemożliwa.

Wewnątrz Niemiec polityczne fronty przebiegały w tych samych miejscach, co podczas debaty nad przystąpieniem do Rady Europy- koalicja rządowa była za, opozycja przeciw. Jednak Adenauer jako zadeklarowany pro-europejczyk pochwalał ten zamysł, ponieważ pozwalało to na nieodwołalne połączenie Republiki Federalnej z Zachodem. 18 kwietnia 1951 podpisano układ w sprawie utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Traktat ustanawiał wspólny rynek węgla i stali, oparty między innymi na zniesieniu ceł importowych i eksportowych o raz ograniczeń ilościowych między przystępującymi państwami.

Sojusz francusko niemiecki dla Adenauera, stanowił kamień węgielny jego polityki europejskiej. Ten wybitny polityk i ojciec integracji europejskiej chciał najpierw zbudować europejskie Niemcy Zachodnie, a dopiero później zjednoczyć Niemcy. Był on jednak krytykowany przez berlińskie skrzydło Unii Chrześcijańsko Demokratycznej, której przedstawicielem był Jacob Kaiser. Według niego przyszłe państwo niemieckie powinno pełnić rolę neutralną i stanowić rodzaj pomostu miedzy Wschodem i Zachodem. Krytykował on Adenauera za rezygnacje z utrzymania jedności i niepodzielności Rzeszy. Kolejną partią negatywnie odnoszącą się do polityki Adenauera była Socjaldemokratyczna Partia Niemiec, która opowiadała się za Europą złożoną z równoprawnych partnerów. Domagała się prowadzenia polityki neutralnej opartej na porozumieniu i równowadze. Później jednak zmieniał swoje stanowisko, opowiadając się za ponadnarodowymi formami współpracy w Europie Zachodniej. Plan Marshalla doprowadził, ze RFN miał miejsce „cud gospodarczy”, a uczestnictwo w Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali oraz Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej miał ważne następstwa polityczne i gospodarcze. Niemcy czuli potrzebę integracji, a jak mówił Baron zu Guttenberg: „Rozbiór Niemiec jest częścią rozbioru Europy. Dlatego polityka zjednoczenia Europy jest identyczna z polityką ponownego zjednoczenia Niemiec”. W Niemczech zaczęło powstawać coraz to więcej organizacji proeuropejskich, a nawet zaczęto głosić zastąpienie patriotyzm narodowy patriotyzmem europejskim. Niemcy widzieli w integracji powojennej Europy drogę do przezwyciężenia niedobrej przeszłości, ale również możliwość pozytywnego wykorzystania swojej energii i potencjału. Kolejne stanowiska rządzących partii w Niemczech opowiadały się za dalszym rozwojem Wspólnot Europejskich w kierunku unii gospodarczej i walutowej, obejmującym swym zasięgiem również politykę przemysłową, naukową i techniczną.

Z dniem 22 stycznia 1963 roku nastąpił jednak pewien przełom w stosunkach francusko- niemieckich. Prezydent Francji Charles de Gaulle i kanclerz Republiki Federalnej Niemiec Konrad Adenauer zapomnieli o „dziedzicznej wrogości” swych narodów i weszli na drogę pojednania i współpracy ustanawiając Traktat Elizejski. To pojednania miało charakter instytucjonalny i wcale nie towarzyszył mu entuzjazm obu społeczeństw. Traktat elizejski zawierał zaledwie kilkanaście artykułów, które – gdyby przez lata nie wypełniano ich treści, byłyby tylko zbiorem pobożnych życzeń. Nie było w nim mowy o uprzywilejowanej, partnerskiej pozycji drugiej strony, ani o regularnych szczytach przywódców. Chodzi raczej o to, że oba rządy, przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji dotyczącej polityki zagranicznej przeprowadzają konsultacje, by w miarę możliwości wypracować wspólne stanowisko.

W 1981 roku prezydentem Francji został Mitterrand , który swoją działalność skupiał na polityce zagranicznej. utrzymywał dobre stosunki z kanclerzem Niemiec Helmutem Kohlem, razem z którym doprowadził do podpisania traktatu z Maastricht (7 lutego 1992 r.) Ugruntował francusko-niemiecki sojusz i zaakceptował drugorzędną rolę Francji (w stosunku do Niemiec) w sprawach Europy. Po ponownym wybraniu Kohla na kanclerza w 1987 przyjęto propozycję ściślejszej współpracy wojskowej , utworzenia wspólnej brygady i rady do spraw obrony. Zjednoczenie Niemiec i rozpad ZSSR powodowały niepokoje we Francji ,Mitterrand przeżywał dylematy , ostatecznie zaakceptował zjednoczenie ,bo nie miał innego wyjścia. Realizowana w Niemczech koncepcja o ściślejszej współpracy z Europą Środkową i Wschodnią dawały im silniejszą pozycję w aliansie francusko-niemieckim ,stwarzało wiele nowych opcji francusko-niemieckiego sterowania UE. owocem polityki niemieckiej było przyspieszenie integracji i rozszerzenie unii. Francja nie może pogodzić się z coraz większą dominacją Niemiec w UE

Kolejny francuski prezydent Jacques Chirac dąży do zachowania silnej pozycji Francji na arenie międzynarodowej, jednocześnie silnie popiera integrację europejską. Ściśle współpracuje z kanclerzem niemiec Gerhardem Schröderem (na wzór wcześniejszej współpracy Mitterranda i Kohla) w celu zachowania prymatu Francji i Niemiec w UE. Chirac i Schröder jako pierwsi wyrazili sprzeciw wobec planowanej przez inwazji na Irak.

49. Omów wpływ zimnowojennego podziału świata na współpracę między państwami na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych

ONZ powstała jako zmieniona wersja niesprawdzonej Ligi Narodów. Jednak jej skuteczność była uzależniona od zgodności opinii w danej sprawie wielkich mocarstw, stałych członków Rady Bezpieczeństwa, i od tego, czy kraje członkowskie dostarczą odpowiednich sił do egzekwowania decyzji Rady.

Ponieważ rzeczywistość powojenną zdominowała rywalizacja pomiędzy dwoma mocarstwami, USA i ZSRR, ONZ od początku stała się areną dzielących ich sporów. Wielkie mocarstwa nie mogły osiągnąć jednomyślności już w pierwszych wypadkach zagrożenia pokoju, a weto stało się na forum Rady Bezpieczeństwa normą.

Pod koniec lat 40tych i w latach 50tych ZSRR, który w Radzie stale był w mniejszości, korzystał z prawa weta tak często, że inni członkowie tego gremium zaczęli go oskarżać o działania sprzeczne z duchem i zasadami Karty. Rosjanie ze swojej strony zarzucali, że ONZ stała się narzędziem amerykańskiej polityki, czego dowodem było wykorzystywanie przez Trumana amerykańskiego monopolu nuklearnego dla celów politycznych czy przemówienia czołowych zachodnich polityków (jak to Churchilla w Fulton).

ZSRR także próbował wykorzystać ONZ dla swoich celów politycznych. Popierał skargi na poczynania Holendrów w Indonezji, Brytyjczyków i Francuzów w Syrii i Libanie, Brytyjczyków w Egipcie i Grecji, a wreszcie tolerowanie przez Zachód hiszpańskiego faszyzmu. Potem zaczął korzystać z prawa weta dla kontrolowania Zachodu, a w końcu, w styczniu 1950r. Przestał brać udział w posiedzeniach Rady Bezpieczeństwa. To wstrzymanie się od udziału w pracach Rady spowodowało, że w czerwcu 1950r. Mogła ona podjąć uchwałę o interwencji w Korei.

Z czasem w wyniku wzrostu liczby członków ONZ (głównie w 1955 i 1960) sytuacja uległa zmianie. Przyjęto w tym czasie kilkanaście nowych państw, w większości afrykańskich, co zmieniło charakter organizacji, otwierało przed ZSRR nowe polityczne możliwości i wynagradzało mu porażki poniesione w latach, kiedy w Radzie Bezpieczeństwa był w mniejszości. W tym też okresie Moskwa powstrzymywała się od ataków na przywódców nowo powstających państw, przestała ich określać mianem marionetek burżuazji, a zaczęła szukać drogi do zaprzyjaźnienia się z nimi.

Niechęć Amerykanów do częstego wetowania uchwał w Radzie przez Rosjan doprowadziła dwukrotnie do prób przekazania części uprawnień tego gremium Zgromadzeniu Ogólnemu. W 1948 powołano ad hoc komitet Zgromadzenia Ogólnego, nazywany potocznie Małym Zgromadzeniem. Chodziło o ciało o uprawnieniach Zgromadzenia Ogólnego urzędujące permanentnie. Uprawnienia tego komitetu nigdy nie zostały jednak do końca skonkretyzowane, a Małe Zgromadzenie nie stało się organem odgrywającym znaczącą rolę. Nie tylko Rosjanie uważali, że powołanie takiego komitetu jest naruszeniem Karty, i ciało to po jakimś czasie po prostu zniknęło. Ważniejszym wydarzeniem okazała się uchwalona w 1950 rezolucja Zjednoczeni Dla Pokoju. Poparły ją USA, które nie zapominały, że podjęcie operacji ONZ w Korei stało się możliwe dzięki nieobecności Rosjan na posiedzeniu Rady, wskutek czego nie mogli zawetować rezolucji w tej sprawie. Szukano więc sposobu, by w przyszłości obecność przedstawicieli ZSRR nie mogła blokować podobnych postanowień. Rezolucja, o której mowa, zaakceptowana przez Zgromadzenie Ogólne głosami 50 delegatów, przy 5 głosach przeciw i 2 wstrzymujących, wprowadziła mechanizm zwoływania Zgromadzenia Ogólnego w trybie natychmiastowym. Umacniało to prawo Zgromadzenia do oceny zagrożenia pokoju, jego rozmiarów i charakteru agresji, podczas gdy Rada Bezpieczeństwa mogła nie mieć możliwości podejmowania odpowiednich decyzji. Powoływano wtedy komitet złożony z 14 państw, którego zadaniem była analiza sytuacji.

Na podstawie tej rezolucji Zgromadzenie Ogólne dwukrotnie oskarżyło Chiny o agresywne działania w Korei, a w 1956 skrytykowało brytyjsko-francusko-izraelski atak na Egipt i utworzyło międzynarodowe siły pokojowe dla odparcia tej agresji. Zawsze jednak pojawiały się wątpliwości czy rezolucja ta została uchwalona zgodnie z postanowieniami Karty. ZSRR i niektórzy inni członkowie ONZ krytykowali ją i odmawiali pokrywania kosztów operacji podejmowanych na jej podstawie. W 1962 zwrócono się w tej sprawie o orzeczenie do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, który orzekł, że odpowiedzialność za sprawy pokoju ponosi przede wszystkim Rada Bezpieczeństwa, co jednak nie wyklucza, by problemem tym zajmowały się i inne organy ONZ. Tak więc debata natury prawniczej odzwierciedlała podstawowe rozbieżności polityczne. Nadzieje tych którzy w 1945 tworząc ONZ zakładali że zapewni ona światu pokój i porządek stawały się iluzoryczne. Rozbieżności między stałymi członkami Rady spowodowały, że stała się ona areną publicznych sporów i rozgrywek oraz akcji propagandowych. Otwarta dyplomacja została w znacznym stopniu zdyskredytowana, podobnie jak dyplomacja tajna. Na dodatek Zgromadzenie Ogólne zasłynęło z walk o utworzenie bloków głosujących za czymś lub przeciwko czemuś. Rozpowszechniła się praktyka kupowania głosów, w szczególności nowych członków niezainteresowanych poszczególnymi kwestiami. Sprawiło to, że stanowisko wielu delegacji w różnych sprawach stawało się całkowicie nieprzewidywalne.

Rozczarowanie funkcjonowaniem centralnych organów ONZ prowadziło do ożywionego zainteresowania się regionalizmem. Jednak ponieważ Rada Bezpieczeństwa nie funkcjonowała tak, jak oczekiwano, a organizacje regionalne nie były w stanie zająć jej miejsca, ONZ była ustawicznie zaangażowana w operacje pokojowe.

Wojna w Korei, chociaż prowadzona pod auspicjami ONZ, była w istocie kierowana przez Amerykanów. Kiedy Chiny włączyły się do wojny, a ta stała się próbą sił między USA a ChRL, i kiedy w każdej chwili spodziewano się przystąpienia do niej ZSRR, wielu członków ONZ doszło do wniosku, że ta operacja była wyrazem krótkowzroczności i w przyszłości nie wolno dopuścić do tego rodzaju akcji pod szyldem ONZ. Dlatego po wojnie koreańskiej zasadą stało się niedopuszczanie do udziału w operacjach militarnych ONZ sił zbrojnych supermocarstw.

Podczas kryzysu sueskiego siły międzynarodowe wysłane do Suezu nie mogłyby powstrzymać wojsk angielsko-francusko-izraelskich, i nie to było ich celem. Ich zadaniem nie było usunięcie agresora, ale niedopuszczenia tam sił wielkich mocarstw. Tego rodzaju działanie nazwano „dyplomacją zapobiegawczą”. Celem Hammarskjolda było uprzedzenie przez ONZ wojsk supermocarstw, USA i ZSRR, i niedopuszczenie ich w rejon konfliktu. Słabe strony tej taktyki ujawniły się, gdy ZSRR nie pozwolił na osobistą wizytę Hammarskjolda w Budapeszcie w tym samym roku i w 1967, gdy ONZ zostały wycofane z Egiptu na stanowcze żądanie Kairu.

Dopiero rewolucja zainicjowana przez Gorbaczowa w ZSRR zmieniła sytuację. Doprowadziła do spadku zimnowojennego napięcia, skłaniając tym samym mocarstwa do współpracy na arenie międzynarodowej. Po raz pierwszy od 1945 r. Karta Narodów Zjednoczonych mogła działać zgodnie z intencjami jej twórców na rzecz umocnienia pokoju i prawa.

50. Omów przyczyny, przebieg i znaczenie rozpadu Związku Radzieckiego.

Rozpad Związku Radzieckiego pod koniec 1991r. Stworzył zupełnie nową sytuację geopolityczną – zniknął dwubiegunowy układ sił na świecie, a państwa wcześniej należące do jednego bądź drugiego bloku, a także kraje nowopowstałe, musiały sprostać zaistniałej sytuacji. ZSRR, mocarstwo rywalizujące z USA, było kolosem na glinianych nogach, a przyczyny jego załamania wynikały zarówno z wewnętrznych problemów państwa, jak i zmieniającej się sytuacji zewnętrznej.

Jednym z głównych powodów rozpadu ZSRR była swoista „niereformowalność” systemu komunistycznego, totalitarnego systemu politycznego i nieefektywnej gospodarki planowanej. Kumulacja niekorzystnych procesów i zjawisk uwidoczniła się z całą ostrością na przełomie lat 70tych i 80tych – jest to tzw. „okres zastoju”. Koniec przywództwa Breżniewa charakteryzował się zarzuceniem jakichkolwiek reform, nadmierną centralizacją władzy w rękach Biura Politycznego KC KPZR, narastającymi represjami wobec intelektualistów o poglądach nietożsamych z władzą oraz pogłębiającą się stagnacją społeczno – gospodarczą. Podejmowano fatalne decyzje – jak ta o interwencji zbrojnej w Afganistanie w 1979r., która nie tylko obnażyła słabość ZSRR na arenie międzynarodowej, ale też doprowadziła do jego izolacji oraz naraziła Związek na niebotyczne koszta.

1982 r. sekretarzem generalnym został Jurij Andropow, co było wyraz przejściowej przewagi aparaty policyjnego nad partyjnym. Zdawał sobie sprawę z katastrofalnej kondycji państwa, wynikającej z organicznej nierentowności gospodarki planowanej, na co składały się m.in. nieracjonalność ogólnokrajowego i mało elastycznego systemu planowania i zarządzania, brak bodźców materialnych , tłumienie inicjatywy, marnotrawienie wysiłku, a także głęboka niekiedy niekompetencja kadry kierowniczej. Andropow zamierzał uporządkować gospodarkę przez wyciśnięcie wszelkich rezerw z istniejącego systemu, jednak bez naruszania jego podstaw. Nie zrealizował żadnego ze swoich zamierzeń, zmożony smiertelną chorobą zdołał jednak zasugerować wybór Gorbaczowa na swoje miejsce, co ostatecznie miało miejsce w marcu 1985 r.

Gorbaczow także zdawał sobie sprawę, że kraj wymaga reform. Komunistyczne imperium nie było w stanie prowadzić skutecznie wyścigu zbrojeń z USA. Niedowładu gospodarki, patologii trapiącej społeczeństwo w różnych dziedzinach czy degradacji środowiska naturalnego nie można było dłużej ignorować. Jednak plany Gorbaczowa zawierały wiele sprzeczności i zwykłych niekonsekwencji, z których na czoło wysuwała się chęć uzdrowienia imperium w imię norm leninowskich bez naruszania stalinowskich podstaw ustrojowych. Gorbaczow szybko rozpoczął wymianę starych kadr. „Zmiana warty” doprowadziła do odsunięcia konserwatywnych funkcjonariuszy partyjnych, powiązanych w początkach kariery z okresem stalinowskiej wielkiej czystki. Nowi sternicy ZSRR mieli zdecydowanie pragmatyczne podejście.

W zakresie gospodarki spotkały Gorbaczowa same niepowodzenia. Podzielił on los tych, którzy chcieli ją usprawnić, nie rezygnując z centralnego zarządzania. Nawet w warunkach permanentnego kryzysu (od 1988r.) sekretarz generalny nie godził się na reformy rynkowe. Wbrew intencjom Gorbaczowa od samego początku do pogłębiania kryzysu przyczyniła się głasnost. Społęczeństwo, uświadomiwszy sobie rozmiar zapaści cywilizacyjnej, nadużyć, malwersacji i marnotrawstwa, do szczętu utraciło zapał do angażowania się w nową przebudowę. Energia robotników przeniosła się więc z czasem na akcje strajkowe, które same przez się, podobnie jak postulaty podwyżki płac, stały się zabójcze dla gospodarki niedoboru. Ujawnienie i nagłośnienie tych napięć pogłębiło najbardziej dokuczliwe objawy kryzysu.

Zapowiedzi przebudowy systemu politycznego i jawności życia nie pozostały pustymi hasłami. Poczyniono poważne ustępstwa na rzecz wolności słowa. Nie sposób przecenić roli, jaką w dziedzinie rozbudzania aktywności społecznej odegrała katastrofa w elektrowni atomowej w Czarnobylu (kwiecień 1986). Na Ukrainie stała się ona jednym z głównych bodźców odrodzenia życia politycznego i narodowego.

Gwałtowna liberalizacja życia publicznego przyniosła mnogość różnych organizacji politycznych o charalterze nieoficjalnym, w tym m.in. zalążków nowych partii i ruchów politycznych. Na XIX konferencji partyjnej w czerwcu i lipcu 1988 r. uchwalono powołanie instytucji Zjazdu Deputowanych Ludowych oraz zaaprobowano postulat rozdziału władz na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Wszystko to prowadziło do wzrostu radykalizmu wśród narodów ZSRR, masowych strajków, żądań pełnej wolności słowa i sumienia. W wyniku wszystkich tych przeobrażeń ZSRR utracił totalitarny charakter.

Podjęte przez Michaiła Gorbaczowa w 1985r. reformy pod hasłem „przebudowy i nowego myślenia” nie były w stanie doprowadzić do gruntownej przebudowy i demokratyzacji instytucji państwowych oraz mechanizmów decyzyjnych, a przede wszystkim poprawić warunków życia społeczeństwa. Wręcz przeciwnie, przyczyniły się do rozbudzenia aspiracji poszczególnych grup społecznych, ujawniły liczne napięcia i konflikty etniczno – narodowościowe (np. o Górny Karabach) oraz szereg innych tendencji odśrodkowych, zwłaszcza w krajach nadbałtyckich, które już od końca lat 80tych stawiały na porządku dziennym sprawę oderwania się od ZSRR oraz uzyskania niepodległości. Dla wielu krajów decydujące znaczenie w dążeniu do niepodległości miała pamięć o tragicznych okolicznościach, w jakich weszły one w skład Związku. Aspiracje niepodległościowe najszybciej i najwyraźniej rozbudziły się na Litwie, Łotwie i w Estonii, gdzie pamięć o niepodległości była wciąż żywa, a część społeczeństwa postrzegała władzę radziecką jako okupację. Moskwa ze zrozumiałych względów nie przyjmowała do wiadomości głośno wyrażanej woli narodów. Również Zachód, kierując się aktualną racją stanu, odmówił oficjalnego uznania odrywającym się od związku krajom. Gorbaczow, chcąc ratować jedność imperium, rozpoczął negocjacje z przedstawicielami 9 republik (bez Litwy, Łotwy, Estonii, Gruzji, Armenii i Mołdawii) na temat przekształcenia ZSRR w luźno powiązane państwo federacyjne.

Bezpośrednio przed planowaną datą podpisania nowej umowy związkowej w nocy z 18 na 19 sierpnia 1991r. Doszło do nieudanego puczu z wiceprezydentem ZSRR Gienadijem Janajewem na czele (19 – 21 VIII 1991). Został on szybko opanowany, ponieważ nie miał akceptacji społecznej ani też poparcia w armii. Ważną rolę w jego zdławieniu odegrał prezydent RFSSR Borys Jelcyn, który od 1987r. Znajdował się w opozycji do Gorbaczowa. Po zdławieniu puczu wykorzystał swoją silną pozycję polityczną do odsunięcia od władzy Gorbaczowa – 19 sierpnia w zenicie puczu Jelcyn podpisał dekret o bezpośrednim podporządkowaniu wszystkich organów władzy wykonawczej ZSRR prezydentowi Rosji. W następnym dniu ogłosił się zwierzchnikiem sił zbrojnych ZSRR na terytorium Rosji, by zaraz potem wziąć pod swoją jurysdykcję wszystkie przedsiębiorstwa o znaczeniu ogólnozwiązkowym oraz telewizję i radio. Władza Gorbaczowa była odtąd czysto nominalna. W konsekwencji rozwiązała się KPZR.

Po nieudanym puczu Moskwa uznała niezależność trzech państw bałtyckich, które 17.09.1991 r. zostały formalnie przyjęte do ONZ. Od tej pory nie była to już sprawa wewnętrzna ZSRR. Było tylko kwestią czasu, kiedy uczynią to pozostałe republiki, które również na wzór krajów bałtyckich przeprowadzały procedurę ogłaszania niepodległości. Deklarację niepodległości ogłaszały kolejno: Armenia (28.08.1990; wcielając ją jednak w życie dopiero 21.09.1991), ogarnięta wojną domową Gruzja (9.04.1991), Ukraina (24.08.1991), Białoruś (26.08.1991), Mołdawia (27.08.1991), Kirgizja (31.08.1991), Uzbekistan (31.08.1991), Azerbejdżan (09.09.1991) i Kazachstan (16.12.1991). Nie było to jednak równoznaczne w większości przypadków z wystąpieniem z ZSRR. Nie uczyniła tego Rosja, która uchodziła za potencjalnego i faktycznego sukcesora ZSRR. Na początku września 1991r. świat uznał niepodległość trzech krajów nadbałtyckich.

Trudności wewnętrzne zmusiły przywództwo radzieckie z Gorbaczowem na czele do znacznej modyfikacji polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ZSRR. Wiązało się to zarówno z koniecznością ograniczenia nadmiernego wyścigu zbrojeń, jako jednego z ważnych czynników kryzysu wewnętrznego. ZSRR nie było w stanie sprostać ogromnym kosztom zbrojeń, które narzuciły USA i NATO w drugie połowie lat 70tych (tzw. DOKTRYNA REAGANA – odejście od polityki odprężenia – detante – liberalizacji stosunków z ZSRR i jego sojusznikami. Reagan przeforsował drastyczne zwiększenie wydatków na zbrojenia, w tym na program wojen gwiezdnych (SDI – Strategic Defense Initiative) słusznie przewidując, że zmusi to kierownictwo radzieckie do intensyfikacji wysiłków w tej samej strefie – no i szybciej zbankrutowało ZSRR). Zmusiło to Gorbaczowa do podpisania z USA w 1987r. układu o likwidacji eurostrategicznych rakiet średniego zasięgu oraz wycofania wojsk z Afganistanu w 1989. Wojna ta ciągnęła za sobą niesamowite koszty logistyczne oraz ludzkie, obnażając jednocześnie słabość Związku na arenie międzynarodowej, (także dzięki wydatnemu wsparciu USA dla walczących z armią czerwoną mudżahedinów). Z drugiej strony doprowadziło to do wzrostu popularności Gorbaczowa na Zachodzie i stworzyło dla ZSRR możliwości rozbudowy współpracy dwu i wielostronnej z czołowymi krajami zachodnimi, łącznie z uzyskaniem kredytów dla niewydolnej radzieckiej gospodarki. Zachowanie wiarygodności nowej polityki odprężenia wymagało także zmiany podejścia do współpracy w ramach Układu Warszawskiego. Chodziło przede wszystkim o odcięcie się od tzw. doktryny Breżniewa. W miejsce hegemonii ZSRR miała w koncepcjach Gorbaczowa obowiązywać pod koniec lat 80tych „zasada swobody wyboru”, która została podporządkowana przyszłościowej wizji „wspólnego domu europejskiego” z udziałem wszystkich krajów europejskich. Jeśli zważyć fakt, iż pod koniec 1988r. Gorbaczow na forum ONZ oficjalnie odżegnał się od dogmatu „walki klasowej” w stosunkach międzynarodowych, to można stwierdzić, iż polityka zagraniczna ZSRR oddalała się coraz bardziej od ideologii komunistycznej i przybierała pragmatyczny charakter. W istocie wydaje się jednak, iż była ona w większym stopniu skierowana na reformowanie „imperium wewnętrznego”, niż dążenie za wszelką cenę do utrzymania tradycyjnej kontroli polityczno – militarnej swego przedpola, czyli krajów Europy Środkowo – Wschodniej i NRD. Praktycznym następstwem tej polityki było zaakceptowanie przez ZSRR przejęcia władzy w tych krajach przez opozycję polityczną, w wyniku tzw. Jeseni Ludów w 1989r., oraz zjednoczenie Niemiec poprzez przystąpienie NRD do RFN w wyniku rozmów 2+4 oraz traktatu o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec w NATO oraz wycofanie z obszaru byłej NRD oraz innych krajów Europy Środkowo – Wschodniej swoich wojsk (w zamian za to uzyskał od RFN wiele koncesji gospodarczych oraz znaczną pomoc finansową).

Od sierpniowego puczu wyraźnie krzepła ukraińska państwowość. W referendum w grudniu 1991r. 90,85% mieszkańców Ukrainy opowiedziało się za niepodległością, co przekreśliło możliwość dalszego istnienia ZSRR. Prezydentem został Leonid Krawczuk, który stał się inicjatorem spotkania w Puszczy Białowieskiej.

Pod koniec 1991r., 8 grudnia, w Puszczy Białowieskiej spotkali się przywódcy trzech krajów związkowych ZSRR – Rosji (Borys Jelcyn), Białorusi (Stanisław Szuszkiewicz) i Ukrainy (Leonid Krawczuk, inicjator). Celem prowadzonych pertraktacji było rozwiązanie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Był to główny powód powołania w tym samym czasie Wspólnoty Niepodległych Państw – struktury mającej go zastąpić

Przywódcy państw tworzyli WNP bez wiedzy prezydenta ZSRR Michaiła Gorbaczowa i w opozycji do jego planu powołania Związku Suwerennych Państw – koncepcję tą odrzucili, ponieważ zakładała ona utrzymanie władzy centralnej w imperium radzieckim, co nie odpowiadało zarówno Jelcynowi, jak i Krawczukowi, dążącymi już do pełnej niezależności.

25 grudnia 1991 r. oficjalnie ustąpił Michaił Gorbaczow – pierwszy i ostatni prezydent ZSRR. W ten sposób w przeddzień 69tej rocznicy swego powstania Związek Radziecki przestał istnieć.

Rozpad ZSRR oznaczał koniec ziemnej wojny i podziału świata na dwa wrogie sobie obozy. Jedynym, światowym mocarstwem pozostało USA, przyjmując na siebie rolę najsilniejszego państwa globu, przyjmując też za niego odpowiedzialność. Całkowicie zmieniła się sytuacja geopolityczna świata.

W wyniku rozpadu powstało kilkanaście nowych państw łącznie było ich 15, z czego część z nich odzyskała niepodległość. Po rozpadzie ZSRR załamaniu uległy partie komunistyczne w Europie. Ich pozycja znacząco się osłabiła.

Finlandia, podczas zimnej wojny pozostawała neutralna i czerpała duże korzyści z handlu z ZSRR. Jego rozpad spowodował, że przeżyła największy kryzys gospodarczy w całej Europie.

Doszło także do załamania zna rynkach walutowych w świecie. Znacznie spadły kursy walut.

Doszło do zjednoczenia Niemiec, które mimo iż łączyło się z ogromnymi kosztami dla RFN oznaczało wzrost znaczenia Niemiec i początek drogi do pozycji drugiej gospodarki świata, zaraz po USA.

Rozwiązano RWPG i Układ Warszawski, co zmusiło organizacje zachodnie do zmian w swojej strategii, często nastawionej na konfrontacje (np. NATO).

Kraje Europy Środkowej uzyskały całkowitą niezależność, przechodziły reformy dążące do urynkowienia ich gospodarek oraz w przeważającej części podjęły dążenia prowadzące do integracji ze strukturami zachodnimi.

51. Przedstaw koncepcje integracji europejskiej i podaj przykłady ich zastosowania w pragmatyce europejskiej.

Federacyjna – chodziło o stworzenie z UE ponadnarodowego bytu; z poziomu narodowego na wspólnotowy.

Koncepcja pojawiła się w 1923 r. (czas konferencji w Rapallo [1922]). Twórcą jest Richard Coudenhove-Kalergi [idea PANEUROPY,]

W roku 2000 Joshka Fischer proponuje rozwinięcie koncepcji UE jako federacji, jego pomysły:

Sformułowanie wobec Komisji ministerstw

Powołanie Ministra Spraw Zagranicznych UE

Powołanie urzędu prezydenta UE, którego miałaby powoływać Rada Europejska

Podział na Izbę Państw (przedstawiciele regionów państw członkowskich) i Izbę Narodów

W ramach rządu proponował powołanie CENTRUM GRAWITACYJNEGO w składzie Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch, miały podejmować decyzje o głównych kierunkach rozwoju

Konfederacyjna chodziło o ustanowienie instytucji ponadnarodowej i wyposażenie jej w kompetencje, które nie naruszają atrybutów suwerenności państwowej

W 1975 r. koncepcja Leo Tindemansa EUROPA DWÓCH PRĘDKOŚCI – określała warunki ściślejszej współpracy; implementacja – 1992 r.

W 1979 dopełnienie tej koncepcji -> Ralph Danhrendorf tj. EUROPA A LA CARTE : państwa mogą wybierać z Europy te państwa, które są dla nich najlepsze + członkostwo sektorowe.

W 1989 r. koncepcja Jacquesa Delorsa tj. koncepcja tzw. Kręgów koncentracyjnych; Dalszy rozwój IE dla nowej Europy to odpowiedź na nową sytuację geopolityczną.

Współpraca w obrębie poszczególnych kręgów koncentruje się:

Krąg pierwszy: Wspólnoty europejskie i późniejsza UE

Krąg drugi: z nim współpracują państwa EFTA(Szwajcaria, Finlandia, Norwegia)

Krąg trzeci: państwa Europy Śr-Wsch, te państwa, które uzyskały niepodległość po rozpadzie ZSRR

Krąg czwarty: Federacja Rosyjska+ OBWE

Funkcjonalizm DEJWIDA MITRANY’EGO - obserwował powojenną rzeczywistość międzynarodową, już od 1943 r. wśród państw Wielkiej Koalicji umacniało się przekonanie o stworzeniu sektorowych instytucji międzynarodowych , funkcjonujących na obszarze handlu, finansów, ochrony zdrowia, energetyki etc.

Podstawą mają być wspólne działania i dążenia do wspólnego dobra, a nie do wspólnej ideologii

Prymat integracji gospodarczej nad integracją polityczną

Efekt spill-over (samoistna integracja w jednej dziedzinie jako następstwo zjawisk integracyjnych w innej)

Istnieją grupy państw UE, które wiodą prymat w danych dziedzinach

Polityka przemysłowa, badawczo-rozwojowa, konkurencji : Niemcy, kraje Beneluxu

Polityka zrównoważonego rozwoju, ochrony środowiska, równości: Skandynawia i Pribałtyka (Litwa, Łotwa, Estonia)

Wspólna polityka rolna i transportowa: PL, FR, HISZP

Polityka spójności, makroekonomii i handlu międzynarodowego:

Wielka Brytania, Irlandia

Polityka regionalna: Hiszpania, Portugalia, Grecja

Przykłady ich zastosowania:

Koncepcja federacyjna- stworzenie idei Paneuropy przez Richard Coudenhove-Kalergi, jako aspekt militarno obronny wobec Rosji. Pakt o Paneuropie powstał w 1926r, ale nie doszedł do skutku m.in. z powodu czarnego czwartku-1929r.

Europa dwóch prędkości- pomysł ten został włączony wraz z Traktatem Maastricht 1992r, idea realizowana za pomocą zasady ściślejszej współpracy (mechanizm pozwalający grupie co najmniej dziewięciu państw członkowskich UE na pogłębienie współpracy w ramach kompetencji niewyłącznych Unii, musi to być inicjatywa otwarta, za jasno określonymi warunkami co do możliwości przyłączenia się przez inne państwa)np. Euro land

Zgodnie z myślą Mitrany’ego integracja następowała w sposób stopniowy, tworzyły się kolejne procesy integracyjne: 1. Strefa wolnego handlu 2. Unia celna 3. Wspólny rynek 4.Unia gospodarczo-walutowa 5. Unia polityczna 6. Unia bezpieczeństwa

Europa a la Carte-np. Wielka Brytania objęta derogacją, nie wstąpiła do strefy euro

Funkcjonalizm Davida Mitrany’ego

Powstanie funkcjonalizmu – okres powstawania i rozbudowy WE

David Mitrany „A working peace system”

Obserwacja powojennej rzeczywistości mn

Powstawanie sektorowych instytucji mn jako szansa na zacieśnienie kooperacji I utrwalenie pokoju mn

Inicjatywy instytucjonalizacji sektorowej jako techniki pokojotwórcze stabilizujące sys. Mn.

Interes rzeczywisty nazywa interesem wspólnoty mn; interesy narodowe to cele krótkotrwałe i pozorne

Pacyfizm

Budowa podstaw dla zaspokojenia wspólnych potrzeb w warunkach pokojowych

Partykularyzmy głównym źródłem konfliktów

Wspólne działanie – technika pokojotwórcza

Wspólnota – pojęcie pierwotne i operacyjne, podrzędne bezpieczeństwu i pokoju

Głównym celem integracji trwałe bezpieczeństwo poprzez integrację celów narodowych

Etapy: Integracja celów narodowych w cele wspólnotowe; oddzielenie elementów politycznych i integracja pozapolityczna; integracja polityczna owocująca powstaniem wspólnoty interesów

Spill over – samonapędzanie; integracja dokonuje się w pewnych dziedzinach niejako samoistnie pod wpływem zjawisk integracyjnych w innych sferach; kooperacja ekonomiczna napędza jakościowe i ilościowe powiązania; Integracja ekonomiczna warunkuje w ten sposób integracje Polit. (zmiana reguł funkcjonowania dla dobra handlu)

świadome oddzielenie elementów Polit od niepolit.

Koncepcja Integracji Mn akcentowała potrzebę funkcjonalnego pojmowania władzy i zerwania z zasadą terytorialności, wspólnego zaspokajania potrzeb na zasadach ponadnarodowych, rozszerzenia współpracy Mn oraz zapewnienia pokoju poprzez erozję tradycyjnej suwerenności

Przedzałożenie istnienia konsensusu społ.

Społ. Postrzegane przez pryzmat wspólnych celów i dążeń

Neofunkcjonalizm Ernesta B. Haasa

neofunkcjonalizm – zespół poglądów promujących model wspólnoty politycznej jako końcowego ogniwa procesu integracji;

analiza powiązań między Polit. I ekonom. Wymiarami integracji, domagając się po zakończeniu integracji gosp. Ustanowienia struktury organizacji bądź instytucji ponadnarodowej

źródła: 1. Funkcjonalizm Mitrany’ego; 2. Powstanie EWG 3. Rozwój amerykańskiej teorii politologicznej w latach 50. I 60. I ich wpływ na naukę o SM

przełom lat 50. I 60.: zimna wojna i odradzanie się w Europie Zach. Interwencjonizmu państwowego

bada warunki poszerzenia wspólnoty Polit. I jej ewolucji

podobnie jak federalizm wskazuje jako ostatnie ogniwo integracji ustanowienie ponadnarodowego państwa bądź wspólnoty państw narodowych w skali makroregionalnej

stabilność sys. Polit. Wynika z umiejętnego rozwiązywania konfliktów społecznych powstałych w wyniku sprzeczności grup interesów (opozycja do funkcjonalizmu)

Ernst B. Haas ”The unting of Europe” I inne

krytyka funkcjonalizmu I dyskusja o przekształceniu EWG

w dłuższej perspektywie władze Wspólnot staną się bardziej otwarte na stosowanie rozwiązań federacyjnych we wzajemnych relacjach, w skutek czego proces instytucjonalizacji

dynamika tworzenia wspólnoty Polit. Zależna od stopnia upowszechnienia się proponowanych postaw wśród jednoczących się niezależnych podmiotów

pojęcie unii politycznej; UP implikuje taki sys., w którym państwa narodowe spełniają funkcje niezależnych centrów decyzyjnych, podejmujących decyzje w sposób zgodny z interesem wspólnym

porces integracji pogłębi świadomość społ. I pozwoli na coraz wyższe poparcie dla tej idei wśród społ.

Idea ponadnarodowości – atrybut unii Polit. I sposób podejmowania decyzji wspólnotowych (zróżnicowani uczestnicy, kontekst decyzyjny, jakość procedur decyzyjnych); regionalna odmiana państwa narodowego

Model integracji regionalnej

Wspólnota polityczna – stan, w którym poszczególne grupy i indywidualni aktorzy wskazują więcej lojalności wobec instytucji centralnych niż wobec jakiejkolwiek innej władzy politycznej w podobnym czasie na zbliżonej przestrzeni geograficznej; ponadnarodowe państwo o charakterze i atrybutach podobnych o państwa narodowego

Centralne instytucje jako główne wyznaczniki wspólnoty Polit.

Lata 70.: zagadnienia suwerenności, jej utraty, nowych rozwiązania zapobiegania konfliktom

Powstanie suwerenności ponadnarodowej, a w konsekwencji struktury ponadnarodowej, ograniczającej suwerenność państw narodowych

Kwestionowanie poglądu na jedność i wspólnotę celów społecznych; sprzeczność grup interesów na terenie państwa; jedność interesów zbliżonych grup interesów z różnych krajów

Znaczenie grupy nacisku będącej elementem struktury społ; podstawowa jednostka decyzyjna formułująca swe potrzeby na forum Mn.

Formy rozwiązywania konflikty społ.

Obalenie mitu idealistycznych inspiracji – nie ma spontanicznego działania ku wspólnemu dobru

Mechanizmy biurokratyczne pełnią w procesie decyzyjnym rolę koła zamachowego

Istnienie mechanizmów samo napędzania procesu integracji (spill over)

Warunki sprzyjające spill over: A. rozbudowany sektor biurokracji, B. satabilność kulturowa i ideologiczna państw, C. zdolność do działania z długookresową planistyką D. istnienie powiązanych ze sobą struktur społ. – ekonom.

Zmienne konstytutywne procesu integracji: 1. komplementarność elit narodowych, 2. wspólnotowo źródłowy charakter podejmowania decyzji; wielkość integrowanych jednostek

ETS jest w stanie przeciwstawić się interesom narodowym państw członkowskich i tworzyć nowe instrumenty peawnej regulacji stosunków w UE – pośredni kreator Wspólnot (opozycja do instytucjonalizmu Garreta)

Neofunkcjonalna koncepcja Leona Lindberga

Następca i uczeń Haasa;

Przebieg i konsekwencje procesu decyzyjnego

Teoria systemowa dla wyjaśnienia procesów integracji: WE jako sys. wielodyscyplinarnych odniesień Mn.; elementy konstytutywne to państwa, instytucje ponadnarodowe i grupy nacisku, pomiędzy którymi zachodzą sprzężenia systemotwórcze

Zmienne empiryczne wpływające na integrację: 1. Zmienna zagrożenia zew. 2. Zmienna przywódców sił sprawczych 3. Zmienna mobilizacji grup społ. będących za integracją

Stabilizacja integracji poprzez powstanie wspólnoty Polit., której instytucje posiadają prawodawstwo nadrzędne wobec państw narodowych, dzięki czemu elity i grupy nacisku mogą realizować swoje interesy na szczeblu ponadnarodowym

Integracja procesem prowadzącym do wspólnoty Polit.

Wspólnota Polit – prawomocny system rozwiązywania konfliktów w drodze wspólnego podejmowania decyzji, powstałych w skutek cedowania części kompetencji na rzecz podmiotów ponadnarodowych

Wspólnota polityczna wskazuje cechy sys. niejednorodnego pod względem oddziałujących podmiotów i wielobiegunowego w mnogości poziomów decyzyjnych

komunikacyjna teoria integracji Karla Deutscha (pluralistyczna)

Realistyczne założenie o nadrzędnej roli suwerennych podmiotów państwowych w głównych procesach mn.

Integracja – tworzenie wspólnoty państw współdziałających na wielu komplementarnych płaszczyznach życia mn.

Cel integracji - wyeliminowanie wojny jako instrumentu kształtującego stosunki mn.

Prymat międzynarodowego pokoju i bezp.

Zachowanie prawno międzynarodowych atrybutów państwa: suwerenności i zasadę samostanowienia

Wspólnoty Polit. Tworzą „wspólnota bezpieczeństwa” tj., grupę państw, które zostały ze sobą integrowane i wykształciły poczucie wspólnoty czyli instytucje i praktyki sprzyjające pokojowemu rozwiązywaniu sprzeczności mn.

Typy wspólnot bezpieczeństwa:

Amalgamatowa – zespolenie dwóch lub więcej niezależnych wcześniej jednostek politycznych w jedną większą całość zew wspólnym rządem

Pluralistyczna – połączenie dwóch lub więcej jednostek politycznych w nowy rodzaj więzi wspólnotowych, atrakcyjniejszy niż suwerenność państwowa lub wspólny rząd. (np. EWWiS, EWG po 57.)

wspólnota bezpieczeństwa wyróżnia się od innych wspólnot antywojennych – poczucie tożsamości wspólnotowej; poczucie wspólnoty jako przekonanie grup i jednostek o możliwości osiągnięcia zgody przynajmniej w jednej sprawie tj. problemy społeczne mogą i muszą być rozwiązywane poprzez procesy pokojowej zmiany

istnienie stabilnej podstawy społecznych, kulturalnych i gospodarczych więzi między poszczególnymi społeczeństwami

wspólna tożsamość nie jest oparta na idealistycznych motywach wyższych celów rozwoju, a pogłębianiem dialogu międzyspołecznego, wymianą informacji i komunikowaniem się między sobą.

Współpraca między państwami jako funkcja komunikacji i wzajemnego otwarcia się autonomicznych podsystemów w sys. pluralistycznym

Komunikacja łączy grupy społeczne i spaja państwa – komunikacja jako jądro wspólnoty bezp.

Powstanie wspólnoty bez. Wiąże sięna poziomie państw ze stworzeniem polityki zag. I dyplomacji strategicznej zwanej high politics.

Komplementarność rozwoju państwa narodowego i procesu integracji

Pluralizm, autonomia, suwerenność

Integracja pomaga zachować suwerenność państwo, bo nie jest ono narażone na użycie siły

Bezpieczeństwo wspólnoty łączy się z dojrzałością więzi integracyjnych, które nie mogą podlegać dezintegracji

Realistyczne podejście w badaniach UE

rzeczywista, materialna potęga państw

Koncepcja intergovernmentalistyczna jako krytyka neofunkcjonalizmu (przełom 60. I 70.

Instytucje mn. takie jak EWG wpływają na redystrybucję potęgi materialnej w sys. mn.

Keneth Waltz: przejęcie przez USA roli gwaranta zachodnioeuropejskiego pokoju po II WŚ jako przyczyna integracji; zdjęcie odpowiedzialności za bezp. Stymulowało współprace w innych dziedzinach

John Mearsheimer – upadek ZSRR spowoduje powrót do sytemu wielobiegunowego i skupienie się struktur na problemach bezp. = zahamowanie integracji ----- nie sprawdziło się (Traktaty z Maastricht i Amsterdamski rozszerzają integrację)

Joseph Grieco:

W latach 80 wysiłki zintegrowanych struktur europ. Skupiały się na utworzeniu trzeciego centrum globalnej potęgi ekonom (obok USA i Japonii) zgodnie z realistycznym założeniem że:

Wszystkie podmioty w SM walczą o maksymalizację potęgi materialnej i prestiżowej, upatrując w przewadze na tym polu głównego źródła bezp.

Mechanizmy obronne państw narodowych przed hegemonią jednego z członków na przełomie lat 80. I 90. (przykład: sprzeciw Francji i Włoch na sprawdzenie wspólnej waluty – obawa przed wzrostem znaczenia Niemiec)

Michael Mosser:

wpływ państw niemocarstwowych na funkcjonowanie instytucji mn.

neorealiści: państwa słabe są pozbawione możliwości wyboru i służą jako element równoważenia między potęgami sąsiedzkimi

Mosser dostrzega że w szczególnych przypadkach małe państwa mogą odkrywać doniosłą rolę – Benelux w procesie integracji: element opozycji równoważący sprzeczne interesy mocarstw; współtwórcy wspólnot, wpływ na zmiany instytucjonalne i funkcjonalne; podniesienie statusu

Liberalny Intergovernmentalizm

Krytyka podejścia liberalnego dokonana przez Andrew Moravcsika

Powstał dla wyjaśnienia pierwszych tendencji stagnacyjnych w procesie integracji regionalnej na przykładzie EWG

Restauracja roli państwa dwa – korzenie w nurcie neorealistycznym

Dwa rodzaje struktur podmiotowych: UE i państwa członkowskie

Spowolnienie procesu integracyjnego wiąże się z konfliktem między egzekucją suwerenności państwowej a jej ograniczaniem przez zacieśnianie współpracy

Teorie supercyklów rozwoju gosp.

Motywacją do wzmożonego procesu integracyjnego może być jedynie korzyść w postaci przyśpieszenia rozwoju regionalnego. Musi łączyć się z nadzieją na prosperity gospodarcze.

Internacjonalizacja ekonomiki – strategia integracji regionalnej może oznaczać dla państw strategię przetrwania – zagadnienie bezpieczeństwa narodowego

Model integracji: 1. Szefowie rządów państw narodowych artykułują interesy społeczne, wpływając na proces integracyjny 2. Interesy poszczególnych państw dyskutowane między rządami w Brukseli, gdzie rodzaj porozumienia odzwierciedla względną potęgę poszczególnych państw

Teoria Moraviscika – odejście od realizmu: 1. Interesy narodowe są synonimiczne z interesami społeczności, a nie państwa 2. Interesy nie dotyczyły bez. państwa w sys. mn., zaś potęga państwa została zdeterminowana względnością interesów nie wyrażanych przez wojskowy wymiar

Proces negocjacyjny nad powstaniem UE wynikiem zbieżności interesów najsilniejszych państw narodowych, dokonując podstawowych ustaleń na podstawie własnych preferencji i pozyskując państwa małe na zasadzie ustępstw – zbliżone do wybranych koncepcji realistycznych

krytyka

Pomija wewnętrzne skutki członkostwa w UE i pomniejsza przez to zasadniczą cechę procesu integracji

Nie uwzględnia znaczenia instytucji UE w procesie decyzyjnym i ich wpływu na postępowanie polityków unijnych

Instytucjonalizm racjonalnego wyboru – supranacjonalizm

Kompromis i kooperacja są naturalnymi i podstawowymi narzędziami integracji

Koordynatorem integracji jest KE jako „architekt ustępstw państw narodowych”, rola lidera i pośrednika;

Interesy narodowe podporządkowane wspólnym celom – utrata pozycji państw narodowych

Instytucje jako formalne zasady gry, które pozwalają utrzymać w równowadze podmioty niezależne (Kenneth Shelpse i Wiliam Riker)

Instytucje jako nieformalne normy i formalne reguły rządzenia; wpływ instytucji na kreowanie podmiotów SM (instytucjonaliści społeczni)

Instytucjonaliści historyczni – skutki instytucjonalizacji

Geoffrey Garret:

Modele badawcze analizujące funkcjonowanie ETS oraz PE

Krytyk podejścia intergovernmentalnego

Decyzje ETS reprezentują rządy państw UE i odzwierciedlają interesy najsilniejszych państw

Autonomiczne agendy Wspólnot mogą modyfikować w czasie i przestrzeni decyzyjne przepływ informacji, a przez to kształtować mechanizmy ograniczania lub adaptowania nowego ustawodawstwa przez państwa członkowskie

Podejście konstruktywistyczne

Instytucje powstałe w procesie integracji jako nieformalne normy i formalne zasady;

przywiązują dużą wagę do tych instytucji, które kształtują zachowania podmiotów SM, ich interesy i wspólne cele

instytucje UE kształtują nie tylko działanie i rodzaj aktywności, ale też interesy i wspólne cele państw członkowskich (Wayne Sandholtz, Knut Jorgensen)

52. Przedstaw znaczenie Reguły Monneta odwołując się do wybranych przykładów

Jean Monnet był głównym przedstawicielem ewolucyjnego podejścia integracji europejskiej, a jego największym celem życiowym była działalność na rzecz osiągnięcia trwałego pokoju w Europie. Znając doświadczenia wojenne, był w pełni świadomy, że należy dążyć do zmiany stosunków międzynarodowych poprzez zmianę relacji między ludźmi w taki sposób, aby „ludzi zjednoczyć, rozwiązać problemy, które ich dzielą i przekonać ich co do wspólnego interesu”. Dążył do tego, by wśród Europejczyków wytworzył się wspólny interes.

Innym wyróżnikiem myśli Monneta było zawierzenie nowym regułom (zasadom) i instytucjom, które z jednej strony stanowiły dopełnienie, zwieńczenie dotychczasowego doświadczenia zbiorowego, z drugiej zaś – były odpowiedzią na praktyczną potrzebę nowych pomysłów i sposobów działania w obliczu nowych problemów. Jak powiadał: „nic nie jest możliwe bez ludzi; nic nie trwa bez instytucji. (...) Proces europejski nie może być tylko oparty na dobrej woli. Potrzebne są reguły. (...) Następnym pokoleniom, które przychodzą po nas, nie możemy przekazać naszego własnego doświadczenia. Jednak możemy im zostawić instytucje. Życie instytucji jest dłuższe niż życie ludzi”.

Odwołując się do koncepcji Monneta, z czasem, w trakcie procesu integracji (zapoczątkowanego właśnie przez niego), została stworzona REGUŁA MONNETA, która odnosi się do procesu regionalizacji. Można wyróżnić trzystopniowy przebieg:

Legitymizacja polityczna – czyli delegacja części polityków narodowych na poziom ponadnarodowy (subsydiarność ku górze) przykład: eurodeputowani w PE

Legitymizacja społeczna – czyli uczestnictwo społeczeństwa w polityce wspólnotowej (subsydiarność ku górze) przykład: referendum, prawo składania petycji do PE przez osoby prawne i fizyczne

Legitymizacja merytokratyczna – czyli uczestnictwo podmiotów wyspecjalizowanych w procesie integracji (subsydiarność ku dołowi) przykład: powołanie Komitetu Regionów

Cała reguła Monneta znajduje swoje zastosowanie w zasadach polityki regionalnej oraz w zasadach subsydiarności, dlatego należy odwołać się do tego.

ZASADA SUBSYDIARNOŚCI została stworzona, by wszystkie projekty mogły być realizowane na jak najniższym poziomie. Od momentu wejścia Traktatu z Lizbony, zasada ta stała się zasadą kompetencyjną wspólnot (czyli, wszystkie dokumenty, które odnoszą się do polityki strukturalnej, po przejęciu i po implementacji są badane pod względem subsydiarności przez Radę Unii, PE, parlamenty narodowe i Komitet Regionów). Ponadto Traktat lizboński wprowadza 3 zasady, w których zasada subsydiarności nie musi być przestrzegana:

- gdy projekt (działanie) ma aspekt ponadnarodowy i działanie regionów, państwa nie jest wystarczalne, np. Strefa Schengen, Euroland

- gdy brak działania na szczeblach wspólnotowym, narodowym i regionalnym stanowiłoby naruszenie maquis communitaire

- gdy działania na szczeblu wspólnotowym, nastawione są na efektywność i skuteczność – wymiar stricte gospodarczy, np. Galileo

Traktat lizboński nadał prawo Komitetowi Regionów oraz parlamentom narodowym składania skargi do ETS-u w razie stwierdzenia złamania zasad subsydiarności przez którąś instytucję.

Odwołując się do zasad polityki regionalnej, należy zaznaczyć, że zostały one wzmocnione w Traktacie z Maastricht. Utworzono Fundusz Spójności, który objął nie tylko regiony, ale i całe państwa. Powołano wtedy właśnie Komitet Regionów, który jest podstawowym zinstytucjonalizowanym reprezentantem regionów w Unii.

Ogólnie rzecz biorąc, polityka regionalna jest integralną częścią polityki strukturalnej, która zarządza środkami finansowymi przeznaczonymi na rozwój regionów.

53. Wskaż na działania zmierzające do przeciwdziałania zjawisku deficytu demokracji na przykładzie rozwiązań Traktatu o funkcjonowaniu UE.

Narastającym problemem, z którym w coraz większym stopniu konfrontowane były Wspólnoty, a następnie UE jest deficyt legitymacji demokratycznej. Począwszy od Traktatu z Maastricht podejmowane były działania na rzecz umocnienia demokratycznej legitymacji Unii.

Traktat Konstytucyjny nie ustanawia nowych regulacji w tej dziedzinie, raczej systematyzuje dotychczasowe regulacje i ujednolica ich charakter prawny.

Traktat wprowadza 3 zasady „życia demokratycznego Unii”:

Zasada demokratycznej równości (tzn. unia przestrzega równości swoich obywateli , maja być oni stosownie traktowani przez instytucje, organy itd.)

Zasada demokracji przedstawicielskiej (potwierdza prezencję obywateli UE w Parlamencie Europejskim za pośrednictwem swoich przedstawicieli)

Zasada demokracji uczestniczącej ( „publiczna wymiana poglądów we wszystkich dziedzinach działania UE”; przejrzystość działania instytucji; obowiązek komisji do prowadzenia dialogu ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelskim; prawo zwrócenia się nie mniej niż miliona obywateli UE do Komisji o wszczęcie postępowania legislacyjnego w konkretnej sprawie)

Dodatkowo Traktat o funkcjonowaniu UE wprowadza postanowienia dotyczące:

Umacniania dialogu społecznego i współpracy z partnerami społecznymi

Regulujące status i kompetencje Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich

Przejrzystości działania instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii, wspierające dobre rządzenie, ustanawiające jawność procesu w Parlamencie Europejskim i w Radzie oraz prawo dostępu obywateli Unii do jej dokumentów

Regulacji zasad ochrony danych osobowych

Zasad współpracy z kościołami i organizacjami niewyznaniowymi, punktem wyjścia jednak jest poszanowanie statusu kościołów przyznany na mocy prawa krajowego państw członkowskich

Do traktatu dodatkowo zostały dołączone dwa protokoły bezpośrednio dotyczące roli parlamentów narodowych.

Protokół nr 1 w sprawie roli parlamentów narodowych w UE:

- rozszerzony i zmieniony zostaje mechanizm informowania parlamentów narodowych;

- ustalono system monitorowania przestrzegania zasad subsydiarności przy formułowaniu projektów aktów prawnych;

- ustanowiono tzw. Procedurę pasarelle, obowiązek informowania parlamentów narodowych o zamiarze zmiany procedury legislacyjnej przez Radę Europejską

- rozszerzono mechanizmy współpracy międzyparlamentarnej

Protokół nr 2 w sprawie stosowania zasady pomocniczości i proporcjonalności – ustanawia on przede wszystkim mechanizm monitorowania przez parlamenty narodowe przestrzegania zasady subsydiarności

Inne postanowienia dotyczące roli parlamentów narodowych:

Trzy kategorie kompetencji:

- kompetencje wyłączne (wyłącznie UE może decydować w związku z tymi obszarami, dotyczy to polityki konkurencji i pomocy publicznej, zasady i procedury unii celnej, gospodarczo-walutowej, zakres regulacji jednolitego rynku europejskiego, polityka rybactwa i rybołustwa, polityka rozwojowa i pomoc humanitarna)

- Kompetencje dzielone (pomiędzy UE i państwa członkowskie – zasada preempcji – pierwszeństwo stosowania regulacji ma UE – dotyczy obszarów : wspóln. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości, polityka regionalna itd.)

- kompetencje koordynujące (tylko państwa narodowe się tym zajmują – polityka w zakresie ubezpieczeń społecznych, zdrowia, edukacji, ochrony cywilnej, sportu, kształcenia)

54. Omów instytucje nowego zarządzania na poziomie europejskim - wskaż na ich znaczenie.

Komitologia - decyzje podejmowane są w 244 komitetach Komisji Europejskiej. Składają się one z przedstawicieli państw członkowskich (eksperci, naukowcy, pracownicy administracji publ.), którym przewodniczy przedstawiciel Komisji. Akty wykonawcze są w przypadku komitologii przesyłane do zaopiniowania przez komitety. Ma to na celu europeizację polityki – wzmacnianie polityki Unii.

3 rodzaje komitetów:
1) doradcze – dot. kompetencji wyłącznych KE; tylko funkcje doradcze, opinie są niewiążące dla Komisji Europejskiej i Rady, jednak Komisja powinna brać zdanie komitetów pod uwagę przy wydawaniu stosownego aktu wykonawczego.
2) zarządzające – polityka transportowa, ochrony środowiska; komitet zobowiązany jest wydać swoją opinię na temat danego aktu w głosowaniu, w którym do akceptacji niezbędne jest uzyskanie większości kwalifikowanej. Zdanie komitetu jest dla Komisji wiążące. W przypadku opinii negatywnej projekt taki przesyłany jest do Rady, która może uchwalić zmieniony akt prawny.
3) regulacyjne – głównie B+R, polityka regionalna i rolna; w kwestiach początkowych procedura podobna jest do procedury zarządzającej. Zmiany pojawiają się w wypadku negatywnej opinii komitetu komitologicznego. W przypadku takim Komisja Europejska wysyła odpowiednią wiadomość do Rady i Parlamentu. Rada ma w tym momencie trzy możliwości. Może uchwalić akt prawny, odrzucić jego projekt, co rozpoczyna procedurę od nowa lub też nie podjąć działania, co skutkuje możliwością uchwalenia go przez Komisję.

good governance – zasada działania administracji publicznej, wyznaczająca pożądane kierunki zmian w sposobie podejmowania decyzji i sprawowania władzy. Koncepcja good governance pojawiła się po raz pierwszy w Białej Księdze w 2001 r. Obejmuje 5 aspektów:
1. otwartość ośrodków decyzyjnych
2. rozliczalność ośrodków decyzyjnych
3. partycypacja – jak najszersze delegowanie uprawnień
4. efektywność
5. skuteczność (spójność z innymi politykami unijnymi)

Otwarta Metoda Koordynacji - międzyrządowa metoda zarządzania w Unii Europejskiej, opierająca się na dobrowolnej współpracy państw członkowskich. Stosowana jest w dziedzinach, w których trudno stosować jest dotychczasowe metody integracyjne, w szczególności twarde prawo, tj. dyrektywy i rozporządzenia. OMK miała umożliwić szybszą modernizację Unii Europejskiej, pogłębienie procesów integracyjnych, jak również rozszerzenie partycypacji obywateli Unii na poziomie ponadnarodowym. Opiera się w głównej mierze na mechanizmach miękkiego prawa (soft law) takich jak wytyczne, wskazówki, porównywanie do określonych standardów bądź wzorców oraz dzielenie się doświadczeniami i własną praktyką, określanie wspólnych celów. Nie przewiduje oficjalnych sankcji dla państw opóźniających się we wdrażaniu jej założeń. 
OMK działa etapami. W pierwszym etapie, Rada Europejska porozumiewa się co do celów politycznych. Państwa członkowskie następnie transponują wytyczne i przekładają je na polityki i strategie narodowe i regionalne. Trzecim etapem jest uzgodnienie przez wszystkie strony punktów odniesienia i wskaźników mających służyć ocenie najlepszej praktyki. Ostatecznie, efekty pracy są monitorowane i oceniane.
Cechy charakterystyczne – podsumowanie: a) Komisja - inicjator, koordynator i organizator sieci eksperckich; b) Rada – decyzje; c) Parlament – informowany; d) Państwa członkowskie – realizacja; e) Brak twardego prawa; f) Cykliczność; g) Cel - wzajemne uczenie się państw

Nowa Otwarta Metoda Koordynacji:
1. Komisja kieruje do państw narodowych zintegrowane wytyczne, zalecenia
2. państwa wysyłają sprawozdania ze spełnienia:
a) kryteriów stabilności budżetowej i finansów publ. do RUE (Ecofinu)
b) kryteriów wykonania działań zapisanych w Strategii Europa 2020 do RUE
3. … które wysyłają raporty do Komisji
4. … która może po nich wysłać ostrzeżenia państwom niespełniającym kryteriów
5. też nie ma sankcji oprócz publicznego wymienienia nazwy państwa

Protokół socjalny – dołączony do Traktatu z Maastricht (Umowa między państwami członkowskimi(...) z wyjątkiem jednoczonego Królestwa(...) o polityce socjalnej"), którego głównym zadaniem jest umożliwienie realizacji i wdrażania celów Karty Socjalnej z 1989r. do systemów krajów członkowskich, poprzez uchwalanie wiążących aktów prawnych. Cele Karty to głównie wspieranie zatrudnienia, ochrona socjalna miejsca pracy i dialog społeczny. Rada została upoważniona do przyjmowania dyrektyw określających minimalne przepisy regulujące wyszczególnione w Karcie problemy socjalne. Istotną innowacją wprowadzoną Protokołem Socjalnym z Maastricht, a następnie wpisaną w 1997 do Traktatu Amsterdamskiego, były postanowienia o możliwości przyjmowania przez partnerów społecznych na poziomie europejskim porozumień, które po przyjęciu przez Radę mogły stać się unijnym prawem wtórnym, a także o możliwości wdrażania dyrektyw unijnych w sprawach społecznych przez krajowych partnerów społecznych w drodze porozumień. Protokół Socjalny wprowadził też obowiązek konsultowania przez Komisję z partnerami społecznymi przedkładanych przez nią propozycji dyrektyw (!).

EUPAN - (Sieć Unii Europejskiej ds. Administracji Publicznej) stanowi nieformalne forum pracowników służby cywilnej wszystkich krajów UE, które umożliwia współpracę i wymianę doświadczeń w dziedzinie administracji publicznej. Misją EUPANu jest poprawa działania, konkurencyjności i jakości europejskiej administracji publicznej poprzez wdrażanie nowych metod i narzędzi, bazujących na wymianie opinii, doświadczeń i dobrych praktyk pomiędzy państwami członkowskimi Unii, Komisją Europejską oraz państwami-obserwatorami.
o procedura passarelle (czerwonej kartki) – w międzyrządowym reżimie tworzenia prawa – RE może zaproponować, żeby niektóre obszary były możliwe do przyjęcia kwal. WG 6 miesięcy wcześniej RE pyta parlamenty narodowe czy może to zrobić, jeżeli chociaż 1 się nie zgodzi, procedura passarelle nie może być wprowadzona

obywatelska inicjatywa ustawodawcza - nowa forma udziału społeczeństwa w kształtowaniu polityki Unii Europejskiej. W ramach europejskiej inicjatywy obywatelskiej milion obywateli z co najmniej jednej czwartej państw członkowskich UE może wezwać Komisję Europejską do przedstawienia projektów aktów prawnych w dziedzinach, w których Komisja jest do tego uprawniona. Organizatorzy inicjatywy obywatelskiej – komitet obywatelski składający się z przynajmniej 7 obywateli UE, którzy mieszkają w przynajmniej 7 różnych państwach członkowskich – będą mieć rok na zebranie koniecznych deklaracji poparcia. Liczbę ważnych deklaracji poparcia muszą poświadczyć właściwe organy w państwach członkowskich. Następnie w ciągu 3 miesięcy Komisja przeanalizuje inicjatywę i podejmie decyzję w sprawie działań, jakie należy w związku z nią podjąć.

55. Polska polityka europejska – główne kierunki działań, priorytety polskiej prezydencji.

Rynek wewnętrzny : Polska postulowała wzmocnienie rynku wewnętrznego, którym drzemie niewykorzystany potencjał rozwojowy. Na II połowę 2011 r. przypadała 20. Rocznica utworzenia rynku wewnętrznego. Główne obszary zainteresowania to regulacje dotyczące sektora finansowego, kwestii mobilności oraz swobodnego przepływu wiedzy i innowacji i znoszeniu istniejących barier w handlu wewnątrzunijnym.

Stosunki ze Wschodem: Wraz z Wysokim Przedstawicielem Unii ds. polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Polska promowanie tematyki związanej z polityką wschodnią. W ramach partnerstwa wschodniego dążenie do zawierania umów stowarzyszeniowych, finalizacji rozmów z Ukrainą w ramach liberalizacji wizowej i handlu, a także rozwoju współpracy gospodarczej.

Wzmocnienie zewnętrznej polityki energetycznej: rozpoczęcie dyskusji na temat nowych rozwiązań legislacyjnych i pozalegislacyjnych, które pozwoliłyby zachować konkurencyjność europejskiego sektora energetycznego wobec zmieniającego się otoczenia zewnętrznego.

Wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony: podniesienie sprawności UE w sferze zarządzania kryzysowego, pogłębienia współpracy państw w dziedzinie obronności, zapewnienie partnerstwa z NATO>

Negocjacje wieloletnich ram finansowych: sprawne przeprowadzenie procesu negocjacji i osiągnięcie wstępnego porozumienia co do priorytetów unijnego budżetu.

Pełne wykorzystanie kapitału intelektualnego Europy: we współpracy z Komisją Europejską podjęcie inicjatyw na rzecz wzrostu kapitału intelektualnego. Dążenie do lepszego wykorzystania zasobów intelektualnych UE.

56. Policy, politics a polity – wskaż relacje oraz zakres znaczeniowy tych pojęć

POLITY – (od greckiego polis) sfera otoczenia systemu, zbiorowość polityczna (np. państwo); otoczenie wewnętrzne – (np. grupy społeczne, związki zawodowe, grupy interesu, organizacje pozarządowe) sfera ekonomiczna czyli charakter gospodarki, sfera społeczna (struktura) oraz sfera kulturowa -> wypływają z niego wkłady do systemu, daje energię procesom zachodzącym w ramach politics
otoczenie zewnętrzne (międzynarodowe)– wpływa na dynamizację tych procesów
organizację międzynarodowe, inne państwa, charakter stosunków, procesy zachodzące w środowisku międzynarodowym

POLITICS – działanie polityczne, dotyczą problemu sprawowania władzy;
„sztuka rządzenia państwem”, ścieranie się interesów wewnątrz systemu, relacje i przetargi pomiędzy organami władzy na różnych poziomach;
duże znaczenie odgrywa tu ideologia, system rządów, relacje w społeczeństwie mające na celu zdobycie władzy, metody i działania podejmowane w ramach zarządzania państwem
relacje między władzą a przedstawicielami grup społecznych
reguły i opinie
(to o czym powszechnie mówi się u nas „polityka”)

POLICY – treści, programy polityczne
efekt działań na poziomie politics, to co wychodzi z systemu do otoczenia (czyli do polity)
plan działania przyjęty przez jednostkę lub grupę (np. rząd, ale może też być to grupa społeczna, firma)

System społeczno-polityczny utrzymywany jest w homeostazie (równowadze) dzięki procesowi konwersji wewnątrzsystemowe

1.otoczenie (polity) wysyła sygnały do systemu (politics) o tym co się dzieje w otoczeniu
-żądania (np. manifestacje, propozycje zmian, rozdział dóbr, ład społeczny) – ważne są kryteria ilościowe i jakościowe, aby system podjął działania
-poparcia (zasoby materialne i niematerialne, legitymizacja systemu): wymuszone i partycypacyjne, aktywne (np. udział w wyborach) i bierne (np. poparcie materialne, przestrzeganie prawa), symboliczne i materialne
- rekrutacja osób wchodzących do systemu
2.system (politics) przetwarza informacje z otoczenia - przetargi partyjne, ustanawianie prawa, debaty, relacje pomiędzy organami władzy -> działania będące reakcją na impulsy z otoczenia
3.wytwóry pracy systemu trafiają z powrotem do otoczenia jako policy
Wytwory systemu wg. D. Eastona:
-oświadczenia (informacje) – autorytatywne (normy) i symboliczne (deklaracje, apele)
-dokonania (przekaz energetyczny-bezpośrednio przekształca otoczenie) – autorytatywne (wykonanie wyroku sądowego) I symboliczne (np. odznaczenia, medale)
Wytwory systemu wg. G. Almonda (interakcje na wyjściu):
- ekstrakcje (pobór podatków)
- regulacyjne wytwory (wyroki sądów)
- dystrybucyjne (świadczenia socjalne)
- symboliczne (deklaracje ideologiczne)
Dzięki procesowi sprzężenia zwrotnego to, co trafiło do otoczenia w postaci policy do polity zostaje znów przekształcone i trafia do systemu (politics)

57. Zdefiniuj znaczenie podziału socjopolitycznego i podaj przykłady.

Podział socjopolityczny – układ pozwalający na przeniesienie określonego rzeczywistego katalogu interesów i wartości charakteryzujących segmenty społeczeństwa w sferze polityki, zwłaszcza partyjnej. To stabilny sojusz czy też organizacyjny układ między grupą społeczną, mającą określoną tożsamość, a reprezentującą ją na arenie politycznej partią.

Inna definicja mówi, że jest to rodzaj podziału lub zróżnicowania poglądów w określonej populacji, który prowadzi do charakterystycznych zachowań politycznych przedstawicieli poszczególnych zróżnicowań.

Można je podzielić na 3 poziomy (warstwy kreacji):

Poziom empiryczny- są to te zróżnicowania, które da się wyrazić statystyką społeczną (wiek, płeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie, zawód, dochód)

Poziom aksjonormatywny- czyli wartości i reguły postępowania. W danej populacji orientacje na normy i wartości są zróżnicowane, są związane z warunkami życia i pracy.

Poziom organizacyjny- ludzie tworzą własne organizacje

Podstawowe podziały:

Socjoekonomiczny

Religijny

Kulturowo- etniczny

Centrum- peryferie

Przykładem (oprócz tych z końca poniższego tekstu) może być sytuacja w Europie Środkowo- Wschodniej po 1989 roku.

Wymienia się dwa czynniki, które miały największy wpływ na ten stan rzeczy:

Próba rządów komunistycznych, mająca na celu ujednolicenie społeczeństwa poprzez stopniowe likwidowanie podziałów socjopolitycznych w imię ideologii,

Zbyt mały okres czasu, by dokończyć demonopolizację sceny politycznej, procesy ekonomiczne również nie są jeszcze tak dynamiczne, jak możnaby oczekiwać.

Skupiając się na Polsce:

- genezą był brak zjawiska „odmrożenia” podziałów socjopolitycznych , „zamrożonych” w czasie rządów komunistycznych. Te najbardziej widoczne, to:

Miasto-wieś

Kościół- państwo

Pracodawcy- pracobiorcy

Kwestie etniczne

Po 1989 roku w trochę innych warunkach odżył konflikt państwo- kościół, przejawiający się m. in. ciągłą dyskusją na temat udziału Kościoła w życiu politycznym, kwestia aborcji, problem odniesienia się Konstytucji do norm chrześcijańskich, później także stanowisko polski wobec chrześcijańskich korzeni Europy.

Konflikt miasto- wieś wciąż widoczny, choć osłabł.

Internet zostawiam, bo Herbut opisuje poniższą teorię w swojej książce:

Podziały społeczno-polityczne: Lipset i Rokkan.

Pojęcie podziału społeczno-politycznego po raz pierwszy pojawia się w pracy Seymoura Lipseta i Steina Rokkana poświeconej przemianom systemów partyjnych. Niestety, sami autorzy nie określili precyzyjnego definiens nowego terminu, co okazało się być brzemienne w skutkach. Podział społeczno-polityczny należy bowiem do tej samej kategorii pojęć, co demokracja czy klasa społeczna – istnieje ogólne wyobrażenie o treści tych pojęć (na zasadzie: „każdy wie, o czym mowa”), ale trudno o jedną precyzyjną definicję. Zamieszanie w polskiej socjologii i politologii potęguje fakt, iż oryginalny angielski termin cleavage jest rozmaicie tłumaczony, jako „rozłam”, „podział socjopolityczny”, czy „podział społeczno-polityczny”. Sama opowiadam się za stosowaniem tego ostatniego pojęcia, gdyż nie uważam – w przeciwieństwie do Radosława Markowskiego – by cleavage stanowiło nieprzekraczalną i hermetyczną granicę pomiędzy pewnymi grupami społecznymi, a takie właśnie znaczenie sugerowałoby używanie słowa „rozłam”. Ponadto, dla mnie cleavages nie są trwałe, „zamrożone”, by odwołać się do terminologii Lipseta i Rokkana, lecz podlegają ciągłym przekształceniom i modyfikacjom.
Wprawdzie Lipset i Rokkan nie zdefiniowali precyzyjnie pojęcia podziału społeczno-politycznego, ale wskazali pewien kierunek interpretacji. Uznali oni, że interesują ich „konflikty i kontrowersje powstające z wielości relacji zachodzących w strukturze społecznej, lecz jedynie niewiele z nich polaryzuje system (...) Istnieje hierarchia podstaw podziałów, a ich uszeregowanie według kryterium politycznej istotności różni się nie tylko w poszczególnych systemach, lecz także jest zmienne w czasie”.
Kolejne pojawiające się w literaturze przedmiotu interpretacje pojęcia podziału społeczno-politycznego kładły przede wszystkim nacisk na jego politologiczny aspekt. Wyróżnienie podziałów społeczno-politycznych były o tyle istotne, o ile stanowiło to pomoc w interpretacji konstytuowania się i przemian systemów partyjnych. Najpierw szukano uwarunkowań głosowania determinowanego podziałami (cleavage-based voting) i najczęściej odwoływano się do zróżnicowania klasowego, rzadziej uwzględniając czynniki religijne, rasowe, czy miejsce zamieszkania.
Pod koniec XX wieku pojawiają się w socjologii polityki i politologii głosy o zaniku głosowania determinowanego podziałami. Radosław Markowski wskazuje pięć prawdopodobnych przyczyn tego zjawiska. Po pierwsze, postępująca złożoność systemu społecznego powoduje, że jednostki występują jednocześnie w kilku rolach, wynikających z odmiennych afiliacji społecznych. Po drugie, zanikają różnice między wsią i miastem, a także dysproporcje ekonomiczne między poszczególnymi grupami społecznymi. Po trzecie, zmienia się także struktura społeczna – dotychczas funkcjonujące klasy zostają zastąpione przez nowe formacje (vide narodziny tzw. „nowej” klasy średniej czy kognitariatu). Po czwarte, umacniają się wartości postmaterialistyczne (szerzej pisałam o tym [tutaj]), co godzi w tradycyjne pojmowanie podziałów klasowych, jako zróżnicowania o podłożu ekonomicznym. Po piąte wreszcie, istotne jest także upowszechnianie się modelu catch-all party (partii, która zabiega o głosy wszystkich), co powoduje, że zacierają się różnice ideologiczne między poszczególnymi partiami politycznymi.
Według Lipseta i Rokkana trzy ważne wydarzenia wpłynęły na kształt podziałów społeczno-politycznych, a co za tym idzie na kształt systemów partyjnych państw Europy Zachodniej. Owe wydarzenia to: (1) reformacja; (2) demokratyczno-narodowe rewolucje z przełomu XVII i XIX wieku oraz (3) rewolucja przemysłowa.
Reformacja i kontrreformacja określiły pozycję Kościoła wobec struktury władzy, przesądzając o tym, czy bliższa była rządzącym opcja państwa wyznaniowego, czy świeckiego. Ponadto określony został wyznaniowy skład danego kraju. Posługując się klasycznym socjologicznym rozróżnieniem na trzy wymiary życia społecznego – kulturowy, gospodarczy i polityczny – przemiany, które przyniosła reformacja i kontrreformacja leżą na pograniczu sfer politycznej i kulturowej. W wymiarze politycznym, w zależności od tego, czy zwyciężyła reformacja czy kontrreformacja, różne były sojusze i opozycje zawieranie między przedstawicielami Kościoła a różnymi grupami społecznymi. W sferze kulturowej natomiast wyznaczone zostały dwie tendencje: albo ścisłe podporządkowanie obyczajowości i kultury Kościołowi, albo przyzwolenie na wolność kulturową.
Kolejne wymienione przez Lipseta i Rokkana wydarzenie – rewolucje narodowo-demokratyczne – również umiejscawia się na pograniczu wymiaru politycznego i kulturowego. W sferze kulturowej mechanizm był z resztą podobny, jak w przypadku reformacji, z tym, że miejsce Kościoła zajęło państwo. Kształtujące się demokratyczne państwo narodowe potrzebowało kultury podporządkowanej jednemu celowi: kształtowaniu w świadomości społecznej tożsamości narodowej. Używając terminologii Talcotta Parsonsa można powiedzieć, że system społeczny, składający się do tej pory z tylko z podsystemów gospodarki i polityki odkrył rolę podsystemu integracji. Rewolucje narodowo-demokratyczne z przełomu XVII i XIX wieku przyniosły zmiany także w sferze politycznej, a mianowicie wyzwoliły podział wokół dwóch modeli państwowości. Pierwsza uznaje państwo, nawiązując do rozróżnienia wprowadzonego przez Tönniesa, za wspólnotę narodową; druga – za zrzeszenie obywatelskie.
Ostatnim istotnym wydarzeniem, według Lipseta i Rokkana, była rewolucja przemysłowa. Podział społeczno-polityczny przez nią wywołany lokuje się przede wszystkim w sferze gospodarczej. Rewolucja przemysłowa spolaryzowała społeczeństwa na – z grubsza rzecz ujmując – dwie grupy: właścicieli i pracodawców oraz pracowników najemnych. Oprócz konsekwencji ekonomicznych (rozwój kapitalizmu jako projektu społecznego), rewolucja przemysłowa miała także swoje konsekwencje w wymiarze politycznym. Przed wszystkim przyczyniła się do umasowienia polityki, zwłaszcza poprzez rozwój wszelkiego rodzaju stowarzyszeń, organizacji i partii politycznych, które miały na celu reprezentowanie interesów robotników.

58. Scharakteryzuj pojęcie i opisz typy partii politycznych.

Wśród wielu czynników przyczyniających się do powstania partii politycznych trzy miały największe znaczenie:

rozwój parlamentaryzmu – już w zgromadzeniach stanowych ich członkowie łączyli się w grupy, frakcje. Istniały one jednak krótko. Pierwsze dłużej działające frakcje powstały w XVIII wieku w parlamencie angielskim (wigowie i torysi), rewolucyjnym parlamencie francuskim (jakobini, żyrondyści, kordelierzy), w USA federaliści i republikanie. Z frakcji tych powstały partie.

idee liberalne i oświeceniowe – propagowały prawa jednostki, przez co stymulowały rozwój różnych form stowarzyszania się.

upowszechnianie się prawa wyborczego – stymulowało zakładanie nowych partii jako odpowiedzi na konkretne zapotrzebowania społeczne oraz powstawanie partii z już istniejących klubów i zrzeszeń. Spowodowało to też przekształcenie partii w masowe.

Definicja partii politycznej wg polskiej konstytucji – organizacje zrzeszające na zasadach równości i dobrowolności obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Definicję tą można uzupełnić elementami z ustawy o partiach politycznych: partia polityczna powinna występować pod określoną nazwą, oraz jej celem, oprócz wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa, może być sprawowanie władzy publicznej.

Cechy partii:

posiadanie struktury organizacyjnej

dobrowolne członkostwo

program działania

dążenie do zdobycia władzy lub wpływania na ośrodki nią dysponujące

Typy partii politycznych wg kryterium programowego(co książka to inny podział):

konserwatywne – głoszą przywiązanie do tradycji, ich przedstawiciele są zwolennikami gospodarki rynkowej i silnego państwa wewnątrz i na zewnątrz

chrześcijańskie – główne idee programowe to wolna gospodarka rynkowa, subsydiarność państwa, społeczne nauczanie kościoła oraz solidaryzm społeczny

liberalne – podstawowe idee programowe to prawa i wolności jednostki, obrona własności prywatnej i wolnej gospodarki rynkowej

socjalistyczne, socjaldemokratyczne – równouprawnienie wszystkich grup społecznych, rozdział państwa i kościoła, rozbudowana socjalna funkcja państwa

komunistyczne – idea eurokomunizmu i ideologia nowej lewicy

wiejskie, chłopskie – agraryzm, wspieranie obszarów wiejskich i chłopów w konflikcie miasto-wieś, wyrównanie szans edukacyjnych

etniczne, regionalne – emancypacja grup etnicznych oraz mniejszości regionalnych, żądania autonomii a czasem pełnej niezależności

skrajnie prawicowe – nacjonalizm, rządy silnej ręki, rasizm, wrogość wobec „obcych”

ekologiczne – sprzeciw wobec energii jądrowej, ochrona środowiska, rozbrojenie i pokój

Typy partii politycznych wg charakteru założeń programowych:

konserwatywne - są to partie, które dążą do trwałych zachowania elementów oraz cech aktualnie istniejącej i funkcjonującej społecznej rzeczywistości

reformistyczne – ich program określa niezbędne reformy istniejącego ustroju państwowego

rewolucyjne – całkowita i radykalna zmiana ustroju państwowego

reakcyjne - celem takich partii jest przede wszystkim dążenie do przywrócenia w części albo nawet w całości elementów funkcjonującego wcześniej ustroju

Typy partii politycznych wg struktury organizacyjnej:

komitetowe – nie posiadają rozwiniętej struktury, pełnią rolę komitetu wyborczego, który skupia wyspecjalizowanych działaczy i szczególnie uaktywnia się w czasie wyborów

rozwinięte – posiadają trwałą i rozbudowaną strukturę organizacyjną

Typy partii politycznych wg liczby członków:

kadrowe – zrzeszają niewielką liczbę osób, które zwykle muszą spełniać określone kryteria

masowe – skupiają dużą liczbę członków, gromadzą zarówno działaczy, jak i zwolenników

Typy partii politycznych wg podziału władzy w strukturach:

scentralizowane – wszystkie ważne decyzje podejmowane przez organy centralne

zdecentralizowane – struktury lokalne mają duży zakres samodzielności

Typy partii politycznych wg wpływu na podejmowanie i realizację decyzji państwowych:

rządzące – uczestniczą same lub w koalicji z innymi bezpośrednio w sprawowaniu władzy

opozycyjne – nie mają bezpośredniego wpływu na podejmowanie i realizację decyzji państwowych. Wyróżnia się opozycję parlamentarną i pozaparlamentarną

59. Opisz model poliarchii według R. Dahla i jego implikacje pragmatyczne w nauce o polityce.

Poliarchia jest pojęciem stworzonym przez Roberta Dahla, amerykańskiego politologa i socjologa. Innym, używanym zamiennie terminem jest demokracja nowożytna. Jest to szczególnego rodzaju ustrój polityczny, różniący się od wcześniejszych demokracji jak i innych systemów niedemokratycznych. Większa różnorodność we współczesnych demokracjach, spotęgowane podziały i konflikty, przyczyniły się do powstania licznych instutycji, które to własnie odróżniają poliarchię od innych, wspomnianych wcześniej systemów. Możemy rozumieć poliarchę jako swoistą „demokrację idealną”, a raczej próbę dążenia do niej. Demokracja według Dahla to stan utopijny, który może odnosić się co najwyżej do małych państw, w granicach których żyją społeczeństwa względnie homogeniczne, na ogół jednak niemożliwy do osiągnięcia, a poliarchia to stan faktyczny. Według R. Dahla, instytucje poliarchii są niezbędne demokracji w duzych krajach, zwłaszcza we współczesnych wielkich państwach narodowych, po to, by było możliwe maksymalnie demokratyczne rządzenie krajem. Dahl uwazał, że możliwe jest zapobieżenie rządom elit za pomocą katalogu procedur i instytucji, stopniowe likwidowanie luki między ideałem (demokracji) a rzeczywistością polityczną.

Mówiąc najogólniej, poliarchia jest porządkiem politycznym, który wyróżnia się następującymi dwiema cechami: prawa obywatelskie przysługują względnie dużej części ludności oraz dają możliwość przeciwstawiania się i obalania w głosowaniu najwyższych dostojników rządowych.

Przyjęcie stanowiska, że demokracja jest tylko utopią prowadzi do wniosku, że idea rządów większości ma charakter nierealny i z wyjątkiem małych społeczności nie jest możliwa. Ale tez nie należy sadzić, że elity posiadają całą władzę.

Na straży równości i społecznego konsensusu stoją bowiem pewne procedury i instytucje, które gwarantują zwiększenie aktywności ogółu obywateli w życiu politycznym. W pierwotnej koncepcji Dahl wymienił 7 gwarancji instytucjonalnych tego rodzaju

Oto one:

Wybór przedstawicieli. Do sprawowania kontroli nad decyzjami rządowymi w sferze polityki są konstytucyjnie uprawnieni przedstawiciele pochodzący z wyboru (*społeczeństwa)

Wolne i uczciwe wybory. Przedstawiciele ci są wybierani w często i uczciwie przeprowadzanych wyborach, w których nie jest stosowany przymus

Powszechne prawo wyborcze. Praktycznie wszyscy dorośli mają prawo udziału w wyborach.

Bierne prawo wyborcze. Praktycznie wszyscy dorośli mają prawo kandydowania w wyborach (choć cenzus wieku może być wyższy niż w przypadku czynnego prawa wyborczego).

Wolność słowa. Obywatele, nie obawiając się kary, mają prawo wypowaidać się w szeroko rozumianych kwestiach politycznych (również krytyka urzędników, rządu, ustroju, porządku społ-gosp. oraz panującej ideologii)

Dostęp do informacji. Istnieją alternatywne źródła informacji, są one prawnie chronione a obywatele mają do nich dostęp.

Swoboda zrzeszeń. Obywatele mają prawo do tworzenia względnie niezależnych stowarzyszeń czy organizacji, w tym partii politycznych i grup interesu.

W późniejszej koncepcji Dahl ograniczył liczbę czynników do 4:

1.wielość źródeł informacji

2. swoboda wypowiedzi

3. wolność zrzeszania się

4 powszechne prawo wyborcze

Wszystkie te warunki w połączeniu z prawem do istnienia opozycji politycznej są cechami tzw. poliarchii - systemu rządów, który jest idei demokracji najbliższy. Jak zauważa A. Liphart - demokracja to stan idealny, poliarchia - stan faktyczny gwarantujący ścisłą zgodność działań reżimu politycznego z życzeniami relatywnie wielkiej liczby obywateli, w możliwie długim przedziale czasowym".

W takim modelu każdy obywatel ma nieograniczoną możliwość wyrażania swoich poglądów politycznych, ponadto preferencje poszczególnych jednostek są traktowane jednakowo. Co więcej poliarchię wyróżnia szeroka inkluzja polityczna (prawa polityczne posiada "względnie duża cześć ludności"), a także możliwości zmiany osób pełniących najwyższe stanowiska w państwie. System ten zatem stoi na straży partycypacji i rywalizacji politycznej.

Dahl wyróżnił następujące typy poliarchii :

pełne- które spełniają wszystkie czynniki;

ograniczone (brak jednego),

quasi poliarchie (brak 2 lub 3).

Ponadto istnieje jeszcze jedna typologia poliarchii uwzględniająca ich aspekt czasowy:

-Dojrzałe - te, w których wszystkie warunki istnienia poliarchii zostały spełnione już w 1950 r

-Nowe - powstałe po 1950

W porównaniu z innymi ustrojami, poliarchia daje największą ilość swobód i uprawnień. Co ważne, jednym z jej założeń jest sprzeciw wobec teorii elit, a więc rządów mniejszości, bez zgody większości. Chociaż instytucje poliarchii nie gwarantują łatwego i aktywnego uczestnictwa, ani też nie zapewniają rządów ściśle kontrolowanych przez obywateli i zawsze realizujących politykę, jakiej pragnie większość, to jednak w ustroju poliarchicznym mało prawdopodobne jest, by rząd na dłuższą metę prowadził politykę zasadniczo niezgodną z wolą większości. Instytucje te nie dopuszczają raczej do tego, by rząd narzucał politykę, które sprzeciwia się znaczna liczba obywateli. Potężnym środkiem wstrzymującym przed prowadzeniem polityki potępianej przez wielu obywateli, jest ich możliwość sprzeciwu wobec ponownego wyboru danych polityków w kolejnych wyborach.

Zatem, chociaż poliarchia nie realizuje w pełni demokratycznego ideału, w porównaniu z innymi ustrojami, obecnymi i minionymi, jest mu zdecydowanie najbliższa.

Poszczególne kraje w bardzo różnym stopniu spełniają kryteria postepowania demokratycznego, czy też dbają o instytucje niezbędne do istnienia poliarchii. Chociaż liczba krajów, w których instytucje te istnieją, znacznie wzrosła w XX wieku, to jednak nadal jest znacznie więcej państw niedemokratycznych niż poliarchii. Istnieją pewne warunki, które sprzyjają bądź utrudniają powstawanie i utrzymanie poliarchii w niektórych krajach. Po pierwsze , kwestia aparatu przymusu. By państwo rządzone było demokratycznie, wojsko i policja poddane być muszą cywilnej kontroli. Co więcej, cywile kontrolujący owy aparat przymusu, sami również muszą podlegać procedurom demokratycznym. Zmniejszy to ryzyko wykorzystywanie aparatu przymusu do wprowadzania i utrzymania systemu niedemokratycznego.

Kolejną kwestią jest typ społeczeństwa. Do powstwania poliarchii dochodziło zazwyczaj w społeczeństwach odznaczających się wieloma wzajemnie powiązanymi cechami, takimi jak wysoki średni poziom oraz trwały wzrost dochodów, urbanizacja, znaczną stosunkowo liczba osób z wyższym wykształceniem, zróżnicowanie zawodowe itp. Dahl nazywa ten typ społeczeństwa, sprzyjający poliarchii nowożytnym, dynamicznym społeczeństwem pluralistycznym (w skrócie NDSP).

Kolejnym założeniem Dahla jest, że szanse na rozwój poliarchii są znacznie ograniczone wówczas, gdy fundamentalne wierzenia ludności powodują konflikty polityczne. Rosną one natomiast, gdy wierzenia te nie są konfliktogenne. Co znaczy, że w miarę jak zróżnicowanie kulturowe (etniczne, relgijne, rasowe), rośnie, szansę na poliarchię maleją. Zwłaszcza wówczas, gdy jedna subkultura gdy przewaga jednej subkultury stanowi zagrożenie dla drugiej. Oczywiście, jednorodność kulturowa sprzyja poliarchii, ale jej nie gwarantuje, z drugiej strony w pewnych warunkach poliarchia może przetrwać, a nawet dobrze funkcjonować, mimo pluralizmu subkultur.

Warunki istnienia poliarchii wynikają zatem z natury samego sytemu politycznego bądź z jego otoczenia

Koncepcja poliarchii wskazuje, na podstawie jakich cech można odróżnić reżim demokratyczny od dyktatur.

60. Kategoria interesu politycznego- definicja i ewolucja pojęcia.

Interes polityczny jest to świadome dążenie ludzi do realizacji określonego i wspólnego celu. Uświadomienie sobie przez jednostki faktu, że łączy ich jakiś cel, a więc mają interes w jego realizacji, może stać się bodźcem do stworzenia organizacji jako efektywniejszej formy walki o interesy grupowe.

Interes polityczny – świadome pragnienie skierowania polityki publicznej jako całości lub poszczególnych decyzji dotyczących rozdziału wartości politycznych w konkretnym kierunku, postrzeganym przez zainteresowanego jako konieczny do osiągnięcia wcześniej uświadomionych i wyartykułowanych celów.

Oznacza on więc wyrażenie zainteresowania określonym abstrakcyjnym lub materialnym celem oraz dążenie do jego osiągnięcia, co ma przynieść wymierne korzyści czy zadowolenie. Cele szczególnie doceniane przez grupę będą zróżnicowane i mogą wiązać się z oczekiwaniami ekonomicznymi czy finansowymi, z abstrakcyjnymi dobrami, jak np. zapewnienie wolności lub równości społecznej.

Dobra, do których osiągnięcia dążą poszczególne grupy łączy jedna cecha wspólna – muszą posiadać wymiar polityczny (dobro polityczne), co oznacza, iż stają się przedmiotem przetargów w ramach rynku politycznego, z którego funkcjonowaniem wiąże się proces dystrybucji reglamentowanych korzyści, związany z faktem sprawowania władzy publicznej.

Na rynku politycznym musi pojawić się konflikt co do sposobu zawłaszczania określonego dobra politycznego czy też jego dystrybucji. Jest to konflikt interesów politycznych i dopiero pojawienie się rywalizacyjnych interesów skierowanych na zawłaszczenie tego samego dobra politycznego wpływa na powstanie i strukturyzację rynku politycznego. W procesie tym szczególną rolę odgrywają grupy społeczne, które wypracowują wspólny układ przekonań czy wartości, co kształtuje w grupie poczucie odrębności. Pojawia się kategoria grupowego interesu politycznego, którego realizacja może napotkać opór innych grup, postrzegających te sytuacje jako zagrożenie w wyścigu o podział dóbr politycznych.

Fakt istnienia odrębnych uświadamianych interesów grupowych jeszcze nie decyduje o ich polityzacji, czyli wejściu na rynek polityczny. Ich zaspokojenie może nastąpić poza układem politycznym, a więc nie mamy do czynienia z dobrem politycznym, do którego zawłaszczenia zgłosiły pretensje rywalizujące podmioty. Z kolei proces polityzacji interesów grupowych może przybrać różne formy. Chodzi zarówno o ich poziom instytucjonalizacji oraz zorganizowania, jak i miejsce zajmowane w ramach wspólnoty politycznej. Interesy polityczne mogą zostać zorganizowane bądź w formie grup interesu, bądź też ruchów społeczno-politycznych, które z kolei podejmują określone działania w sferze polityki, nastawione na stworzenie konfiguracji interesów mogącej sprzyjać maksymalizacji korzyści czerpanych przez zainteresowane strony.

polityzacja – wejście na rynek polityczny

Interesy polityczne mogą zostać zorganizowane w formie:

grup interesu

ruchów społeczno – politycznych

W pierwszej połowie XX wieku uformowały się społeczeństwa industrialne, które wywarły ogromny wpływ na sposób uprawiania polityki.

Proces industrializacji polegał na zdominowaniu w państwie struktury ekonomicznej oraz zatrudnienia przez sektor przemysłowy – dwa procesy industrializacji:

a) od społeczeństwa rolnego do społeczeństwa industrialnego (Europa)

b) od społeczeństwa rolnego do układu przejściowego o zrównoważonej strukturze przemysłowo – usługowej do społeczeństwa zdominowanego przez sektor usługowy- charakterystyczny dla innych regionów świata

W latach 70 istniał ścisły związek miedzy poziomem dobrobytu a poziomem industrializacji, co oznaczało, że wzrost dochodu państwa wiązał się m.in. z roszeniem sektora przemysłowego. W drugiej połowie XX wieku, zaistniało zjawisko określane zbiorczą kategorią zmian postindustrialnych, czyli „kurczenie się” wielkoprzemysłowej klasy robotniczej, przy jednoczesnym dynamicznym rozwoju nowej klasy średniej, aktywnej w sektorze usługowym.

W Europie Zachodniej po 1945r. ukształtował się tzw. konsens socjalny, oparty przede wszystkim na akceptacji przez społeczeństwa interwencyjnych i opiekuńczych funkcji państwa. W praktyce efektem społecznego uznania nowego konsensusu stała się ekspansja państwa w sferze kierowania ekonomią i przejmowanie przez nie coraz to nowych funkcji w zakresie tworzenia i wprowadzenia w życie polityki gospodarczej czy socjalnej. Następował więc rozrost aparatu państwowego, poddanie rynku ekonomicznego drobiazgowej kontroli ze strony państwa celem zagwarantowania obywatelom bezpieczeństwa ekonomicznego i socjalnego. W tym nowym układzie politycznym musiał zmienić się sposób postrzegania grup interesu i funkcji, jakie powinny pełnić. Wielkie funkcjonalne grupy interesu (np. związki zawodowe, organizacje pracodawców) znalazły się w centrum procesu decyzyjnego, mając do spełnienia wiele funkcji, zarówno jeśli chodzi o tworzenie polityki państwa, jak i wprowadzanie jej w życie. Dysponowały wiedzą fachową umożliwiającą przygotowanie profesjonalnych ekspertyz oraz poparciem wielkich i znaczących politycznie grup społecznych, bez którego utrzymanie konsensusu byłoby niemożliwe. W ten sposób następowała instytucjonalizacja roli wielkich ekonomicznych grup interesu w procesie realizacji przez państwo funkcji ekonomicznych i socjalnych.

Na poziomie parlamentarno – gabinetowym zaczęła występować dominacja przetargów i konsultacji oraz moda na współdecydowanie jako cecha charakteryzująca proces podejmowania decyzji. Zarówno aspekt ekonomiczny (korporatywizm) oraz parlamentarno-gabinetowy (konsensualizm) ściśle się ze sobą wiązały, zwłaszcza w krajach Europy Zachodniej np. w krajach skandynawskich czy w Belgii , Austrii, Holandii czy Szwajcarii.

61. Opisz czym jest system polityczny i jego główne determinanty normatywne.

Pojęcie systemu politycznego pojawiło się w naukach politycznych stosunkowo niedawno, obejmując swoim zakresem takie pojęcia jak naród, rząd, państwo.

Współcześnie istnieje co najmniej kilkadziesiąt określeń tego terminu i jest on jednym z bardziej skomplikowanych terminów współczesnej politologii. System polityczny to wszystkie organy państwowe: partie polityczne, grupy interesu i inne grupy społeczne, które uczestniczą w działaniach politycznych, i relacje występujące pomiędzy nimi wraz z zasadami oraz normami regulującymi ich działalność.

W systemie politycznym możemy wyróżnić następujące elementy: instytucje polityczne, normy i relacje zachodzące pomiędzy tymi instytucjami, a także funkcje, jakie powinien spełniać system polityczny.

Instytucje występujące w systemie politycznym to partie polityczne, grupy interesu i organy państwowe. O ile rola partii politycznych w systemie sprowadza się do przejęcia i sprawowania władzy, o tyle zakres funkcji pełnionych przez grupy interesu jest dość szeroki. Zabezpieczając interesy określonych grup, oddziałują one na rząd, partie, parlament i opinię publiczną, dążąc do politycznego rozwiązania swoich problemów. Grupy interesu to związki zawodowe, zrzeszenia, organizacje filantropijne, kulturowe i humanitarne. Ostatnim ważnym elementem systemu politycznego są organy państwowe, czyli parlament, organy administracyjno-rządowe i samorządowe oraz organy ochrony prawnej.

Normy i relacje występujące pomiędzy instytucjami – każdy system polityczny funkcjonuje na podstawie różnorodnych norm. Są one najczęściej natury prawnej – wynikają z konstytucji lub aktów prawnych niższego rzędu, ale także natury politycznej – wynikają z programów partii – oraz natury moralnej – wynikają z powszechnie obowiązujących norm moralnych. Ważnym elementem sytemu politycznego są wzajemne powiązania i relacje pomiędzy instytucjami tworzącymi ten system. Są to najczęściej relacje pomiędzy partiami politycznymi, opozycją a partiami rządzącymi, partiami tworzącymi koalicje, pomiędzy rządem a parlamentem i prezydentem, władzami centralnymi i samorządowymi itp.

Funkcje systemu politycznego – to działania mające na celu podtrzymanie i rozwój istniejącego sytemu. Polegają na kierowaniu systemem politycznym według powszechnie obowiązujących reguł, rozwiązywaniu zaistniałych konfliktów dotyczących sprzecznych interesów grupowych, usprawnianiu działania instytucji oraz wprowadzaniu nowych reguł i zasad działania w systemie i poza nim.

Klasyfikacja współczesnych systemów politycznych dokonywana jest ze względu na kryteria przyjętych podziałów i, jak często bywa w takich sytuacjach, spotyka się wiele niezwykle różnorodnych typologii. Podział, który dzieli systemy polityczne ze względu na: charakter reżimu politycznego, zasady organizacji aparatu państwowego oraz ze względu na struktury terytorialne i administracyjne.

Współczesne systemy polityczne mogą być klasyfikowane ze względu na:
1) Charakter reżimu politycznego
• Państwo demokratyczne
• Państwo totalitarne
• Państwo autorytarne

2) Zasady organizacji aparatu państwowego
• Monarchia i republika
• Systemy prezydialne i parlamentarne
• Systemy: parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny, prezydencki, mieszany, parlamentarno komitetowy

3) Struktury terytorialno - administracyjne państwa:
• Państwo unitarne np. Polska
• Państwo złożone (federacja) np. USA
• Państwo autonomiczne

Funkcja systemu politycznego to każde działanie zmierzające do podtrzymania istniejącego stanu jak też i jego rozwój.
1. Funkcja regulacyjna – sterowanie procesami wg. Reguł przyjętych w danym systemie politycznym.
2. Funkcja mediacyjna – sprowadza się do rozwiązywania konfliktów i mediacji dotyczących sprzecznych interesów grupowych.
3. Funkcja adaptacyjna – przejawiająca się m.in. w usprawnieniu działań instytucji oraz poszerzenia bazy działania systemu politycznego.
4. Funkcja innowacyjna – polegająca na wprowadzeniu do otoczenia systemu politycznego nowych reguł i mechanizmów działania.

62. Reguły wyborcze- wskaż na ich implikacje polityczne.

Zasady prawa wyborczego są zespołem podstawowych decyzji politycznych, które w istocie przesądzają o ogólnym charakterze wyborów. Można je określić jako historycznie ukształtowane fundamentalne założenia dotyczące bezpośrednio uprawnień obywateli i odpowiadających im zadań organów władzy publicznej w postępowaniu wyborczym.

Katalog prawa wyborczego w systemach demokratycznych zawiera następujące zasady:

powszechności

równości

bezpośredniości

tajności głosowania

wolności

Wymienione zasady są uzupełniane przez reguły odnoszące się do podziału mandatów. W klasycznej wersji można wyróżnić wybory większościowe i proporcjonalne.

Reguły wyborów przynależą do fundamentów demokracji, bowiem wybory są podstawowym, acz nie wystarczającym jej warunkiem. Reguły nie są neutralne wobec procesu wyborczego, współkształtują go i w wielkim stopniu wpływają na wynik wyborów.

Formuła wyborcza oznaczająca regułę (lub zespół reguł) rozstrzygających o tym, który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu oraz w jaki sposób następuje „przetworzenie” liczby uzyskanych przez partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów w sposób oczywisty różnicuje systemy wyborcze. Wyodrębnia się dwie podstawowe formuły” większościową i proporcjonalną.

Podstawową ideą systemu proporcjonalnego jest taki podział miejsc w ciele przedstawicielskim, który dokładnie odpowiadałby poparciu, jakie poszczególne komitety wyborcze uzyskują od społeczeństwa. System proporcjonalny- w odróżnieniu od systemów większościowych znajduje zastosowanie jedynie w wielomandatowych okręgach wyborczych. W wyborach proporcjonalnych elektorat głosuje przede wszystkim na listy wyborcze tworzone przez partie i ugrupowania polityczne, co stanowi główne kryterium klasyfikacji tych systemów wyborczych. Stosowanie zasady proporcjonalności zapewnia alokację (podział) mandatów między poszczególne ugrupowania wyborcze czy partie polityczne, które zarejestrowały listy wyborcze, proporcjonalnie do uzyskanych przez nie głosów.

Do zasadniczych zalet stosowania systemów proporcjonalnych należy zaliczyć:

zapobieżenie zbyt dużym deformacjom wyników wyborów, jak ma to miejsce w systemie większościowym

zapewnienie odzwierciedlenia w organach przedstawicielskich aktualnego układu sił politycznych w społeczeństwie, co stwarza możliwość reprezentowania różnorodnych poglądów i interesów

umożliwienie przedstawicielowi i jego ugrupowaniu (partii) lepszego rozpoznawania potrzeb i interesów całego społeczeństwa, a nie tylko wyborców z jednego okręgu

konieczność powstawania rządów koalicyjnych, posiadających większą podatność na potrzeby i postulaty różnych sił politycznych związane z przekształceniem się sytuacji gospodarczej, politycznej i społecznej.

Najistotniejszą wadą takiego systemu jest niejednokrotnie trudność w wyłonieniu większościowej, stabilnej koalicji rządzącej. Może to prowadzić do kryzysu rządowego i pociągnąć za sobą konieczność rozpisania przedterminowych wyborów.

Przyjęcie ordynacji proporcjonalnej pociąga za sobą konieczność wyboru określonego sposobu przedkładania liczby otrzymanych głosów na liczbę mandatów. Np.

Metoda d'Hondta- tzw. „metoda największych średnich”, stosowana w większości krajów Europy. Polega ona na tym, że ważne głosy oddane w okręgu na poszczególne listy dzieli się kolejne przez 1,2,3,4,5 itd. aż do momentu, kiedy z otrzymanych w ten sposób ilorazów można uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile jest w okręgu mandatów do obsadzenia. Mandaty przydzielane są listom według wielkości ilorazów uzyskanych z dzielenia głosów, jakie na te listy padły. Metoda ta faworyzuje duże partie, zwłaszcza jeśli są to okręgi z małą liczbą mandatów.

Metoda Sainte-League- tzw. „metoda dzielników nieparzystych”, daje największe szanse partiom średniej wielkości. Logika przydziału mandatów poszczególnym listom jest identyczna jak w przypadku metody d'Hondta. Dzielnikami są tu kolejne liczby nieparzyste: 1,3,5,7 itd., co pozwala uzyskać większe różnice między uzyskanymi ilorazami.

Systemy wyborcze są niedoskonałe, co przedkłada się na zniekształcenie woli wyborców. Przyczyniają się do tego również ustanawiane progi wyborcze (w Polsce 5%), wysokość których musi przekroczyć dana partia by uzyskać jakiekolwiek mandaty. To z kolei wpływa często na decyzje wyborców, którzy nie są skłonni do ryzykowania oddania głosu na ugrupowania, które nie mają szansy na przekroczenie właściwego progu wyborczego.

Wyborczy system większościowy jest najstarszy na świecie. Istota tego systemu polega na tym, że mandat (mandaty) w okręgu wyborczym przypada tylko zwycięskiemu kandydatowi (ugrupowaniu politycznemu). Musi on zgromadzić określoną prawem wyborczym większość głosów w okręgu. System ten zapewnia realne szanse wyborcze tylko kandydatom (ugrupowaniom) cieszącym się największym poparciem elektoratu. Głosy oddane na inne listy nie wywołują żadnych skutków prawnych, zostają „zmarnowane”. Niekiedy o zwycięstwie wyborczym może przesądzić bardzo mała przewaga głosów. Obowiązuje tu zasada „zwycięzca bierze wszystko”, gdyż pozostali bez względu na liczbę uzyskanych głosów nie otrzymują żadnego mandatu. Zalety stosowania systemu większościowego:

możliwość łatwego osiągnięcia większości parlamentarnej, a tym samym utworzenia opartego na niej silnego i stabilnego rządu (rzadsze występowanie kryzysów rządowych)

związanie przedstawiciela z jednym okręgiem wyborczym oraz sprawami, które nurtują wyborców

uwypuklenie odpowiedzialności partii rządzącej za rządzenie krajem; w systemach proporcjonalnych w sytuacji występowania rządów koalicyjnych trudno wskazać winnego niepowodzeń

w sytuacji opróżnienia mandatu przed upływem kadencji wyborcy ponownie decyduj ą o jego obsadzeniu w drodze wyborów uzupełniających

Zasadniczą wadą systemów większościowych jest występowanie, czasami bardzo dużych, deformacji wyników wyborów. W systemie większościowym występują zarówno okręgi jednomandatowe (np. Wielka Brytania w wyborach do Izby Gmin) jak i wielomandatowe( np. Standy Zjednoczone w wyborach stanowych). Z reguły ugrupowania polityczne wystawiają tylu kandydatów, ile jest mandatów do zdobycia. Wystawianie większej liczby kandydatów jest nie pragmatyczne. Głosy wyborców ulegają wtedy rozbiciu, co zwiększa szanse ugrupowań konkurencyjnych.

W systemach większościowych z góry zakłada się uprzywilejowanie jednych uczestników wyborów względem drugich. Uprzywilejowanie to ma związek z nadreprezentacją lub niedoreprezentacją, tzn. że liczba mandatów przypadająca danemu ugrupowaniu z reguły nie odpowiada liczbie otrzymanych głosów. Zwycięzcy otrzymują większą liczbę mandatów, kosztem ugrupowań, które uzyskały gorszy wynik wyborów. W systemach opartych na większości względnej wystarczy otrzymać tylko jeden głos więcej niż przeciwnik, aby zdobyć mandat. W wielomandatowych okręgach wyborczych mandaty uzyskują te ugrupowania, które otrzymały największa liczbę głosów. Może się zatem zdarzyć, że dane ugrupowanie uzyska większość mandatów w organie przedstawicielskim, mimo że nie otrzymało większości głosów wyborców. Może również dojść do sytuacji, kiedy uczestnik wyborów w skali kraju otrzyma na przykład 20% głosów i ani jednego mandatu.

63. Pojęcie i formy partycypacji obywateli w procesach politycznych

Leksykon politologii:

Partycypacja polityczna – wszelka dobrowolna aktywność, poprzez którą jednostki bądź grupy społeczne chcą wpływać na wybór rządzących i/lub rezultaty działań politycznych.

Czynniki:

dobrowolna aktywność podmiotów

poziom prawnie określonej autonomii poszczególnych podmiotów w podejmowaniu działań i wyborów politycznych

istnienie przynajmniej minimalnych szans wpływania na politykę, gwarantowanych przez formalne zasady i instytucje oraz określony stopień odpowiedzialności elit politycznych

P.p. jest także określana jako:

poszukiwanie wolności przez jednostkę

zgłaszanie przez formalne lub nieformalne grupy obywateli żądania autonomii, pluralizmu oraz wzrostu udziału w sprawowaniu władzy w życiu publicznym

normatywna i faktyczna zasada nadająca legitymizację procesom podejmowania decyzji politycznych

funkcjonalna przesłanka dla wzrostu ekonomicznego, modernizacji, wzrostu wydajności pracy oraz innowacyjności technicznej

cel i środek niezbędny dla efektywnych reform we wszystkich obszarach polityki, zarówno w „normalych” czasach, jak i w okresach systemowych lub sektorowych kryzysów.

W systemie demokratycznym p.p. jest autentyczną normą ustrojową i stałym elementem praktyki politycznej. Jej formy uregulowane są normami prawa. Istnieją formalne i materialne gwarancje rzeczywistego wpływania obywateli na politykę. Obowiązuje zasada pluralizmu, materializująca się przez obecność na scenie politycznej wielu podmiotów, posiadających zróżnicowane lub przeciwstawne interesy, systemy wartości i programy społeczno-polityczne. Respektowana jest również zasada wolności ludzi w podejmowaniu decyzji o uczestniczeniu w życiu politycznym lub stałej czy tez okresowej w nim nieobecności – nie istnieje zatem obowiązek aktywności politycznej. Uczestnictwo w wyborach i referendum, daje obywatelom kompetencje współkształtowania składu personalnego ośrodków władzy państwowej i samorządowej, ujawniania preferencji w zakresie kierunków i celów rozwoju systemu społecznego, kontrolowania podmiotów władzy itd. Nie oznacza to, że p.p. ma wyłącznie konstruktywny charakter!

W systemach autokratycznych p.p. może być także prawnie uregulowana, ale jej formalnym gwarancjom nie odpowiadają wystarczające gwarancje materialne. W ujęciu realnym p.p. ograniczona jest do tej części społeczeństwa, która z różnych powodów akceptuje system i czynnie go wspiera, oraz tych, którzy podejmują działania w celu modyfikacji/zmiany sytemu (opozycja wewnatrzsystemowa i pozasystemowa). W tym drugim przypadku podmiot władzy stosuje zazwyczaj formalne i nieformalne represje. Zakres i zasięg p.p. jest stosunkowo nieduży. Obowiązuje monizm albo ograniczony pluralizm ideowyi organizacyjny. Zasada wolności zanegowana jest przez stałą, obowiązkową i przymusową mobilizację polityczną w systemie totalitarnym, bądź też prz koncesjonowanie i okazjonalne uczestnictwo w systemie autorytarnym. W takich przypadkach sens p.p. w mniejszym stopniu polega na współtworzeniu praktyki politycznej, a w zdecydowanie większym – na manifestowaniu poparcia dla rozstrzygnięć podejmowanych przez elitę władzy. P.p. stanowi tutaj mechanizm, mający zapewnić przynajmniej formalną legitymację podmiotom władzy o uzurpatorskiej prowiniencji, wybranym w nierywalizacyjnych wyborach czy wyłonionych metoda wewnątrzgrupowych nominacji.

Typologia p.p.:

konstytucyjna i niezinstytucjonalizowana

legalna i nielegalna

legitymowana i nielegitymowana

konwencjonalna (stereotypowa i niekonwencjonalna, przybierająca formy działań nielegalnych m.in. w postaci pozaprawnych zachowań w kampaniach wyborczych, nielegalnych wieców i demonstracj, „dzikich strajków”, okupacji budynków, zamachów terrorystycznych.

Badania wskazują na raczej nikły poziom zainteresowania ludzi polityką (rzędu kilku procent). Jeszcze niższy jest odsetek ludzi aktywnie i stale uczestniczących w życiu politycznym. Stanem dominującym jest różnie motywowana bierność oraz apatia polityczna. Wyjątkami są zachowania podczas wyborów parlamentarnych i wyborów samorządowych, a także wysoka aktywność w okresach rozległych i ostrych konfliktów oraz kryzysów społeczno-politycznych.

Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza.:

Partycypacja polityczna – dobrowolne zaankgażowanie na rzecz osiągnięcia określonych rezutatów, takich jak wybór (odwołanie) rządzących oraz podjęcie/niepodjęcie wiążącej decyzji. Forma wpływu politycznego obywateli na to, kto i w jaki sposób rządzi. Obejmuje uzyskiwanie wiedzy o zjawiskach politycznych, świadomość własnych interesów i ich związków z polityką oraz zaangażowanie w działalność publiczną. Czynniki te różnicują obywateli, z których jedni dążą do wielowymiarowego uczestnictwa w życiu politycznym, inni ograniczają się do biernego udziału w wyborach, a inni starają się stronić od polityki. We współczesnym świecie zróżnicowanie jest nieuniknione. Podkreślając zmaczenie partcypacji dla demokracji aktywność polityczna (w tym i ta krytykująca władzę) nie moze być nikomu wzbroniona. Stworzenie warunków dla szerokiej partycypacji zwiększa stopień legitymizacji demokracji (przyczynia się do podniesienia poziomu demokratycznej stabilności politycznej). Każdy system demokratyczny, by być równocześnie stabilnym, tj. nie zagrożonym masowym buntem przeciwko jego podstawowym założeniom, musi stwarzać prawne i faktyczne możliwości kreowania rzeczywistości politycznej wszystkim zainteresowanym uczestnictwem w życiu politycznym wyborcom, a nie tylko wąskiej grupie profesjonalnych polityków. Do kanonów współczesnej demokracji należą zatem:

możliwość organizowania się dla realizacji celów politycznych

wybór reprezentacji politycznej

odwoływanie się do głosu lub opinii elektoratu przy rozstrzyganiu szczególnie doniosłych społecznie kontrowersji politycznych

Wpływ wyborców na treść wiążących rozstrzygnięć politycznych może przejawiać się w ramach stworzonych w tym celu procedur politycznych bądź na drodze pozaprawnej (wszelkie formu protestu społecznego – do rewolucji lub wojny domowej włącznie). Odmowa placenia podatków, bojkot, zamachy na mienie publiczne lub życie polityków, nielegalne demonstracje, strajki itp. są wyzwaniem dla elit politycznych i wyrazem aktywności, określanej w literaturze jako partycypacja niekonwencjonalna. Stanowi ona niebezpieczeństwo dla systemu tylko wtedy, gdy występuje w skali masowej lub gdy towarzyszy jej niedowład mechanizmów parlamentarnych. W ustabilizowaych demokracjach p.niekonwencjonalna jest zjawiskiem marginalnycm, choć niekiedy znacznie poruszającym opinię publiczną (terroryzm w latach 70. w RFN i we Włoszech, w latach 80. we Francji, działalność IRA w Anglii i Irlandii Płn.).

Istotniejszy z punktu widzenia mecznizmu funkcjonowania systemów demokratycznych wydaje się zasięg i sposób wykorzystania przez obywateli proceduralnych możliwości wpływu na treść decyzji politycznych. Kwestia tego, czy system w wystarczającym stopniu zapewnia zgodność rozstrzygnięć z preferencjami obywateli, może być rozwiązania na wiele sposobów:

zapewnienie wyborcom prawnych gwarancji i możliwości faktycznego udziału w podejmowaniu wiążących decyzji, wywierających skutki dla całego społeczeństwa lub struktur lokalnych

tworzenie kanałów artykulacji i reprezentacji interesów różnych grup społecznych oraz włączania ich przedstawicieli w system negocjacji i przetargów, stanowiących wstępną faze postępowania decyzyjnego (rozbudowa szeroko rozumianej areny korporatywistycznej)

stworzenie jednostkom możliwości cyklicznej oceny dokonań politycznych i wyboru pomiędzy programami oraz propozycjami personalnymi przedkładanymi przez partie polityczne.

64. Opisz konstytucyjne zasady organizacji państwa.

Konstytucyjne zasady organizacji państwa

Zasada suwerenności narodu:

suwerenność oznacza niezależność władzy politycznej od jakichkolwiek czynników zewnętrznych i wewnętrznych:

na poziomie zewnętrznym chodzi o niezależność od władzy innych państw
i organizacji międzynarodowych,

na płaszczyźnie wewnętrznej suwerenność oznacza zwierzchnią, uprzywilejowaną pozycję wobec wszystkich podmiotów politycznych, działających w danym państwie

na pojęcie suwerenności nakładają się następujące określenia- władza pierwotna, prawnie nieograniczona, ciągła, niezbywalna, najwyższa i władza uprawniona do stanowienia, decydowania,

nad władzą suwerenną nie ma już nikogo, kto mógłby w jakikolwiek sposób ją ograniczyć,

podmiot, któremu przysługuje władza suwerenna, to suweren,

początkowo teoretycy suwerenności przyznawali władzę najwyższą monarchom:

a) autor pierwszej całościowej koncepcji suwerenności- Jean Bodin- uważał,
że władza stoi ponad prawem, ma wyłączność uprawnień prawodawczych
i monopol na stosowanie przymusu, a wszystkie pochodzące z innych źródeł akty (np. ze strony papieża) dla swej ważności wymagają zgody monarchy

krytyka monarchii absolutnej doprowadziła do powstania teorii suwerenności narodowej:

z czasem upowszechnienie prawa wyborczego i rozwój masowych ruchów politycznych umożliwiły przejmowanie władzy w ramach demokratycznych procedur,

w demokracji władza należy do narodu, a powszechne prawo wyborcze przyznaje każdemu obywatelowi udział w tej władzy,

demokratyczne prawo wyborcze jest nierozerwalnie związane z pojęciem suwerenności narodu, stanowi środek wyrażania preferencji obywateli,
tak w stosunku do programów, jak i osób powoływanych do sprawowania władzy,

3 aspekty udziału obywateli w sprawowaniu władzy, które jednocześnie stanowią kryteria suwerenności narodu:

dobro powszechne- władza suwerenna to taka, która ma na celu dobro ogółu, zasada suwerenności narodu determinuje przedstawicieli do powoływania się w swoich działaniach na dobro
i interesy wszystkich obywateli,

referendum- dzięki referendum obywatele bezpośrednio uczestniczą w sprawowaniu władzy, zyskują prawo do współdecydowania wraz z organami państwa w ramach procesu rządzenia,

wybór przedstawicieli sprawujących władzę- to po pierwsze sposób tworzenia organów władzy, po drugie wyrażania preferencji politycznych obywateli, po trzecie ukierunkowanie polityki państwa.

Zasada przedstawicielstwa:

wynika z zasady suwerenności:

współcześnie suwerenem jest z reguły naród, a zatem podmiot zbiorowy,

z uwagi na to, że państwo to organizacja polityczna rozciągająca się
na znacznym terytorium i obejmująca dużą grupę ludzi, cały naród nie może sprawować pełni władzy bezpośrednio, w związku z tym przyjmuje się tzw. fikcję prawną reprezentacji, która przypisuje wolę reprezentantów samemu narodowi:

polega ona na uznaniu, że naród udziela swoim przedstawicielom mandatu do reprezentowania swojej woli, a wola wyrażana przez przedstawicieli jest przypisywana narodowi,

przez takie założenie wola suwerena znajduje swój wyraz
w decyzjach podejmowanych przez organy przedstawicielskie

określa pozycję i obowiązki wybieranych przez naród reprezentantów oraz relacje między nimi a obywatelami,

w ujęciu formalnym wiąże się to z funkcjonowaniem systemu, w którym społeczeństwo wybiera swoich przedstawicieli, a ci w jego imieniu sprawują władzę, reprezentują na szerszym forum interesy ogółu i dążą do ich realizacji,

w ujęciu normatywnym zasada ta pozwala na pogodzenie zasady suwerenności narodu z faktem, że w praktyce nie może on sprawować władzy bezpośrednio, poza wyjątkowymi sytuacjami, w efekcie regułą stało się wyłanianie
w wyborach przedstawicieli, którzy reprezentują wolę i interesy suwerena,

zasada przedstawicielstwa może być także interpretowana jako przesłanka
ku temu, że w procesie decyzyjnym państwa powinni uczestniczyć reprezentanci najważniejszych segmentów społeczeństwa oraz przedstawiciele grup nacisku

Zasada państwa prawa:

termin „państwo prawa” został wprowadzony w latach 30.-tych XIX w przez R. Mohla, a koncepcja rozwinięta w ramach niemieckiej myśli ustrojowej,

państwo prawa to oparta na prawie forma organizacji i działania władzy, określająca jej wzajemne stosunki z jednostkami jako podmiotami prawa:

to państwo rządzone przez prawo, które ma pierwszeństwo wobec innych norm postępowania,

jest to zatem związanie państwa i jego organów w działaniu wobec obywateli przepisami prawa, prymat norm prawnych oraz ograniczenie prawem władzy państwowej i jej działań,

w myśl tej koncepcji każde działanie organu państwowego powinno mieć odniesienie w obowiązujących przepisach prawa,

demokratyczne państwo prawa to takie, w którym prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego,

wśród podstawowych cech charakteryzujących państwo prawa wyróżnia się :

hierarchiczność systemu źródeł prawa- najważniejszym aktem prawnym w państwie musi być konstytucja, która jako ustawa zasadnicza reguluje ustrój władz oraz pozycję jednostki w państwie. Aktem niższego rzędu jest ustawa, która może ograniczać prawa i wolności jednostek na zasadzie wyłączności. Wiąże się to z zasadą prymatu ustawy, według którego ustawa jest najczęściej stosowaną formą regulacji stosunków społecznych, a w wielu przypadkach jest stosowana na zasadzie wyłączności,

adekwatność ingerencji prawnej w życie społeczne- ingerencja państwa w sferę społeczną (dotyczy to zwłaszcza sfery praw i wolności obywateli) powinna być zawsze uwarunkowana ochroną interesów państwa lub akceptowanych społecznie wartości (zdrowie, bezpieczeństwo, środowisko naturalne…), a jej zakres nie może być przekraczany. Taka ingerencja powinna być wystarczająca dla zabezpieczenia chronionej wartości, a jednocześnie nie powinna ograniczać swobody jednostki,

pewność prawa- system prawny musi być stabilny, wszyscy obywatele i wszystkie organy państwa muszą postępować zgodnie z prawem,

legalizm- każdy organ musi mieć legitymizację prawną do sprawowania władzy państwowej, a działalność organów władzy musi być zgodna z prawem i prawem ograniczona,

gwarancja praw i wolności jednostki- państwo prawa musi gwarantować szeroki zakres praw i wolności obywateli. Muszą one być zapisane w prawie i respektowane przez państwo. Jakakolwiek ingerencja w sferę wolności obywatelskich musi być zgodna z prawem i adekwatna do przyczyny, dla której została podjęta. Gwarancja praw i wolności pociąga ze sobą zapewnienie jednostkom prawnych podstaw dochodzenia roszczeń, a jednocześnie nakłada na organy państwa obowiązek zaspokojenia tych roszczeń,

organizacja ustroju oparta na zasadzie podziału władz- w państwie musi istnieć suwerenna władza zorganizowana na zasadzie podziału władz na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Wykonują je odrębne, niezależne od siebie organy władzy. Ich relacje sprowadzają się do oddziaływania na siebie i hamowania w razie potrzeby

idea demokratycznego państwa prawa spełnia się także przez:

zasadę suwerenności,

zasadę pluralizmu politycznego,

demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne,

zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych,

ideę państwa socjalnego, opartą na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej,

niezawisły i niezależny sądowy wymiar sprawiedliwości, który kontroluje władzę ustawodawczą i wykonawczą oraz zasadę samorządu

za przeciwieństwo państwa prawa można uznać państwo oparte na mechanizmach niedemokratycznych, niedopuszczających do stosowania norm prawnych, które je ograniczają. To tak zwane państwo prerogatywie.

Zasada podziału władzy:

Klasyczna, historycznie ukształtowana zasada podziału władzy, której konkretne formy stosowane w praktyce politycznej inspirowane były
w szczególności myślą polityczną Locke’a i dziełem Monteskiusza „O duchu praw”, wychodziła z założenia, że wszelką władzę państwową cechuje skłonność do nadużyć, do stwarzania zagrożeń dla wolności jednostki,

Idea podziału władzy miała być zabezpieczeniem przed degenerującą koncentracją władzy w jednym organie państwowym, chodziło o osłabienie władzy państwowej w celu zagwarantowania jednostce „koniecznej” sfery wolności,

Podział władzy na organy państwowe opierał się na rozróżnieniu
3 podstawowych funkcji państwa:

stanowienie ustaw (funkcja ustawodawcza, legislacyjna),

stosowanie ustaw (funkcja egzekutywa),

rozstrzyganie sporów na podstawie ustaw (funkcja jurysdykcyjna)

Każda z tych funkcji wykonywana jest przez inny organ państwowy. Z punktu widzenia normatywnego wszystkie 3 władze mają uprawnienia pochodzące
od suwerena. Określenia : władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza wskazują tylko główny kierunek działania danego organu i nie oznaczają absolutnej organizacyjnej separacji

ścisłe, konsekwentne realizowanie zasady podziału władzy jest niezwykle trudne, zwłaszcza rozgraniczenie działalności w tych dziedzinach organów państwowych,

w praktyce ustrojowej często dochodzi do traktowania tej zasady jako modelu idealnego, do której określone rozwiązania prawne mogą się zbliżać, ponieważ absolutna separacja władz nie jest możliwa z organizacyjnego i funkcjonalnego punktu widzenia, każda z tych 3 władz oddziałuje na pozostałe władze:

a) podobnie wygląda teza stanowiąca o równorzędności trzech władz- w praktyce politycznej spotykamy się z dominacją parlamentu bądź rządu nad pozostałymi władzami. Dominację władzy wykonawczej widzimy w V Republice Francuskiej, zaś dominację władzy ustawodawczej w Polsce w okresie obowiązywania konstytucji z 1921r oraz w III i IV Republice Francuskiej

obecnie zasada trójpodziału władzy straciła znaczenie polityczne. Współczesnych systemów politycznych nie można w pełni scharakteryzować za pomocą kryterium podziału władzy, w przeważającej liczbie przypadków bowiem parlamentarna większość i rząd tworzą jedność,

tradycyjny podział władz jest urzeczywistniany w większym stopniu
w systemie prezydenckim.

Zasada gwarancji praw i wolności obywatelskich:

Zasada ta dotyczy tego, że państwo ma obowiązek zapewnienia wolności
i praw człowieka i obywatela oraz że bezpieczeństwo obywateli zostało podniesione do rangi głównego zadania państwa:

a) źródłem tak rozumianych praw człowieka nie jest państwo i tworzony przez nie określony system prawny, lecz prawo naturalne, zgodnie z którym podstawą większości praw jednostki jest przyrodzona godność jednostki ludzkiej, to dzięki niej prawa człowieka mają charakter ponadpaństwowy, niezbywalny i nienaruszalny

Status prawny jednostki w państwie zmieniał się. W XIX w był on ograniczony do wolności, własności i równości. Dotychczasowy rozwój pozwala mówić o prawach 3 generacji:

prawa I generacji to prawa i wolności osobiste oraz polityczne, tj. nietykalność osobista, tajemnica korespondencji, prawo wyborcze,

prawa II generacji- prawa i wolności ekonomiczne, tj. prawo do pracy, strajku, ochrona bezrobotnych,

prawa III generacji- prawa ekologiczne oraz prawo do korzystania z osiągnięć współczesnej cywilizacji,

w każdym państwie istnieje określony zakres gwarancji praw podstawowych, czyli całokształt środków służących zapewnieniu ich realizacji, są to gwarancje materialne i formalne:

gwarancje materialne- ogół środków, które służą państwu do zagwarantowania realizacji praw podstawowych, należą do nich m.in. tradycje polityczne czy kultura polityczna,

gwarancje formalne (prawne, instytucjonalne)- to całokształt środków o charakterze instytucjonalnym, które państwo stworzyło i stosuje w celu zapewnienia realizacji podstawowych praw człowieka, są to środki stwarzające możliwości oddziaływania jednostek na państwo, np. prawa polityczne

we współczesnych państwach prawa i wolności człowieka i obywatela powinny być zgodne z międzynarodowymi standardami. Współczesny katalog praw człowieka: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona 10.12.1948r, wyróżnia następujące kategorie praw człowieka:

prawa fundamentalne- prawo do życia, wolności, bezpieczeństwa,

prawa obywatelskie- prawo do swobodnego poruszania się, wyboru miejsca zamieszkania, azylu,

prawa polityczne- prawo do wolności opinii, zgromadzeń, stowarzyszeń,

prawa społeczne i ekonomiczne- prawo do ubezpieczeń społecznych, do pracy, godziwego wynagrodzenia, tworzenia związków zawodowych

konkretyzację praw człowieka ujętych w Deklaracji zawierają Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, uchwalony 16.12.1966r oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych uchwalony 16.12. 1966r,

międzynarodowa ochrona praw jest realizowana zarówno w systemie Narodów Zjednoczonych, jak i w systemach regionalnych: europejskim, międzyamerykańskim i afrykańskim. We wszystkich tych systemach istnieją normy oraz procedury stojące na straży przestrzegania tych praw i umożliwiające dochodzenie tych praw na arenie międzynarodowej

Zasada pluralizmu politycznego:

zasada ta oznacza dopuszczenie do legalnej walki o zdobycie lub utrzymanie władzy państwowej ugrupowań zróżnicowanych pod względem ideologiczno – programowym,

jako zasada ustrojowa w prawie konstytucyjnym pluralizm publiczny polega na :

uznaniu wielości partii,

uznaniu równości partii,

określeniu demokratycznej roli partii politycznych

znaczenie prawne tej zasady jest dwojakie:

determinuje system wielopartyjny, co oznacza wykluczenie jakiejkolwiek jednopartyjności,

w systemie wielopartyjnym jest to punkt wyjścia kreowania wymogów dotyczących jakości systemu partii- istnieje zakaz powstawania i działania partii antydemokratycznych

przeciwieństwem pluralizmu rozumianego jako zasada czy mechanizm polityczny jest zasada koncentracji i monopolizacji władzy- w celu urzeczywistnienia pluralistycznej zasady, zakładającej równorzędną rywalizację różnych sił politycznych wysuwane są 2 propozycje:

należy w większym stopniu niż dotychczas otworzyć systemy partyjne
na zróżnicowane interesy społeczne i w ten sposób przeciwstawić się procesom monopolizacji władzy politycznej,

przyznanie szerokich prerogatyw organizacjom społecznym oraz dopuszczenie do rywalizacji różnych grup społecznych, których liczba miałaby przeciwdziałać zmonopolizowaniu władzy przez różnego typu oligarchów

grupy społeczne uczestniczą nie tylko w wyborach, ale za pośrednictwem swoich reprezentantów biorą udział w procesach podejmowania decyzji; formułują się struktury instytucjonalne z udziałem przedstawicielstw społecznych , opartych na organizacjach o charakterze funkcjonalnym,
np. związki zawodowe,

od strony formalnej czynnikiem ograniczającym zasadę pluralizmu politycznego jest system prawa konstytucyjnego – w życiu politycznym państwa demokratycznego mogą uczestniczyć jedynie te ugrupowania, które akceptują podstawowe założenia ustrojowe państwa,

za najważniejszy przejaw pluralizmu uznaje się legalność i swobodę działania opozycji.

Zasada większości:

większościowy system wyborczy polega na tym, że mandaty otrzymuje tylko ta partia, która zebrała określoną prawem większość głosów w danym okręgu wyborczym:

pozostałe partie nie otrzymują mandatów w tym okręgu,

okręgi wyborcze są najczęściej jednomandatowe,

każda partia wystawia w okręgu tylko jednego kandydata i wyborca oddaje głos na tę lub inną partię głosując na jej kandydata

w ordynacjach wyborczych możemy wyróżnić 2 systemy większościowe:

większość zwykła (względna)- według systemu większości względnej
w wyborach zostaje wybrany ten kandydat, który zebrał więcej ważnych głosów w okręgu niż każdy inny kandydat, system taki obowiązuje
np. w Wielkiej Brytanii i USA,

większość bezwzględna- system ten wymaga do zdobycia mandatu zebrania więcej niż połowy ważnych głosów (50% plus jeden głos); jeśli żadnemu
z kandydatów nie uda się zebrać wymaganej większości, to prawo może przewidywać przeprowadzenie II tury wyborów, udział w niej biorą tylko ci dwaj kandydaci, którzy uzyskali największą liczbę głosów w pierwszej turze głosowania (np. wybory prezydenckie we Francji),

system większościowy w wyborach parlamentarnych ma swoje wady i zalety:

wady:

prowadzi on do deformacji w odbiciu układu sił politycznych
w społeczeństwie,

eliminuje lub zmniejsza reprezentację partii małych,

istnieje tendencja do dominacji 2 dużych partii w parlamencie, co powoduje,
że słabsze partie nie mają siły przebicia,

system większości bezwzględnej w dwóch turach głosowania sprzyja formowaniu układu blokowego

zalety:

decyzja o tym, jaka partia lub jakie partie będą formowały rząd, należy wprost do głosujących,

system ten sprzyja trwałości rządów i nie są to rządy koalicyjne

65. Reżimy demokratyczne a niedemokratyczne – omów rodzaje oraz różnice.

Reżim polityczny (z francuskiego regime – władza), ogół metod i środków formalnych (wynikających z przepisów prawa) i nieformalnych (tradycja, kultura), jakimi posługuje się aparat władzy państwowej w stosunkach ze społeczeństwem, forma sprawowania rządów. W każdym państwie istnieje określony reżim polityczny – reguły rządzenia państwem, społeczeństwem.

Wyróżnia się reżim polityczny demokratyczny, np. parlamentarno-gabinetowe, prezydencki i semiprezydencki, niedemokratyczny, np. totalitarny (totalitaryzm), autorytarny (autorytaryzm), wojskowy – wojsko ingeruje w życie polityczne i ekonomiczne kraju i policyjny – życie obywateli jest drobiazgowo reglamentowane, a rola policji w państwie jest większa niż wymagają tego interesy społeczeństwa.

Istnieje wiele kryteriów, według których możemy charakteryzować poszczególne systemy polityczne. Do najważniejszych możemy zaliczyć takie zmienne jak reżim polityczny, zasady organizacji aparatu państwowego, struktura terytorialna państwa.
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA TYP REŻIMU POLITYCZNEGO
System polityczny to układ formalnych i nieformalnych zasad i mechanizmów regulujących funkcjonowanie centrum władzy politycznej oraz sposób jego powiązania ze społeczeństwem. Termin pojawił się w literaturze w roku 1953, w pracy Davida Eastona pod tym samym tytułem, zastępując używany do tej pory "system rządów".
Z charakteru reżimu politycznego możemy wnioskować kto ma dostęp do centrów decyzyjnych, i przy wykorzystaniu jakich procedur, oraz w jaki sposób decydenci polityczni starają się ułożyć stosunki z resztą wspólnoty politycznej. Reżim polityczny jest więc specyficzną formą organizacji politycznej, która odgrywa szczególną rolę w procesie stabilizacji systemu politycznego.
Generalnie można podzielić reżimy polityczne na demokratyczne i niedemokratyczne.
1) Demokratyczny system polityczny
Charakteryzują go następujące cechy:
- stabilny i jasno zdefiniowany zespół instytucji oraz podział ról w zarządzaniu nimi,
- dążenie poszczególnych obywateli i grup społecznych do realizowania własnych interesów albo bezpośrednio przez system polityczny, lub wykorzystując organizacje pośredniczące: partie polityczne i grupy interesu.,
- decyzje podejmowane strukturach systemu politycznego maja rozstrzygający wpływ na dystrybucję środków ekonomicznych oraz na charakter zachowań społecznych i politycznych,
-występuje związek między otoczeniem systemu politycznego a podejmowanymi w procesach decyzyjnych rozstrzygnięciami.
Wśród reżimów demokratycznych wyodrębniamy następujące systemy rządów: parlamentarno- gabinetowe, prezydenckie, semiprezydenckie, parlamentarno- komitetowe.
a) System parlamentarno- gabinetowy
To typ reżimu politycznego, w którym władza egzekutywy pochodzi od parlamentu, a gabinet jest jednocześnie odpowiedzialny przed nim za podejmowane decyzje. Cechy reżimu parlamentarno-gabinetowego :
- istnienie parlamentu wyłonionego w wyborach powszechnych,
-układ sił w parlamencie ma decydujący wpływ na proces tworzenia rządu,
-gabinet ponosi polityczną odpowiedzialność przed parlamentem,
- głowa państwa oraz członkowie gabinetu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną,
- premierowi przysługuje prawo żądania rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji.
Ten typ reżimu politycznego dominuje w Europie (Wielka Brytania, Niemcy, Włochy, Szwecja, Polska).
Do zadań głowy państwa należą funkcje reprezentacyjne i ceremonialne. Prezydent wskazuje kandydata na premiera i ogłasza termin przedterminowych wyborów.
b) system prezydencki
W klasycznej formie występuje w Stanach Zjednoczonych. Opiera się na separacji władz. Podstawowe cechy to:
-prezydent jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu,
-prezydent i parlament są wybierani w drodze wyborów powszechnych,
-prezydent nie ponosi odpowiedzialności przed Kongresem,
- istnieje zakaz łączenia funkcji deputowanego i członka gabinetu,
-prezydent nie ma prawa skrócenia kadencji parlamentu.
c)System semiprezydencki (półprezydencki)
Ma charakter mieszany i występują w jego ramach zarówno modelowe elementy systemu parlamentarno- gabinetowego, jak i prezydenckiego. Do jego cech możemy zaliczyć:
- bezpośredni sposób powołania prezydenta przez naród,
-dualizm egzekutywy,
-szeroki zakres kompetencji głowy państwa,
- zasada niepołączalności mandatu deputowanego ze stanowiskiem w rządzie,
- możliwość przedterminowego skrócenia kadencji parlamentu.
System ten występuje w Europie we Francji, Portugalii, Finlandii, Islandii.
d) System parlamentarno- komitetowy
Określa w szczególny sposób stosunki pomiędzy trzema naczelnymi organami władzy państwowej, parlamentu, prezydenta i rządu. System ten opiera się na zasadzie jednolitości władzy państwowej. Parlament jest organem najwyższym, reprezentującym suwerenne prawa narodu. Odrzucona zostaje zasada podziału władzy między równorzędne organy. System ten występował w niektórych państwach realnego socjalizmu.
2) Systemy niedemokratyczne. Totalitarne i Autorytarne.
a) Reżim totalitarny
Charakteryzuje się wszechobecną oficjalną ideologią. Staje się ona czymś w rodzaju religii, wyznawanej przez społeczeństwo. W państwie totalitarnym system władzy oparty jest na nieograniczonych kompetencjach otoczonego faktycznym kultem wodza, który sprawuje władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Totalitaryzm wiąże się również z permanentną cenzurą. Totalna władza w państwie przejawia się w jednej, oficjalnie uznawanej partii politycznej, której członkowie obejmują wszystkie najistotniejsze stanowiska państwowe. Gospodarka w tym systemie podlega całkowitej kontroli państwa.
b) autorytaryzm
Jest ideologią opierająca się na potępieniu liberalizmu, demokratycznej formy rządów i parlamentaryzmu. Głosi potrzebę stworzenia silnej władzy wykonawczej wspartej autorytetem politycznym oraz konieczność bezwzględnego podporządkowania się obywateli decyzjom organów państwowych. Autorytaryzm wyrasta z nurtu tradycjonalistycznego oraz elitaryzmu, rozumianego jako pochwała rządów jednostek wybijających się ponad przeciętność. Odrzuca takie wartości jak wolność, pluralizm, tolerancja.

W warunkach reżimów niedemokratycznych partie zmierzają do podporządkowania rządzącej elicie. W państwach demokratycznych partie poprzez swoją działalność zapewniają obywatelom udział we władzy państwowej. Współcześnie w poczynaniach partii dominują przedsięwzięcia mobilizacyjne zmierzające do uzyskania poparcia elektoratu

66. Proszę opisać problem ubytku ozonu stratosferycznego oraz współpracę międzynarodową w dziedzinie ochrony ziemskiej warstwy ozonowej.

PRZYCZYNY :Ubywanie warstwy ozonowej jest skutkiem zanieczyszczeń przemysłowych . Przyczyną zmniejszania się warstwy ozonowej w górnych warstwach atmosfery jest uwalnianie substancji typu CFC – związków z grupy chlorowcopochodnych węglowodorów, które zostały opracowane przez naukowców w latach 30 do zastosowania w chłodnictwie, opakowaniach piankowych, jako gazów do aerozoli i rozpuszczalników czyszczących oraz bromku metylu stosowanego do przechowywania plonów rolnych i w ogrodnictwie. Do niedawna uważano te substancje za obojętne, tymczasem przez cały czas niszczyły i niszczą strukturę atomową cząsteczek ozonu w górnych warstwach atmosfery w wyniku reakcji łańcuchowej. Ma to miejsce zwłaszcza nad Arktyką i Antarktydą. Na Antarktydzie stężenie ozonu spadło do około 40% poziomu w latach 70’ czyli tempo niszczenia warstwy ozonowej jest szybkie. Dotychczas chroniąca Ziemię warstwa ozonu uległa zniszczeniu w 10%.

ZNACZENIE OZONU: Warstwa ta tworzy kruchą lecz zapewniającą ochronę osłonę w stratosferze. Bez niej większość stworzeń na Ziemi pochłonęłaby śmiertelną dawkę promieniowania słonecznego w ciągu godziny.

JAK OZON ZNIKAŁ?: 1995 roku miał miejsce rekordowy poziom zubożenia warstwy ozonowej nad zarówno nad północną, jak i południową półkulą. Jesienią 1995 roku dziura ozonowa na Antarktydą o powierzchni trzy razy większej od kontynentalnego terytorium USA była jeszcze większa i rosła szybciej niż kiedykolwiek w przeszłości. W tym samym roku nad Ameryką Północną, Europą i Rosją wystąpiło rekordowe zmniejszenie się ochronnej warstwy ozonowej o 20-30%. W 1996 roku sytuacja uległa pogorszeniu – w Argentynie ogłoszono ostrzeżenie przed promieniowaniem, Międzynarodowa Organizacja Meteorologiczna doniosła o prawie zupełnym unicestwieniu warstwy ozonowej nad obszarem na południowej półkuli, dwukrotnie większym niż powierzchnia Europy od Uralu do Atlantyku. W 1996 dziura ozonowa, oznaczająca 50% zubożenie warstwy ozonowej, powstała nad północną półkulą.

DZIAŁANIA MAJĄCE NA CELU ZMNIEJSZENIE DZIURY: Pomimo poważnego zakłócenia procesów chemicznych nastąpił pewien postęp. Powoli wdrażany jest zakaz stosowania substancji typu CFC (kontrolowanych na mocy protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubażających warstwę ozonową). Całkowita odbudowa warstwy ozonowej nastąpi dopiero pod koniec XXI wieku ze względu na wciąż trwające działanie istniejących substancji typu CFC, halonów, bromu, fluoru i bromku metylu.

SKUTKI UBYWANIA OZONU: Przy minimalnych założeniach to zakłócenie procesów chemicznych spowoduje wzrost przypadków raka skóry na całym świecie o około 25%, na co szczególnie narażeni są ludzie o jasnej skórze, żyjący w klimacie umiarkowanym np. w USA, Europie, Australii. Rząd Brytyjski przewiduje, że w przyszłości co roku o 800 przypadków będzie wzrastała liczba osób dotkniętych rakiem skóry, które są jeszcze dziećmi. Wyższy poziom promieniowania osłabi też odporność na AIDS, innego rodzaju nowotwory, gruźlicę i opryszczkę. Spowoduje więcej przypadków katarakty i ślepoty- przewiduje się wzrost przypadków ślepoty co roku o 150 tys.! Wraz z 1% zaniku ozonu. Kurczenie się warstwy ozonowej może też ograniczyć podaż żywności na świecie w skutek zmniejszonej żyzności gleb i wielkich plonów oraz zakłócenia łańcucha pokarmowego w oceanach na skutek wymarcia fitoplanktonu i kryla.

PROGNOZY: W najlepszym przypadku dziury ozonowe zamkną się około 2050 roku, przy założeniu, że da się ograniczyć przemyt zapasów substancji typu CFC. Nie jest to zresztą największe zagrożenie odbudowy warstwy ozonowej.

ZAGROŻENIA DLA ODBUDOWY WARTSWY OZONOWEJ: Dwa inne są bardziej znaczące: po 2010r. kraje rozwijające się nie muszą stopniowo wycofywać się z użycia substancji typu CFC, a w krajach tych ich zużycie wzrasta; związki chemiczne zastępujące CFC (np. substancje typu HCFC) są także szkodliwe, chociaż w mniejszym stopniu. Zgodnie z obowiązującymi obecnie postanowieniami substancje typu HCFC będą stosowane do 2040 r. Istnieje realne niebezpieczeństwo, że w miarę rozwoju gospodarek przeżywających boom krajów azjatyckich zagrożenie dla warstwy ozonowej będzie większe niż zanim przyjęto Protokół. Niepokojące są też dowody na to, że wyższy poziom promieniowania przenikającego przez dziury ozonowe nie tylko powoduje natychmiastowe skutki lecz także być może uszkadza DNA roślin i zwierząt przez co wpływa na cały łańcuch pokarmowy. Skutki zubożenia warstwy ozonowej mogą występować długo po tym, jak zostaną opanowane powodujące je zakłócenia z procesów chemicznych.

DOKUMENTY REGULUJĄCE:

Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej:

przyjęta została 22 marca 1985 roku przez 21 państw, w tym przez Unię Europejską (UE) i była pierwszą zakończoną sukcesem próbą stworzenia ram i zasad wspólnego działania różnych państw na rzecz ochrony warstwy ozonowej. 

państwa strony będą współpracować w celu zrozumienia skutków działania człowieka na warstwę ozonową.

w razie wykazania szkodliwego wpływu na warstwę ozonową, państwa mają harmonizować swoje cele żeby ograniczać, redukować lub zapobiegać działalności człowieka,

strony mają inicjować badania nad procesami, które mogą mieć wpływ na warstwę ozonową, nad zdrowiem ludzkim – jak ubytki w warstwie ozonowej na nie wpływają, nad skutkami klimatycznymi zmian w warstwie, nad działaniami, procesami, które mogą mieć wpływ na warstwę ozonową, nad substancjami i technologiami alternatywnymi; nad problemami społeczno-gospodarczymi związanymi z powyższymi procesami

strony mają współpracować i wymieniać się informacjami

zwrócenie uwagi na państwa rozwijające się – popieranie transferu technologii i informacji,

Protokół Montrealski w Sprawie Substancji Zubożających Warstwę Ozonową:

podpisany został 16.09.1987 r., a wszedł w życie w 1989 r.

państwa mają w ciągu roku uregulować zużycie CFC do poziomu, który nie będzie przekraczał tego z 1986r. Tak samo z produkcją CFC.

od 93r. państwa mają zmniejszyć zużycie i produkcję CFC do 80% z poziomu produkcji i zużycia z 1986r.

od 98 - 50% z poziomu z roku 86

w ciągu roku od Protokołu strony mają wprowadzić zakaz przywozu CFC z państw, które nie są stronami

od 93r. zakaz wywozu CFC do państw nie stron.

strony mają stworzyć listę produktów, które zawierają CFC

strony mają zniechęcać do eksportu technologii produkcji i utylizacji CFC.

kraje rozwijające się mogą opóźnić realizację protokołu o 10 lat

67. Opisz funkcję i rolę organizacji pozarządowych w stosunkach międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe pozarządowe powstają w wyniku porozumień a nie umowy międzynarodowej osób fizycznych lub prawnych, czyli instytucji i stowarzyszeń o charakterze publicznym. Pod względem statusu zrzeszają członków z różnych krajów, a w swej działalności wykraczają poza granice jednego państwa. Ich powstanie i działalność opiera się na aktach wewnętrznych, czyli statutach i regulaminach, natomiast nie ma przymusu ich stosowania i są one dobrowolnie przestrzegane przez członków. Ważnym kryterium wyróżniającym INGOs z systemu organizacji międzynarodowych jest ich fakt nieorientowania się na zysk, więc inaczej nazywane są non-profit organisations. Przykłady : Amnesty International, Międzynarodowy Czerwony Krzyż, Greenpeace. W grupie międzynarodowych organizacji pozarządowych miejsce szczególne zajmują organizacje transnarodowe, a ich rola rośnie. Są to głównie wielkie korporacje przemysłowe i handlowe, których działalność przekracza granice państw. Wywierają coraz większy wpływ na politykę gospodarczo-finansową wielu państw.

Odgrywają niezmiernie ważną rolę we współczesnych stosunkach międzynarodowych, ponieważ w swych działaniach wychodzą poza krąg interesów państw i rządów, oferują alternatywne metody uczestnictwa w polityce, mobilizują publiczność masową. Dobrym przykładem jest Greenpeace. W 2007r. aktywiści Greenpeace, biorący udział w kampanii na rzecz ochrony zagrożonej wyginięciem populacji dorsza wskoczyli do morza, 40 mil morskich od brzegu, żeby powstrzymać szkocki kuter przed prowadzeniem połowów tej ryby. Organizacja wzywa nie tylko do ochrony zasobów dorsza, ale także do utworzenia sieci rezerwatów morskich na Morzu Północnym oraz na Bałtyku. Organizacje te zapewniają pomoc ofiarom katastrof i uchodźcom, są też głównymi obserwatorami przestrzegania praw człowieka i przepisów dotyczących ochrony środowiska. Organizacje pozarządowe mobilizują jednostki do działania na najniższym szczeblu. Wywierają presję na politykę poszczególnych państw, kreują nowe wzory aktywności międzynarodowej i wymuszają zachowania zgodne z prawem międzynarodowym, prawami człowieka czy troską o środowisko naturalne. Dzięki tym organizacjom opinia publiczna zdaje sobie sprawę z problemów i zagrożeń, a organizacje zorientowane na zysk wolą unikać takich tematów. Organizacje pozarządowe pojawiają się, jeśli to tylko możliwe, w miejscach szczytów państw, dotyczących sytuacji klimatycznej na świecie i innych kwestii ważnych dla całego globu, i próbują wywrzeć wpływ na decyzje państw czy też dodatkowo uświadomić przywódców o rosnącym zagrożeniu. Reprezentują cele nie tylko własnych członków, ale również niezrzeszonych, a ich decyzje są odczuwalne w różnych sferach stosunków międzynarodowych. Są ważnym czynnikiem współtworzącym programy działania na forum międzynarodowym. Niekiedy ONZ lub inna organizacja rządowa może zwrócić się do INGOs w sprawie realizacji określonego zadania, np. w celu opracowania profesjonalnej ekspertyzy bądź też kiedy strony konfliktu są w stanie zaakceptować jedynie obecność tych organizacji.

Podsumowanie

mobilizują jednostki do działania,

wywierają presję na politykę poszczególnych państw,

często przyczyniają się do ujawniania problemów, których poruszanie w relacjach międzyrządowych nie jest możliwe ze względu na partykularne interesy państw,

są często widoczne przy organizowaniu pomocy dla ofiar kataklizmów czy uchodźców,

efekty oddziaływań INGOs na państwa bywają natychmiastowe lub wpływają na proces przemian w danym państwie.

68. Opisz najważniejsze porozumienia rozbrojeniowe zawarte po II wojnie światowej.

Nadrzędnym celem ograniczenia zbrojeń jest chęć osiągnięcia pokoju i zwiększenia poczucia bezpieczeństwa. Stało się ono problemem wszystkich państw posiadających broń nuklearną, odpowiedzialnych za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Profesor Piotr Ostaszewski w swojej książce „Międzynarodowe stosunki polityczne” wskazuje na różnice między ograniczeniem, kontrolą zbrojeń a rozbrojeniem. Rozbrojenie jest niejako „najwyższym stadium” ograniczenia zbrojeń. Podczas gdy kontrola zbrojeń obejmuje wzajemną weryfikację, monitoring zbrojeń rozbrojenie uważane jest za formę demilitaryzacji, gdyż jego celem jest wyeliminowanie określonych rodzajów lub typów broni. W zakresie tego pojęcia może się mieścić: całkowita eliminacja określonego rodzaju uzbrojenia, zakaz posiadania określonej broni, zakaz podjęcia lub nakaz wykonania określonych przedsięwzięć mających zmniejszyć niebezpieczeństwo wybuchu konfliktu zbrojnego. Porozumienia rozbrojeniowe mogą dzielić się na dwu- lub wielostronne, jak i również na akty jednostronne. Kwestia całkowitego rozbrojenia na świecie pozostaje utopią- wyjątkowy jest przypadek Kostaryki, która to całkowicie zrezygnowała z posiadania sił zbrojnych.

Jeśli chodzi o najważniejsze porozumienia rozbrojeniowe po II WŚ, zostały one zawarte w okresie drugiej kadencji Ronalda Reagana. Jego głównym celem było powstrzymanie sowieckiej ekspansji poprzez konfrontację na wszystkich obszarach polityki międzynarodowej, wśród których kwestia rozbudowy arsenałów broni nuklearnej odgrywała kluczową rolę. Michaił Gorbaczow w 1986 wysunął propozycję, by zredukować arsenały nuklearne o 50 proc., a następnie całkowicie wyeliminować broń atomową i batalistyczne wyrzutnie rakietowe do 2000 r. Było to dla USA sygnałem gotowości do podjęcia rozmów. Ostatecznie, po szczycie w Rejkjawiku w 1986 a następnie spotkaniu w Waszyngtonie w 1987, podpisano układ INF o eliminacji broni jądrowej średniego i krótszego zasięgu. Zgodnie z nim doszło do wyeliminowania całej broni określonej klasy. Układ ten doprowadził do złagodzenia napięcia i otwarcia drogi ku procesowi redukcji strategicznej broni nuklearnej. Polityczne odprężenie mające miejsce w tych latach, musiało przełożyć się na realne działania w sferze redukcji broni jądrowej. Na przełomie Lat 80/90 oba supermocarstwa (USA i ZSRR) posiadały 97% całej broni nuklearnej (jej całkowita siła wynosiła ok 18 tys. megaton. To o 7 tys. więcej niż moc całkowita broni konwencjonalnej użytej podczas II WŚ, wojny koreańskiej i wietnamskiej). Kwestia redukcji broni jądrowej została ostatecznie sfinalizowana poprzez podpisanie układu o redukcji ofensywnej broni strategicznej w Moskwie w 1991 r. (START I). Ustanowiono limity głowic (po 6 tys) wraz z limitami środków przenoszenia (rakiety międzykontynentalne) do 1,6 tys. oraz liczbę 880 rakiet wystrzeliwanych spod wody. Ponadto Rosja zobowiązała się zredukować o połowę liczbę pocisków SS- 18 należących do kategorii rakiet z niezależnie naprowadzanymi ładunkami (MIRV). Wykonanie porozumienia gwarantowały specjalne dwustronne inspekcje oraz notyfikacje dotyczące między innymi produkcji, prób i przemieszczania broni nuklearnej.

W 1993 zawarto porozumienia START II- USA zobowiązały się do 2003 do dalszej redukcji strategicznych głowic nuklearnych do poziomu 3,5 tys, a Rosja do 3027. Oba państwa postanowiły również odejść od systemów MIRV, pozostając tylko przy międzykontynentalnych rakietach batalistycznych jako jedynych środkach przenoszenia broni nuklearnej. Rosja zadeklarowała całkowity demontaż rakiet typu SS- 18. Porozumienie to jednak nigdy nie zostało zrealizowane. Ratyfikacja przebiegała opornie zarówno w USA jak i Rosji. Parlament rosyjski ratyfikował je w 2000, ale był to gest czysto symboliczny, gdyż dyplomacja rosyjska uzależniała ją od decyzji amerykańskiej w sprawie wypowiedzenia traktatów ABM (ABM Treaty, Anti-Ballistic Missile Treaty; traktat między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim o nieograniczonym czasowo ograniczeniu rozwoju, testowania i rozmieszczania systemów antybalistycznych (ABM – ‘’Antiballistic Missile’’ Jak wynika z art. I traktatu, jego celem było „ograniczenie systemów antybalistycznych każdej ze stron traktatu- ZSRR i USA i zapobieżenie rozmieszczeniu przez którakolwiek ze stron systemów ABM na jego terytorium”). Chcąc rozpocząć budowę „tarczy antyrakietowej” Stany musiały wypowiedzieć w 2002 traktat ABM. W odpowiedzi Rosja wypowiedziała w tym samym roku porozumienie START II.

Jeśli chodzi o broń biologiczną i chemiczną, mimo dość długiego okresu rozwoju międzynarodowych uregulowań w tej kwestii, jest ona nadal wykorzystywana w działaniach bojowych. W 1972 r. 158 państw podpisało Konwencję o zakazie badań, produkcji i magazynowania broni biologicznej i toksyn oraz ich niszczeniu. Jej dopełnieniem jest zawarta w 1993 r. Konwencja dotycząca zakazu rozwijania, produkcji i magazynowania broni chemicznej. Te dwie konwencje pozostają jedynymi umowami międzynarodowymi zobowiązującymi państwa do rozbrojenia w tej dziedzinie. Jednakże mimo to, i mimo doświadczeń obu wojen światowych, broń ta dalej jest stosowana.

Równolegle z toczącymi się negocjacjami dot. broni nuklearnej Michaił Gorbaczow w 1988 r. złożył ofertę redukcji arsenałów sił konwencjonalnych. Ostatecznie wynikiem tych starań w 1990 zawarto Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE).

Na jego mocy zredukowano liczbę czołgów, helikopterów bojowych i artylerii, co doprowadziło do pewnej równowagi po obu stronach. Uzupełnieniem traktatów CFE było sygnowane przez Rosję w 1992 r. Porozumienie w sprawie liczby wojsk w Europie. Ustanawiało ono ich limi na 195 tys. ze strony państw NATO i Federacji Rosyjskiej. Rosja jednak w 2007 r. zawiesiła ich realizację, co zostało z niepokojem odebrane przez USA i pozostałych członków NATO.

Próbą uregulowania kwestii produkcji, stosowania i sprzedaży min przeciwpiechotnych są zawarte w 1999 r. Traktaty z Ottawy. Zobowiązują one państwa (dotychczas 157 państw podpisało) do całkowitego zniszczenia posiadanych arsenałów. W grupie 38 państw, które odmówiły podpisania Traktatów są Stany Zjednoczone, Chiny, Rosja i Indie. USA powołały się tutaj na potrzeby zapewnienia ochrony sojusznikowi na Półwyspie Koreańskim, co gwarantuje strategia uszczelniania i umacniania strefy rozgraniczającej oba państwa koreańskie poprzez rozmieszczenie na nich min przeciwpiechotnych. Jak dotychczas 74 kraje zadeklarowały całkowite zniszczenie arsenałów, a 64 oświadczyły, że nigdy nie znajdowały się w ich posiadaniu.

Poza tymi stricte rozbrojeniowymi porozumieniami, które opisałam, ważne są również porozumienia zmierzające do ograniczenia zbrojeń i kontroli zbrojeń. Przykładem takiego układu jest zawarty w 1968 r. układ o nierozprzestrzenianiu broni nuklearnej (NPT) który do tej pory sygnowało 187 państw. Zakazuje on pozyskiwania broni nuklearnej przez państwa jej nieposiadające, zobowiązując jednocześnie państwa do prowadzenia negocjacji w sprawie całkowitego rozbrojenia nuklearnego. Słabą stroną NPT jest brak możliwości kontrolnych; układ nie okazał się w pełni efektywny, gdyż mamy przykłady krajów którym udało się mimo wszystko wejść w posiadanie broni nuklearnej (Korea Północna, Izrael, RPA).

Kolejnym ważnym porozumieniem jest Porozumienie w sprawie ograniczenia broni ofensywnej SALT I zawarte przez supermocarstwa w 1972 r. Obejmowały one zamrożenie na okres 5 lat liczby międzykontynentalnych rakiet balistycznych według stanu z 1972 r. oraz rakiet balistycznych wystrzeliwanych z okrętów podwodnych.

W 1979 podpisano traktaty SALT II których celem było ograniczenie liczby rakiet z niezależnie naprowadzanymi ładunkami (MIRV). Układ dotyczył też limitów samolotów bombowych zdolnych do przenoszenia rakiet z głowicami nuklearnymi. Nie został on jednak ratyfikowany przez Kongres USA ze względu na sowiecką inwazję na Afganistan oraz osiąganie przez Moskwę ogólnej przewagi w zbrojeniach.

Poza tym, w 1959 r. podpisano tzw. Traktat Antarktyczny, który zakazuje jakichkolwiek działań militarnych na Antaktydzie oraz w układy ustanawiające strefy bezatomowe w Ameryce Łacińskiej (1967 r.) oraz Azji Południowo-Wschodniej i Afryce (1996 r.) Istotny jest również układ z 1967, sygnowany do 2006 przez 125 państw, o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, zakazujący umieszczania broni nuklearnej na orbicie ziemskiej, Ksieżycu i innych ciałach niebieskich.

69. Proszę opisać przyczyny wojny na obszarze byłej Jugosławii z perspektywy różnych poziomów analizy stosunków międzynarodowych.

Wyróżniamy 3 poziomy analizy sm (K. Waltz i J.D.Singer)

- jednostka (poziom indywidualny)
wpływ poszczególnych osób na wydarzenia (osobowość i otoczenie polityka, działania decydentów i poszczególnych uczestników zdarzeń, postrzeganie rzeczywistości, cechy mas np. narodowości, niezdolność do komunikowania)
- państwo – ustrój polityczny i gospodarczy, system rządów, reżim polityczny, mechanizmy organizacyjne, grupy interesu, interes narodowy, polityka wewnętrzna, rywalizacja między grupami, struktura (np. etniczna, wyznaniowa)
- system międzynarodowy – organizacje międzynarodowe, zmiany i układ sił w systemie, normy międzynarodowe, sojusze, ekspansja (ingerencje z zewnątrz)

Cel wyodrębnienia poziomów:
- ukierunkowanie pytań na konkretnego rodzaju dowody
- ułatwienie logicznej dedukcji, przebadanie wszystkich kategorii

POZIOM JEDNOSTKI

Śmierć Josipa Bros Tito
1943 marszałek Jugosławii, 1945 premier i minister obrony narodowej, 1953 prezydent, od 1974 uczynił siebie prezydentem dożywotnim
bezkompromisowa postawa wobec opozycji
wprowadził mechanizmy zaspakajania roszczeń mniejszych grup narodowościowych kosztem najsilniejszych, aby wyeliminować antagonizmy pomiędzy grupami
zwalczanie nacjonalizmów (zwłaszcza serbskich) – zapewnienie poczucia równości (utrzymanie stabilizacji)
utrzymywał atmosferę zagrożenia, zespolenie państwa dzięki zastraszaniu wspólnym wrogiem – poprzez wybór tzw. „trzeciej drogi” (nie podporządkowanie Moskiwe, a jednocześnie ustrój komunistyczny) popadł w konflikt ze Stalinem
tym samym zyskał przychylność zachodu i wielomilionowe pożyczki – systematyczne zadłużanie i złudzenie dobrobytu

4 maja 1980r śmierć Tity (kult jednostki - uważany był za ojca narodu, również czynnik zespalający)
ujawnienie kryzysu gospodarczego

Zabrakło następcy po jego śmierci – odżyły konflikty narodowe, władzę przejmowały lokalne aparaty partii komunistycznej
rozbudzenie nacjonalizmów

Slobodan Milošević
1986 został przywódcą serbskiej partii komunistycznej
1989 został prezydentem Serbii
nawoływał do odzyskania ziem zamieszkiwanych przez Serbów poza granicami republiki (np. w Chorwacji)
hasła nacjonalistyczne kierowane do kosowskich Serbów
uznawano go za następcę Tity

POZIOM PAŃSTWA

Jugosławia – początek państwa w 1918 (Królestwo SChS)
listopad 1945 – Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii: 6 republik (Serbia, Chorwacja, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Słowenia, Czarnogóra) i 2 okręgi autonomiczne (Wojwodina – Węgrzy; i Kosowo – później główny ośrodek kulturalny Albańczyków)
niejednorodna struktura narodowościowa wewnątrz poszczególnych republik
BiH – Serbowie 37%, Muzułmanie (Bośniacy) 48%, Chorwaci 14%
Chorwacja 89% Chorwaci, 4% Serbowie
Macedonia – Macedończycy 66%, Albańczycy 22%
SiCz – Serbowie 62%, Albańczycy 22%, Czarnogórcy 5%, Węgrzy 3%
Słowenia – Słoweńcy 88%, Chorwaci 3%
pierwsze dążenia do secesji – Chorwacja, Słowenia i Kosowo; Chorwacja i Słowenia ze względu na jednolitą strukturę etniczną (wykorzystały skupienie Serbów na Kosowie), Kosowo ze względu na politykę serbską

Konstytucja z 1974r
- podział rynku ekonomicznego na 8 odrębnych (wzmocnienie przekonania, że lepiej rozwinięte części finansują biedniejsze)
- przyznanie większej autonomii republikom
- utworzenie w Kosowie centrum kulturalnego Albańczyków – min powstanie uniwersytetu wykładającego w j. albańskim

- kryzys społeczny – zanik antagonizmów ogólno-jugosławiańskich (np. opozycja) i powstanie antagonizmów narodowościowych

- Kosowo
1981r – Albańczycy 77%, 1991 – 81%
dla obu narodów – kolebka państwowości/narodowa
wśród Albańczyków pojawiały się koncepcje Wielkiej Albanii (wszystkie obszary zamieszkałe przez Albańczyków)
1981 pierwsze wystąpienia ludności (studenci, uczniowie, robotnicy – domagali się odrębnej republiki, hasła przyłączenia Kosowa do Albanii) -> wprowadzenie stanu wyjątkowego, czystki w partii i administracji (uzasadnieniem było zagrożenie dla integralności Jugosławii)
narastał antagonizm serbsko-albański w Kosowie, pobudzany nacjonalistycznymi hasłami Milosevica
przeprowadził czystki w kosowskim obwodzie partii komunistycznej, wprowadzając tam zaufanych ludzi (podobna polityka w Wojwodinie)
1992 Albańczycy w Kosowie przeprowadzili wybory parlamentarne i prezydenckie (wygrał je cieszący się dużym autorytetem jeden z najaktywniejszych działaczy Ibrahim Rugova, przywódca Demokratycznej Ligii Kosowa), Niezależna Republika Kosowa została uznana przez Albanię

Marzec 1989 parlament serbski zmienił konstytucję z 1974 znosząc tym samym autonomię Kosowa i Wojwodiny – wystąpienia albańskie w obronie poprzedniej konstytucji
- 1991 Kosowo w nieformalnym referendum opowiedziało się za niepodległością prowincji
Wykorzystały to w 1991 Słowenia i Chorwacja, później Macedonia, BiH;
- zwłaszcza Chorwacja pod rządami Franjo Tudjmana prowadziła bardzo nacjonalistyczną, antyserbską politykę na swoim obszarze, co zaostrzyło spór pomiędzy tymi dwoma i tak wrogimi narodami; innym czynnikiem eskalującym konflikt serbsko chorwacki była religia: Chorwaci - katoliccy, Serbowie - prawosławni;
- BiH ze względu na sytuację etniczną początkowo współpracowała z Chorwacją, od 1992 Bośniacy zerwali współpracę z Chorwatami i zaczęli wojnę wszystkich przeciwko wszystkim
BiH pod względem etnicznym była bardzo sztucznym tworem
POZIOM MIĘDZYNARODOWY

Rozpad bloku wschodniego – zabrakło jednoczącego republiki zewnętrznego wroga, destabilizacja w regionie, państwa odzyskiwały niepodległość

Zadłużenie Jugosławii w państwach zachodnich

Prawo międzynarodowe
łamanie praw człowieka – interwencja międzynarodowa
prawo do samostanowienia – oderwanie republik
zasada utrzymania integralności terytorialnej – prawo do interwencji militarnej w republikach, które się oderwały, ponieważ nie były uznawane jeszcze za państwa

Odwrócenie państw zachodnich od Serbii:
- Zaniepokojenie innych państw agresywną polityką Serbii i łamaniem praw człowieka spowodowało poparcie innych państw dla ogłaszających secesję republik;
- Niemcy jako pierwsze uznały niepodległość Chorwacji i Słowenii (przedwcześnie) – wynikało to z ich dążenia do umocnienia swojego stanowiska w Europie jako lidera + historycznych zaszłości (finansowe wsparcie Chorwacji było jednym z impulsów pozwalających na oderwanie)
- jednocześnie brak jednoznacznego stanowiska Wspólnot – pozostawienie Jugosławii niejako samej sobie
- przyzwalająca polityka USA (historycznie – osłabienie Serbii to osłabienie wpływów rosyjskich na Bałkanach)

70. Jaką rolę odgrywają jednostki a jaką elity we współczesnych stosunkach międzynarodowych?

JEDNOSTKI

Wg liberałów na politykę zagraniczną państwa mają wpływ konkretni przywódcy i ich cechy osobowości. U konstruktywistów – przywódcy pełnią jedynie nieznaczną rolę, większy – reformatorzy i specjaliści z zakresu sm kształtujący nowe kierunki myślenia. U realistów jednostki nie mają prawie żadnego wpływu na sm.

Jednostka odgrywa większą rolę w sytuacjach nadzwyczajnych – np. brak stabilności otoczenia lub państwa, młode państwo, kryzys – jednostka ma wówczas możliwość wykazania się (np. autorytaryzmy w 20-leciu międzywojennym i po II wojnie światowej)

Większa rola jednostki, która nie jest ograniczana przez instytucje polityczne – dyktatury

ELITY

Termin elita oznacza zazwyczaj grupę jednostek wyróżniających się lub uprzywilejowanych w stosunku do reszty społeczeństwa.
W ujęciu wąskim odnosi się do wąskiej grupy posiadającej najwyższą władze polityczną, mającej bezpośredni wpływ lub podejmującej decyzje
W ujęciu szerokim są to wszyscy, którzy zajmują istotne stanowiska i w sposób najbardziej znaczący przyczyniają się do realizacji interesów określonej grupy
Nie ma jednak jednej spójnej definicji, a więc też rola, jaką odgrywają elity w stosunkach międzynarodowych uzależniona jest od definicji i podziału, jaki został przyjęty.

Kryterium wyodrębniania elit:
- Metoda pozycyjna – elitę polityczną tworzą osoby zajmujące strategiczne pozycje w państwie (prezydent, premier, pozostali członkowie rządu, parlamentarzyści itp.)
- Metoda refutacyjna – elitę polityczną tworzą osoby, które w mniemaniu opinii publicznej mają istotny wpływ na decyzje państwowe (przedstawiciele elity kulturalnej i naukowej, członkowie rodzin osób zajmujących najwyższe stanowiska, etc.)
- Metoda decyzyjna – elitę polityczną tworzą osoby rzeczywiście podejmujące decyzje, bądź mające na nie istotny wpływ
- Ujęcie stratyfikacyjne (Pareto)– charakteryzuje elitę poprzez cechy jej położenia społecznego (władza, bogactwo, społeczny prestiż), wewnętrzne więzi (więzy towarzyskie, wspólnota interesów), wspólne treści świadomości (poczucie przynależności do elity). W tym ujęciu elita jest grupą wyizolowaną i zintegrowaną.
- Ujęcie instytucjonalne (M. Weber)– centralnym punktem zainteresowania są tutaj instytucje władzy i organizacje polityczne. Wg Webera, warstwa zawodowych polityków pojawiła się dopiero w nowoczesnym, scentralizowanym państwie;

Merytokracja – system społeczny, w którym pozycje społeczne uzależnione są od zasług; a także koncepcja sprawowania władzy przez osoby o największych zasługach czy kompetencjach w jakiejś dziedzinie wiedzy, w zawodzie, branży, np. wg wykształcenia, zdolności, umiejętności, talentu. Pojęcie to odnosi się również do warstwy społecznej o najwyższych osiągnięciach, która ma prawo do otrzymywania takich społecznych profitów jak władza, wysokie dochody czy prestiż.
Marytokracja jest utopijnym systemem

Definicje

Pareto
wprowadził termin elita do nauk politycznych
elita – ludzie, którzy dzięki swoim przymiotom mają największe zdolności w dziedzinie swojej aktywności
podział społeczeństwa na elitę rządzącą (posiada bezpośredni lub pośredni wpływ na władzę), elitę nierządzącą i masy – granica pomiędzy dwoma pierwszymi jest bardzo nieostra

Bauman:
Ujęcie potocznie: zespół jednostek wyróżniających się z otoczenia pod względem uznanym w danej zbiorowości za wartościowy, ceniony; pejoratywnie: odgradzające się od ogółu w poczuciu faktycznej lub domniemanej wyższości.
Ujęcie socjologicznie: zespół ludzi posiadających autorytet, najbardziej wpływowa, z najwyższymi kwalifikacjami i możliwością ich wykorzystania (czyli spełnia kryteria prestiżu, kwalifikacji i władzy).
Zaznacza, że większość definicji posiada te 3 kryteria + zazwyczaj dodają inne, np. genezę czy liczebność

Sartori
Konkretna mniejszość mająca kontrolująca większość wyodrębniana na podstawie kryteriów:
- Władzy: władzę ma ten, kto jest na szczycie
- Zasług usprawiedliwiających władzę: na szczycie są ci, którzy na to zasłużyli

Harold Lasswell
- początkowo określał elitę jako grupę ludzi, którzy otrzymują najwięcej tego, co jest do otrzymania (np. prestiż, dochód); później zawęził definicję – elita jako posiadacze władzy w systemie politycznym

Charles Miles
elita – grupa ludzi posiadających formalnie lub nieformalnie władzę dającą możliwość podejmowania wiążących decyzji i wcielania ich w życie; wyznacznik – afiliacje instytucjonalne
Doszedł do wniosku, że władza w USA należy do elity rządzącej, czyli zwartej kliki wielkich bogaczy, bossów korporacji, dowódców armii i wąskiej grupy czołowych polityków. Mills stwierdził, że wykształciły się trzy typy elit, kontrolujące obszar ekonomiczny, polityczny i wojskowy. Zwrócił uwagę na zadziwiającą zgodność w społeczeństwie amerykańskim władzy ekonomicznej, politycznej i wojskowej, zarówno w sferze podejmowania decyzji, jak i koordynowania ich aktywności.
Wg. Milesa o kształcie świata decydują 3 grupy ludzi (typy elit):
- Bogacze świata korporacji – to udziałowcy wielkich korporacji, rentierzy akcyjni, członkowie zarządów lokujący duże kapitały w aktywa korporacyjne i wywierający wpływ na ich zarządzanie. Elitarność uzasadniona jest tu wiedza, kompetencjami, władzą i majątkiem.
- Potentaci wojskowi – to najwyżsi rangą wojskowi zarządzający machinami wojskowymi danych struktur, wpływający na funkcje obronności struktury, gospodarkę i politykę. Ich elitarność wynika z prestiżu i władzy.
- Kierownictwo polityczne – elita złożona z czołowych polityków zarówno partii politycznych jak i administracji rządowej. Kategorie tę tworzą ludzie, którzy utrzymują ze sobą stosunki głównie oficjalne, ich wspólnota opiera się na zysku, jaki przynosi im przestrzeganie wspólnych wartości i pielęgnowanie wspólnego życia.
Mills był twórcą torii która w bezpośrednio uderzała w swoisty mit założycielski Ameryki (,,od pucybuta do milionera”). Odkrył on że w najważniejszych sektorach życia społecznego Ameryki największy wpływ ma 400 rodzin o długij historii. Pisze on o przechodzeniu władzy z rąk właścicieli którzy stają się tylko rentierami ku dobrze wykształconej klasy menażerów którzy są wstanie opanować skomplikowane procesy produkcji. Piastują oni także najwyższe stanowiska w armii jako generałowie i politycy jako senatorowie, kongresmeni i kolejni prezydenci. Mills pisząc o tym układzie (kompleksie) przemysłowo – militarno – politycznym podkreśla iż każda ze stron osiąga wynikające z niego korzyści.

Karl Mannheim – Teoria elit
Typy: liberalne i konserwatywne -> decydujące znaczenie dla postulowanych i realizowanych modeli upolitycznienia, prowadzących bądź do totalitaryzmu bądź liberalnej demokracji.Elity polityczne, gospodarcze i kulturowe, zwłaszcza liberalne, decydują o losach świata oraz kształcie międzynarodowych relacji.

Główne typy elit: elity polityczne, organizatorskie, intelektualne, artystyczne, moralne i religijne.
Podczas gdy celem elit politycznych i organizatorskich jest integrowanie wielkiej liczby dążeń indywidualnych, rola elit intelektualnych, artystycznych i moralno-religijnych polega na sublimowaniu energii psychicznej, której społeczeństwo nie zdołało

wyczerpać w pełni w codziennej walce o byt, drogą pobudzenia do zdobywania wiedzy obiektywnej, a także do introwersji, introspekcji, kontemplacji i refleksji”.

Funkcje elit politycznych i gospodarczych sprowadzają się do tworzenia warunków do racjonalnego, planowego działania, nie ograniczającego praw i szans rozwoju innych społeczeństw obywatelskich.
Rola elit intelektualnych ulega we współczesnym społeczeństwie daleko idącej deprecjacji, na skutek działania różnego rodzaju mechanizmów, polegających głównie na wzroście ich liczby i zmniejszaniem się w związku z tym siły ich oddziaływania, przełamywaniem ich ekskluzywności, zmianami zasad rządzących selekcją członków oraz przemianami ich wewnętrznego składu.

71. Proszę opisać współczesne problemy ekologiczne występujące na skalę międzynarodową.

Współczesne problemy ekologiczne wynikają z nieuchronnego postępu globalizacji na świecie. Okazują się one być jednym z najbardziej palących problemów obecnego świata. Dotyczą one kluczowych dla ludzkości kwestii, które zamykają się w obrębie pięciu zagadnień.

efekt cieplarniany.

Problem zmian klimatycznych nie jest niczym nowym ani zaskakującym. Naukowcy uważają, że to działalność człowieka stanowi akcelerator całego procesu. Niepokojące jest jednak to, że działalność ta jest świadoma, ale żadne środki zaradcze nie są w stanie zapobiec niechcianym zachowaniom. Obecnie dąży się jedynie do ścisłej współpracy pomiędzy państwami w celu opóźnienia destrukcyjnej siły ocieplającego się klimatu. Obecnie obserwujemy ocieplenie klimatu o 0,6st. Konsekwencjami takiej zmiany stanu są częstsze powodzie, huragany, trąby powietrzne w miejscach do tej pory poza ich zasięgiem działania. Wzrost o 2 stopnie może być już katastrofalne w skutkach, natomiast zmiana o 6 st całkowicie zmieni ekosystem, który wymusi transformację ludzkiego życia na ziemi. Najprościej mówiąc efekt cieplarniany jest wynikiem wykorzystywania nieodnawialnych źródeł energii, wiąże się z niekontrolowaną emisją dwutlenku węgla do atmosfery. Najbardziej spektakularnym skutkiem tego zjawiska jest topnienie lodowców na biegunach oraz niszczenie fauny i flory Grenlandii i alaski, na których temperatura podniosła się o 2-3 st.

Globalne ocieplenie dotyka także sfery ekonomicznej. Na podstawie raportu Sterna szacuje się, że nastąpi redukcja PKB do 20% obecnego poziomu przy mniej więcej podobnym poziomie spadku konsumpcji. Bezpośrednio dotknięty zostanie przemysł, co dotknie głównie kraje Trzeciego Świata (kraje Południa), które opierają się głównie na rolnictwie.

zanieczyszczenie powietrza.

Istota problemu sprowadza się do emitowania do atmosfery dwutlenku siarki, który przenoszony wraz z wiatrem powraca na Ziemię w postaci kwaśnych deszczów powodujących obumieranie lasów i ekosystemu wodnego. Jest to widocznie w postaci azjatyckiej brązowej chmury tworzącej grubą pokrywę pyłu unoszącego się nad Oceanem Indyjskim. Obecnie krajami odpowiedzialnymi za wytwarzanie największej ilości trujących gazów są Chiny i Indie oraz pozostałe kraje, które należą do czołówki czyli Usa, Japonia, Kanada. Problem ten jest poniekąd problemem politycznym ze względu na traktowanie przestrzeni oceanów, mórz, jako dostępnych dla wszystkich, bez narzucenia określonych limitów.

kurczenie się zasobów wodnych,

„Water Stress” pojęcie ustanowione przez ONZ, jako określenie sytuacji, w której zapotrzebowanie na wodę przewyższa jej dostępne zasoby. Dotyka ono nie tylko problemu wysychania zasobów wodnych, ale i ich rosnące zanieczyszczenie. Wg raportów ONZ ponad 1/3 całej populacji ziemskiej żyje w krajach cierpiących na brak wody pitnej. Co gorsza szacuje się, że w 2025 problem ten może dotknąć nawet połowy ludności globu. Największym problemem jest skala zużycia wody przez rolnictwo i przemysł, często spowodowana bezmyślnością człowieka. Nie można jednak zapomnieć, że kurczenie się zasobów wodnych jest ściśle związane z problemami klimatycznymi. Wg ekspertów z FAO do 2100 r dramatycznie wzrośnie ilość katastrofalnych susz, których występowanie przewiduje się około co dwa lata. Z głównych powodów przez które światu grozi brak zasobów wody pitnej można wyróżnić: wzrost liczby ludności na świecie, wzrost globalnej produkcji, zmiany klimatyczne, zawłaszczanie ziemi pod zabudowę, pogarszająca się jakość wody, zwiększające się zapotrzebowanie na wodę, polityka gospodarcza większości państw, złe zarządzanie zasobami wodnymi, decyzje polityczne, problemy społeczne.

rewolucja biotechnologiczna.

Proces oparty na inżynierii genetycznej. Obejmuje aspekty rolnictwa, w ramach którego produkowana jest żywność genetycznie modyfikowana, bardziej odporna na warunki klimatyczne i choroby. Innym zabiegiem jest klonowanie, czyli sztuczne tworzenie istot żywych o tym samym kodzie genetycznym co dawca. W tej dziedzinie ważny pozostaje fakt przesuwania granicy ingerencji w żywy organizm i proces reprodukcji.

zielona rewolucja.

Henry Wallace- prekursor tego procesu, który dążył do zwiększenia wydajności produkcji rolnej poprzez hodowanie bardziej wydajnych i odpornych na warunki zewnętrzne zbóż. Rozpoczął on mutowanie różnych odmian kukurydzy , propagując nowe formy upraw rolnych wśród amerykańskich farmerów. Zielona rewolucja stała się niebawem problemem globalnym i zdawać by się mogło, że rozwiązaniem na niedostatek żywności w krajach trzeciego świata. Intensywne uprawy przy użyciu pestycydów propagował zdobywca nagrody nobla Norman Borlaug, który wprowadził swoje programy nowoczesnych upraw rolnych w indiach i pakistanie. Mimo pewnych sukcesów tego systemu, ma on swoich przeciwników. Wskazują oni na wprowadzanie monokultury rolnej, niszczenie lokalnych kultur rolnych, nadużywanie sztucznych środków. Doprowadzają one do problmów ekonomicznych, bo uzależniają farmerów od trendów na rynku światowym, prowadzą do eliminacji małych gospodarstw.

Wskazuje się na to, że problemem nie jest brak żywności, ale jej zła dystrybucja. Przykładem są Indie, borykające się z nadwyżką żywności przy jednoczesnym wzroście liczby ludności, która nie może sobie pozwolić na zakup pożywienia.

72. Jakie czynniki wpływają na współczesne stosunki międzynarodowe?

Autorzy wyróżniają w literaturze różne klasyfikacje czynników, które wpływają na współczesne stosunki międzynarodowe. Moim zdaniem warto zaproponować podstawową typologię, która najdokładniej oddaje charakter obecnej sytuacji na arenie międzynarodowej.

Podstawowym czynnikiem jest położenie geograficzne. To najtrwalszy element, czyli część środowiska naturalnego, na który bezpośrednio państwa nie mają wpływu. Dotyczy on ukształtowania terenu, linii brzegowej, klimat, rodzaje gleby oraz surowce. To najstarszy czynnik, gdyż właśnie u brzegu wielkich rzek tworzyły się pierwsze cywilizacje. Położenie determinuje charakter państwa. Wyróżnić możemy państwa wyspiarskie, które aktywnie mogły prowadzić działania kolonizacyjne, dzięki szerokiemu dostępowi do morza. Oraz państwa kontynentalne, które mają ograniczone terytorium lądowe i dostęp do wód, co nie pozwala na prowadzenie izolacyjnej polityki, jak to możliwe w przypadku państw- potęg morskich.

Ściśle powiązany z powyższym czynnikiem jest aspekt demograficzny. W przeszłości liczba ludności świadczyła o potędze państwa. Ponadto każdy mężczyzna był potencjalnym kandydatem na żołnierza, co wzmacniało siłę państwa. Obecnie zasoby ludnościowe dają dodatkowe ręce do pracy, przyczyniając się tym samym do pobudzenia gospodarczego kraju. Obecnie mamy do czynienia z duża mobilnością ludności. Czynnik narodowy nie jest już jedynym, który kształtuje społeczeństwo danego państwa. Wielonarodowościowy charakter państwa wywiera ogromny wpływ na stosunki międzynarodowe, tworząc nowe wyzwania stawiane przed władzami na scenie politycznej. Prowadzi to do wielu konfliktów na tle kulturowym. Czasem nawet, jeżeli mniejszość jest bardzo skupiona i to w pobliżu granicy państwa pochodzenia, może dochodzić do wystąpień na tle walki o co raz większe przywileje dla tej grupy.

Czynniki ideologicznie również wywierają znaczący wpływ na wydarzenia międzynarodowe. U podłoża tych czynników tkwią struktury społeczno ustrojowe państw, ich zróżnicowanie w zależności od systemu ideologicznego oraz przynależność do odmiennych systemów światowych. Rezultatem są różnice w postrzeganiu zjawisk i procesów międzynarodowych, ścieranie się koncepcji i programów działań dotyczących sposobów realizacji nowego międzynarodowego ładu politycznego, ekonomicznego, społecznego, kulturalnego, informacyjnego. Przejawy wpływu uwarunkowań ideologicznych na stosunki międzynarodowe był rozwój światowego procesu rewolucyjnego i zmieniający się w efekcie międzynarodowy układ sił. Znajdował on odbicie w pluralizmie ustrojowym świata. zwycięska okazała się liberalno- demokratyczna ideologia bogatego „Zachodu”(Północy), która jednak jest poważnie kontestowana przez nowe, totalistyczne koncepcje ładu społecznego, zwłaszcza w Azji i na bliskim wschodzie (fundamentalizm islamski).

Mówiąc o znaczeniu ideologii w życiu politycznym automatycznie zahaczamy o kwestie religijne w stosunkach międzynarodowych. To czynnik, który bardzo ewaluował na przestrzeni lat, zmieniając swoje znaczenie. Więź religijna jest istotnym czynnikiem w formowaniu się narodów oraz w utrzymywaniu świadomości narodowej przez mniejszości narodowe. Bywa też pożywką kształtowania się ruchów nacjonalistycznych (syjonizm, nacjonalizm islamski). W wielu krajach systemy rządów były ściśle związane z tzw. religią państwową. Kościoły silnie oddziałują na opinię publiczną w sprawach polityki wewnętrznej (partie polityczne o charakterze wyznaniowym, jak i międzynarodowej.-obecnie głownie na politykę państw słabiej rozwiniętych, zwłaszcza islamskich i postkomunistycznych, obecnie zauważalny konflikt miedzy liberalną demokracją a fundamentalizmem islamskim.

Współcześnie na znaczeniu zyskał czynnik ekonomiczno- techniczny. Postęp technologiczny, rozwój międzynarodowych rynków finansowych, swobodny przepływ kapitału. Wszystko to decyduje obecnie o sile i potencjalnie danego państwa. Pogłębia się zróżnicowanie państw spowodowane nierównością w poziomie i tempie rozwoju ekonomicznego. Współcześnie aktywny udział w handlu i gospodarce światowej daje zarówno możliwość wpływania na inne państwa. I odpierania ich nieprzyjaznych działań, jak i rodzi niebezpieczeństwo nadmiernej zależności np. od obcych źródeł energii (kryzys naftowy i jego konsekwencje dla importerów tego surowca). Życie gospodarcze podlega procesom internacjonalizacji. To dzięki tym procesom wyłoniły się nowe dziedziny współpracy międzynarodowej.

Niepodważalny wpływ na stosunki międzynarodowe wywiera potencjał militarny państw. Niegdyś wojna była dopuszczalnym instrumentem rozwiązywania sporów międzynarodowych. Współcześnie ius ad bellum jest całkowicie zakazane przez powszechne prawo międzynarodowe zakaz stosowania siły i groźby jej użycia. Mimo to istnieją państwa, które decydują się na jej użycie w sytuacji, gdy zastosowanie innych środków nie przyniosło rezultatów. Wyścig zbrojeń, armia, marynarka, lotnictwo, składniki gospodarki decydujące o liczebności wojska, jego zaopatrzeniu, uzbrojeniu, zapasach to aspekty, w których państwa rywalizują pomiędzy sobą, choć nie zawsze przyznają się do tego wprost.

Czynnikiem wewnętrznym zaś są kwestie organizacyjno- społeczne. Dotyczą one takich aspektów jak organizacja, funkcjonowanie instytucji państwowych. Równie istotne są procesy decyzyjne oparte na selekcji informacji, ocenie sytuacji, diagnozowaniu i prognozowaniu. Szczególnego znaczenia nabiera poziom przygotowania i sprawność kadr służby zagranicznej instytucjach narodowych i międzynarodowych, które muszą być dobrze przygotowane do podjęcia działań dyplomatycznych.

Drugim czynnikiem wewnętrznym jest osobowość i charyzma przywódcy. Wybitne jednostki są bardziej aktywne, mogą „porywać tłumy”. Politycy działają w pewnej przestrzeni społecznej i politycznej, więc nawet genialne zamierzenia jednostek rządzących nie zostaną zrealizowane bez uzyskania poparcia określonych grup społecznych. W warunkach demokratycznych decyzje polityczne rzadko są decyzjami jednostkowymi, raczej są rezultatem działania grup nacisku i organów kolegialnych. Ważny jest również stan zdrowia przywódców, który pozwala na mniej lub bardziej aktywne działania wśród obywateli.

73. Jakie konsekwencje może mieć kryzys w strefie euro dla roli i miejsca UE w świecie?

Bieżące prognozy KE wskazują, że strefę euro czeka w najbliższym okresie spowolnienie gospodarcze. Przeprowadzona analiza podtrzymywalności długu pokazuje natomiast, że przy obecnych uwarunkowaniach makroekonomicznych i rynkowych duża grupa gospodarek strefy euro (w szczególności Grecja, Portugalia, Irlandia) nie będzie w stanie wyrosnąć z zadłużenia i musi podjąć dodatkowy istotny wysiłek fiskalny, by możliwa była obsługa zadłużenia w średnim okresie - oceniają ekonomiści.

Spowolnienie gospodarcze będzie wpływało na osłabnięcie konkurencyjności UE, która w swoich strategiach zakładała rywalizację z największymi potęgami nie tylko z Stanami Zjednoczonymi ale również z Chinami i Indiami.

Premier Chin Wen Jiabao na konferencji UE- Chiny w Pekinie 15.02.2012 mówił o zwiększeniu udziału Chin w rozwiązaniu problemu zadłużenia UE. Pomoc finansowa z Chin być może korzystna z punktu ekonomicznego, mogłaby niekorzystnie odbić się na wizerunku UE jako partnera do współpracy. Oznaczałoby to również częściowe uzależnienie od wschodniego partnera.

Obecnie największym problemem UE jest zadłużona Grecja, która jest bankrutem. Jeden ze scenariuszy przewiduje możliwość jej wystąpienia ze strefy euro. To mogłoby być ogromnym wstrząsem dla pozycji UE. Wiązałoby się to bowiem z możliwością pójścia w jej ślady przez państwa, które również borykają się z ogromnymi problemami finansowymi- Hiszpania i Portugalia. Do tej pory strefa euro, unia gospodarczo-walutowa była kolejnym etapem integracji, która miała zacieśniać współpracę między państwami członkowskimi, co z kolei miało doprowadzić do osiągania co raz lepszych wskaźników gospodarczych. Tym samym wystąpienie państw ze strefy ukazałoby słabość UE i wpłynęłoby bardzo niekorzystnie na wizerunek UE jako partnera do współpracy z innymi państwami.

Wbrew pozorom kraje członkowskie UE, które jednak nie znajdują się w strefie euro, wcale nie są w dogodnej sytuacji w obliczu kryzysu. Mogą zostać one jeszcze bardziej „odsunięte”, gdyż w grupie krajów euro, ze względu na wspomniany kryzys, dokonują się przyspieszone procesy integracji. Pojawiają się bowiem głosy, że pogłębiona integracja, w formie nawet federacji jest konieczna tak ze względu na potrzebę uniknięcia tego rodzaju kryzysów, jak i dla wzmocnienia pozycji Europy na arenie międzynarodowej. Ostatnie lata pokazały, że Europa traci swoją pozycję i bez zasadniczych zmian w UE proces ten będzie postępować.

Kryzys wpływa także na realizację Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO), w tym budowania zdolności (w wersji hard i soft) działania Unii w świecie. Niekorzystnie należy ocenić oszczędności w wydatkach na obronę państw UE i NATO, które osłabiają potencjał obronny Polski i jej sojuszników. Jest to niepokojące w kontekście wzrastających nakładów na zbrojenia w Rosji i Chinach – państwach o niejasnych intencjach strategicznych w przyszłości. Podkreślić trzeba zagrożenie dla unijnego budżetu na lata 2014–2020 (fundusze strukturalne dla Polski) oraz wynikającą z kryzysu większą skłonność państw europejskich do kontrowersyjnych działań w sferze bezpieczeństwa, takich jak sprzedaż okrętów Mistral do Rosji czy większa podatność na inwestycje rosyjskie i chińskie w kluczowe z punktu widzenia bezpieczeństwa sektory (np. energetyka). Mniejsze wydatki na WPBiO mogą z kolei wpłynąć na równowagę sił, zmianę znaczenia UE w organizacjach międzynarodowych związanych z utrzymywaniem bezpieczeństwa i pokoju.

Kryzys w strefie euro zdecydowanie pogarsza pozycję międzynarodową UE. Pogłębiające się nierówności, nieefektywna pomoc zadłużonej Grecji i innym krajom, właściwie brak poczucia odpowiedzialności za te kraje, to wszystko świadczy o porażce Unii Europejskiej jako Wspólnoty. Najważniejsze jest, jeśli UE ma pozostać silną figurą na arenie międzynarodowej, by szła ona w stronę dalszej integracji i by kraje członkowskie odczuwały poczucie wspólnoty.

Kryzys w strefie euro paradoksalnie może pomóc UE. Może on przynieść bowiem zmianę sposobu myślenia o przyszłości Europy, o konieczności procesów integracji, które doprowadzić powinny do utworzenia federacji na wzór tej jaką są Stany Zjednoczone.

Istnieją różne opinie i prognozy odnośnie konsekwencji jakie może przynieść kryzys w strefie euro. Niektórzy eksperci przewidują całkowity rozpad strefy euro (ci bardziej pesymistyczni nawet samej Unii), inni zaś uważają, że przeciwnie, kryzys ten może jeszcze wzmocnić Wspólnotę- oczywiście, jeżeli go pokona .

74. Jaką rolę odgrywa siła militarna we współczesnych stosunkach międzynarodowych?

Militaryzm jako polityka zbrojeń

Czynnik militarny – instrument polityki zagranicznej państwa, znaczenie ekonomiczne i naukowo-techniczne (pobudzenie gospodarki, rozwiązania militarne są później wykorzystywane w technologii cywilnej, np. GPS, Internet)
również użycie siły lub groźba jej użycia, kształtowanie postaw społecznych – zwłaszcza w systemach autorytarnych
wyścig zbrojeń i powstawanie bloków oraz sojuszy militarnych

Militaryzm jako forma władzy państwowej

Forma organizacji władzy, w której znaczący wpływ posiadają środowiska wojskowe lub nawet posiadają one kontrolę nad cywilnymi organami władzy państwowej
wykorzystanie sił zbrojnych w interesie elit rządzących – zazwyczaj autorytaryzmy i totalitaryzmy
ALE – wystarczy popatrzeć na politykę USA, gdzie militaryzm jest ewidentnym elementem polityki (USA jako mocarstwo światowe posiadające interesy na całym świecie i z racji tego „upoważnione” do interwencji)

Zakaz używania siły i groźby użycia siły zawarty w normach prawa międzynarodowego (art. 2 Karty NZ) – za taką działalność na państwo nakładane są sankcje (polityczne, ekonomiczne lub w postaci interwencji)
spadek znaczenia siły militarnej, chociaż nadal odgrywa dużą rolę
dużą rolę odgrywa np. siła ekonomiczna (np. Niemcy – nie posiadają znaczącej siły militarnej, ale odgrywają dużą rolę dzięki pozycji ekonomicznej)

Podpisywane są liczne układy i sojusze (UZE, polityka obronna w ramach UE, NATO, WNP, OBWE, Unia Afrykańska) mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa regionalnego przy jednoczesnym ograniczeniu potencjału militarnego poszczególnych członków

Kontrola zbrojeń i układy rozbrojeniowe nadzorowane przez ONZ i liczne NGOsy

Zwiększenie liczby państw demokratycznych – państwa demokratyczne (pogląd liberałów!) nie toczą wojen ze sobą, a więc także zmniejsza się ilość państw, ze strony których może nadejść zagrożenie

Globalizacja gospodarki – zwiększenie powiązań międzynarodowych i współzależności -> wojna staje się nieopłacalna ze względów gospodarczych
pobudzenie gospodarki spowodowane militaryzacją jest tylko tymczasowe (później trzeba przekształcić przemysł zbrojeniowy)
duża rola TNCs – nacisk na decydentów czy mają się angażować w wojnę czy nie (w zależności od tego czy zyskają na wojnie)

Nadal istnieją jednak regiony, w których występuje zagrożenie konfliktami lub konflikty (chociażby Bałkany, Bliski Wschód, Afryka)
konflikty ulegają ciągłym przekształceniom: wojna dotyka w równym stopniu wojskowych, co cywili, mimo, że rozwój technologii pozwalałby na uniknięcie ofiar wśród niewinnych ludzi – dzieje się tak z powodu zmiany charakteru zagrożeń

Czynnik technologiczny ma olbrzymie znaczenie dla wagi siły militarnej państwa – wymaga to jednak olbrzymich nakładów finansowych (dlatego też niemożliwe jest osiągnięcie liczącej się pozycji pod względem militarnym bez wysoko rozwiniętej gospodarki i zaplecza naukowego)

Proliferacja broni masowego rażenia – coraz więcej państw i nie tylko (zwłaszcza zagrożenie ze strony organizacji terrorystycznych) może sobie pozwolić na posiadanie broni masowego rażenia
rozwój technologiczny sprawił, że siła takiej bomby jest olbrzymia
na świecie istnieje niemal 20 tysięcy bomb atomowych
Państwa posiadające arsenał nuklearny (pod wzgl. Ilości głowic) – Rosja, USA, Francja, Chiny, Wielka Brytania, Pakistan, Indie, Izrael, Korea Pn.
od zakończenia zimnej wojny dąży się do ograniczenia arsenału nuklearnego, ponieważ państwa doszły do wniosku, iż jest ona zbyt niebezpieczna

Nowe zagrożenia spowodowane procesem globalizacji (trudniejsze do monitorowania i zwalczania):
- międzynarodowy terroryzm i kartele narkotykowe
- zagrożenia w cyberprzestrzeni – dotyczy to zwłaszcza świata finansów; spowodowane jest to coraz większym uzależnieniem codziennego życia od komputerów i Internetu
- powiększanie obszarów ubóstwa i dysproporcji pomiędzy Północą i Południem i płynące z tego zagrożenia (konflikty lokalne, migracje, wpływ na gospodarkę światową np. poprzez wzrost cen surowców)
- zmiany w środowisku naturalnym (degradacja, dziura ozonowa, efekt cieplarniany, ginięcie gatunków)
- rozprzestrzenianie się chorób (choroby coraz bardziej odporne na leki)
- nowe rodzaje broni – chemiczna, biologiczna
- zagrożenia gospodarcze – przykładem może być kryzys z 2008, który dotknął większość rozwiniętych gospodarek poprzez sieć powiązań między nimi

Siła militarna odgrywa nadal dużą rolę w państwach rozwijających się (w nomenklaturze zimnowojennej tzw. Państwa Trzeciego Świata) – niski poziom rozwoju gospodarczego, niestabilne systemy polityczne, mała waga przywiązywana do praw człowieka, obszary najbardziej narażone na wybuch konfliktów lokalnych
w rezultacie liczba aktów użycia siły wcale nie maleje

Jednocześnie, dla państw wysoko rozwiniętych siła militarna (zwłaszcza jej zaawansowanie technologiczne) pozwala na angażowanie się w innych regionach
jest to także czynnik odstraszający potencjalnych agresorów i pozwala na skuteczną samoobronę (dopuszczone art. 51 Karty NZ)

Na przykładzie ONZ można pokazać, ze brak własnych sił zbrojnych pozbawia tą organizację realnego znaczenia, ponieważ jest całkowicie uzależniona od dobrej woli państw w podejmowaniu ewentualnych interwencji pokojowych i humanitarnych (przyzwolenie na podejmowanie takich akcji przez państwa lub organizacje regionalne jest jednak bardzo kontrowersyjne – łamanie zasad suwerenności, dochodzi do licznych nadużyć, a jednocześnie siły ONZ nie zawsze są w stanie skutecznie wypełniać swoje zadania, z powodu niewystarczających sił lub ograniczonego mandatu)

75. Proszę opisać kwestie sporne we współczesnych stosunkach Unii Europejskiej z Rosją.

Unia Europejska od rozpadu bloku wschodniego stara się wypracować wspólną politykę w stosunku do Federacji Rosyjskiej. Od 1997 roku rozpoczęto formalnie współpracę w ramach układu o partnerstwie i współpracy. Jednak mimo wielu starań, stosunki między oba podmiotami wciąż cechuje wiele problemów. Należy jednoznacznie stwierdzić iż Rosja preferuje kontakty dwustronne z państwami niż z zintegrowaną Służbą Działań Zewnętrznych reprezentującą całą Unię.

Najważniejszym problemem jest polityka dotycząca bezpieczeństwa energetycznego. Rosja jest głównym dostawcą energetycznym dla krajów UE i ma pozycję monopolisty. Często to wykorzystuje i wobec państw Unii prowadzi twardą politykę. Oznaką tego było odmówienie przystąpienia do Europejskiej Karty Energetycznej. Ponadto Rosja nie dopuszcza firm europejskich do eksploatacji złóż, zarządzania gazociągami i ropociągami.

Gdy wystąpiły napięcia w stosunkach z Polską przy omawianiu budowy drugiej nitki gazociągu jamalskiego, Rosja zwróciła się bezpośrednio do niemieckich firm aby uzgodnić budowę gazociągu północnego omijającego Polskę. Wywołało to niezadowolenie w Polsce, gdyż chciała się ona uniezależnić od dostawców rosyjskich, lecz zabrakło jej wsparcia od europejskich partnerów. Dlatego Polska dąży do ustalenia wspólnej Polityki Energetycznej krajów UE.

Podsumowując, Unia jest uzależniona od dostaw rosyjskiej energii. Rosja może tym szantażować Unię, o czym przypomina Polska, jednak Unia uważa że te obawy są mocno przesadzone. Należy jednak pamiętać, że w razie czego, Unia nie posiada wystarczającej siły nacisku na Rosję.

Polska zablokowała ustalenie nowego partnerstwa z Rosją (szczyt w Helsinkach 2006) stosując prawo weta (to ustanowione w 1997 roku było na okres 10 lat). Chodziło o zakaz importu polskiego mięsa do Rosji, który zniosła dopiero w 2007 roku. Mimo, że Unia cały czas próbuje przekonać Rosję do podpisania Karty Energetycznej, wciąż się do nie udało. Ponadto odmówiła udziału w Europejskiej Polityce Sąsiedztwa, oczekując specjalnego traktowania, i krytykując program jako zagrożenie dla swoich wpływów w regionie.

Inne problemy

Polityka Rosji wobec Czeczenii i Gruzji oraz ograniczanie wolności słowa i praw demokratycznych. Unia Europejska krytykuje politykę Rosji wobec Czeczenii (wojny, represje) i Gruzji (wojna w 2008) jednak nie przeszkadza jej to do prowadzenia rozbudowanej współpracy gospodarczej i handlowej i na innych płaszczyznach z tym krajem. Ponadto niezadowolenie w Unii wywołuje centralizacja władzy w Rosji, ograniczenie wolności mediów, ograniczenie działalności NGOsów.

Kaliningrad. Gdy w 2004 roku Unia rozszerzyła się na wschód, powstał problem granicy z Kaliningradem – otoczony państwami z Schengen. Unia chciała wprowadzić dla Rosji wizy, dla wjeżdżających do Polski i Litwy. Rosjanie sprzeciwili się temu. Od 2005 roku Rosjanie przejeżdżający tranzytem przez terytorium Litwy do i z Obwodu Kaliningradzkiego (brak obowiązku wiz).

Status Kosowa. Rosja i Unia są po opozycyjnych stronach jeśli chodzi o Kosowo. Unia jest zainteresowana stabilizacją w tej strefie poprzez wspieranie niepodległości Kosowa pod nadzorem międzynarodowym. Rosja oczywiście popiera Serbię, poza tym uważa że przypadek Kosowa może stać się inspiracją dla innych ruchów separatystycznych, dlatego wciąż blokuje przyznanie Kosowu statusu państwa w Radzie ONZ.

Syria. Najświeższy spór to stosunek do rewolucji w Syrii. Unia potępia dyktaturę Baszara El-Assada wspierając rebeliantów i wprowadzając sankcje dla Syrii. Natomiast Rosja wspiera reżim El-Assada.

76. Proszę omówić teoretyczne założenia oligopolu oraz podać przykłady (wraz z uzasadnieniem) takiej struktury rynkowej.

Podstawowe założenia modelu oligopolu

Produkty jednorodne lub zróżnicowane

Na rynku oligopolistycznym przedsiębiorstwa mogą sprzedawać zarówno produkty jednorodne, jak i produkty zróżnicowane. W rzeczywistości gospodarczej więcej jest przypadków przedsiębiorstw oligopolistycznych wytwarzających i sprzedających produkty zróżnicowane, będące w stosunku do siebie dość bliskimi substytutami. Typowym przykładem jest rynek samochodów osobowych, na którym poszczególne rodzaje samochodów są, w mniejszym lub większym zakresie, substytutami.

Niewielka liczba sprzedawców i wielu kupujących

Rynek oligopolistyczny danego produktu czy danej grupy produktów opanowany jest przez niewielką liczbę producentów. Każdy z producentów posiada znaczącą część rynku. W rezultacie każda decyzja przedsiębiorstwa wpływająca na zmianę wielkości produkcji i sprzedaży jest zauważalna przez konkurentów, którzy mogą podejmować odpowiednie kroki dostosowawcze. Konieczność liczenia się z reakcjami przedsiębiorstw konkurencyjnych jest istotą oligopolu.

Nie istnieje górna granica wyznaczająca maksymalną liczbę przedsiębiorstw wskazującą na to, że dany rynek ma charakter oligopolu. Szczególnym przypadkiem jest duopol , tzn. rynek opanowany przez dwa przedsiębiorstwa.

Ograniczony dostęp do rynku

W przeciwieństwie do czystej konkurencji i konkurencji monopolistycznej dostęp i wejście na rynek opanowany przez kilku znaczących producentów, sprzedawców jest utrudniony, głównie przez czynniki natury technologicznej, a także czynniki związane z kosztami produkcji.

Pełna informacja o rynku

Podobnie jak w omawianych wcześniej przez nas modelach rynku konkurencji doskonałej czy monopolu także i w oligopolu przyjmuje się, że podmioty posiadają doskonałą informacje o rynku.

Definicja

OLIGOPOL= model struktury rynkowej, w której działa niewielu producentów (kilku, kilkunastu) dominujących nad całym rynkiem w produkcji danego dobra. Każdy podmiot musi uwzględnić wpływ własnych działań na decyzje stosunkowo nielicznych rywali (krzywa popytu na ich wyroby decydująco zależą od zachowania się rywali i ich reakcji na określone działania. Szczególnym przypadkiem oligopolu jest duopol, charakteryzujący się tym, że w danej gałęzi występuje dwóch dominujących producentów. Organizacje oligopolistyczne jak pozostałe struktury rynku, także konkurują względem siebie. Niekoniecznie ceną, lecz przede wszystkim, jakością, rodzajem skierowanych usług, wszelako rozumianą reklamą, w tym także prestiżem, itp.

Liczba uczestników rynku: kilku

Wpływ na cenę: średni

Bariery wejścia/wyjścia: występują (silne)

Produkt: ujednolicony lub zróżnicowany

Zachowania oligopolistyczne:

zmowa- jawne lub tajne porozumienie między funkcjonującymi przedsiębiorstwami, które ma na celu usunięcie wzajemnej konkurencji.

-działające firmy zachowują się jak wielozakładowy monopolista-dążą do maksymalizacji łącznych zysków(zysków całkowitych),

-dochodzi do porozumienia monopolistycznego- oligopoliści ustalają wielkość produkcji całej gałęzi przy ustalonej cenie,

konkurencja-może do niej dojść, gdy np. jeden z producentów wyłamie się ze zmowy-łamie umowę podnosząc cenę(= obniża cenę na sprzedawane produkty)- wtedy wzrastają jego zyski kosztem partnerów zmowy (muszą stracić),

Formy rynku oligopolistycznego

Przedsiębiorstwa oligopolistyczne mają możliwości tworzenia nowych form instytucjonalnych, co pozwala na poprawę ich pozycji monopolistycznych. Proces ten nazywamy mianem fuzji i może on przybierać różne formy:

Kartel – to monopolistyczne porozumienie (najczęściej tajne) między samodzielnymi finansowo, technicznie i prawnie producentami, zmierzającymi do ograniczenia lub całkowitego wyeliminowania konkurencji między nimi. Porozumienie może dotyczyć wielkości wytwarzanej produkcji, podziału rynków zbytu lub poziomu ustalonych cen.

Syndykat – to forma zjednoczenia monopolistycznego ograniczająca samodzielność handlową należących do niego firm, ale pozostawiająca ich samodzielność prawną i wytwórczą. Firmy wchodzące w skład syndykatu tworzą wspólne biura sprzedaży.

Trust – to najwyższa forma zjednoczenia monopolistycznego. Powstała z połączenia większej liczby firm, które tworzą jedną firmę pod wspólnym zarządem i radą nadzorczą. Firmy tracą całkowicie swą samodzielność pod względem handlowym, wytwórczym i prawnym. Natomiast właściciele samodzielnych drobnych firm stają się udziałowcami trustu.

Koncern – to połączenie syndykatu z trustem lub kartelem, czyli zjednoczenie wielkich firm, różnych gałęzi przemysłu, firm handlowych i banków.

Złamana krzywa popytu w oligopolu

podwyższenie cen nie powoduje żadnej reakcji cenowej konkurentów- prowadzi to do dużej straty udziału w rynku na rzecz innych firm,

obniżenie cen jest naśladowane przez inne firmy (udziały w rynku nie zmieniają się)

Przykłady oligopolu:

Idealny przykład to operatorzy komórkowi, którzy nie konkurują ceną, lecz rodzajem promocji oraz ofert. Starają się podpatrywać wzajemnie swoje działania i wprowadzać je w względem swojej sieci.

Rynek oligopolistyczny przedstawia się wśród portali internetowych, które niezależnie czy jest to portal społecznościowy, finansowy, bądź inny, konkurują ze sobą nie ceną, lecz statystykami, które posiadają. Liczba unikalnych użytkowników, liczba wygenerowanych odsłon, profil użytkowników, średni czas spędzony na witrynie przez jednego użytkownika ma wpływ na konkurencyjność portalu względem pozostałych o tej samej, bądź podobnej tematyce.

Rynek producentów samochodów. Możliwości rozpoczęcia produkcji samochodu i wejścia na rynek samochodowy nie są ograniczone żadnymi przepisami administracyjnymi. Wymagania współczesnej technologii produkcji samochodów a także kształtowanie się kosztów produkcji sprawiają, że rozpoczęcie produkcji samochodów związane jest z ogromnymi nakładami kapitałowymi. Zgodnie z niektórymi ocenami specjalistów produkcję samochodów opłaca się rozpocząć wówczas, jeżeli roczna produkcja może osiągnąć przynajmniej 100 000 egzemplarzy. Równocześnie koniunktura na rynku samochodowym nie jest stabilna i nie gwarantuje nieustannego wzrostu popytu na samochody. Wejście nowych producentów na oligopolistyczny rynek samochodowy jest praktycznie niemożliwe.

Rynek handlu detalicznego w segmencie sklepów wielkopowierzchniowych. Na rynku znajduje się tylko kilka podmiotów. Podmioty używają w walce konkurencyjnej takie instrumenty jak: wojna cenowa, jakość obsługi, programy lojalnościowe. Rynek jest bardzo nasycony. Występują silne bariery wejścia, szczególnie związane z koniecznością posiadania dużego kapitału, aby zbudować sieć, która będzie w stanie konkurować z obecnymi graczami.

77. Wykorzystując dowolny przykład, proszę określić czynniki oddziałujące na zmianę popytu rynkowego

Przykład dobra – masło

Czynniki oddziałujące na zmianę popytu rynkowego (Podstawy ekonomii – Ewelina Nojszewska)

Cena danego dobra – suma pieniędzy, jaką należy zapłacić, za jego jednostkę.

Ilość zakupów związana jest z ceną danego dobra – przy niskich cenach kupujemy więcej, przy wysokich mniej.

Dwa czynniki wpływające na taki sposób postępowania:

Efekt substytucyjny – gdy cena danego dobra rośnie, to kupujemy go mniej, gdyż staje się ono relatywnie droższe, nasze zainteresowanie kierujemy w stronę innych dóbr, które po podwyżce stają się relatywnie tańsze

Efekt dochodowy – na skutek wzrostu cen konsumenci stają się biedniejsi – przy nie zmienionych dochodach i wzroście cen maleje siła nabywcza naszego dochodu

Ceny innych dóbr – substytutów (margaryna) oraz dóbr komplementarnych (chleb)

Dochód – suma pieniędzy przeznaczonych na zakupy na danym rynku w danym okresie oraz na oszczędności. Im wyższe mamy dochody tym większe ilości produktów chcemy kupić (w przypadku tzw. dóbr normalnych, których elastyczność dochodowa popytu wynosi >1)

Gusty, moda, postęp cywilizacyjny – potrzeby zmieniają się wraz z upływem czasu o zmianą warunków, w jakich żyjemy. Również zmieniająca się moda i postęp w nauce i technice wpływa na to, co kupujemy. Znaczenie mają również indywidualnie upodobania i przyzwyczajenia poszczególnych konsumentów czy całych ich grup. Niekiedy produkt uważany za „ideał” przez jednego konsumenta nie wywołuje żadnego zainteresowania u drugiego, a w skrajnych przypadkach może nawet budzić niechęć.

Liczba kupujących – na wielkość zakupów na rynku masła wpływ ma liczba konsumentów, którzy chcą je zakupić, przy czym zależność ta jest z reguły jednokierunkowa, czyli wzrost liczby konsumentów masła powoduje wzrost wielkości zakupów i odwrotnie w wypadku zmniejszenia liczby kupujących

Pozostałe czynniki – opinie znajomych, rekomendacje autorytetu (np. dietetyk w przypadku masła), reklama w telewizji, nasze przewidywania dotyczące cen masła w przyszłości.

78. Proszę wymienić praktyczne zastosowanie wskaźników elastyczności popytu

Elastyczność cenowa popytu – mierzy reakcje wielkości popytu na dobro, spowodowane zmianami ceny tego dobra, jest stosunkiem procentowej zmiany wielkości popytu do procentowej zmiany ceny dobra. Jeżeli cena dobra rośnie, to wielkość popytu maleje, czyli procentowa zmiana ceny jest dodatnia, a procentowa zmiana wielkości popytu jest ujemna.

Dochodowa elastyczność popytu – mierzy reakcję wielkości popytu na dobro spowodowaną zmianami dochodów otrzymywanych przez gospodarstwa domowe, jest stosunkiem procentowej zmiany wielkości popytu do procentowej zmiany dochodu.

Mieszana elastyczność popytu – mierzy reakcje wielkości popytu na dane dobro wywołaną zmianami ceny jakiegoś innego dobra, jest stosunkiem procentowej zmiany wielkości popytu na jedno dobro do procentowej zmiany ceny innego dobra.

Elastyczność cenowa popytu wynosi zero, jeżeli wielkość popytu nie zmienia się wraz ze zmianami ceny. Krzywą popytu o zerowej elastyczności jest prosta pionowa (przykład – rynek insuliny, leku dla chorych na cukrzycę). Jest to popyt nieelastyczny, co znaczy, że jest niewrażliwy na zmiany cen (ludzie chorzy na cukrzycę niezależnie od ceny insuliny i tak będą ją kupować).

Jeżeli wzrost ceny wywołuje spadek wielkości popytu, to elastyczność jest większa od zera, ale jeżeli procentowa zmiana wielkości popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny, to elastyczność przyjmuje wartości ułamkowe mniejsze od jedności (<1) – jest to popyt nieelastyczny.

Jeżeli procentowa zmiana wielkości popytu jest dokładnie taka sama jak procentowa zmiana ceny, to mamy do czynienia z elastycznością jednostkową (=1). Jeśli procentowa zmiana wielkości popytu jest większa od procentowej zmiany ceny, to elastyczność jest większa od jedności (>1), o takim popycie mówimy, ze jest elastyczny. W skrajnym wypadku wielkość popytu może być nieskończenie wrażliwa na zmiany ceny. Przy danej cenie konsumenci kupią dowolną ilość danego dobra, ale jeśli cena wzrośnie minimalnie, to popyt spadnie do zera. W tym wypadku zmiana ceny bliska zeru powoduje bardzo silną zmianę wielkości popytu, czyli elastyczność popytu dąży do nieskończoności.

Przykłady wartości wskaźników elastyczności cenowej popytu dla różnych dóbr (badania amerykańskich naukowców):

Wyroby metalowe E = 1,52

Meble E = 1,26

Usługi transportowe E = 1,03

Gaz, elektryczność, woda E = 0,92

Ropa naftowa E = 0,91

Papierosy E = 0,61

Żywność E = 0,58

Odzież E = 0,49

Książki, czasopisma, gazety E = 0,32

Praktyczne zastosowanie wskaźników:

Dostosowanie podaży przez przedsiębiorców do uwarunkowań rynkowych, określenie cen na wyroby przez producentów, w przypadku rządu – określenie wielkości podatków (wpływ na dochody – zmiana dochodowej elastyczności popytu).

79. Proszę przedstawić koncepcję homo oeconomicus

Homo oeconomicus – człowiek racjonalny, człowiek ekonomiczny – jest to koncepcja w wielu teoriach ekonomicznych przedstawiających człowieka jako racjonalną jednostkę dążącą do maksymalizacji swoich zysków i podejmującego decyzje zawsze zgodnie ze względu na wartość ekonomiczną tych wyborów.

Pojęcie homo oeconomicus zostało przedstawione(oraz skrytykowane) po raz pierwszy przez Johna Stuarta Milla w jego pracach. Jego koncepcja opierała się na tej przedstawionej światu przez szkockiego ekonomistę i filozofa moralnego Adama Smitha (ojca ekonomii klasycznej) , według którego jednostka jest wolna, egoistyczna i chciwa, a poprzez swoje dążenie do bogactwa i koncentrację na własnym interesie przyczynia się do rozwoju gospodarki i wzrostu ogólnego dobrobytu (greed is good). W naukach ekonomicznych człowiek ekonomiczny określany jest jako człowiek hipotetyczny lub człowiek fikcyjny, gdyż w rzeczywistości człowiek nie zachowuje się racjonalnie, a jego decyzje nie są oparta na rachunku ekonomiczny. Krytykę założenia o racjonalnym działaniu człowieka podejmowali między innymi tacy klasycy ekonomii jak J.S. Mill czy J.M. Keynes, bowiem w rzeczywistości okazuje się, że człowiek ekonomiczny nie jest racjonalny, a teorie ekonomiczn powinny uwzględniać brak racjonalizmu człowieka w podejmowaniu decyzji ekonomicznych.

Obecnie w teoriach ekonomicznych - coraz częściej - uwzględnia się zamiast klasycznego założenia człowieka racjonalnego (homo oeconomicus) paradygmat człowieka emocjonalnego (homo sapiens oeconomicus), bowiem przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych człowiek kieruje się innymi (pozaekonomicznymi) przesłankami, przez co jego decyzje nie są optymalne (racjonalne). Na przykład przy robieniu zakupów, zamiast rachunkiem ekonomicznym kupujący kieruje się czynnikami psychologicznymi takimi jak chwilowa emocjonalność wywołana reklamą. Niestety, pomimo że teoretycznie paradygmat człowieka racjonalnego zapewniał logiczność i racjonalność wyborów ekonomicznych dokonywanych przez człowieka, nie uwzględniał on neurobiologicznych oraz psychospołecznych aspektów, które odgrywają kluczową rolę w procesie podejmowania decyzji ekonomicznych. Wybory człowieka nie są takie racjonalne, jakby chciała teoria ekonomii.

Homo Economicus jest postrzegany jako "racjonalny" w tym sensie, że dobrobyt definiowany jako funkcja użyteczności optymalizowany jest przez perspektywę danych mu szans. Objawia to się w ten sposób, że jednostka szuka okazji do uzyskania specyficznych i wcześniej wyznaczonych celów do jak największego stopnia przy jak najmniejszym nakładzie pracy i kosztów. Warto zauważyć, że tego rodzaju "racjonalność" nie oznacza, że właściwe cele jednostki są "racjonalne" w sensie etycznym, społecznym czy czysto ludzkim, a jedynie że próbuje on osiągnąć je jak najmniejszym kosztem. Tylko naiwne zastosowanie modelu Homo economicusa zakładają, że ta hipotetyczna jednostka wie co jest najlepsze dla jego długoterminowego fizycznego i psychicznego zdrowia i może opierać się na zawsze prawidłowej decyzji dla siebie samego.

80. Proszę przedstawić genezę i rozwój form pieniądza.

Istotę pieniądza współczesnego można wyjaśnić za pomocą definicji, według której „pieniądz niezależnie od swojej formy zewnętrznej i systemu (porządku) gospodarczego, jest prawnie określonym i powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym, który może wyrażać, przechowywać i przekazywać wartość i którego wartość jest ściśle związana z realnym produktem społecznym brutto”. Pieniądz spełnia między innymi funkcje: miernika wartości, środka wymiany, środka płatniczego, tezauryzacji.

Człowiek pierwotny żył w gospodarce naturalnej zamkniętej. Ludzie nie myśleli o wymianie, a tylko i wyłącznie o zaspokajaniu własnych potrzeb. Gdy plemiona zaczęły prowadzić osiadły tryb życia okazało się, że jednych dóbr mają za dużo, a innych za mało – konieczna była wymiana. Niemożność wytworzenia własnymi siłami wszystkich potrzebnych produktów konsumpcyjnych stanowi przyczynę powstanie pierwszej formy pieniądza, który przybrał postać towaru (ekwiwalentu), a wymiana następowała na zasadach barteru (towar za towar)

Do końca średniowiecza rolę pieniądza pełniły różne metale i ich stopy. Początkowo kruszce szlachetne krążyły, jako nieobrobione kawałki złota lub srebra. Przy kupnie i sprzedaży trzeba było każdorazowo odważać i odrąbywać odpowiednią ilość metalu. Z czasem z surowców rozpoczęto bić monety, które opatrzone były zapisem o wadze oraz wizerunkiem władcy, aby zapobiegać fałszerstwom.

W drugiej połowie XVII w. miała miejsce pierwsza faza dematerializacji pieniądza. Oznaczało to zastąpienie pełnowartościowego pieniądza (jego wartość wyznaczała jakość surowca) pieniądzem papierowym. Początkowo miał on postać weksli bankowych, które wymieniano na złoto. W wyniku procesu ekonomizacji złota, rozpoczęto emisje pieniądza symbolicznego (środek płatniczy opatrzony w symbol, wykonany ze stosunkowo taniego materiału). Jednocześnie przebiegała kolejna faza dematerializacji pieniądza, której wytworem jest pieniądz bezgotówkowy, występujący tylko w formie zapisu księgowego. Najnowszą formą środka płatności jest pieniądz elektroniczny. Współcześnie coraz więcej osób korzysta z płatności bezgotówkowych za pomocą kart płatniczych.

Podsumowując, pieniądz rozwijał się razem z rozwojem człowieka. Na początku płacono towarem, następnie używano kruszców i kamieni szlachetnych, a najcenniejsze było złoto i srebro. Dzisiaj płacimy banknotami, monetami oraz coraz częściej kartami.

81. Proszę wyjaśnić rolę państwa w ujęciu ekonomii keynesowskiej.

Keynesizm, będący jedną z dwóch wiodących szkół XX wiecznej makroekonomii, ujrzał światło dzienne w 1936 r. w dziele Johna Maynarda Keynesa pt. „The General Theory of Employment, Interest and Money”, które odegrało bardzo ważną rolę w ekonomii. Doktryna Keynesa w następujący sposób uzasadniała interwencję państwa w gospodarkę:

W miarę wzrostu produkcji, zatrudnienia i dochodów konsumpcja maleje. W wyniku zmniejszenia konsumpcji rosną oszczędności, których z różnych powodów się nie inwestuje. zaoszczędzone dochody ograniczają globalny popyt, co powoduje trudności ze zbyciem wytworzonych produktów, a to ogranicza rozmiary produkcji, co prowadzi do spadku zatrudnienia, bezrobocia i kryzysu. Wg klasyków wzrost bezrobocia powinien wywołać obniżenie płac, a to powinno wywołać wzrost popytu na siłę roboczą (bo możemy mieć więcej pracowników za te same pieniądze) i redukcję bezrobocia. Keynes polemizuje z powyższym twierdzeniem uważając, że zmniejszenie zatrudnienia i obniżenie płac prowadzi do dalszego obniżenia globalnego popytu , a więc dalszego ograniczenia zbytu produkcji, co dalej ogranicza jej rozmiary, co prowadzi do dalszej redukcji zatrudnienia

Wg Keynesa państwo powinno w obliczu kryzysu hamować spadek płac i wprowadzać zasiłki dla bezrobotnych nie tylko dostarczając bezrobotnym środki do egzystencji, ale także podtrzymując poziom globalnego popytu. Chcąc ten popyt zwiększyć, należy tworzyć nowe miejsca pracy, podejmować roboty i inwestycje publiczne. Bardzo pożądane są inwestycje państwa poza sferą produkcji, zwłaszcza w infrastrukturze, która powoduje wzrost zatrudnienia ale nie daje bezpośredniego przyrostu zdolności produkcyjnych, poza tym umożliwia pełniejsze wykorzystanie istniejących zasobów. Ustalenie Keynesa stworzyły rozwinięte uzasadnienie konieczności interwencji państwa w sprawy gospodarcze i prowadzenia polityki makroekonomicznej. Keynes wykazał, że regulatory rynkowe nie wystarczą do zapewnienia pełnego zatrudniania czynników produkcji. Niezbędna jest korekcyjna regulacja makroekonomiczna ze strony państwa, zwłaszcza regulowanie procesu inwestycyjnego.

Poza klasyczną myślą Keynesa wyróżnić można jeszcze neokeynesizm, będący jego rozwinięciem na skutek szoków naftowych, przy których myśl Keynesa zdawała się zawodzić. W odróżnieniu od teorii Keynesa, akceptuje się założenie neutralności pieniądza przy doskonale elastycznych cenach i płacach. Neokeynesiści popierają ingerencję państwa w gospodarkę w celu doprowadzenia jej do równowagi w krótkim okresie przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Dotyczy to przeciwdziałania cyklom gospodarczym i pozwala na skrócenie okresu, w którym zadziałają mechanizmy rynkowe i uniknięcie strat spowodowanych recesją. W długim okresie uwidacznia się wpływ teorii monetarystycznej, czyli poparcie dla ograniczania podaży pieniądza w celu przeciwdziałania inflacji oraz wykorzystywanie innych narzędzi polityki pieniężnej do uzyskania trwałego wzrostu gospodarczego.

82. Proszę scharakteryzować istotę restrykcyjnej polityki fiskalnej

W sytuacji, gdy planowane zagregowane wydatki przekraczają zdolność gospodarki do wytwarzania dóbr, zmniejszenie wydatków przez państwo może zapobiec inflacji. Ekonomiści mówi wówczas o restrykcyjnej polityce budżetowej (fiskalnej), która jest przeciwieństwem polityki ekspansyjnej. Polityka restrykcyjna polega na tym, że nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty. Czasem również ograniczane są transfery, co ma na celu ograniczenie nadwyżki zagregowanego popytu. Politykę restrykcyjną prowadzi się w momencie ożywienia gospodarki. Ten typ polityki popularny jest w krajach Ameryki Łac.

83. W oparciu o dowolną teorię wymiany międzynarodowej proszę wyjaśnić strukturę współczesnego handlu w gospodarce światowej.

Teoria kosztów komparatywnych Davida Ricardo

David Ricardo, angielski przedstawiciel ekonomii klasycznej stworzył koncepcję międzynarodowej wymiany handlowej. Jego zdaniem struktura wymiany handlowej między państwami zależy nie od bezwzględnych (absolutnych) kosztów produkcji, ale od kosztów komparatywnych wytworzenia towaru. Przez koszty komparatywne (względne) rozumie się koszt alternatywny produktu, czyli kosztem wytworzenia dobra A jest niewyprodukowanie określonej ilości dobra B. Wynika to z tego, że decydując się na produkcję jednego dobra jesteśmy zmuszeni do rezygnacji z wytwarzania innego dobra. W związku z tym państwo powinno zdecydować się na produkcję tego dobra, które jest w stanie wyprodukować względnie taniej niż inne kraje. Różnice w kosztach komparatywnych są bodźcem do specjalizacji w produkcji towaru, w stosunku do którego osiąga przewagę względną.

Podobnie jak w przypadku teorii A. Smitha koncepcja Ricardo ma słabe punkty, jeśli chodzi o założenia. Ricardo przyjął, że w wymianie uczestniczą tylko dwa państwa produkujące dwa dobra. Przewaga danego państwa wynika z różnic w koszcie alternatywnym produkcji i przyczynia się do specjalizacji, przy czym za jedyny składnik kosztów uznaje się płacę. Kolejne założenie dotyczące doskonałej mobilności pracy i kapitału oraz ich pełnego wykorzystania (zatrudnienia) znalazło się również w teorii Smitha.

Cena towaru jest odbiciem kosztów produkcji (pracy), czynniki produkcji są doskonale mobilne, swobodna wymiana i mobilność gotowych wyrobów sprawiały, że nie pojawiały się żadne dodatkowe koszty (np. transportu czy cła). Nie pojawia się również zagadnienie związane ze zmianą struktury produkcji, przekwalifikowaniem pracowników czy koniecznością inwestycji. Identyczne zasoby mogą być wykorzystywane w każdej branży bez dodatkowych kosztów.

D. Ricardo nie uwzględnił w swojej koncepcji zjawiska efektu skali. Można w związku z tym przyjąć, że specjalizacja i rozwijanie produkcji nie doprowadzi do zdobywania nowych rynków zbytu i dalszego obniżania kosztów wytwarzania.

Mimo zarzutów dotyczących założeń, na których oparł swoją koncepcję Ricardo, uznaje się, że jego teoria wyjaśnia istotę podejmowania wymiany międzynarodowej – przynosi ona korzyści każdej ze stron uczestniczących w wymianie, przyczynia się również do wzrostu ogólnego poziomu dobrobytu społeczeństw wcielających ją w życie bardziej niż gdyby stosowana była w praktyce teoria kosztów absolutnych (przewagi absolutnej) Adama Smitha. Specjalizacja i podział pracy zaś pomagają osiągnąć optimum efektywności zarówno technicznej jak również ekonomicznej.

84. Odwołując się do najważniejszych cech współczesnych korporacji transnarodowych proszę określić ich wpływ na polską gospodarkę.

Od II połowy XX wieku mamy do czynienia z nieustającym procesem globalizacji. Największymi beneficjentami tych zmian są niewątpliwie korporacje transnarodowe (KTN). Spośród wielu występujących w literaturze przedmiotu definicji KTN, najbardziej znaną i powszechnie akceptowaną jest ta przedstawiona przez agencje wyspecjalizowaną ONZ ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD). Za korporacje transnarodowe uznaje się przedsiębiorstwa będące głównie spółkami akcyjnymi, które składają się z firmy macierzystej posiadającej minimum 10% akcji lub udziałów w firmach zagranicznych oraz zagranicznych firm zależnych (firmy zależne, stowarzyszone, filie i oddziały).

Korporacje transnarodowe są obecne na rynku polskim już od dłuższego czasu. Jednak w czasach gospodarki centralnie planowanej ich aktywność była ograniczona do działalności pośredniej. Skala ekspansji inwestycyjnej KTN w Polsce znacznie wzrosła w latach ’90, po transformacji ustrojowo-gospodarczej. Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych szybko wzrastała i osiągnęła swoje apogeum w 2000r. (wartość zasobów BIZ – 30 mld USD). Od tego czasu zauważamy spadek, który spowodowany jest przede wszystkim mniejszą liczbą prywatyzowanych przedsiębiorstw. Głównymi inwestorami są firmy z Francji, USA, Niemiec, Holandii i Włoch. Obecność coraz większej liczby KTN w Polsce wywiera istotny wpływ na narodową gospodarkę.

Do najważniejszych cech działalności współczesnych korporacji zalicza się:

– sprzyjanie „wirtualnej ekonomii”,

– lokowanie procesu produkcji tam gdzie najtaniej,

– zdolność do szybkiej zmiany profilu produkcji,

– zwiększenie elastyczności poprzez zmianę charakteru dostaw – prefabrykatów, półproduktów

i usług wg systemu just in time,

– wykorzystywanie siły roboczej wg systemu just in time worker,

– wyrównywanie warunków działania w skali światowej,

– integrowanie działalności przedsiębiorstw i gospodarek,

– powszechne stosowanie cen transferowych.

Wzrost znaczenia wirtualnej ekonomii stwarza nie tylko rozdźwięk między sferą finansową a gospodarczą, ale także powoduje zwiększoną podatność Polski na kryzys finansowy. Obecna siła wirtualnej ekonomii jest tak duża, że jest ona w stanie w bardzo krótkim czasie doprowadzić do bankructwa praktycznie każdy kraj, niezależnie od jego pozycji gospodarczej. Wirtualna ekonomia nie tylko zmniejsza produkcyjne zastosowanie kapitału, ale także pozbawia rząd możliwości wpływania na gospodarkę kraju.

Lokowanie produkcji tam gdzie najtaniej było jedną z głównych przyczyn zainteresowania korporacji Polską w latach 90. Początkowo w działalności korporacji przeważał kierunek nastawiony na zapełnianie luki podaży, a w drugiej połowie lat 90. zaczęła dominować koncepcja dostaw taniego towaru na rynki UE. Lokowanie produkcji tam gdzie najtaniej i jednocześnie bezpiecznie jest chwilową szansą dla polskiej gospodarki. Należy się spodziewać, że w przypadku unormowania sytuacji polityczno-gospodarczej w krajach Europy Wschodniej (głównie na Ukrainie) poszczególne korporacje będą bardziej zainteresowane lokowaniem produkcji w tamtym rejonie niż w Polsce.

KTN dysponując nowoczesnymi technologiami, nowoczesnymi metodami zarządzania firmami, elastycznością produkcji w istotny sposób oddziaływują na rynek pracy, poprzez zapotrzebowanie na specyficznych pracowników. Z jednej strony korporacje poszukują niewykwalifikowanych młodych pracowników, których można w krótkim czasie przyuczyć do wykonywania stosunkowo mało skomplikowanych czynności, natomiast z drugiej strony poszukują wysokiej klasy specjalistów, którzy będą stanowić dobrze opłacaną kadrę zarządzającą. Brak stabilizacji zawodowej wymusza zmiany w systemie kształcenia. Nowa gospodarka preferuje pracowników odpornych na stres, ogólnie wykształconych na poziomie wyższym, zdolnych do porzucenia jednego i szybkiego przyuczenia się do nowego zawodu.

Korporacje transnarodowe w coraz większym stopniu przerzucają koszty prowadzenia firmy na pracowników, poprzez rozwiązywanie z nimi umowy o pracę i zmuszanie ich do zakładania własnych firm. Pracownicy samozatrudniający się wykonują taką samą pracę jak dotychczas, z tą różnicą, że są dodatkowo obciążeni kosztami prowadzenia firmy, tracąc dodatkowo prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego. Płacąc zwyczajowo najniższą składkę na ubezpieczenie społeczne w przyszłości otrzymają znacznie niższe świadczenie emerytalne, niż przysługujące pracownikom etatowym wykonującym podobną pracę. W przypadku dużego zwiększenia liczby ubezpieczonych na takich warunkach może dojść do załamania się systemu emerytalno-rentowego w Polsce, ponieważ zabraknie środków na świadczenia. Innymi formami zatrudnienia preferowanymi przez korporacje są: praca czasowa, umowa terminowa, praca na zamówienie czy telepraca. Za wyjątkiem telepracy pozostałe formy zatrudnienia są bardzo niekorzystne dla pracowników, gdyż nie gwarantują ciągłości zatrudnienia i – co się z tym bezpośrednio wiąże – ciągłości wynagrodzenia. Lansowane formy zatrudnienia z jednej strony zmuszają do zwiększenia wydajności pracy, natomiast z drugiej owocują proporcjonalnym spadkiem wynagrodzenia.

Kolejną cechą mającą długofalowy wpływ na polską gospodarkę jest wyrównywanie warunków działania. Rozważając implikacje płynące z tej cechy należy uwzględnić globalną skalę rozpatrywanego zjawiska. Działalność korporacji przyczynia się do rozprzestrzeniania się idei „wolnego rynku”, która warunkuje ekspansję korporacji. Wyrównywanie warunków działania dotyczy jedynie kwestii formalno-prawnych, które w konsekwencji prowadzą do ujednolicenia reguł na arenie międzynarodowej poprzez eliminacje nieskutecznych procedur.

Niepokojącym zjawiskiem w polskiej gospodarce i nie tylko jest powszechność stosowania cen transferowych przez poszczególne korporacje. Za cenę transferową należy uznać każdą cenę, która została określona z wyłączeniem zasad rynkowych. Wagę zagadnienia podnosi fakt, że handel wewnątrzkorporacyjny potrafi osiągnąć nawet powyżej 50% obrotów poszczególnych firm. Głównym celem stosowania cen transferowych jest wypompowywanie zysków poza granice państwowe. Proceder ten kwitnie w większości korporacji działających w Polsce. Doskonałym przykładem są korporacje handlowe, które w początkowych latach swojej działalności korzystały z wielu ulg podatkowych przyznawanych w nadziei, że w późniejszym okresie będą uiszczać podatek dochodowy. Pomimo iż okres ulgowy minął, to do budżetu nie wpływają szacowane dochody z podatku. Korporacje do perfekcji opanowały sztukę stosowania cen transferowych. Precyzyjnie manipulują kosztami w ten sposób, aby unikać podatku.

Należy stwierdzić, że KTN intensywnie oddziaływają na polską gospodarkę, wspierają procesy umiędzynarodowienia produkcji oraz transformacji systemowej, a także przyczyniają się do wzrostu. Rosnąca podaż zagraniczna towarów i kapitału wpływa na stabilizację polskiej gospodarki. Jeżeli Polska pragnie znaleźć się w głównym nurcie przemian społeczno-gospodarczych współczesnego świata musi nie tylko zaakceptować funkcjonujące na naszym rynku KTN, ale przede wszystkim stwarzać korzystne warunki oraz wspierać proces tworzenia polskich korporacji.

Reasumując, można wydzielić trzy poziomy wartościujące obecność KTN w Polsce.

Do pozytywnych konsekwencji działalności KTN można zaliczyć:

- napływ kapitału,

- napływ nowoczesnych technologii,

- ożywienie lokalnego rynku,

- poprawa organizacji pracy.

Do negatywnych konsekwencji działalności KTN należy zaliczyć:

- zwiększanie różnic ekonomicznych,

- unikanie płacenia podatków,

- transfer zysków z Polski do kraju pochodzenia,

- przerzucanie kosztów prowadzenia firmy na pracowników,

- wykupywanie przedsiębiorstw w celu ich likwidacji.

Do dyskusyjnych konsekwencji działalności KTN należy zaliczyć:

- tworzenie gospodarki globalnej,

- wyrównywanie warunków działania w skali globalnej,

- uzależnienie gospodarki krajowej od kapitału zagranicznego.

85. Proszę wyjaśnić jakie czynniki decydowały o kursie polskiego złotego w stosunku do innych walut na przełomie lat 2011/2012.

Czynniki:

Inflacja - Stopa inflacji na koniec 2011 wyniosła 4,6% (dane GUS), wysoka inflacja prowadzi do zmniejszenia konkurencyjności towarów krajowych w stosunku do zagranicznych, gdyż stają się relatywnie droższe. W konsekwencji zakupu obcej waluty waluta narodowa zyskuje na wartości. W przypadku Polski inflacja była relatywnie niska.

Realna stopa procentowa – im wyższa tym chętniej inwestorzy będą lokować u nas kapitał (większa stopa zwrotu z inwestycji), jej wzrost przyczynia się do aprecjacji waluty narodowej

Stopa referencyjna NBP:

12.05.2011 – 4,25%

09.06.2011 – 4,5%

10.05.2012 – 4,75%

Wnioski: Tendencja wzrostowa, mająca zaowocować w przyszłości aprecjacją PLN

Popyt i podaż na rynku walutowym – wyższe popyt na złotówki powoduje ich aprecjację (niski popyt w ostatnich czasach)

Tempo wzrostu gospodarczego – jeśli jest wyższe niż w krajach zagranicy, z którymi prowadzimy wymianę handlową, to prowadzi do wzrostu importu dóbr i usług z tych krajów – zwiększa się popyt na walutę zagraniczną, co skutkuje deprecjacją złotego (Polska jako „zielona wyspa”?)

Kalendarium:

2009 - Pokłosie kryzysu instytucji finansowych – upadek Lehmann Brothers, osłabianie się polskiej waluty

Druga połowa roku 2011 – deprecjacja złotego, przede wszystkim wobec franka szwajcarskiego (pobity rekord wszechczasów - 4,12 zł za jednego franka) , niepokój na rynku walutowym i kapitałowym (kredyty w tej walucie)

Osłabienie wszystkich walut regionu – pogarszanie się ich perspektyw gospodarczych, napięcia na rynkach długów państwowych, mniejsza skłonność do ryzyka (wysokie ryzyko inwestycyjne) a co za tym idzie mały popyt na waluty a w konsekwencji ich deprecjacja

Elastyczna linia kredytowa (FCL – Flexible Credit Line) przyznana Polsce przez MFW (na początku roku 2011 przedłużona i rozszerzona) stabilizująca kurs złotego, zmniejszająca ryzyko związane z brakiem odporności finansowej, przyczyniająca się do złagodzenia presji na rynek walutowy (elastyczna linia kredytowa – fundusze będące pod ręką rządu na wypadek ataków spekulacyjnych na walutę narodową mających doprowadzić do jej osłabienia)

Wrzesień 2011 – interwencja Banku Gospodarstwa Krajowej na zlecenie resortu finansów i NBP (sprzedaż zasobów euro na rynku walutowym)

Wrzesień – grudzień 2011 kilkakrotne interwencje polskiego banku centralnego (NBP) na rynku walutowym

Koniec 2011 – złoty jedną z najsłabszych walut regionu, strata w stosunku do euro wyniosła aż 11,53% w skali rocznej

Początek roku 2012 – osłabienie złotego, nietuzinkowe pomysły premiera Węgier ViktoraOrbana przyczyniają się do masowej wyprzedaży forinta przez inwestorów, za którą idą wyprzedaże innych walut regionu, w tym złotego (postrzeganie państw Europy Śr-Wsch jako jednego organizmu)

Obecnie – wciąż tendencja spadkowa (złoty najsłabszy wobec dolara amerykańskiego od trzech lat)

86. Proszę wymienić instrumenty pozataryfowej protekcji w handlu międzynarodowym oraz podać powiązane z nimi przykłady

Instrumenty pozataryfowe są wykorzystywane przez państwo do regulowania wielkości wymiany międzynarodowej. Ich działanie jest podobne do ceł oraz instrumentów parataryfowych. Ograniczają wielkość importu albo pobudzają rozmiary eksportu poprzez zwiększanie konkurencyjności rodzimych towarów. Ich dużą zaletą jest swoboda ich stosowania i kształtowania - nie są przedmiotem międzynarodowych umów i są trudniejsze do identyfikacji przez zagranicznych partnerów. Instrumenty pozataryfowe mogą być stosowane w sposób bardziej selektywny i wybiórczy.

Do tej grupy środków polityki handlowej zalicza się:

subsydia eksportowe, opłaty importowe, ustalanie minimalnych cen importowych, zakazy importu, embargo, licencje, ograniczenia dewizowe, zakupy rządowe, kontyngenty ilościowe i wartościowe.

Subsydium eksportowe (subwencja) jest wsparciem państwa udzielanym w różnych formach dla podmiotów krajowych. Wielkość pomocy subsydiarnej zależy od wielkości różnicy pomiędzy wyższą krajową ceną danego produktu i jego niższą ceną na rynkach międzynarodowych. Wsparcie to ma służyć obniżeniu kosztów produkcji (ceny sprzedaży) towarów i usług wytwarzanych przez podmioty krajowe, a tym samym zwiększeniu konkurencyjności tych produktów wobec produktów analogicznych (głównie pochodzenia zagranicznego). Stosowanie tego instrumentu może rodzić w konsekwencji nałożenie przez kraj importujący ceł wyrównawczych. Poza tym subsydia powodują skutki nieco podobne do efektów procederu dumpingu.

Subsydia państwowe stanowią instrument wewnętrznej polityki ekonomicznej państwa i nie są najczęściej regulowane umowami międzynarodowymi (w odróżnieniu od większości ceł), a przez to mogą stanowić autonomiczne narzędzie państwa służące tworzeniu barier protekcjonistycznych. Decyzja państwa o wykorzystaniu subsydiów zależy w dużej mierze od rodzaju produkcji, jaka ma być wspierana w ten sposób. Subsydiowanie dotyczy najczęściej takich gałęzi, w których konieczne są spore nakłady, a produkcja ma znaczenie dla postępu technicznego i innowacyjności produkcji krajowej. Subsydia pozwalają również na wyeksportowanie zgromadzonych nadmiernych zapasów (nadwyżek) produktów, które nie mogą znaleźć nabywców na rynku krajowym. Poza tym pomoc w postaci subsydiów stymuluje zatrudnienie i wzrost wykorzystania czynników wytwórczych pozostających w dyspozycji producentów krajowych - rośnie produkcja krajowa i sprzedaż międzynarodowa. Wszystko to przyczynia się do poprawy bilansu płatniczego (ograniczenie deficytu handlowego).

Do negatywnych konsekwencji subsydiów należy przede wszystkim nasilenie procesów inflacyjnych w gospodarce kraju eksportującego, konieczność ograniczenia środków publicznych na inne cele, zagrożenie wyhamowania postępu technicznego (producenci nie są zainteresowani rozwojem w kierunku obniżania kosztów wytwarzania i poprawy konkurencyjności poprzez poprawę jakości wyrobów). Na subsydiowaniu eksportu nie korzystają rodzimi nabywcy. Poza tym proces subsydiowania wpływa na pogorszenie warunków wymiany międzynarodowej (tzw. terms of trade).

Subsydia eksportowe dzieli się na subsydia bezpośrednie i subsydia pośrednie. Subsydia bezpośrednie mają postać bezpośredniej pomocy finansowej dla producentów/eksporterów. Wielkość wypłacanej pomocy zależy od rozmiarów realizowanej sprzedaży zagranicę. Subsydia bezpośrednie mogą przybrać formę bezpośrednich wypłat środków przeznaczonych na badania i rozwój, reklamę itp. Inna formą jest zwrot różnicy pomiędzy ceną wynikającą z kalkulacji kosztów a niższą ceną analogicznych produktów na rynkach międzynarodowych. Tego rodzaju pomoc państwa dla eksporterów może rodzić konsekwencje w postaci opłat wyrównawczych, ceł lub zmuszania do dobrowolnych ograniczeń eksportu, nakładanych przez kraj importujący. Bezpośredniość takiego wsparcia pozwala na jej łatwe wykrycie przez inne państwa.

Alternatywą dla bezpośredniego wsparcia są subsydia pośrednie. Ich zastosowanie nie jest tak łatwo wykrywalne przez zagranicę, co pozwala na uniknięcie reperkusji ze strony krajów importujących. Ich efekty są podobne do stosowania pomocy bezpośredniej - pozwalają na obniżenie kosztów wytwarzania, stymulują produkcję i eksport, jednak pozwalają na ochronę krajowej gospodarki i producentów przed działaniami wyrównawczymi ze strony zagranicznych partnerów. Subsydia pośrednie przybierają formę różnego rodzaju ułatwień i ulg. Ogólnie rzecz biorąc dzielimy je na trzy podstawowe typy:

ulgi kredytowe - państwo tworzy preferencyjne warunki zaciągania kredytów przez eksporterów (np. w postaci niższego oprocentowania, wydłużenia okresu karencji, umarzania części długu, współfinansowanie przez państwo części spłaty, udzielanie poręczeń i gwarancji przez państwo);

ułatwienia fiskalne - mają postać głównie ulg i zwolnień podatkowych ewentualnie zwrotu ceł, pozwala to na zwiększenie zysków i inwestycje rozwojowe;

działania marketingowe państwa - państwo organizuje i realizuje wydatki na rzecz organizacji prowadzących działalność marketingową i informacyjną zagranicą na temat krajowych produktów i producentów.

Kolejnym narzędziem są zmienne opłaty wyrównawcze. Wynikają one z różnic pomiędzy poziomem ceny produktu na rynku światowym (produktu importowanego) a poziomem ceny gwarantowanej przez państwo (ceny na rynku wewnętrznym analogicznych wyrobów). Tak więc głównym celem stosowania opłat wyrównawczych jest podniesienie poziomu ceny dobra zagranicznego do poziomu cen analogicznych rodzimych wyrobów. Pozwala to na konkurowanie na równych warunkach na rynku wewnętrznym. Wielkość opłat zmienia się w zależności od kierunku zmian i wahań cen towarów importowanych na rynku międzynarodowym. W przypadku wzrostu cen wyrobów importowanych opłaty maleją, zaś w sytuacji obniżenia cen produktów - opłaty wyrównawcze wzrastają.

W wielu przypadkach opłaty wyrównawcze są stosowane łącznie z cłami. Jest to wymagane w sytuacji, kiedy cena towaru z importu nawet zawierająca cło jest ciągle niższa od ceny analogicznych towarów na rynku wewnętrznym. Stosowanie instrumentu w postaci opłat wyrównawczych pozwala na ograniczenie konkurencyjności zagranicznych wyrobów. Dzięki temu krajowa produkcja danych towarów może się lepiej i szybciej rozwijać.

Kontyngent oznacza ustaloną ilość (sumę) produktów, jaka może zostać przywieziona z zagranicy do kraju w określonym czasie. Kontyngent może przybierać dwie formy: kwoty globalnej i kwoty indywidualnej. W praktyce stosowanie kwot określających ilość produktów, na import których zezwala państwo, wiąże się ze stosowaniem także ceł. W przypadku ilości, która mieści się w kwocie wyznaczonej przez importera, towary te są zwolnione z opłaty celnej lub opłata ta jest niższa niż powszechnie obowiązujące. Jeśli import przekroczy określoną w kwocie ilość - państwo nakłada cła w normalnej wysokości.

Barierą pozataryfową w wymianie handlowej są także dobrowolne ograniczenia eksportu (ang. Voluntary Export Restrain - VER). Są to porozumienia polegające na wprowadzaniu przez kraj eksportujący ograniczeń sprzedaży wybranych produktów w stosunku do własnych podmiotów (eksporterów). Wykorzystanie tego narzędzia ma na celu ograniczenie sprzedaży określonych towarów na rynkach wybranych krajów importujących.

Najczęstszą przyczyną wprowadzania VER jest sytuacja zagrożenia, że niepodjęcie tego typu kroków, wymusi wykorzystanie przez dany kraj importujący własnych środków ochronnych, które w większym zakresie i w dłuższym horyzoncie ograniczą możliwości eksportu danych produktów na ten rynek (np. w przypadku zapowiedzi rozpoczęcia postępowania antydumpingowego, a tym samym wprowadzenia bardzo wysokich ceł). Mamy wtedy do czynienia z ograniczeniami jednostronnymi wprowadzanymi z własnej inicjatywy przez kraj eksportujący. Ograniczenia mogą być wprowadzane w efekcie negocjacji (czasem nawet szantażu) z krajem importującym - są to ograniczenia jednostronne wynikające z dwustronnych negocjacji lub konsultacji. Zdarza się również, że wprowadzenie ograniczeń eksportu jest skutkiem układu porozumienia wielostronnego.

Kurs walutowy to narzędzie, które również może być wykorzystywane przez państwa do regulowania wielkości wymiany handlowej z zagranicą. Poprzez kurs walutowy możliwe jest wyznaczenie poziomu cen dewizowych w eksporcie oraz poziomu cen krajowych w imporcie. Kurs walutowy odgrywa dużą rolę w kształtowaniu się bilansu płatniczego danego kraju. Operowanie kursem walutowym może przybierać kilka form: jednorazową zmianę kursu lub zmianę rozłożoną w czasie (obniżenie lub wzrost kursu). Tak więc jednorazowymi zmianami kursu są dewaluacja i rewaluacja. Dewaluacja polega na podniesieniu kursu waluty krajowej w stosunku do walut zagranicznych. Dzięki dewaluacji poprawie ulega sytuacja eksporterów (rośnie konkurencyjność produktów eksportowanych), pogarszają się warunki funkcjonowania importerów (konkurencyjność ich towarów obniża się). Rewaluacja jest procesem odwrotnym do dewaluacji - jest to więc jednorazowe obniżenie kursu waluty krajowej do innych walut. W efekcie rewaluacji konkurencyjność produktów zagranicznych (importowanych) wzrasta - jest to sytuacja niekorzystna dla eksporterów krajowych.

Zmianami długotrwałymi, rozłożonymi w czasie są aprecjacja i deprecjacja. Procesy te oprócz oddziaływania na kształt bilansu handlowego, maja też ogromny wpływ na procesy inflacyjne w gospodarce krajowej. Aprecjacja to proces wzrostu wartości siły nabywczej pieniądza. Dzięki temu rośnie opłacalność eksportu - w kraju ceny są niższe i więcej zysku przynosi eksport i sprzedaż towarów zagranicą. Z kolei deprecjacja jest procesem odwrotnym i oznacza spadek siły nabywczej waluty krajowej. Występuje w sytuacji procesów inflacyjnych w gospodarce i wpływa na spadek opłacalności eksportu, ponieważ bardziej opłaca się sprzedawać te produkty w kraju. Prowadzi to do deficytu w bilansie płatniczym.

87. Wymienić, scharakteryzować, podać przykłady międzynarodowych przepływów kapitału we współczesnej gospodarce światowej

Międzynarodowy przepływ kapitału - pojęciem tym można objąć te wszystkie transakcje kapitałowe dokonane między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi, które powodują zmianę wysokości lub struktury salda należności i zobowiązań danej gospodarki narodowej wobec zagranicy, czyli jej pozycji zagranicznej netto.

Transakcje tego typu odnotowywane są w bilansie kapitałowym, tworząc część bilansu płatniczego określonego kraju.

Przyczyny międzynarodowego przepływu kapitału:

zakup towarów i usług zagranicą

z tytułu udzielenia lub otrzymania pożyczek zagranicznych, kredytów handlowych i finansowych

zakładanie przedsiębiorstw w jednym kraju przez rezydentów drugiego kraju lub zakupu i sprzedaży zagranicznych papierów wartościowych

Główne motywy przepływu kapitału:

Przepływ o charakterze politycznym lub humanitarnym - charakteryzuje się chęcią niesienia zagranicy pomocy w postaci subsydiów oraz zwrotnej pomocy gospodarczej lub konieczność wyrównania zagranicy zawinionych na skutek działań wojennych strat i szkód poprzez zapłatę reparacji i odszkodowań.

Przepływy o charakterze ekonomicznym - są podporządkowane zasadzie osiągania maksymalnych zysków oraz m.in.:

niższym kosztom inwestycji i produkcji za granicą niż w kraju inwestora

zapewnieniu dostępu do źródeł surowców

względy podatkowe

istnienie granic dla ekspansji wewnątrz kraju oraz obejście barier celnych

wykorzystanie przewagi technologicznej

różnice stóp procentowych na rynkach pieniężnych

produkcja dla przedsiębiorstwa macierzystego.

Charakter międzynarodowego przepływu kapitału:

Przepływy autonomiczne - są dokonywane przez określone podmioty, niezależnie od innych transakcji w bilansie płatniczym z zamiarem zmiany ich międzynarodowej pozycji wierzycielskiej lub dłużniczej. Przykładem jest przepływ kapitału wywołany przez prywatnych przedsiębiorców, którzy inwestują kapitał za granicą w celu osiągnięcia wyższej stopy zysku.

Przepływy indukowane - obejmują one wszelkie te transakcje, które stanowią pasywne dopasowanie się określonych pozycji w bilansie kapitałowym do transakcji bieżących lub autonomicznych przepływów kapitału. Przykładem są transakcje dewizowe banku centralnego, podejmowane wskutek nierównowagi w bilansie obrotów bieżących, czy w zakresie autonomicznych przepływów kapitału.

Główne kryteria podziału międzynarodowego przepływu kapitału

Podział ze względu na podmioty uczestniczące oraz motywy, którymi te podmioty kierują się, dokonując operacji wywozu lub przywozu kapitału z zagranicy:

międzynarodowy przepływ kapitału w szerokim znaczeniu - zalicza się do niego transakcje kapitałowe dokonane przez bank centralny, który realizuje cele związane z polityką gospodarczą państwa, a nie z chęci osiągnięcia zysku.

międzynarodowy przepływ kapitału w wąskim znaczeniu - definiuje się jako ruch kapitału podejmowany z motywem zysku przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny.

Podział ze względu na pochodzenie wywożonego kapitału wyróżnia się:

kapitał ze źródeł publicznych - agend rządowych, budżetów lokalnych, budżetów organizacji międzynarodowych. Kredyty udzielane ze źródeł publicznych są preferencyjne i niżej oprocentowane niż kredyty z banków komercyjnych.

kapitał ze źródeł prywatnych - przedsiębiorstw, banków komercyjnych, osób prywatnych. Są to wszelkie formy wywozu kapitału.

Podział ze względu na okres, na jaki nastąpił przywóz lub wywóz kapitału wyróżnia się:

przepływy krótkoterminowe - jeżeli okres spłaty wywiezionego lub przywiezionego kapitału nie przekracza 1 roku.

przepływy długoterminowe - jeżeli okres ten jest dłuższy niż 1 rok.

Podmioty i formy międzynarodowego przepływu kapitału

Krajowe i zagraniczne przedsiębiorstwa

Odbywa się to technicznie w dwojaki sposób, albo w formie kredytów kupieckich, albo inwestycji bezpośrednich za granicą.

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie - są to inwestycje dokonane w kraju innym niż kraj pochodzenia inwestora. Polega na ulokowaniu kapitału w przedsiębiorstwie zagranicznym, w celu uzyskania efektywnej kontroli zarządzania tym przedsiębiorstwem i osiągania z tego tytułu zysków. Inwestycje te obejmują:

zakup udziałów w już istniejących firmach zagranicznych

założenie nowej filii za granicą

utworzenie joint venture z podmiotem zagranicznym

nabycie majątku nieruchomego za granicą w celu rozszerzenia dotychczasowej działalności.

Obecnie wyróżnia się dwie podstawowe formy bezpośrednich inwestycji zagranicznych:

inwestycje typu greenfield - są charakterystyczne dla krajów rozwijających się i polegają na tym, że inwestor zagraniczny buduje od podstaw zakład w kraju goszczącym.

inwestycje w postaci fuzji i przejęć - dominują w krajach rozwiniętych i następują najczęściej poprzez nabycie kontrolnego pakietu akcji przez jeden podmiot w drugim (przejęcie), lub wspólną decyzję obu podmiotów o połączeniu (fuzja).

Kredyt kupiecki - związany bezpośrednio z wymianą towarową. Jest udzielany importerowi przez eksportera i ma na celu zwiększenie konkurencyjności danego towaru. Często stosowany przy obrocie gotowymi obiektami przemysłowymi, statkami, samolotami.

Krajowe i zagraniczne banki

Banki jako podmioty wyspecjalizowane w rozdysponowywaniu akumulacji mogą w istotny sposób wpłynąć na wielkość i strukturę przepływów kapitału w skali międzynarodowej.

Podstawowe metody przepływu kapitału między bankami tworzą:

finansowane i refinansowane kredyty kupieckie w formie: kredytów rewolwingowych, jednostkowych kredytów transakcyjnych i linii kredytowych

kredyty finansowe - są one przeznaczane w formie pieniężnej przez banki jednego kraju bankom innego kraju, bez formalnego wiązania postawionych do dyspozycji środków z koniecznością zakupu towarów lub usług w kraju pożyczkodawcy.

Instytucje rządowe:

dotacje

transfery warunkowozwrotne

kredyty:

kredyty państwowe towarowe - uruchamiane na podstawie umów zawieranych pomiędzy rządami dwóch państw, pod warunkiem wykorzystania ich do sfinansowania zakupu towarów lub usług w kraju kredytodawcy. Charakteryzują się niskim oprocentowaniem i zwykle kilkuletnią karencją spłaty. Często udzielane są pod warunkiem pewnych ustępstw politycznych.

kredyty państwowe finansowe - zwykle są one przeznaczone na finansowanie deficytu bilansu płatniczego lub powiększenie rezerw pieniężnych kraju pożyczkobiorcy. Są to kredyty długoterminowe, a ich uruchomieniem zajmują się banki centralne.

Podmioty krajowe i międzynarodowe instytucje finansowe

Międzynarodowe instytucje finansowe odgrywają znaczącą rolę jako organizacje pośredniczące w wywozie kapitału państwowego. Mobilizują znaczne środki finansowe pochodzące pierwotnie z wkładów udziałowców i redystrybuują je zgodnie ze statutowymi celami na potrzeby tych spośród nich, którzy zgłaszają na nieuzasadnione zapotrzebowanie. Ze względu na zasięg działania wyróżnia się:

międzynarodowe instytucje finansowe o zasięgu światowym : Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy

międzynarodowe instytucje finansowe o zasięgu regionalnym : Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny, Afrykański Bank Rozwoju,

Krajowe podmioty i zagraniczne rynkami papierów wartościowych

Ważnym źródłem zaopatrywania się w kapitał przez podmioty krajowe są obce rynki kapitałowe. Podstawową metodą mobilizowania oszczędności zagranicznych na obcych rynkach kapitałowych jest emisja papierów wartościowych. Może być uplasowana na tzw. rynku zagranicznym lub na rynku międzynarodowym. Ma ona formę zagranicznych inwestycji portfelowych, czyli lokat kapitału w zagraniczne papiery wartościowe, głównie w akcje i obligacje. Są one podejmowane bardziej w celu uzyskania przychodów z zainwestowanych środków lub zysków kapitałowych, niż w celu sprawowania kontroli lub zarządzania przedsiębiorstwem.

Oprócz wyżej wymienionych form międzynarodowego przepływu kapitału możemy wyróżnić również:

lokaty na rynku walutowym - to inwestowanie kapitału za granicą w celu wykorzystania istniejących między poszczególnymi państwami różnic w stopach procentowych, a także różnic kursowych, co pozwala na osiągnięcie większego zysku niż przez inwestowanie na rynku krajowym.

Wpływ międzynarodowego przepływu kapitału na równowagę bilansu płatniczego:

W warunkach ogólnego zrównoważenia bilansów płatniczych przepływ kapitału ma charakter destabilizujący. Deficyt pojawia się w kraju, z którego kapitał migruje. Nadwyżka pojawia się w kraju, w którym kapitał się lokuje.

Przy bilansie płatniczym niezrównoważonym przepływ kapitału może mieć charakter zarówno:

stabilizujący - kapitał musi przepływać z kraju, w którym pojawiła się nadwyżka bilansu płatniczego do kraju, w którym utrzymuje się deficyt.

destabilizujący - gdy kapitał przepływa z kraju, w którym utrzymuje się deficyt do kraju, w którym pojawiła się nadwyżka.

88. Przedstawić zasady funkcjonowania Jednolitego Rynku Europejskiego i główne problemy związane z jego wdrożeniem.

Jednolity Rynek Europejski (ang. Single European Market), zintegrowany rynek, którego granice wyznaczają granice zewnętrzne Unii Europejskiej (tzw. rynek wewnętrzny UE). Program jego utworzenia zawarty był w Białej Księdze z 1985.

Zakładany rynek wewnętrzny ma sprzyjać zwiększonej konkurencji, zwiększonej specjalizacji i większym efektom skali, pozwalać dobrom i czynników produkcji, na swobodny przepływ do obszaru gdzie są najbardziej cenione, a tym samym poprawa efektywność alokacji zasobów.

Podstawą funkcjonowania Jednolitego Rynku Europejskiego jest swobodny przepływ 4 czynników pomiędzy krajami członkowskimi UE:

dóbr;

kapitału;

usług ;

siły roboczej

Ad. 1) Swoboda przepływu towarów jest jednym z elementów polityki Unii prowadzonej w celu ustanowienia rynku wewnętrznego, obszaru w którym zapewniona jest swobodna cyrkulacja ekonomiczna. W aspekcie przepływu towarów oznacza to zniesienie przez państwa członkowskie różnego typu barier, które dyskryminują towary pozostałych państw członkowskich i utrudniają obrót wewnątrz Unii.

Ad. 2) Swoboda ta przejawia się w zakazie stosowania ograniczeń w stosunku do przepływu kapitału pomiędzy państwami członkowskimi UE, a także pomiędzy Państwami członkowskimi UE a państwami trzecimi.

Poprzez "przepływ kapitału" rozumie się płatności i transgraniczne transfery pieniędzy, inne transakcje umożliwiające transfer własności aktywów i zobowiązań, systemy płatnicze.

Swoboda przepływu kapitału oznacza swobodę przenoszenia wartości majątkowych do innego państwa członkowskiego, a jej celem jest umożliwienie realizacji, za pomocą różnego rodzaju instrumentów finansowych, samoistnej komercyjnej inwestycji w innym państwie członkowskim i ewentualne korzystanie z jej efektów. Najczęściej uważa się, iż swoboda w tym zakresie powinna umożliwiać m.in.: inwestycje bezpośrednie, zakup i sprzedaż nieruchomości w innych państwach członkowskich, zakup i sprzedaż papierów wartościowych oraz transakcje z ich udziałe, zaciąganie pożyczek, udzielanie kredytów, poręczeń i gwarancji oraz przepływy kapitału o chrakterze osobistym.

Ad. 3) oznacza prawo świadczenia usług przez podmiot, który ma swoją siedzibę w jednym z krajów Unii Europejskiej, na rzecz podmiotów z innych krajów członkowskich, bez potrzeby posiadania w tych krajach jakiegokolwiek stałego zakładu pracy/filii/przedstawicielstwa.

Usługa w rozumieniu Traktatu o WE to samodzielna działalność zarobkowa, dla wykonywania, której konieczny jest czasowy pobyt świadczącego na terytorium obcego państwa członkowskiego. W grę wchodzi tu zarówno wykonywanie wolnego zawodu, działalność banków, towarzystw ubezpieczeniowych, maklerów, pośredników, rzemieślników, jak i twórczość artystyczna.

Ad. 4) Obejmuje prawo obywatela jednego państwa członkowskiego do osiedlania się lub pracy w innym państwie członkowskim Wspólnoty Europejskiej.

Spod działania tej swobody wyłączone są pewne grupy zawodowe: osoby świadczące pracę dla organów publicznych, porządkowych, dyplomacji, sędziów, policji, organów skarbowych.

Jednolity Rynek Europejski w założeniu ma być specyficznym organizmem gospodarczym, a jednocześnie zbiorem reguł wspólnej polityki ekonomicznej. Jego cel to doprowadzenie do takich zmian strukturalnych w gospodarkach krajów członkowskich, aby zwiększyć zdolność UE do kreowania konkurencyjności, wzrostu ekonomicznego i zatrudnienia.

Problemy związane z wdrożeniem (deficyt wdrażania):

niechęć państw członkowskich (ociąganie się) z wprowadzeniem regulacji unijnych

nieprzystosowanie ich struktur administracyjnych (niewykwalifikowany personel)

wina poszczególnych państw członkowskich (niewystarczające środki finansowe)

trudność z przełożeniem polityki zdeklarowanej w funkcjonującą

rozbieżność: cele – efekty polityki

osłabienie zasady równych szans: niewdrażanie lub niepełne wdrażanie niektórych dyrektyw przez państwa

89. Proszę przedstawić przyczyny oraz długookresowe konsekwencje deficytu budżetowego w Polsce.

Deficyt budżetowy to sytuacja, w której bieżące dochody są niewystarczające na pokrycie wydatków. Deficyt to też „okoliczności finansowe, społeczne, gospodarcze, wyrażające się tym, że nie dające się ograniczyć wydatki budżetu państwa są wyższe od możliwych do uzyskania dochodów państwowych (podatków, opłat, ceł). Jest on sytuacją budżetu państwa, przewagą wydatków nad możliwościami po stronie dochodów. Jest to nie tylko konstrukcja finansowa, lecz także społeczna, polityczna, gospodarcza i prawna. Jest wyrazem nadmiernych wydatków publicznych1.”

Problematyka deficytu budżetowego ma szczególne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki całego kraju oraz poszczególnych podmiotów, zwłaszcza podmiotów publicznych, w szczególności w okresach przemian społeczno – gospodarczych.

Analizując problematykę deficytów można stwierdzić, iż różne mogą być przyczyny powstawania takiej sytuacji w budżetach poszczególnych krajów, jak również mogą one powodować odmienne (najczęściej jednak negatywne) skutki dla gospodarki, jak i sytuacji ekonomicznej danego kraju.

Deficyt budżetowych może być założony w ustawie budżetowej lub też powstawać w trakcie realizacji budżetu w wyniku popełnionych błędów, bądź pod wpływem czynników niezależnych. Może wiązać się z niekorzystną sytuacją gospodarczą kraju lub z deficytem w obrotach płatniczych z zagranicą. Ponadto być świadomie wykorzystywany przez rząd jako instrument służący realizacji określonej polityki gospodarczej. Jednym z powodów powstawania deficytu mogą być podatki, których wielkość została zaplanowana na poziomie niezapewniającym pokrycie wydatków. Podatki – gdyż dochody budżetu państwa w głównej mierze opierają się na dochodach podatkowych.

Wadliwy może też być mechanizm ściągania podatków. Inną przyczyną powstawania deficytu budżetowego mogą być zbyt wysokie wydatki, które niejednokrotnie mogą być społecznie lub ekonomicznie uzasadnione.

Jak już wcześniej stwierdzono, deficyt budżetowy nie jest zjawiskiem korzystnym, szczególnie, gdy utrzymuje się przez dłuższy czas. Sytuacja taka powoduje pogorszenie się ogólnego klimatu gospodarczego, ryzyka i niepewności i kreuje wysokie oczekiwania inflacyjne. Wielu decydentów w dziedzinie finansów publicznych wyznaje pogląd, że w obecnych warunkach wszelkie poważniejsze zwiększenie deficytu budżetowego bądź przyspieszy inflację (wzrost cen), gdy jego finansowanie będzie wiązało się ze wzrostem ilości pieniądza, bądź wywoła tzw. „efekt wypychania”. Zmniejszy to rozmiary kredytu dla gospodarki i tym samym przyczyni się do osłabienia wzrostu lub pogłębienia spadku aktywności gospodarczej. Skutkiem dla społeczeństwa w tym przypadku może być pogorszenie się przyszłego standardu ich życia.

Długotrwałe występowanie deficytu budżetowego, zwłaszcza gdy wiąże się z wysokim wzrostem długu publicznego lub inflacyjną emisją pieniądza, wywiera niekorzystny wpływ na strukturę globalnego popytu produkcji, poziom zdolności wytwórczych i charakter oczekiwań w gospodarce. Ponadto zawęża pole manewru polityki stabilizacyjnej, prowadząc jednocześnie do zmniejszenia elastyczności reakcji struktur gospodarczych na impulsy otoczenia1. Stąd też ważnym elementem sektora budżetowego każdej gospodarki rynkowej jest zapewnienie równowagi między dochodami a wydatkami budżetowymi w taki sposób, aby była zapewniona płynność sektora.

W Polsce przed okresem transformacji, to jest w latach osiemdziesiątych XX wieku, deficyty budżetowe były stosunkowo niskie (około 0,1% PKB). Wielkości te wynikały jednak z ukrytych form finansowania wydatków budżetowych. Źródłem deficytu państwa w tych latach była działalność redystrybucyjna, która po stronie wydatków wyrażała się rosnącymi dotacjami. Były to głównie dotacje przedmiotowe do cen urzędowych w sferze konsumpcji, które nie pokrywały kosztów produkcji, oraz dotacje podmiotowe, zasilające nierentowne przedsiębiorstwa

Obniżenie w 1989 roku stawek podatku dochodowego z 60% do 40% oraz wystąpienie hiperinflacji, która spowodowała gwałtowny spadek realnej wartości dochodów, doprowadziło do niekontrolowanego wzrostu deficytu budżetowego. Finansowany był on wzrostem podaży pieniądza, co wywołało dalszy wzrost inflacji.

Pierwszy rok reform gospodarczych (1990 r.) przeprowadzanych w Polsce zaczął się w warunkach istnienia bardzo wysokiej stopy inflacji (585,8%). Mimo to budżet państwa zamknął się niewielką nadwyżką (około 0,4% PKB). Przyczyną były zwiększone wpływy budżetowe, pozyskane na drodze całkowitego zlikwidowania ulgi w podatku dochodowym od osób prawnych.

W latach 1991–1992 ponownie pojawił się deficyt budżetowy. W roku 1991 osiągnął poziom 3,8% PKB, a w 1992 roku – już 6,0% PKB. Było to następstwem pogarszającej się kondycji finansowej przedsiębiorstw oraz spadku dochodów z podatku obrotowego (spadek produkcji przemysłowej, stanowiącej główny przedmiot opodatkowania, przewyższał spadek PKB). Wzrastającemu deficytowi towarzyszył jednocześnie spadek stopy inflacji (w 1991 roku stopa inflacji wynosiła 70,3%, a w 1992 – 43,0%). Było to efektem działania czynników kosztowych (zwłaszcza obniżenia płac realnych) i popytowych.

W kolejnych latach, rosnące wpływy podatkowe i dochody z prywatyzacji sprawiły, że nadal występowała tendencja spadkowa deficytów budżetowych w relacji do PKB (w 1995 roku 2,6% PKB, w 1996 roku 2,2% PKB, a w 1997 roku 1,4% PKB; pomijając wpływy z prywatyzacji, deficyty te wynosiły odpowiednio 3,6% PKB; 3,4% PKB i 2,7% PKB).

W roku 1999 sytuacja finansów publicznych uległa wyraźnemu pogorszeniu.

Podjęte w jednym czasie reformy: systemu finansowania emerytalnego, opieki zdrowotnej, oświaty oraz administracji samorządowej, spowodowały powstanie wyższych od przewidywanych kosztów wdrażania reform strukturalnych, co w warunkach niższego tempa wzrostu gospodarczego doprowadziło do nierównowagi budżetowej na poziomie 2,0% PKB.

Wysoka aprecjacja złotego przyczyniła się do obniżenia kosztów obsługi zadłużenia zagranicznego w 2005 roku, czego efektem były niższe wydatki budżetu państwa od planowanych (99,4% planowanej na ten rok kwoty), a ostatecznie

– mniejszy deficyt państwowy. W relacji do PKB wyniósł on 2,9%. W latach 2006–2007 dyscyplinowanie wydatków budżetowych oraz uzyskanie korzystniejszych od założonych wskaźników makroekonomicznych przyczyniło się do dalszego ograniczenia deficytu budżetowego.

W roku 2006 osiągnął on poziom 2,4% PKB, a w 2007 roku – 1,4% PKB. Niestety, wskutek silnego spowolnienia gospodarczego wywołanego światowym kryzysem gospodarczym oraz w wyniku zmian w prawie podatkowym (między innymi ulgi prorodzinne) w kolejnych latach – 2008– 2009 – deficyt budżetowy w relacji do PKB uległ ponownemu pogorszeniu.

Z przeprowadzonej analizy wynika, że źródeł powstawania deficytów budżetowych należy upatrywać nie tylko w wydatkach, ale także po stronie dochodów. Zbyt duże obciążenia podatkowe nakładane na przedsiębiorstwa wywołują osłabienie ich kondycji finansowej i rozwojowej, a w ślad za tym – niski poziom produkcji i niskie wpływy budżetowe.

Do roku 1989 deficyt budżetowy w całości pokrywany był przez NBP. Na początku lat dziewięćdziesiątych nastąpiły pewne zmiany. Zaobserwować można w tym okresie słabnącą rolę sektora bankowego w finansowaniu deficytów, a rosnący procentowy udział sektora pozabankowego w strukturze źródeł jego pokrywania. Znaczącą więc rolę w finansowaniu deficytu budżetowego odgrywa obecnie instytucja pożyczek publicznych. Jej istota polega na emitowaniu przez Skarb Państwa obligacji oszczędnościowych oraz bonów skarbowych i sprzedaży ich na wolnym rynku gospodarstwom domowym, przedsiębiorstwom, instytucjom ubezpieczeniowym i bankom komercyjnym. W ten sposób rząd uzyskuje dodatkowe dochody o charakterze dobrowolnym.

Skutki, jakie spowodował długotrwały deficyt finansów publicznych w Polsce są typowe: wystąpienie nasilonego zjawiska inflacyjnego, spowolnienie gospodarcze, spadek zatrudnienia, obcięcie wydatków socjalnych – niższy standard życia najbiedniejszych grup społecznych, niższy poziom świadczonych usług publicznych. Rosnące wydatki państwa były i nadal są finansowane z takich źródeł, jak podatki, emisja nowych pieniędzy, pożyczki zaciągane u społeczeństwa, sprzedaż części majątku państwa i kredyty zagraniczne. W praktyce możliwości manewrowania przez władze polski poszczególnymi źródłami dochodów są do dziś ograniczone.

90. Proszę wymienić instrumenty ochrony konkurencji w gospodarce rynkowej oraz podać powiązane z nimi stosowne przykłady.

instrumenty ekonomiczno-finansowe (np. W zakresie demopolizacji)

instrumenty prawne, np. federalne akty prawne w USA, których celem była walka z monopolami: Sherman Antitrust Act oraz Clayton Antitrust Act (istnieje pogląd, że powstały one w wyniku sprzeciwu wobec koncentracji siły ekonomicznej przez wielkie korporacje). Na mocy Sherman Act za nielegalny został uznany każdy kontrakt, połączenie (w formie trustu lub innych), uzgodnienie lub próby monopolizacji (a nie samo posiadanie monopolu) mające na celu ograniczenie handlu zarówno krajowego, jak i zagranicznego
- 15.12.2000 r. została uchwalona w Polsce ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, tradycyjnie wciąż nazywana antymonopolową, choć zakres jej regulacji był znaczenie szerszy:
* uporządkowanie systemu ochrony konkurencji i konsumentów (słowniczek pojęć)
* zdefiniowanie zakresu kompetencji Prezesa UOKiK odnośnie zakazu praktyk ograniczających konkurencję (porozumienia antykonkurencyjne, nadużywanie pozycji dominującej), a także kontroli koncentracji przedsiębiorstw
* zawarto przepisy dotyczące kar pieniężnych
* uwzględniono prawo wspólnotowe UE

instrumenty instytucjonalne (powoływanie odpowiednich urzędów, które sprawdzałyby działalność firm pod kątem naruszania zasad konkurencyjności rynkowej, jak np. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Polsce z Prezesem UOKiK na czele)

Zasadniczym instrumentem ochrony istniejącej konkurencji jest ustawodawstwo antymonopolowe wraz z zasadami konstytucyjnymi, które gwarantują wolność gospodarowania, oraz prawem o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (stanowiącego wymogi m.in. w zakresie oznaczenia produktu, jego składu, pochodzenia i oznaczenia geograficznego, zakazującego naśladownictwa, określającego charakter działalności reklamowej, sposoby promocji, naruszenia obowiązków kontraktowych).

W doktrynie prawa ochrony konkurencji przyjęto, że istotą praktyk monopolistycznych jest bezprawne nadużycie siły rynkowej przez podmiot gospodarczy albo grupę takich podmiotów (porozumienie antykonkurencyjne), które jest możliwe dzięki odpowiednio wysokiemu udziałowi w rynku, a którego skutkiem jest ograniczenie samodzielności kontrahentów i konkurentów, a także narzucenie im warunków uczestnictwa w rynku na warunkach mniej korzystnych, aniżeli w warunkach konkurencji na rynku.

Oprócz tego istnieje prawo ochrony własności intelektualnej, które obejmuje m.in. Ochronę przed nieuczciwą konkuencją i ochronę know-how.

Ochrona konkurencji polega również na zwalczaniu porozumień o antykonkurencyjnym charakterze (kartel, tajne porozumienie, uzgodniony sposób postępowania, umowa dżentelmeńska)
Ogólnie rzecz biorąc publiczna prawna ochrona konkurencji tworzy pewien system, na który składają się:
- ochrona konkurencji w interesie publicznym: ochrona konkurencji jako mechanizmu ekonomicznego i ochrona konkurencji w interesie publicznym

ochrona konkurencji w interesie prywatnym (konkurentów i konsumentów): zakazy konkurencji, zwalczanie czynów nieuczciwej konkurencji.

Podstawowe narzędzia stosowane w celu ochrony konkurencji w Polsce (Zgodnie z UOKiK):

postępowania administracyjne (antymonopolowe) przeciwko przedsiębiorcom łamiącym zakaz praktyk ograniczających konkurencję. Praktyki te polegają na nadużywaniu pozycji dominującej oraz zawieraniu porozumień antykonkurencyjnych.

kontrole koncentracji przedsiębiorców - uprawnienie to ma na celu uniknięcie sytuacji, w której w wyniku fuzji powstanie podmiot mający na danym rynku silną (dominującą) pozycję, pozwalającą mu działać w oderwaniu od konkurentów, kontrahentów i konsumentów,

postępowania antymonopolowe w ramach UE -  od dnia akcesji Polski do Unii Europejskiej Prezes UOKiK ma możliwość bezpośredniego stosowania Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Oznacza to, że wszczyna postępowanie antymonopolowe na podstawie art. 101 i 102 TFUE, gdy badana praktyka może mieć wpływ na handel między Państwami Członkowskimi UE.
W takiej sytuacji Prezes Urzędu stosuje równolegle przepisy krajowego i unijnego prawa konkurencji. Dodatkowo, może nałożyć karę pieniężną na przedsiębiorcę naruszającego te przepisy.

91. Mniejszość rosyjska w państwach postradzieckich. Geneza – liczebność - rozmieszczenie

Długotrwałe procesy migracyjne doprowadziły do rozprzestrzenienia się ludności rosyjskiej w rejonach peryferyjnych Cesarstwa Rosyjskiego, a potem ZSRR. Na obszary bezludne lub zamieszkałe przez inne narodowości napływali Rosjanie (często w wyniku celowej polityki władz, jak na przykład na Krym, z którego najpierw deportowano Tatarów, a potem przysłano Rosjan). W ciągu istnienia ZSRR granice między poszczególnymi republikami miały charakter symboliczny i nie stanowiły przeszkody dla migracji ludności. Rozpad imperium sowieckiego i powstanie nowych suwerennych państw spowodował zmianę statusu prawnego ludności rosyjskiej.

Najmniejsze zmiany dotknęły Rosjan mieszkających w dwóch republikach słowiańskich – na Ukrainie i Białorusi. Stali się formalnie obywatelami innego państwa, ale ich status społeczny, polityczny i ekonomiczny pozostał w zasadzie niezmieniony. Bliskość języka i wspólnota kulturowa ułatwiała integrację ludności miejscowej z napływową.

Odmiennie kształtowały się stosunki w Azji Środkowej. Tam ludność rosyjska występowała w roli kolonizatorów, tubylcza zaś musiała się dostosować do roli obywateli drugiej kategorii. Odróżniał się jedynie północny Kazachstan, który został zasiedlony w sposób zwarty przez napływową ludność rosyjskojęzyczną o różnym pochodzeniu.

Jeszcze inaczej przedstawiała się sytuacja w trzech republikach kaukaskich (Gruzja, Armenia, Azerbejdżan). Społeczności zamieszkujące ten złożony etnicznie obszar żyły w dużej izolacji i procesy integracyjne między nimi a Rosjanami zachodziły bardzo wolno.

W republikach bałtyckich Rosjanie postrzegani byli jako okupanci przybyli z kraju o niższym poziomie cywilizacyjnym. Ludność tych krajów żyjąca w innej orbicie wartości i tradycji kulturowych była mało podatna na sowietyzację i rusyfikację. Niski potencjał demograficzny i relatywnie atrakcyjniejsze warunki życia w państwach bałtyckich przyciągały licznych migrantów rosyjskich i pojawiło się zagrożenie, że z czasem ludność napływowa może zdominować liczebnie ludność autochtoniczną.

Rozpad ZSRR stał się dla milionów Rosjan mieszkających poza Rosją właściwą przełomowy. Stanęli przed trudnym dylematem – czy pozostać, czy wrócić do ojczyzny. Każdy z tych wariantów niósł ze sobą negatywne skutki ekonomiczne i polityczne. Status przedstawiciela mniejszości narodowej obniżał ich rangę społeczną i groził degradacją obywatelską.

Z tego względu określenie liczby ludności rosyjskiej i jej rozmieszczenie stało się problemem politycznym. Dane z ostatniego spisu ludności ZSRR z 1989r. i informacje o późniejszych migracjach dają możliwość oszacowania aktualnej liczby Rosjan w byłych republikach związkowych. Wg powyższego spisu liczba Rosjan mieszkających poza rosyjską FSRS wynosiła 25 milionów, 290 tys. osób. Z wyjątkiem Erewanu, stolicy Armenii, we wszystkich nowopowstałych ośrodkach stołecznych koncentrowała się znaczna mniejszość rosyjska, która w ciągu kilku miesięcy utraciła swoją prestiżową pozycję polityczną.

UKRAINA

ludność rosyjska – 8,33 mln 17,3 % (2001r.)

do upadku ZSRR etniczna granica między Rosją a Ukrainą przesuwała się na Zachód z powodu postępującej rusyfikacji językowej, a potem narodowej.

Rosjanie dominują w obwodzie krymskim (67%). Zrusyfikowany charakter ma także region charkowsko-doniecki, ługański (najbardziej wysunięty na wschód). Zagłębie Donieckie zamieszkują Rosjanie i Ukraińcy mówiący po rosyjsku, obwód charkowski – aglomerację Rosjanie, tereny wiejskie – Ukraińcy. Podobnie na historycznym Zaporożu i w obwodzie dniepropietrowskim oraz odeskim, gdzie w miastach dominuje rosyjski. W pozostałych regionach Rosjanie nie są ludnością autochtoniczną i żyją w rozproszeniu. Szacuje się też, że dla ponad 1 mln mieszkańców Kijowa językiem ojczystym jest rosyjski.

BIAŁORUŚ

Rosjanie – 1 mln 142 tys 8,3% (2009)

Podczas istnienia ZSRR społeczno-polityczne znaczenie Rosjan, mimo iż stanowili jedynie kilkanaście procent ludności było ogromne. Stanowili większość w miastach, Białorusini dominowali na terenach wiejskich. Rosjanie zajmują ważną pozycję w każdym z obwodów Białorusi, w stołecznym Mińsku stanowią większość (86,9% posługuje się w domu rosyjskim). Ich pozycja została także wzmocniona od czasu objęcia władzy przez administrację Łukaszenki. Diaspora ta to nie tylko osoby które zadeklarowały rosyjską narodowość, ale też trudne do określenia zbiorowości, które żyją w orbicie języka i kultury rosyjskiej, a ich związek z Białorusią jako samodzielnym państwem staje się coraz bardziej wątpliwy.

MOŁDAWIA

Rosjanie – 368 tys (z Naddniestrzem), 5,8 % ogółu (2004)

Obecnie Rosjanie mieszkają przede wszystkim w Naddniestrzu, gdzie udział ludności rosyjskiej lub rosyjskojęzycznej miał istotne znaczenie polityczne (Naddniestrze – 601,7 tys mieszkańców, z czego 60,2% stanowili rosyjskojęzyczni, w tym 25% etnicznych Rosjan – 1989r.). Rosjanie żyli (i żyją głównie w miastach – Tyraspolu, Rybnicy, Camenzy, Dubosarze, Grigriopolu i Slobozi, Mołdawianie na wsiach. Jako lepiej wykształcona większość bronili przywilejów które utraciliby w niepodległej Mołdawii. Powołano więc Naddniestrzańską Mołdawską Sowiecką Republikę Socjalistyczną, wybuchł konflikt zbrojny. I choć obecnie żadne państwo nie uznaje Naddniestrza, to jest ono de facto niezawisłym państwem z własną monetą, parlamentem, prezydentem, strażą graniczną itd.

PAŃSTWA BAŁTYCKIE

duży napływ Rosjan w czasach carskich i sowieckich. Rusyfikacja, dominacja w miastach (Tallin miastem rosyjskojęzycznym), najbardziej zaawansowana w Estonii, trochę mniej na Łotwie, najsłabiej na Litwie. Po odzyskaniu niepodległości masowe wyjazdy Rosjan (łącznie 300tys) jednak zdecydowana ich większość pozostała na miejscu, głównie robotnicy z rodzinami

Estonia – 342 tys (25,6%) - 2006r.

Łotwa – 556 tys (26,9%) - 2011 r.

Litwa – 173,3 tys (5,1%) - 2001r.

na Litwie stosunkowo liberalne prawo dot. mniejszości, mniejszość rosyjska nie stanowi tam zagrożenia dla państwowości, inaczej jest w Estonii i przede wszystkim na Łotwie, gdzie Rosjanie traktowani są jako przeciwnicy. Wprowadzono tam restrykcyjne prawo ograniczające uprawnienia ludności nieautochtonicznej, restrykcje dot. posiadania/uzyskania obywatelstwa, pracy w administracji itp. w związku z tym wielu mieszkańców Estonii i Łotwy pochodzenia rosyjskiego, nie zgadzając się z polityką władz, odmawia przyjęcia obywatelstwa tych krajów, nie przyjmując jednocześnie obywatelstwa rosyjskiego. Jako bezpaństwowcy grupa ta jest podatna na działania zmierzające do destabilizacji sytuacji i może być wykorzystywana przez Moskwę.

KAUKAZ POŁUDNIOWY

ograniczona migracja w czasach ZSRR, niepostępująca rusyfikacja spowodowana faktem, że miejscowa ludność żyła w dużej izolacji, Rosjanie nie adaptowali się do warunków i już w latach 60tych XX w. saldo migracyjne ludności rosyjskiej było ujemne. Jak zwykle skupiali się w większych miastach, gdzie pełnili funkcje kierownicze. Po rozpadzie ZSRR i w obliczu narastających konfliktów etnicznych (Górny Karabach, Osetia, Abchazja itd.) oraz załamania gospodarczego większość Rosjan wyemigrowała na stałe do Rosji. Obecnie we wszystkich państwach zakaukaskich mieszka mniej niż 300tys Rosjan (2001). ale jej skupiska znajdują się chociażby przy granicy z Gruzją, czego Moskwa nie omieszkuje wykorzystywać (casus Osetii Południowej, której mieszkańcom, mimo iż nie są oni etnicznymi Rosjanami, Kreml rozdaje rosyjskie obywatelstwa by potem występować w ich obronie).

Gruzja – ok. 60 tys., 1% ludności

AZJA ŚRODKOWA (Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan)

na tle tych państw wyróżnia się Kazachstan – nie tylko ze względu na wielkość, ale też fakt, że w przeciwieństwie do innych krajów regionu, gdzie dominują miejscowe ludy muzułmańskie, na jego terenie, a głównie w części północnej, zamieszkują w sposób zwarty przedstawiciele różnych narodów europejskich, głównie słowiańskich, na co dzień posługujących się językiem rosyjskim.

Po podbiciu regionu przez wojska carskie kolonizacją rosyjską objęty został tylko północny Kazachstan, gdzie istniały dogodne warunki dla gospodarki rolniczej. Od lat międzywojennych Kazachstan z punktu widzenia etnicznego zaczął nabierać charakteru dualistycznego – rosyjsko – kazaskiego. W pozostałych czterech republikach w aspekcie demograficznym Rosjanie odgrywali stosunkowo mniejszą rolę. Rosjanie zamykali się w miejskich gettach i żyli w całkowitej izolacji od miejscowej ludności funkcjonującej w kręgu wartości muzułmańskich. Po wojnie miała miejsce eksplozja demograficzna autochtonów.

Po proklamacji niepodległości wymianie uległ cały aparat administracyjny republik, przeprowadzano selekcję na podstawie kryterium narodowego. Utrata stanowisk, bankructwo przedsiębiorstw i lata izolacji spowodowały, że Rosjanie zaczęli masowo wyjeżdżać do Rosji. Ocenia się, że między 1990 a 1998 do Federacji Rosyjskiej napłynęło z czterech republik 915 tys Rosjan. Dodać ponad milion Rosjan z Kazachstanu i z wychodzi, za z całej Azji Środkowej wyjechało do Rosji ok. 2 mln ludzi.

Obecnie Rosjanie są znaczącą mniejszością tylko w północnym Kazachstanie, można jednak oczekiwać wypierania ich przez ludność napływającą z południa. W pozostałych republikach diaspora jest już nieliczna i niejako symboliczna.

Kazachstan – ok. 4 mln, 25 % - 2008 r.

92. System ochrony mniejszości narodowych w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw.

Wraz z rozpadem ZSRR i utworzeniem 15 niezależnych podmiotów państwowych powstały nowe mniejszości narodowe, a wraz z nimi nowe problemy i potrzeba ich uregulowania.

Największą spośród mniejszości narodowych powstałych po erozji ZSRR jest mniejszość rosyjska, występuje ona w rozproszeniu we wszystkich państwach członkowskich WNP, łącznie wg narodowych spisów powszechnych 1999-2004 ich liczbę można ocenić na 17,12mln (L.Szerepka) do 17,35mln (P.Eberhardt).

Drugą co do wielkości „nową mniejszością narodową” na obszarze WNP są Ukraińcy, których jest co najmniej 4,1mln, w tym w samej Rosji 2,94mln.

Trzecią miejsce zajmuje mniejszość uzbecka o liczebności nie mniej niż 2,24mln.

Poza tym we wszystkich państwach poradzieckich obecni są Ormianie ok. 1,6mln, Białorusini 1,19mln, Azerbejdżanie 1,05mln, Kazachowie 698,8 tys, Mołdawianie 455 tys., Gruzini 250,2 tys., Tadżycy 1884,4tys.

Zarówno stare, jak i nowe mniejszości narodowe są chronione w ramach WNP przez wypracowany w jej ramach system, będący jednym z regionalnych systemów międzynarodowej ochrony praw mniejszości. Na system ów składają się głównie 3 dokumenty: Konwencja o zabezpieczeniu praw osób należących do mniejszości narodowych, Porozumienie w zakresie przywrócenia praw deportowanym osobom, mniejszościom narodowym i narodom, a także Konwencja o prawach i podstawowych wolnościach człowieka. Warto zwrócić uwagę także na Statut WNP oraz Deklarację o zobowiązaniach międzynarodowych w zakresie praw człowieka i podstawowych wolnościach.

KONWENCJA O ZABEZPIECZENIU PRAW OSÓB NALEŻĄCYCH DO MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH

- podpisana 21.10.1994, podczas szczytu moskiewskiego WNP

- składa się z preambuły + 16 artykułów

- naczelnym celem Konwencji jest zapewnienie skutecznej ochrony mniejszościom narodowym oraz praw osób do nich należących i przyjęcie w tym celu odpowiednich mechanizmów współpracy, również na poziomie porozumień dwustronnych

- osoby należące do mniejszości narodowych żyją na terytorium każdej ze Stron Konwencji i stanowią nieodłączną część społeczeństwa, którą wzbogacają swoją pracą, oryginalnością i kulturą

- prawa osób należących do mniejszości narodowych stanowią nieodłączną część praw człowieka, a wspieranie i ochrona tych praw sprzyjają politycznej i społecznej stabilności państw zamieszkania mniejszości

- Strony Konwencji potwierdziły, że przynależność do mniejszości narodowej jest kwestią indywidualnego wyboru zainteresowanej osoby, a wybór taki nie pociąga za sobą żadnych niesprzyjających następstw

- w kolejnym artykule znalazły się przepisy mówiące o gwarancjach praw oraz wolności obywatelskich, politycznych, socjalnych, ekonomicznych i kulturalnych dla osób należących do mniejszości narodowych; walka z dyskryminacją członków mniejszości narodowych

- artykuł 4 zagwarantował członkom mniejszości narodowych prawo do wyrażania, ochrony i rozwoju bez przeszkód, indywidualnie albo wspólnie z członkami swojej grupy, własnej odmienności etnicznej, językowej, kulturalnej lub religijnej; Strony zobowiązują się do uwzględnienia w swojej polityce interesów prawnych mniejszości nar. i podjęcia kroków dla ochrony i rozwoju ich tożsamości

- prawo do uczestnictwa w życiu publicznym i państwowym, rozwiązywanie ich problemów dotyczących ochrony interesów

- prawo do nieskrępowanych kontaktów z obywatelami i organizacjami państw, z którymi łączy ich pochodzenie etniczne, kultura, język lub religia

- prawo do wolności religijnej

- prawo posługiwania się swoim językiem ojczystym, prawo do używania oryginalnej pisowni imion i nazwisk

- prawo do zakładania wszelkiego rodzaju organizacji społecznych o charakterze oświatowym, kulturalnym oraz religijnym

- ochrona i rozwój tożsamości i oryginalności etnicznej, językowej, kulturalnej i religijnej

- wspieranie procesu kodyfikacji praw mniejszości nar.; korzystanie w tym zakresie z doświadczeń innych organizacji międzynar.

- kontrolę nad przestrzeganiem Konwencji powierzono Komisji Praw Człowieka (organ o ograniczonych w praktyce możliwościach)

- istnieje możliwość zgłaszania problemów pod obrady Komisji Praw Człowieka przez 2 rodzaje wnioskodawców: Państwa-strony oraz przez osoby prywatne i organizacje pozarządowe

POROZUMIENIE W ZAKRESIE PRZYWRÓCENIA PRAW DEPORTOWANYM OSOBOM, MNIEJSZOŚCIOM NARODOWYM I NARODOM

- podpisane 9. października 1992roku

- porozumienie zawarte w celu potępienia, mającej miejsce w przeszłości, totalitarnej praktyki przesiedlania z zastosowaniem siły narodów, mniejszości narodowych i pojedynczych obywateli byłego ZSRR, uznania za sprzeczne z prawem i nieważne od samego początku ustaw i innych aktów normatywnych, przyjętych przez organy władzy różnego szczebla, a dotyczące przesiedlenia z zastosowaniem siły oraz potwierdzenia prawa deportowanych do historycznej sprawiedliwości i powrotu do miejsc ich zamieszkania przed przesiedleniem

- strony uznały za konieczne ochronę interesów prawnych deportowanych osób, mniejszości nar. i narodów, w tym zabezpieczenia dowolnej repatriacji

- gwarantuje przesiedlonym siłą prawo do dobrowolnego powrotu do miejsca zamieszkania przed deportacją

- osoby takie miałyby równe prawa polityczne, ekonomiczne i socjalne z zamieszkującymi tam obywatelami

- strony zadeklarowały stworzenie niezbędnych warunków do wolnego od przeszkód, dobrowolnego przesiedlenia osób deportowanych

KONWENCJA O PRAWACH I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCIACH CZŁOWIEKA

- podstawowy dokument WNP w zakresie ochrony praw człowieka

- podpisana w Mińsku 26 maja 1995

- preambuła + 39 artykułów

- art. 21 Konwencji : „Osobom należącym do mniejszości narodowych nie może być prawnie odmówione prawo indywidualnego, wspólnego i nieskrępowanego wyrażania, ochrony i rozwijania swojej tożsamości etnicznej, językowej, kulturowej i religijnej”

- egalitaryzm wobec prawa i ochrony prawnej, korzystanie z praw i wolności nie może podlegać jakiejkolwiek dyskryminacji i w żaden sposób nie może być uzależnione od jakiejkolwiek cechy, w tym płci, rasy, koloru skóry, języka, religii, poglądów politycznych lub innych, pochodzenia narodowego lub socjalnego, przynależności do mniejszości narodowej, statusu materialnego lub zawodowego, miejsca urodzenia lub innych okoliczności

Podsum: System ochrony mniejszości nar. w ramach WNP to system papierowy, bo dokumenty w jego ramach przyjęte, powielające regulacje międzynarodowe, pozostają bez efektywnej kontroli i przestrzegania. Niemniej jest to jeden z regionalnych systemów ochrony mniejszości, jeden z nielicznych, w którym wypracowano definicję mniejszości narodowej.

94. Status prawny mniejszości narodowych, etnicznych i społeczności posługujących się językiem regionalnym w Polsce

Na przełomie lat 80tych i 90tych XX w. opracowano i przyjęto takie standardy ochrony osób należących do mniejszości, które uwzględniają specyfikę ich położenia. Takie regulacje zostały przyjęte przez ONZ, Radę Europy i OBWE. Gwarantują one takim osobom akceptację ich tożsamości oraz zapewniają ochronę ich specyficznych praw rozumianych jako uprawnienia indywidualne. Koncentrują się głównie na prawach kulturalnych (oświata, działalność kulturalna, religia itp.), a w mniejszym stopniu na politycznych lub językowych. Dużą rolę odgrywają tutaj władze danego państwa, gdyż ochrona i uczestnictwo mniejszości w sferze publicznej dokonuje się głównie przy ich pomocy oraz za pośrednictwem jego instytucji.

Obok rozwiązań międzynarodowych wynikających z dwustronnych umów międzynarodowych, Polska przyjęła także szereg zobowiązań wynikających z ratyfikowanych konwencji wielostronnych dot. ochrony praw człowieka i mniejszości w ramach ONZ i Rady Europy. Polska jest również aktywną stroną w ramach OBWE, której standardy ochrony mniejszości narodowych i etnicznych wykorzystała w systemie traktatów dwustronnych.

Prawo międzynarodowe:

Traktaty dwustronne i dokumenty ochrony praw człowieka

Polska zawarła traktaty dwustronne, które zobowiązywały strony do ochrony poszczególnych mniejszości narodowych na ich terytorium

Polska podpisała takie traktaty ze wszystkimi sąsiadami oraz innymi państwami Europy Środkowej

Zapiski o ochronie mniejszości narodowych znalazły się w traktatach potwierdzających nienaruszalność i terytorialne status quo

Państwa zobowiązały się do ochrony:

Tożsamości osób należących do mniejszości

Tworzenia warunków dla jej rozwijania

Zakazano też wszelkiej asymilacji wbrew woli zainteresowanych

Traktaty głównie odwoływały się do regulacji wypracowanych przez Radę Europy, a zwłaszcza KBWE (dokument kopenhaski z 1990r.)

Polska ratyfikowała także umowy wielostronne w ramach ONZ i Rady Europy

Prawo wewnętrzne – Konstytucja z 1997r.

Preambuła – zwrot „my, Naród Polski – wszyscy obywatele RP” wskazuje, że konstytucja obejmuje wszystkich obywateli bez względu na narodowość i pochodzenie etniczne

Artykuł 35:

Zapewnienie wolności zachowania i rozwoju własnego języka, zachowanie obyczajów i tradycji oraz rozwój własnej kultury

Prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich kultury

Ogranicza ochronę praw członków mniejszości do osób posiadających obywatelstwo polskie

Konstytucja zawiera zwrot „obywatele polscy należący do mniejszości narodowych i etnicznych”

Ustawa o Ochronie Mniejszości Narodowych i Etnicznych oraz Języku Regionalnym (I 2005):

Ustawa rozwinięciem konstytucyjnych zasad ochrony mniejszości narodowych

Art. I ustawy reguluje:

sprawy związane z zachowaniem i rozwojem tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego

Sposób realizacji zasady równego traktowania osób bez względu na ich pochodzenie etniczne

Zadania i kompetencje organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego w zakresie tych spraw

Ustawa zawiera również:

definicję mniejszości narodowej i etnicznej oraz listę grup, które oficjalnie zostały uznane za takie przez państwo,

zasady wprowadzenia dwujęzyczności w językach mniejszości i języku regionalnym oraz sposób realizacji praw oświatowych i kulturalnych

określone zadania administracji rządowej i sposoby konsultacji politycznych ze środowiskiem mniejszości

Ochrona prawna nie dotyczy wszystkich grup narodowych i etnicznych mieszkających w Polsce – obejmuje tylko obywateli III RP należących do tradycyjnie zamieszkujących ją mniejszości:

Narodowych (białoruskiej, czeskiej, litewskiej, niemieckiej, ormiańskiej, rosyjskiej, słowackiej, ukraińskiej i żydowskiej)

Etnicznych (karaimskiej, łemkowskiej, romskiej i tatarskiej)

Społeczności posługującej się językiem regionalnym – Kaszubi

Ustawa definiuje terminy „mniejszość narodowa” i „etniczna”:

Mniejszość narodowa – termin stosuje się wobec społeczności etnicznych, które utożsamiają się z narodami zorganizowanymi we własnych państwach

Mniejszość etniczna – społeczności niepaństwowe

Uznanie mniejszości nie dotyczy wszystkich grup narodowych i etnicznych w Polsce – ma ono charakter włączający określone społeczności w ramach polityki ochrony ich praw, jak i wykluczający (Ślązacy starający się o legalizację ich statusu jako mniejszości etnicznej lub uznania języka śląskiej jako regionalnego)

Art. 7-16 dotyczą rozwiązań dotyczących praw językowych mniejszości:

Art. 7 mówi o używaniu oraz pisowni imion i nazwisk zgodnie z zasadami języka mniejszości

Art. 8 stanowi o prawie osób należących do mniejszości do swobodnego posługiwania się swoim językiem w życiu prywatnym i publicznym

Art.9 dopuszcza używanie języka mniejszości jako pomocniczego przed organami gminy, w której liczba mieszkańców należących do mniejszości jest nie mniejsza niż 20% ogółu mieszkańców oraz która wpisana jest do Urzędowego Rejestru Gmin, w których używany jest język pomocniczy

art. 12 – określa zasady wprowadzenia dodatkowych, tradycyjnych nazw miejscowości, obiektów fizjograficznych oraz ulic w języku mniejszości obok napisów w języku polskim

powyższe postanowienia dot. także języka kaszubskiego uznanego w ustawie za regionalny

(po wprowadzeniu ustawy dwujęzyczne gminy: 28 niemieckich, 12 białoruskich, 1 litewska + 10 kaszubskich)

Ustawa potwierdziła prawa osób należących do mniejszości narodowych i nadała im nowe, ważne uprawnienia w zakresie praw językowych i współpracy z administracją państwową

Wprowadzenie pojęcia „język regionalny” i uznanie za taki języka kaszubskiego – podstawa ratyfikacji Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych przez Polskę

4. powołanie Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych jako organu opiniodawaczo-doradczego premiera

Ustawa jest kompromisem między wymaganiami europejskich standardów ochrony mniejszości a wymogami państwa (suwerenność i kulturowa jedność)

95. Konflikt gruzińsko-abchaski w okresie po upadku ZSRR

Abchazja jest terytorium w północno-zachodniej Gruzji o powierzchni 8700 km kw., nieco mniejszej niż Cypr. Na Abchazję przypada niemal połowa linii brzegowej Gruzji na Morzu Czarnym. Populacja terytorium wynosi aktualnie około 200 tysięcy, znacznie mniej niż przed wojną 1992-93 i składa się z Abchazów, Ormian, Rosjan i Gruzinów skoncentrowanych w regionie Gali. 
Królestwo Abchazji zostało założone już w VIII w. n.e. W 1555 roku Abchazja dostała się pod panowanie tureckie, a w 1810 roku dobrowolnie przyjęła protekcję Rosji. W 1864 roku samorządność Abchazji została zniesiona przez Rosję, co wywołało bunt Abchazów, krwawo stłumiony przez wojska rosyjskie. W rezultacie wojny i represji ze strony Rosji pod koniec XIX wieku doszło do migracji około 300 tysięcy Abchazów (ponad połowy populacji) na ziemie tureckie; na opuszczone ziemie zaczęły przybywać inne grupy etniczne, zwłaszcza Gruzini. 
    W marcu 1921 roku proklamowano powstanie Abchaskiej SRR, która posiadała własne symble narodowe i prawa, a od 1925 roku również konstytucję. Jednakże w grudniu 1921 roku pod presją Józefa Stalina Abchazja podpisała traktat o stosunkach z Gruzińską SRR, zakładający unię republik na równych stosunkach; według konstytucji ZSRR z 1924 roku Abchazja była autonomiczną republiką w obrębie Gruzji. Ostatecznie w 1931 roku Abchazja została zdegradowana do autonomicznej SRR w ramach Gruzińskiej SRR. Abchazowie uważają, że odtąd byli poddawani gruzińskiej kolonizacji – w 1926 roku stanowili jeszcze 48% ludności terytorium (w 1886 roku – 85%), a w 1989 roku już tylko 18%, podczas gdy 45% stanowili Gruzini. 
      Napięcia między Abchazami a Gruzinami wybuchły po raz pierwszy w lipcu 1989 roku, kiedy kilkanaście osób zginęło w zamieszkach wywołanych otworzeniem w Suchumi oddziału uniwersytetu w Tbilisi. 25 sierpnia 1990 roku Abchaska Rada Najwyższa ogłosiła suwerenność Abchazji. 17 marca 1991 roku w ZSRR przeprowadzono referendum w sprawie utrzymania państwa w odnowionej formie; podczas gdy Gruzini zbojkotowali je, Abchazowie wzięli w nim udział i blisko 99% poparło propozycję, uważając że oznaczać to będzie dla nich status republikański z możliwością wystąpienia z federacji. Natomiast Abchazowie zbojkotowali referendum w sprawie niepodległości Gruzji przeprowadzone 31 marca 1991 roku. 
23 lipca 1992 roku Abchazja przywróciła konstytucję z 1925 roku, określającą się suwerennym państwem zgodnie z jej literą, równocześnie jednak zaproponowała Gruzji układ na warunkach federacyjnych. 14 sierpnia 1992 roku wojska gruzińskie wkroczyły do Abchazji i w pierwszej fazie konfliktu odnosiły sukcesy, przejmując kontrolę nad większością Abchazji, w tym stolicą Suchumi. Przy mediacji rosyjskiej 27 lipca 1993 roku zawarto w Soczi rozejm, ale 16 września siły abchaskie, mając nieoficjalne wsparcie Rosji, przystąpiły do decydującej ofensywy, zajmując w ciągu 2 tygodni całość terytorium Abchazji i wywołując exodus ponad 200 tysięcy Gruzinów. W listopadzie 1993 roku w Genewie zainaugurowano gruzińsko-abchaskie rozmowy pokojowe pod auspicjami ONZ, przy mediacji Rosji i udziale obserwatorów OBWE. Konflikt formalnie zakończył rozejm zawarty 14 maja 1994 roku w Moskwie, który przewidywał wprowadzenie sił pokojowych Wspólnoty Niepodległych Państw. Rozmieszczone w czerwcu 1994 roku i pozostające do dnia dzisiejszego, składają się one wyłącznie z Rosjan. 21 lipca 1994 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ postanowiła o wysłaniu do Abchazji niewielkiej misji obserwacyjnej UNOMIG. 
      W kolejnych latach kontynuowano genewski proces pokojowy, jednak nie doprowadził on do podpisania porozumienia pokojowego, gdyż Abchazom nie wystarcza gruzińska propozycja szerokiej autonomii. De facto niepodległa Abchazja nie została uznana przez żadne państwo na świecie, ale posiada wszelkie inne atrybuty państwowości, przede wszystkim całkowicie niezależne władze. W grudniu parlament Abchazji wybrał Władisława Ardzinbę prezydentem. 3 października 1999 roku Ardzinba jako jedyny kandydat zwyciężył w powszechnych wyborach prezydenckich; równolegle odbyło się referendum, w którym wyborcy zatwierdzili uchwaloną 26 listopada 1994 roku konstytucję. 3 października 2004 roku doszło do kolejnych wyborów prezydenckich, w których przeciw Siergiejowi Bagapszowi wystąpił popierany przez Rosję Raul Khajimba. Chaos jaki powstał po zwycięskim dla Bagapsza głosowaniu doprowadził do anulowania wyborów przez sąd najwyższy Abchazji. Ostatecznie Bagapsz i Khadzimba porozumieli się, startując razem jako kandydaci na prezydenta i wiceprezydenta 12 stycznia 2005 roku. 
      Abchazja początkowo była całkowicie odcięta od świata, jednak z czasem Rosja złagodziła restrykcje handlowe i komunikacyjne, m.in. w grudniu 2002 roku doszło do otwarcia linii kolejowej łączącej Suchumi i Soczi. Obecnie większość handlu zagranicznego Abchazji przypada na Rosję. Abchazja pokłada też w Rosji nadzieje na odbudowę prężnej niegdyś turystyki, w czym pomóc może organizacja przez Soczi zimowych igrzysk olimpijskich w 2014 roku. 
      Sytuacja na granicy gruzińsko-abchaskiej nadal jest niestabilna i grozi wznowieniem działań zbrojnych. W maju 1998 roku doszło na krótko do ponownego wybuchu walk, gdy Gruzini próbowali odbić dystrykt Gali na południu Abchazji; w rezultacie ponad 30 tysięcy osób uciekło ze swoich domów.Punktem zapalnym był górny wąwóz Kodori, jedyna część Abchazji kontrolowana przez Gruzję. W październiku 2001 roku doszło tam do starć sił abchaskich z gruzińskimi partyzantami sprzymierzonymi z bojownikami czeczeńskimi; zestrzelono wówczas helikopter misji UNOMIG, w którym zginęło wszystkie 9 osób na pokładzie. W lipcu 2006 roku wojska gruzińskie przeprowadziły w Kodori operację przeciw grupie zbrojnej Emzara Kvitsianiego z zamiarem zainstalowania tam abchaskiego „rządu na uchodźstwie,” co wywołało zaniepokojenie w Suchumi. 
      Gruzja uważa, że obecność wojsk rosyjskich na granicy z Abchazją nie przyczynia się do rozwiązania konfliktu i wielokrotnie domagała się ich wycofania. W kwietniu 2002 roku doszło do incydentu w wąwozie Kodori, kiedy pojawili się tam niespodziewanie rosyjscy żołnierze, wchodząc w kontakt z wojskami gruzińskimi; wybuchowi walk zapobiegła natychmiastowa osobista interwencja prezydenta Gruzji Eduarda Szewardnadze. 18 lipca 2006 roku parlament Gruzji wystosował żądanie natychmiastowego opuszczenia Abchazji, oraz Osetii Południowej, przez rosyjskie wojska pokojowe. 20 września 2007 roku w wąwozie Kodori w potyczce gruzińsko-abchaskiej zginęło 2 rosyjskich oficerów. Prezydent Gruzji Michaił Saakaszwili kilka dni później w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ zarzucił Rosji „organizowanie i przewodzenie zbrojnej grupie z misją terroru”, zaś ambasador Rosji przy ONZ Witalij Czurkin oskarżył Tbilisi o niesprowokowany atak na „centrum treningu antyterrorystycznego.” 
      Problem Abchazji i Osetii Południowej budził coraz większe spory w kontekście uzyskania niepodległości przez Kosowo. 15 lutego 2008 roku, na 2 dni przed deklaracją niepodległości Kosowa, rosyjskie MSZ zapowiedziało zmianę polityki wobec Abchazji i Osetii Południowej, w związku z czym gruzińskie MSZ zażądało wyjaśnień od ambasadora Kowalenki. 6 marca Rosja zniosła sankcje handlowe i finansowe wobec Abchazji, obowiązujące od 1996 roku na mocy decyzji WNP. 3 kwietnia 2008 roku rosyjski prezydent Władimir Putin zapowiedział w liście wysłanym do przywódców Abchazji i Osetii Południowej zwiększenie wsparcia Rosji dla tych terytoriów. 
      Napięcia szybko przybierały na sile: 16 kwietnia Rosja ogłosiła zamiar ustanowienia więzi prawnych z Abchazją i Osetią Południową, co wywołało protesty Gruzji, USA i państw europejskich. 20 kwietnia nad Abchazją rosyjski samolot myśliwski zestrzelił gruziński bezzałogowy samolot rozpoznawczy, co wywołało obustronne oskarżenia – Tbilisi zarzuciło Moskwie dokonanie aktu agresji, zaś Moskwa Tbilisi – pogwałcenie warunków rozejmu w Abchazji. 25 kwietnia Rosja ostrzegła, że może uciec się do środków militarnych w celu ochrony swoich „rodaków” w przypadku wybuchu konfliktu w Abchazji lub Osetii Południowej, a 29 kwietnia oskarżyła Gruzję o przygotowywanie ofensywy zbrojnej przeciw Abchazji i postanowiła zwiększyć liczebność swoich sił pokojowych. 31 maja Rosja skierowała do Abchazji 400 nieuzbrojonych żołnierzy celem naprawy abchaskich linii kolejowych, co natychmiast spotkało się z protestem Gruzji. 
      Kulminacyjnym momentem była krótka wojna gruzińsko-rosyjska w sierpniu 2008 roku po gruzińskim ataku na Osetię Południową, której konsekwencją było umocnienie niezależności Abchazji i Osetii Południowej i zacieśnienie ich więzi z Rosją. 26 sierpnia prezydent Rosji Dmitrij Miedwiediew podpisał dekrety o uznaniu przez Rosję niepodległości Abchazji i Osetii Południowej, 9 września Rosja nawiązała stosunki dyplomatyczne z oboma prowincjami, a 17 września Miedwiediew i liderzy Abchazji i Osetii Południowej, Siergiej Bagapsz i Eduard Kokoity podpisali na Kremlu traktaty o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy, przyznające Rosji prawo do utrzymywania baz wojskowych na obu terytoriach. W styczniu 2009 roku pojawiły się doniesienia, że Rosja zamierza rozpocząć budowę bazy dla Floty Czarnomorskiej w porcie Ochamchire w Abchazji. 30 kwietnia 2009 roku Miedwiediew, Bagapsz i Kokoity podpisali na Kremlu porozumienia dające Rosji bezpośrednią kontrolę nad granicami obu prowincji na okres co najmniej 5 lat. 12 sierpnia premier Putin odwiedził Abchazję i oświadczył, że Rosja wyda blisko 500 milionów dolarów na wzmocnienie bezpieczeństwa tej separatystycznej prowincji gruzińskiej; 15 września w Moskwie podpisano porozumienia o współpracy wojskowej Rosji z Abchazją i Osetią Południową; 21 września rosyjska straż przybrzeżna rozpoczęła patrolowanie wód Abchazji. 17 lutego 2010 roku podczas wizyty Bagapsza w Moskwie podpisano 49-letnie porozumienie pozwalające Rosji na utrzymywanie bazy wojskowej w Abchazji. 8 sierpnia doszło do pierwszej po wojnie gruzińsko-rosyjskiej wizyty w Abchazji prezydenta Miedwiediewa. 

96. Scharakteryzuj podmioty międzynarodowych stosunków kulturalnych.
-PAŃSTWA :
*kultura stanowi o prestiżu państwa, może być doskonałym towarem eksportowym, zwiększającym powodzenie państwa w stosunkach międzynarodowych (np. USA, które wręcz są oskarżane o zalewanie świata tanią i masową produkcja spod znaku Hollywood, czy też macdonaldyzacją)
*dyplomacja kulturalna –oficjalny instrument polityki zagranicznej państwa, który realizuje interesy państwa w dziedzinie kultury. Państwa promują swoją kulturę używając do tego odpowiednich narzędzi: stałych (instytuty kulturalne, działające w różnych krajach lub wydziały kulturalne działające w wybranych krajach ) i ad hoc (różnego rodzaju inicjatywy np. organizacji pozarządowych lub samorządów lokalnych mających na celu promocję kultury lub współdziałanie kulturalne, wspierane finansowo przez przedstawicieli władz państwowych)
Przykłady dyplomacji kulturalnej: GOETHE INSTITUT (instytut kultury Republiki Federalnej Niemiec) , ALLIANCE FRANCAISE (propagowanie kultury francuskiej), BRITISH COUNCIL (reprezentuje Wielką Brytanie w zakresie współpracy kulturalnej i edukacyjnej). Instytucje prowadzące politykę kulturalną są odpowiedzialne także za promocję turystyki.
-ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE
a) organizacje międzyrządowe:
1.UNESCO- jest to czołowa i główna organizacja zajmująca się kwestiami międzynarodowej współpracy kulturalnej w skali globalnej. Powstała w 1945 r. w Londynie i stała się kontynuatorką Międzynarodowego Komitetu Współpracy Intelektualnej w Genewie oraz Międzynarodowego Biura Edukacji w Genewie. Jest także wyspecjalizowaną organizacją systemu Narodów Zjednoczonych. Obecnie skupia 189 państw członkowskich i 6 państw stowarzyszonych. Jest to organizacja multilateralna koorydynująca działania służące rozwojowi międzynarodowej współpracy kulturalnej, oświatowej i naukowej. Tworzy standardy współpracy w dziedzinach wyżej wymienionych poprzez ustanawianie prawa międzynarodowego oraz mobilizując społeczność międzynarodową dla wspólnych działań. (można także wspomnieć o licznych konwencjach organizacji oraz jej działaniach mających na celu ochronę dóbr kultury- np. Lista światowego dziedzictwa)
2.RADA EUROPY-regionalna organizacja międzyrządowa zajmująca się współpracą kulturalną. Założona została w 1949r. przez 10 państw zachodnioeuropejskich, w kolejnych latach sukcesywnie do organizacji przystępowały także pozostałe państwa zachodnioeuropejskie. Obecnie składa się z 47 państw. Podstawową sferą działalności RE jest umacnianie demokracji, rządów prawa i ochrona praw człowieka. Ponadto organizacja popiera i promuje uświadamianie i ugruntowywanie europejskiej tożsamości kulturowej.
3.UNIA EUROPEJSKA- Podstawową zasadą europejskiej polityki kulturalnej jest subsydiarność- wspólnota wspiera i uzupełnia działania państw na rzecz kultury wszędzie tam, gdzie jest to niezbędne. Na poziomie wspólnoty są prowadzone tylko te działania dotyczące kultury, które nie mogą być realizowane przez państwa członkowskie samodzielnie. Działania te jednak nie mają na celu wykształcenia jednolitej polityki kulturalnej. UE promuje różnorodność kulturową, dlatego też jest inicjatorem wielu programów zapewniających równość szans wszystkim mieszkańcom UE i przeciwdziałającym dyskryminacji.
4. MIĘDZYNARODOWE BIURO WYSTAW ŚWIATOWYCH- Organizacja powołana do życia w 1928r. w wyniku umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez większość państw Ligii Narodów. Obecnie liczy 156 państw członkowskich. Zajmuję się organizacją tzw. Wystaw światowych-EXPO. Celem tych wystaw jest prezentowanie dorobku kulturalnego, naukowego i technicznego poszczególnych państw świata. Stanowią także swego rodzaju pole rywalizacji pomiędzy państwami o prestiż międzynarodowy.
b) organizacje pozarządowe:
1. są to organizacje ekologiczne np. Międzynarodowe Stowarzyszenie Ekologiczne, Przyjaciele ziemi, Światowy Fundusz Przyrody, Greenpeace; organizacje pokojowe: Światowa Rada Pokoju, Międzynarodowa Akademia Pokoju; organizacje ochrony praw człowieka: Czerwony Krzyż, Amnesty International, Federacja Helsińska; Organizacje współpracy kulturalnej: Europejskie Stowarzyszenie Festiwali Muzycznych, Międzynarodowa Rada Muzyki Ludowej; organizacje promujące turystykę: National Geographic, Towarzystwo Turystyczne; organizacje naukowo-techniczne: Międzynarodowa Komisja Wielkich Zapór , Międzynarodowa Akademia Medycyny Lotniczej i Kosmicznej, Międzynarodowe Stowarzyszenie Nauk Politycznych; organizacje o charakterze religijnym: Światowa Rada Kościołów, Światowy Kongres Islamski, Światowy Kongres Żydów
-KRAJOWE ORGANIZACJE POZARZĄDOWE:
Chodzi tu przede wszystkim o te organizacje, których celem jest wspieranie stosunków o charakterze kulturalnym. Przykłady takich organizacji DZIAŁAJĄCYCH w POLSCE:
1.FUNDACJA KONRADA ADENAUERA- niemiecka fundacja polityczna. Jej głównym celem jest prowadzona na poziomie narodowym i międzynarodowym edukacja polityczna na rzecz pokoju, wolności i sprawiedliwości. Zasadniczy obszar jej działalności wyznaczają sprawy społeczno-polityczne, ale wiele podejmowanych inicjatyw ma na celu współpracę kulturalną między Polakami a Niemcami.
2.NIEMIECKI INSTYTUT HISTORYCZNY- działający w Warszawie powstał w 1993r. Do jego zadań należy badanie stosunków polsko-niemieckich, zagadnień z historii porównawczej Polski i Niemiec.
3.STOWARZYSZENIE WSPÓLNOTA KULTUROWA „BORUSSIA”- powstała w 1990 r. w Olsztynie. Działa na rzecz budowania i pogłębiania kultury dialogu i tolerancji między ludźmi różnych narodowości, wyznań, tradycji oraz współtworzenia społeczeństwa. Stara się kreować i promować nowe zjawiska kulturalne i prowadzić szeroko zakrojone działania edukacyjne na rzecz budowania i rozwijania społeczeństwa obywatelskiego.
4. FUNDACJA „POGRANICZE” W SEJNACH OŚRODEK „POGRANICZE- SZTUK, KULTUR, NARODÓW”- powstał w 1991 r. Prowadzi różnorodną działalność kulturalno-artystyczną, edukacyjną, dokumentacyjną i wydawniczą, której wspólnym celem jest odbudowywanie i tworzenie tożsamości kulturowej regionu SEJN oraz badania nad szeroko rozumianą tematyką wielokulturowości
-INNE PODMIOTY:
a) podmioty zinstytucjonalizowane: Kościół katolicki- organizacja religijna skupiającą przedstawicieli wielu narodów i kultur. Jednak niezwykle trudno jednoznacznie określić zaangażowanie Kościoła katolickiego- organizacji silnie scentralizowanej w działalność kulturalną. Podstawowym zadaniem Kościoła jest ewangelizacja prowadzona na wszystkich kontynentach, wśród praktycznie wszystkich narodów i grup etnicznych. Kościół nie dąży jednak do narzucenia poszczególnym narodom jakiejś formy kultury, którą uznaje za najlepszą. Podstawową zasadą działania Kościoła jest tzw. inkulturacja czyli próba głoszenia Ewangelii przy wykorzystaniu kodów kulturowych obecnych w danej kulturze.
Korporacje wielonarodowe- w ramach poszczególnych przedsiębiorstw jest rozwijana określona kultura organizacyjna, a także są propagowane pewne wzorce zachowań o charakterze etycznym. Poza tym korporacje wielonarodowe świadomie angażują się w różnego rodzaju działalność kulturową, edukacyjną, naukowo-badawczą w wielu krajach,
b) podmioty niezinstytucjonalizowane: są to różnego rodzaju grupy nieformalne, propagujące jakiś typ kultury w świecie lub realizujące idee współpracy międzykulturalnej. Ważna jest tutaj także działalność wybitnych jednostek – przywódców religijnych, mężów stanu, naukowców, pisarzy, muzyków. np. JAN PAWEŁ II- spotkania z przedstawicielami poszczególnych kultur, wizyta w synagodze i meczecie. Niezwykłą rolę odgrywają także laureaci literackiej nagrody Nobla- są to często osoby zaangażowane znacząco w ideę pojednania i współpracy między ludżmi poszczególnych kultur.

97. Omów najważniejsze programy i dokumenty UNESCO dotyczące zachowania niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Najważniejszym dokumentem jest Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 roku. Wcześniejszym dokumentem jest Zalecenie w sprawie ochrony tradycyjnej kultury i folkloru z 1989 oraz Deklaracja z Istambułu z 17 września 2002.

W Zaleceniu z 1989 roku zawarto definicję folkloru: całość opartej na tradycji kreatywności wspólnoty kulturalnej, wyrażanej przez grupy lub poszczególne jednostki, oraz uznawane jako odzwierciedlenie jej oczekiwań, jak też kulturalnej i społecznej tożsamości. Formy folkloru to: język, literatura, muzyka, taniec, gry, mity, obrzędy, obyczaje, rękodzieła, architektura etc. Wskazano na jego istotność w określaniu tożsamości grup społecznych.

Państwa powinny podejmować działania aby zachować folklor takie jak: jego identyfikowanie, zachowanie, zapewnienie przetrwania, prowadzenie badań, zapewnienie dostępu, upowszechnienie, publikacje etc. Powinna mieć miejsce również współpraca międzynarodowa między regionami, stowarzyszeniami i państwami zapewniająca wymianę informacji, pomoc finansową, rozpowszechnianie informacji, międzynarodowe projekty etc.

Deklaracja z Istambułu została przyjęta podczas obrad Trzeciego Okrągłego Stołu Ministrów Kultury w związku z ogłoszeniem przez ONZ 2002 roku Rokiem Narodów Zjednoczonych na rzecz Dziedzictwa Kulturalnego. Tematem obrad było: „Niematerialne dziedzictwo kulturalne jako zwierciadło różnorodności kulturalnej”.

W Deklaracji stwierdzono, że niematerialne dziedzictwo kulturalne „tworzy zespół żywych i nieustannie odtwarzanych zwyczajów, wiedzy i przekazów, które umożliwiają jednostkom i wspólnotom, na różnych poziomach wyrażanie ich idei poprzez system wartości i standardów etycznych”. Zwrócono również uwagę na fakt, że to dziedzictwo jest szczególnie narażone na zanikanie i marginalizację, więc należy wprowadzić i stworzyć państwowe i międzynarodowe mechanizmy mające za zadanie jego ochronę.

Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 roku.

Cele: ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego, zapewnienie poszanowania dziedzictwa wspólnot, grup i jednostek, podniesienie świadomości tego dziedzictwa na płaszczyźnie lokalnej, krajowej i międzynarodowej, zapewnienie międzynarodowej współpracy i pomocy. Konwencja nie zmienia obowiązków, praw etc. państw związanych z prawem międzynarodowym i innymi konwencjami.

Definicja niematerialnego dziedzictwa kulturalnego: zwyczaje, przedstawienia, przekazy, wiedza, umiejętności, instrumenty, przedmioty, wytwory człowieka i związane z nimi przestrzenie kulturalne, które wspólnoty, grupy, a w niektórych przypadkach także jednostki, uznają za część swojego dziedzictwa. Jest przekazywane z pokolenia na pokolenie, stale odtwarzane przez wspólnoty i grupy w ich relacjach ze środowiskiem, przyrodą i historią wyposaża je w poczucie tożsamości i ciągłości oraz przyczynia się do poszanowania różnorodności kulturalnej i ludzkiej kreatywności. Przejawia się w: tradycjach i przekazach ustnych, języku, sztukach, obrzędach, zwyczajach, uroczystościach, wiedzy i zwyczajach dotyczących przyrody i wszechświata, umiejętnościach związanych z tradycyjnym rzemiosłem.

Wprowadza się system ochrony tego dziedzictwa (identyfikowanie, dokumentacja, badania naukowe, zachowanie, promowanie, wzbogacanie, przekazywanie, nauczanie, rewitalizowanie).

Ustanowienie w ramach UNESCO Międzyrządowy Komitet Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturalnego. Składa się z państw stron Konwencji (18). Funkcje Komitetu: promowanie celów Konwencji, monitorowanie procesu jej implementacji, ustalanie metod ochrony, przyjmowanie zaleceń, przygotowywanie planów wykorzystywania środków Funduszu Niematerialnego Dziedzictwa Kulturalnego, badanie sprawozdań Państw-Stron, rozpatrywanie wniosków o wpis na listę dziedzictwa niematerialnego, pomoc międzynarodowa. Wspieranie krajowych i regionalnych programów (ochrona, wysyłanie ekspertów, szkolenia, tworzenie infrastruktury i urządzeń wsparcie finansowe).

Państwa-Strony Konwencji mają za zadanie przede wszystkim identyfikować obiekty dziedzictwa niematerialnego i przekazywać informację Komitetowi. Oprócz tego państwa mają za zadanie ochraniać dziedzictwo (szczególnie formy administracyjne, wyznaczanie organów odpowiedzialnych, dokumentacja, umożliwienie dostępu, edukacja, etc).

Powstały dwie listy: Reprezentatywna Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturalnego Ludzkości i Listy Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Wymagającego Natychmiastowej Ochrony.

Stworzono Fundusz Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturalnego (składki, dary etc).

4 dotychczasowe programy UNESCO ochrony dziedzictwa:

1) Proklamacja Arcydzieł Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości 1998 – tworzenie inwentarzy dziedzictwa, wzrostu świadomości ich istnienia, ochrona prawna i administracyjna, propagowanie udziału wspólnot i podmiotów lokalnych w ochronie takiego dziedzictwa. Aby zostać uwzględnione w Proklamacji muszą spełniać kryteria: wyjątkowa wartość ludzkiego geniuszu, dobrze udokumentowane korzenie w tradycji i historii, podkreślają tożsamość ludów, stanowią dowód doskonałości i technicznych możliwości, są zagrożone ryzykiem zniknięcia.

2) Żywe Skarby Ludzkie 1993 – ochrania osoby, które wyróżniają się wysokim poziomem wiedzy i umiejętności. Wsparcie dla tych osób, organizowanie przedsięwzięć, przekazywanie wiedzy.

3) Zagrożone Języki – panel ekspertów sklasyfikował najbardziej zagrożone języki świata „Żywotność jeżyków i zagrożenia”. Program ma za zadanie: dokumentować języki, badania nad nimi, zachęcanie do ich używania, wspieranie regionalnych przedsięwzięć etc.

4) Tradycyjna Muzyka Świata – zachowanie, ożywienie, upowszechnienie różnych rodzajów muzyki (kościelna, miejska, wiejska). Organizacja festiwali, spotkań, sympozjów, przygotowywanie kolekcji.

98. Omów genezę oraz treść konwencji haskiej o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego z 1954r.

Została sporządzona podczas konferencji zwołanej przez ONZ dla Wychowania, Nauki i Kultury -> konf. odbyła się w Hadze na zaproszenie Rządu Holandii od dnia 21 kwietnia do dnia 14 maja 1954 r.

Podpisano ją w Hadze przez 86 państw 14 maja 1954r
GENEZA:

Dobra kultury niezależnie od przynależności do danego narodu są dorobkiem całej ludzkości i jej kultury, ze względu na to, że kultura światowa kształtowana jest bez wyjątku przez wszystkie narody, toteż szkody wyrządzone dobrom kultury poniosłaby cała ludzkość

Państwa członkowskie stwierdziły, że dobra kultury są zagrożone ze względu na wydarzenia ostatnich lat (I, II WŚ), grozi im niszczenie ze względu na możliwości jakie niesie ze sobą postęp w dziedzinie technik wojennych

Dziedzictwa kultury muszą mieć zapewnioną ochronę międzynarodową, ponieważ mają wielkie znaczenie dla wszystkich narodów świata.
TREŚĆ

konwencja ustala definicje dobra kulturalnego: są to dobra ruchome lub nieruchome, posiadające wielką wagę dla dziedzictwa kulturalnego narodu ( zabytki architektury, sztuki, historii, stanowiska archeologiczne, zespoły budynków, dzieła sztuki, książki, rękopisy, muzea, biblioteki, schrony- gdzie przechowywane są w razie konfliktu zbrojnego te dobra)

państwa mają obowiązek ochrony i poszanowania dóbr kulturalnych

państwa mają obowiązek zapewnić opiekę d. kulturalnych już W CZASIE POKOJU, + obowiązek utworzenia jednostki zajmującej się ochroną dóbr kulturalnych,( w ramach swoich sił zbrojnych)

okupanci zajmujący dane terytorium mają obowiązek dbania o dobra kulturalne znajdujące się na terytorium zajmowanym, a jeśli będzie to konieczne okupant jest zobowiązany do zabezpieczenia tych dóbr

w przypadku konfliktu państwa zobowiązują się, że nie będą: uszkadzać, kraść, niszczyć, przywłaszczać, czy wykorzystywać d. kulturalnych do celów wojskowych

d. kulturalne mogą posiadać znak rozpoznawczy, ułatwiający ich identyfikację

kwestia transportu d. kulturalnych: musi być zaopatrzenie w znak rozpoznawczy, a strony muszą powstrzymać się od ataków

została uregulowana kwestia ochrony specjalnej -> przyznawana tylko dobrom wyjątkowym ( dobro takie musi zostać wpisane do „Międzynarodowego Rejestru Dóbr Kulturalnych Objętych Ochroną Specjalną” -> dobra objętego ochroną specjalną nikt nie może atakować ani ruszać

wprowadzono znak konwencji -tarcza skierowana ostrzem w dół, podzielona wzdłuż przekątnych na cztery pola, dwa błękitne i dwa białe

konwencja powinna być wprowadzana w czasie pokoju a stosowana w razie konfliktu, okupacji

ustanowiono także regulamin wykonawczy, oraz mocarstwa opiekuńcze

sankcje: strony zobowiązane są do podjęcia koniecznych środków w razie łamania zasad konwencji

każda ze stron ma możliwość wypowiedzenia konwencji

sporządzono także Międzynarodową listę osobistości (sprawujących funkcję Komisarza Generalnego do Spraw Dóbr kulturalnych- mającego prawo wobec stron do podjęcia wszystkich przewidzianych przez konwencje kroków, jakie będą pożyteczne dla wykonywania konwencji)

99. Omów programy kulturalne Unii Europejskiej.

Aktywność Unii Europejskiej na polu kultury wspomaga i inicjuje poczynania państw- członków Unii w celu:

- lepszej znajomości i popularyzacji kultury i historii narodów Europy,

- rozszerzenia wymiany kulturalnej,

- ochrony europejskiego dziedzictwa kulturowego,

- rozszerzenia wymiany kulturalnej oraz twórczości artystycznej i literackiej.

Najważniejszym elementem pierwszego etapu działań w tym kierunku było przyjęcie trzech programów: KALEIDOSCOPE, ARIANE i RAPHAEL.

Jeszcze przed wprowadzeniem w życie wspomnianych programów UE podejmowała działania w zakresie kultury przeznaczając na to znaczne środki finansowe. W 1995r. suma ta osiągnęła 4,7 miliona ecu (Europejska Jednostka Walutowa utworzona w 1979 wraz z wejściem w życie Europejskiego Systemu Walutowego, potem zastąpiona przez euro) na 100 projektów, których celem była renowacja zabytków religijnych. Kolejną inicjatywą było wdrożenie programu pilotażowego dla późniejszego KALEIDOSCOPE. Złożyło się na to 144 projektów. Komisja rozpisała także konkurs na tłumaczenie 85 dzieł literackich autorów europejskich, priorytetowo traktując języki mniej popularne i mniej znane. Istotne znaczenie miały także akcje mające na celu zwiększenie wymiany kulturalnej z państwami trzecimi. Z tej formy pomocy skorzystały przede wszystkim kraje Europy Środkowej i Centralnej oraz Ameryka Łacińska, co zrealizowało się w 75 zaakceptowanych projektach.

Program KALEIDOSCOPE

Program KALEIDOSCOPE został zainicjowany 29 marca 1996 roku decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady. Jego funkcjonowanie miało trwać do 31 grudnia 1998 roku. Ze względu na wysoką ocenę działań i ich efektów program przedłużono jeszcze o rok.

Celem programu była zachęta do twórczości artystycznej i kulturalnej oraz popularyzacja kultury i elementów życia kulturalnego narodów europejskich, m.in. poprzez wspieranie imprez kulturalnych.

W ramach tego programu funkcjonowała np. Orkiestra młodych i Orkiestra barokowa Wspólnoty Europejskiej, które dają możliwość profesjonalnego kształcenia młodym muzykom.

Priorytety programu KALEIDOSCOPE realizowane były w obrębie akcji:

- wsparcie dla wydarzeń i projektów kulturalnych realizowanych na zasadach partnerstwa lub w ramach działania sieci współpracy,

- wsparcie dla działań o wymiarze europejskim realizowanych we współpracy co najmniej czterech partnerów z państw UE.

Ogólnie program, którego realizacja miała odbywać się w ciągu trzech lat (1996- 1998) otrzymał budżet w wysokości 26,5 miliona euro. Potem został przedłużony o kolejny rok. Ogółem zrealizowanych zostało 518 projektów.

Europejskie Miasto Kultury i Europejski Miesiąc Kultury

Jednym z najważniejszych komponentów programu KALEIDOSCOPE był projekt zatytułowany Europejskie Miasto Kultury, mający na celu prezentację dorobku kulturalnego miast Europy, stwarzając jednocześnie okazję do spotkań i wymiany doświadczeń. Rada Ministrów przyjęła z aprobatą tę inicjatywę 13 czerwca 1985 roku.

Udział w programie w latach 90. wzięły: 1990- Glasgow, 1991- Dublin, 1992- Madryt, 1993- Anvers, 1994- Lizbona, 1995- Luksemburg, 1996- Kopenhaga, 1997- Tesaloniki, 1998- Sztokholm, 1999- Weimar.

Inicjatywa nazywana „Miesiąc kultury europejskiej” miała na celu te same priorytety co Europejskie Miasto Kultury, była jednak skierowana przede wszystkim do krajów Europy Środkowo- Wschodniej, które nie mogły ubiegać się o to miano.

Pomysł „Miesiąca kultury europejskiej” został przyjęty przez Ministrów kultury deklaracją z 18 maja 1990 roku. Udział w przedsięwzięciu wzięły następujące miasta: 1992- Kraków, 1993- Graz, 1994- Budapeszt, 1995- Nikozja, 1996- Sankt- Petersburg, 1997- Lubliana, 1998- La Valetta i Linz, 1999- Płowdiw.

W 1999 roku nazwa zmieniona na Europejską Stolicę Kultury. Co roku wybierane są dwa miasta – jedno ze starej i jedno z nowej (weszło w życie w 2009 roku). Miasta muszą spełnić szereg wymogów – instytucję Ambasadora Kultury, współpracę miedzynarodową, akcentowanie integracji europejskiej,

Program ARIANE

Zainicjowany 6 października 1997 roku na okres dwóch lat. Ponieważ program KULTURA 2000 rozpoczął się dopiero w 2000 roku zadecydowano o przedłużeniu ARIANE także na 1999 rok. Cały budżet kształtował się na poziomie 11,1 miliona euro. Ogółem program ARIANE umożliwił realizację 767 projektów.

Celem programu było:

- rozpowszechnianie i popularyzacja twórczości literackiej i historii narodów europejskich,

- zwiększenie dostępu obywateli Europy do tej twórczości, m.in. poprzez tłumaczenie dzieł literackich, teatralnych itp.,

- wsparcie projektów współpracy realizowanych na zasadzie partnerstwa w dziedzinie książki i czytelnictwa,

- podnoszenie kwalifikacji zawodowych osób zajmujących się tą dziedziną kultury.

Priorytetami programu było: zachęcenie do rozpropagowania dzieł współczesnej literatury dzieł Państw Członkowskich, zapewnienie odbiorcy repertuaru różnych dzieł, promowanie znajomości dzieł opisujących kulturę i historię narodów Europy i wspieranie działań prowadzących do nawiązania kontaktów w zakresie kształcenia, badań czy studiów.

Jednocześnie w ramach programu ARIANE, Wspólnota udzielała wsparcia laureatom nagrody ARISTEION w dziedzinie literatury i tłumaczenia.

Program RAPHAEL

Program RAPHAEL funkcjonował na podstawie decyzji parlamentu Europejskiego i Rady z 13 października 1997 roku. Jego formalne zakończenie miało nastąpić 31 grudnia 2000 roku, choć ze względu na uruchomienie programu KULTURA 2000 działania w ramach RAPHAEL zakończone zostały z końcem 1999 roku. Na realizację projektów przewidziano 30 milionów euro.

Program miał zapewnić finansowanie projektów współpracy w zakresie dziedzictwa kulturowego w wymiarze europejskim, czego efektem była wymiana doświadczeń między partnerami, zastosowanie i rozwój nowych technik w badaniach oraz popularyzacja dorobku kulturalnego narodów Europy. Celem programu była opieka nad wspólnym dziedzictwem kulturowym, jego konserwacja i waloryzacja oraz wyeksponowanie i promowanie różnorodności tradycji narodowych i regionalnych.

Priorytety: zachęty do współpracy w dziedzinie konserwacji, do rozwoju sieci współpracy pomiędzy instytucjami działającymi na polu dziedzictwa kulturalnego, zwiększenia dostępu społeczeństw do dziedzictwa narodów, zachęty do zastosowania nowoczesnych technologii i współpracy z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi.

Program RAPHAEL był dostępny także dla krajów Europy Centralnej i Wschodniej, Cypru i Malty i wszystkich państw, które podpisały umowy stowarzyszeniowe lub umowy współpracy zawierające klauzulę współpracy kulturalnej.

Ogólnie w programie wzięło udział ok. 1500 uczestników z całej Europy w 360 projektach restauracji i waloryzacji dziedzictwa kulturowego.

Program Kultura 2000
Podstawowym celem Programu jest wyodrębnienie wspólnej przestrzeni kulturowej dla Narodów Europy. Program wspiera projekty współpracy kulturalnej pomiędzy podmiotami kulturalnymi z krajów członkowskich Unii Europejskiej oraz innych krajów uczestniczących w Programie oraz wspólne projekty realizowane w ramach sieci współpracy kulturalnej (akcentowanie różnorodności kultur, promocja twórczości szczególnie osób młodych, umożliwienie wszystkim korzystania z aktywności kulturalnej, wykorzystywanie nowych technologii etc.).

Polska uczestniczy w Programie na zasadzie pełnoprawnego członka od roku 2001.

Program skierowany jest do instytucji i organizacji sektora publicznego i pozarządowego, aktywnych w dziedzinie kultury.

Warunki uczestnictwa w Programie wraz z programowymi priorytetami obowiązującymi w danym roku określane są w "Wezwaniu do składania propozycji” (ang.”Call for proposals”), które corocznie jest przygotowywane i ogłaszane przez Komisję Europejską.

Wysokość wsparcia udzielanego przez Komisję Europejską nie może przekroczyć 50% całkowitego budżetu projektu, w określonych przez Komisję Europejską przypadkach 60%.
Minimalna wysokość dofinansowania wynosi 50 000 Euro, maksymalna 300 000 Euro.

Od 2002 r. formuła programu została uproszczona i zmodyfikowana. Określone zostały priorytety wiodące, które winny spełniać wszystkie składane projekty:

w stronę obywatela

nowe technologie – rozwój kreatywności

tradycja i innowacja – synergia pomiędzy przeszłością i przyszłością

Ponadto Komisja Europejska określiła dziedziny aktywności kulturalnej – tzw. Sektory, których projektom w poszczególnych edycjach programu będzie przypisywane szczególne znaczenie:
2002 – sztuki wizualne - sektor obejmuje obok sztuk wizualnych także inne formy wyrazu artystycznego takie jak: malarstwo, rzeźba, sztuka video, sztuka cyfrowa, fotografia, wzornictwo przemysłowe, architektura nowoczesna, grafika, sztuki dekoratorskie, rzemiosło
2003 – sztuki performatywne – sektor obejmuje teatr, taniec, muzykę, operę, sztuki liryczne, teatr uliczny, cyrk
2004 – sektor obejmuje: dziedzictwo ruchome i nieruchome, materialne i niematerialne, archiwa historyczne, biblioteki, dziedzictwo archeologiczne i podwodne, a także krajobrazy kulturowe
Sektor książek, czytelnictwa i tłumaczeń - we wszystkich edycjach.

W ramach wsparcia wspólnego dziedzictwa kulturowego, program zakłada rozwój skuteczniejszych praktyk w zakresie konserwacji i zachowania obiektów kulturowych oraz podnoszenie poziomu wiedzy i świadomości w tym zakresie. W ramach drugiego obszaru program ma stymulować twórczość artystyczną oraz literacką w Europie, a także promować szerokie uczestnictwo w kulturze ze szczególnym uwzględnieniem ludzi młodych. Podstawowym celem jest promocja i szerzenie wiedzy i publiczny dostęp do dorobku pisemnego i literatury europejskiej, w szczególności poprzez przekłady literatury, wsparcie dla projektów współpracy w dziedzinie sztuki performatywnej i wizualnej. Nadrzędnym celem w trzecim obszarze obowiązywania programu jest promocja i rozpowszechnianie kultury i życia kulturalnego Europejczyków.

Inne programy Unii Europejskiej

Program SOKRATES (1995- 1999) obejmował wszystkie poziomy kształcenia, od przedszkola do szkół wyższych, a także szeroki zakres tematyczny, od nauczania języków, poprzez nauczanie na odległość i kształcenie dorosłych, aż po wymiany doświadczeń w dziedzinie edukacji. W ramach programu SOKRATES realizowane były projekty ERASMUS (działania na szkolnictwie wyższym, wymiany młodzieży i nauczycieli, uzyskanie kompetencji językowych), LINGUA (promocja nauczania języków), COMENIUS (współpraca na poziomie przedszkolnym i szkolnym, wymiana doświadczeń, współpraca między instytucjami oświatowymi), ARION, EURYDICE (rozwój stałego kontaktu i wymienianie doświadczeń w dziedzinie oświaty), NARIC (dążenia Unii do wzajemnego uznania dyplomów i poziomu nauczania), EDUKACJA DOROSŁYCH (szczególny nacisk na zagadnienia kultury, tradycji i języków europejskich).

Program TEMPUS (od 1990 roku) stanowił część programu bezzwrotnej pomocy Komicji Europejskiej na rzecz wspierania reform społeczno- gospodarczych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Kontakty na poziomie szkół wyższych i uniwersytetów.

Program LEONARDO DA VINCI (1995-1999) obejmuje całokształt zagadnień związanych z kształceniem zawodowym w ramach czterech programów szczegółowych: FORCE (kształcenie ciągłe), PETRA (kształcenie początkowe), COMETT (współpraca uniwersytetów z przedsiębiorstwami) i EUROTECNET (promocja kwalifikacji związanych z innowacjami technologicznymi). Druga faza LEONARDO DA VINCI na lata 2000-2006.

Program MŁODZIEŻ DLA EUROPY (1995-1999) polegają na promocji działań osób młodych i wymianie młodzieży państw Wspólnoty.

W tym zakresie wspomniane są także programy nie skierowane bezpośrednio na problemy kultury ale z nim związane, ponieważ ułatwiają kontakty i umożliwiają realizację wspólnych projektów kulturowych, takie jak: LIFE (środowisko naturalne), ENVIRONMENT (środowisko naturalne, konserwacja dziedzictwa kulturowego), RACE (1988-1995; rozwój środków komunikacji, dostęp do usług telekomunikacyjnych), ACTS (1995-1999; zaawansowana technologia i usługi telekomunikacji), TAP (1994-1998; stworzenie prostych i skutecznych narzędzi do obsługi systemów komputerowych, w jego ramach np., program ACQUARELLE polegający na stworzeniu jednolitej sieci informacji kulturalnej), ARCHIMEDIA (sprawne zarządzanie zasobami archiwów), IMPACT (szeroka eksploatacja danych), MLPA i MLIS (rozwój kompetencji językowych), ESPRIT (1987-1998; Europejski program strategiczny badań i rozwój technologii informatycznych w ramach którego są realizowane programy o tematyce kulturalnej), 3D-MSC (wdrożenie technologii trójwymiarowej m.in. na potrzeby instytucji kulturalnych), MEDIA II (1996-2000; ma wzmocnić pozycję europejską w dziedzinie kina, telewizji i video), INTERREG i INTERREG II (1991-1999; m.in. popularyzacja walorów turystycznych), LEADER II (działania na rzecz rozwoju ekonomii wiejskiej), FEDER (1995-1999; współpraca między regionami), PACTE (wymiana doświadczeń i współpraca na szerokim forum).

100. Omów najważniejsze dokumenty Rady Europy na rzecz ochrony tożsamości i kultury mniejszości narodowych

05.11.1992r. - Europejska karta języków regionalnych i mniejszościowych

W wstępie Państwa-strony deklarują, że będą szanować wspólne dziedzictwo Europy jakim są języki regionalne i mniejszościowe; oparcie się na wcześniejszych pracach Rady Europy, ONZ, KBWE (Akt końcowy z 1975r.) i Dokument spotkania kopenhaskiego KBWE z 1990r.

Najważniejsze postanowienia:

Język regionalny lub mniejszościowy to język, który jest tradycyjnie używany na określonym terytorium przez ludność mniej liczebną od pozostałej ludności państwa i różni się od oficjalnego języka państwa, nie obejmuje dialektów języka państwa, ani języka migrantów

Teorytorium, na którym używany jest język mniejszościowy i regionalny to obszar geograficzny, na którym liczba osób komunikujących się tym językiem uzasadnia przyjęcie prawnej ochrony tego języka

Języki nieterytorialne to języki inne niż oficjalny używane tradycyjnie przez część ludności, ale nie związane z żadnym określonym terytorium

Państwo-strona określa języki mniejszościowe i regionalne w swoim dokumencie ratyfikacyjnym

Uznanie języków za bogactwo kulturalne

Poszanowanie obszaru geograficznego (np. Przy zmianach podziału administracyjnego)

Promowanie i ochrona języków

Edukacja

Promowanie badań, wymiany międzynarodowej, współpraca międzyjęzykowej

Szkolnictwo na każdym poziomie w danym języku (w miarę możliwości) + instytucjonalizacja kontroli nad przestrzeganiem tego

Prowadzenie postępowania w danym języku (tłumacze, wnioski, dokumenty itp.)

Zapewnienie dostępu do administracji w danym języku

Zapewnienie lub promowanie utworzenia przynajmniej jednej stacji telewizyjnej i radiowej i gazety, zapewnienie odbioru transmisji z państw sąsiednich

Popieranie tworzenia i działalności instytucji typu: teatry, kina, archiwa, muzea, bibliotek, festiwali itp.

Pełnoprawne uczestnictwo w życiu gospodarczym i społecznym

Reszta artykułów – stosowanie artykułów, raporty, kontrola przestregania postanowień itp.

01.02.1998r. - Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych

Od 1.02.1995 otwarta do podpisu, weszła w życie 1.02.1998, ratyfikacja w RP 2000r.

We wstępie Państwa-strony deklarują, że ich zadaniem jest ochrona mniejszości narodowych, poszanowanie i wspieranie rozwoju etnicznej, kulturalnej, religijnej i językowej tożsamości, ponieważ często brak tego był przyczyną konfliktów.

Najważniejsze postanowienia:

Prawo mniejszości należy do kategorii praw człowieka

Każda osoba indywidualnie decyduje do jakiej mniejszości chce, bądź nie chce, należeć

Prawo do równości wobec prawa i we wszystkich kategoriach życia (społ., ekon., kult,. Itp.)

Zakaz asymilacji

Wspieranie przez Państwo-stronę mniejszości w rozwoju kultury, mediów edukacji

Walka z objawami dyskryminacji

Swobodne pokojowe zgromadzanie się, stowarzyszanie, wolność słowa, myśli, sumienia, religii

Środki przekazu w językach mniejszości – wspieranie, rozwój, udostępnianie, możliwość wyrażania opinii i myśli w tymże języku

Możliwość do wyrażania zarówno prywatnie jak i publicznie opinii i myśli w języku mniejszości, prawo do poinformowania o przyczynach zatrzymania i przebiegu sprawy w języku przy bezpłatnej pomocy tłumacza

Używanie imion, nazw ulic, oznaczeń topograficznych (w miejscu gdzie mieszka duża ilość osób jednej mniejszości) itp. w języku mniejszości

Badania z zakresu religii, kultury, historii, języka mniejszości

Równy dostęp do oświaty i prawo do nauki we własnym języku

Państwa-strony powstrzymają się od ingerowania w proporcje ludnościowe w regionach zamieszanych przez mniejszości

Reszta artykułów – ratyfikacja, przestrzeganie umowy, instytucje odpowiedzialne za kontrolę postanowień itp.