Współczesne problemy przestępczości wśród dzieci i młodzieży.

Ciesiołkiewicz Magdalena

Kalarus Judyta

Jeziorska Marta

Pietrzyk Anna

Kodeks karny definiuje przestępstwo jako czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary. Przestępstwo jest więc czynem bezprawnym, zawinionym i społecznie szkodliwym w stopniu większym niż znikomy. Zgodnie z przepisami kodeksu prawa karnego przestępstwo może popełnić tylko osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu zabronionego ukończyła 17 lat, a w pewnych wyjątkowych sytuacjach 15 lat. Nieletni w zasadzie nie popełniają przestępstw w rozumieniu prawa karnego. Rozmiary i dynamika przestępczości nieletnich popełnionej przez nich nie jest zatem nazywana przestępstwem, a nieletni sprawcy popełnionych czynów o charakterze przestępczym — przestępcami. Pomimo takiego definiowania przestępstwa i osoby sprawcy, posługiwanie się pojęciem „przestępczość nieletnich” jest w naszym kraju powszechne, między innymi dlatego, że w języku polskim brakuje innego określenia na oznaczenie zachowań nieletnich, które wymagają ingerencji sądu. Konieczne jest jednak uściślenie określenia „nieletni”, które również jest terminem wieloznacznym.

Posługując się pojęciem „nieletni” trzeba odróżniać:

1) Nieletnich w rozumieniu prawno-karnym, a więc stosując terminologię kodeksu karnego. Są to osoby poniżej lat 17. Wśród nich należy wyróżnić dwie kategorie: a) nieletnich niezdolnych do ponoszenia winy, a więc do popełnienia przestępstwa, lecz jedynie czynu zabronionego pod groźbą kary; b) nieletnich, którzy mogą odpowiadać za popełnienie niektórych przestępstw, określonych w kodeksie karnym (np. zamach na prezydenta RP, zabójstwo, ciężkie uszkodzenie ciała, zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem, rozbój).

2) Nieletnich w rozumieniu proceduralno-wychowawczym (według kryteriów ustawy z dnia 26 X 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich). Wśród nich należy wyróżnić trzy kategorie: a) osoby w wieku do lat 18 wykazujące przejawy demoralizacji; b) osoby, które dopuściły się czynu karalnego po ukończeniu 13 lat, a nie ukończyły lat 17; c) osoby w wieku do 21 lat, wobec których orzeczono środki wychowawcze lub poprawcze.

Z postępowaniem przestępczym młodych ludzi wiążą się zachowania demoralizacyjne. Demoralizacja to szereg czynów, w których jednostka społeczna zarzuca ogólnie przyjęte wartości moralne, najczęściej okazywane w drodze przestępstwa. Demoralizację, zwaną również degrengoladą, stwierdza się poprzez niechęć i negatywną postawę wobec społeczeństwa grupy rówieśniczej, roli uczestnika zabawy, młodocianego obywatela czy po prostu jako nieletniego syna bądź córki. Demoralizacja to „…naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych...” W definicjach zawierających symptomy demoralizacji znajdujemy, iż demoralizacja to „stan lub proces polegający na przejawianiu przez nieletniego negatywnych zachowań, a w szczególności:

-naruszanie zasad współżycia społecznego,

-popełnienie czynu zabronionego,

-systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego,

-używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,

-uprawianie nierządu, włóczęgostwo,

-udział w grupach przestępczych,

-inne zachowanie naruszające przyjęte normy prawne i społeczne”

Od kilku lat można zauważyć, że coraz więcej dziewcząt wkracza na drogę przestępczości. wywodzą się głównie z patologicznych środowisk, w których od najmłodszych lat stykały się z osobami zdemoralizowanymi w większym bądź mniejszym stopniu. Wiele z nich ma poważne zaburzenia socjopatyczne. Dziewczęta, które dopuszczają się czynów karalnych, są amoralne i przewrotne, nie szanują ogólnie przyjętych norm i wartości społecznych. Z reguły bardzo wcześnie rozpoczynają współżycie seksualne, najczęściej pod wpływem alkoholu lub środków odurzających, а ich pierwszymi partnerami seksualnymi są chłopcy i mężczyźni z ich najbliższego otoczenia. Młodociane przestępczynie są zbuntowane. Uważają, że są na tyle dorosłe, że mogą same decydować w swoich sprawach. Nikogo nie słuchają. Ich rozwój intelektualny plasuje się na poziomie przeciętnym, niższym od przeciętnego bądź wskazuje na lekkie upośledzenie. Wielu z nich brakuje samokrytycyzmu i nie potrafią przewidzieć konsekwencji swoich czynów.

Sytuacja rodzinna

Rodzina ma za zadanie zaspokajać wszystkie potrzeby dziecka, które są mu niezbędne do prawidłowego rozwoju, a więc zarówno potrzeby materialne jak i potrzeby psychiczne do których możemy zaliczyć: poczucie bezpieczeństwa, uznania, miłości. Właściwego zachowania dziecko uczy się w rodzinie przez naśladowanie zachowania osób dorosłych. Rodziny, w których wychowują się nieletni popełniający przestępstwa na ogół nie zaspokajają wszystkich potrzeb dziecka, dorośli nie stwarzają warunków, w których dziecko pragnęłoby identyfikować się z rodzicami, uznawał ich autorytety lub dają dziecku model zachowania społecznie negatywnego.

Bardzo niekorzystna bywa sytuacja wychowawcza i jej wpływ na dalsze zachowanie się dzieci w przypadku rozejścia się rodziców. Często taka sytuacja poprzedzona jest okresem konfliktów rodzinnych, pretensji, awantur a nawet bójek miedzy rodzicami, odwoływaniem się do dziecka w sprawach spornych

Szczególną atmosferę wychowawczą odgrywa alkoholizm rodziców. Warunki wychowawcze domu rodzinnego, w którym rodzic lub oboje są nałogowymi alkoholikami wywierają bardzo niekorzystny i ujemny wpływ na rozwój psychiczny dziecka. sytuacje, które mają miejsce w takim domu mogą spowodować wykolejenie się moralne dziecka, a to popycha go do popełnienia różnego rodzaju przestępstw.

Kolejnym bardzo ważnym aspektem jest sytuacja ekonomiczna i kulturalna rodziny. Wysoki poziom wykształcenia i kwalifikacji rodziców decyduje w znacznym stopniu o ich możliwościach zawodowo – dochodowych. Młodociany i nieletni przestępca najczęściej ma rodziców których poziom intelektualny ogranicza się do wykształcenia podstawowego, zawodowego a nawet do ukończenia kilku klas szkoły podstawowej. Niski poziom wykształcenia i kultury rodziców często ma ogromny wpływ na brak zainteresowania się i przywiązania należytej uwagi do nauki szkolnej dzieci i uniemożliwia też ewentualną ich pomoc w przypadku gdy pojawiają się trudności szkolne. Warunki mieszkaniowe są znaczącym czynnikiem w całokształcie warunków rodzinnych mających wpływ na kształtowanie się pewnych postaw w zachowaniu młodzieży. Często w rodzinach patologicznych są to ciasne i przeludnione mieszkania zaniedbane, niedostatecznie umeblowane, gdzie brakuje czasem światła, wody, co sprzyja przebywaniu młodzieży poza domem.

Według Brunona Hołtysa ,,rodzice stosują niewłaściwe techniki oddziaływania na dziecko: metody wychowawcze oparte na przemocy, represji fizycznej, agresji werbalnej i kary nieokazywania miłości są znacznie mniej skuteczne niż perswazja skierowana na uzmysłowienie głębszego sensu danej normy przyjętej w danym środowisku.”

Wpływ grupy rówieśniczej

W grupach rówieśniczych tworzonych w przedszkolu i po wstąpieniu do szkoły podstawowej dzieci i młodzież próbuje zdobywać wysoką pozycję. Te z nich, które wydają się mniej atrakcyjne dla rówieśników, tzn. nie potrafiące zdobyć przyjaciół, mające problemy z zachowaniami empatycznymi, z działaniami prospołecznymi bywają ignorowane lub wręcz odrzucone przez grupę. Starając się zwrócić na siebie uwagę zaczynają zachowywać w sposób nieakceptowany społecznie (są płaczliwe, agresywne, niesforne. Na początku okresu szkolnego i w początkowej fazie adolescencji naturalnym jest dążenie młodego człowieka do zdobywania akceptacji i poparcia grupy rówieśników. Odrzucenie przez grupę niesie ze sobą negatywne skutki w postaci poczucia niższości, które zakłada nawiązywanie kontaktów społecznych utrwalając się w postaci lęku społecznego. Odtrącenie może wywołać tendencję do bezkrytycznego szukania jakichkolwiek kontaktów w konsekwencji poddania się w pływowi grup o charakterze dewiacyjnym.

Cechy indywidualne

Krzysztof Zajączkowski pisze iż ,,do czynników biologicznych zalicza się także czynniki paragenetyczne, które działają w okresie rozwoju zarodka i płodu. Są to: skutki chorób, urazów fizycznych, niedoborów w odżywieniu dziecka, zaburzeń hormonalnych itp. Działanie tej grupy czynników jest ściśle związane ze zdrowiem, choroby wirusowe przebyte w okresie ciąży, choroby przewlekłe np. cukrzyca i higieną życia matki (sposób odżywiania, spożywanie alkoholu, palenie papierosów itp.). Konsekwencją działania czynników paragenetycznych bywa często uszkodzenie układu nerwowego, co w następstwie wpływa na możliwości psychofizyczne dziecka po urodzeniu. Można również wspomnieć o urazach okołoporodowych i ich wpływie na osobowość jednostki. Prawie wszystkie tego typu urazy powodują bowiem poważne konsekwencje.

Innego typu grupę czynników biologicznych stanowią anomalie endokrynologiczne. Poziom wydzielania hormonów przez gruczoły nadnercza, tarczycę, wpływa na równowagę organizmu, a tym samym na zachowanie. I tak nadmiar męskiego hormonu testosteronu podnosi poziom agresji. Insulina z kolei powoduje, w zależności od poziomu, nadmierną pobudliwość lub apatię i depresję. Nadczynność tarczycy wywołuje chorobę Basedowa związaną z takimi objawami jak : lęki, labilność emocjonalna, podniecenie, rozdrażnienie.

Media

Mówiąc o kryminogennym charakterze środków masowego przekazu, mamy na myśli pewne ujemne treści, które mogą być przez nie przekazywane. Chodzi tu w szczególności o opisy lub sceny okrutne, drastyczne, sadystyczne, wszelkie sceny bójek, awantur, gwałtów seksualnych itp.; które mogą skłaniać jednostkę szczególnie młodą do popełnienia przestępstw, dopomóc w wykształceniu się negatywnego systemu norm i wartości. Sceny tego rodzaju mogą też wskazywać sposoby popełniania przestępstw i instruować jak należy działać, aby zapewnić sobie bezkarność''. Inwencja scenarzystów filmowych czy autorów książek kryminalnych jest często znacznie większa niż zawodowych nawet przestępców. Nowe sposoby dokonywania włamań, fałszerstw czy morderstw, wymyślane w filmach, książkach czy czasopismach często wchodzą do repertuaru przestępcy.

Reasumując, wśród wielu elementów determinujących przestępczość nieletnich wymienić należy takie jak:

- chęć zdobycia pieniędzy lub innych korzyści materialnych,

- zaimponowanie innym,

- namowa kolegów lub dorosłych osób,

- chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych ,

- powielanie wzorców i zachowań, mających swoje źródło w domu rodzinnym, bądź lansowanych w środkach masowego przekazu, scen przemocy, okrucieństwa, agresji, gwałtu,

- poczucie bezkarności za wcześniejsze czyny oraz poszukiwanie akceptacji, nie mogących znaleźć oparcia i poczucia bezpieczeństwa wśród rodziców lub opiekunów.

Wymiary/ dane policyjne

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich przewiduje pięć grup wiekowych nieletnich sprawców czynów karalnych:

1. Dzieci do lat 13 – w stosunku do tej grupy odpowiedzialność karna jest wyłączona całkowicie. Rozumie się przez to że jeżeli dziecko, które nie ukończyło lat 13, dopuści się czynu zabronionego zagrożonego karą to i tak w efekcie nie ma przestępstwa. Jest to sytuacja, w której jedynie częściowo zostały wyczerpane znamiona przestępstwa takie jak:

· społeczne niebezpieczeństwo

· bezprawność

Brak winy w takim przypadku oznacza, że nie ma przestępstwa. Sąd może jedynie zastosować wobec tych osób środki wychowawcze.

2. Nieletni w wieku 13 – 17 lat – w tym przedziale wiekowym sprawcy podlegają odpowiedzialności warunkowej, a warunkiem takim jest świadomość. Należy przez to rozumieć, że jeżeli nieletni sprawca, znajdujący się w tej grupie wiekowej, popełni czyn zabroniony w sposób nieświadomy, to działanie sądu w stosunku do niego może być takie same jak w przypadku I grupy.

3. Nieletni którzy ukończyli lat 15 – treść art. 10 § 2 KK dokładnie precyzuje okoliczności i warunki jakie muszą być spełnione, aby 15-letniego sprawcę postawić w stan oskarżenia

4. Nieletni, którzy ukończyli lat 17, a nie ukończyli lat 18 – z treści art. 10 § 4 KK wynika kolejny przypadek odpowiedzialności warunkowej, z tym, że w tej sytuacji podmiotem zainteresowania jest sprawca młodociany, który w momencie popełnienia czynu miał już ukończone 17 lat, a nie osiągnął jeszcze 18 lat

5. Nieletni, którzy ukończyli lat 17, a nie osiągnęli lat 21 – z treści art. 115 § 10 KK wynika, iż młodocianym sprawcą jest osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła lat 21 i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat. Tę grupę nieletnich wyszczególnia art. 1 § 1 pkt 3 Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, zezwalający na wykonywanie środków wychowawczych, leczniczych lub poprawczych w stosunku do osób, względem których te środki zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 24.

PRZESTĘPCZOŚĆ NIELETNICH W LATACH 1990 - 2013

ROK	przestępstwa stwierdzone	- w tym czyny karalne nieletnich	% udziału nieletnich	podejrzani ogółem	- w tym podejrzani nieletni	% udziału nieletnich
2013	1 065 401	71 642	6,7	430 374	25 100	5,8
2012	1 119.803	94 186	8,4	500 539	43 847	8,8
2011	1 159 554	101 026	8,7	504 403	49 654	9,8
2010	1 138 523	99 187	8,7	516 152	51 162	9,9
2009	1 129 577	85 020	7,5	521 699	50 872	9,7
2008	1 108 057	74 219	6,7	516 626	52 081	10,0
2007	1 152 993	72 476	6,3	540.604	54 747	10,1
2006	1 287 918	77 515	6.0	587 959	53 783	9,1
2005	1 379 962	71 482	5,1	594 088	50 974	8,6
2004	1 461 217	70 107	4,8	578 059	51 411	8,8
2003	1 466 643	63 239	4,3	557 224	46 798	8,4
2002	1 404 229	63 317	4,5	552 301	48 560	8,7
2001	1 390 089	69 366	5,0	533 943	54 026	10,1
2000	1 266 910	76 442	6,0	405 275	56 345	13,9
1999	1 121 545	70 245	6,2	364 272	52 674	14,4
1998	1 073 042	78 758	7,3	396 055	58 151	14,7
1997	992 373	72 989	7,3	410 844	58 730	14,3
1996	897 751	70 073	7,8	381 911	57 240	15,0
1995	974 941	82 551	8,5	423 896	68 349	16,1
1994	906 157	75 822	8,3	388 855	61 109	15,7
1993	852 507	72 152	8,4	299 499	43 039	14,3
1992	881 076	66 220	7,5	307 575	41 573	13,5
1991	866 095	62 834	7,2	305 031	41 296	13,5
1990	883 346	60 525	6,8	273 375	43 356	15,8

 

CZYNY ZABRONIONE NIELETNICH 

Rok	Zabójstwo	Uszczerbek na zdrowiu	Udział w bójce lub pobiciu	Zgwałcenie	Kradzież rozbójnicza, rozbój, wymuszenie	Kradzież z włamaniem
2013	4	2 624	2 217	106	9 701	6 201
2012	4	4 109	3 289	181	12 237	7 796
2011	6	5 496	3 580	126	12 438	9 329
2010	7	5 591	3 158	311	11 547	9 813
2009	14	4 636	3 039	137	9 121	8 546
2008	9	3 384	3 242	92	8 161	8 229
2007	11	3 534	2 958	126	7 511	9 185
2006	19	3 429	2 694	148	8 154	9 419
2005	11	3 016	2 147	116	8 081	11 052
2004	11	3 260	2 175	95	9 558	10 989
2003	7	2 835	1 923	237	9 472	11 238
2002	21	2 877	1 697	118	9 537	13 704
2001	20	2 853	1 727	166	10 838	16 814
2000	16	3 256	1 782	191	12 900	23 069
1999	28	2 943	1 571	137	11 104	24.847
1998	29	3 022	1 653	195	10 542	30 197
1997	36	2 924	1 486	245	8 658	29 631
1996	36	2 527	1 340	139	7 508	30 880
1995	26	2 205	1 101	166	7 790	29 810
1994	33	1 992	913	156	6 600	29 400
1993	22	2 018	664	142	5 335	26 247
1992	21	1 306	457	109	3 100	25 019

PRZESTĘPSTWA POPEŁNIONE W SZKOŁACH

	2009	2010
Uszczerbek na zdrowiu	2 208	2 953
Udział w bójce lub pobiciu	1 021	1 307
Zgwałcenie	26	20
Kradzież cudzej rzeczy	2 639	2 778
włamania	650	815
Przestępstwa rozbójnicze	3 918	6.221
Przestępstwa narkotykowe	433	520
Przestępstwa przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu	2 223	2 810
- w tym naruszenie nietykalności cielesnej	212	276
Łącznie (także inne przestępstwa, nie wymienione wyżej)	21 040	26 197

Zapobieganie przestępczości i resocjalizacja

Przez zapobieganie demoralizacji rozumie się stosowanie środków zapobiegających zagrożeniu demoralizacją w celu powstrzymania procesu demoralizacji w jego początkowym rozwoju. Zwalczanie demoralizacji obejmuje stan, w którym nieletni jest już zdemoralizowany. Chodzi w tym przypadku o wysokość stopnia, intensywność i trwałość nieprzystosowania społecznego.

Brunon Hołyst uważa, że zapobieganie przestępczości jest sprawą całego społeczeństwa, wszystkich instytucji państwowych i wszystkich obywateli, chociaż zasadnicze czynności muszą spoczywać w rękach organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Bezspornym jest twierdzenie, że przeciwdziałanie przestępczości nieletnich należy do istotnych zadań polityki społecznej państwa, systemu oświaty i wychowania, instytucji i organizacji społecznych, wymiaru sprawiedliwości oraz samych rodzin, częstokroć bezradnych wobec problemów, jakie stwarza im wychowanie dzieci.

Zapobieganie nieprzystosowaniu społecznemu przez organy ścigania realizuje się przez trzy podstawowe funkcje: rozpoznanie, zapobieganie, ściganie przestępczości . Funkcjonariusze policji, którzy zajmują się problematyką nieletnich, preferują rozpoznanie moralnego zagrożenia młodzieży i zapobiegania jego skutkom.

Środki wychowawcze

Środki wychowawcze można podzielić na trzy grupy.

Pierwsza to środki odpowiadające dodatkowym warunkom nakładanym na skazanego w wypadku zawieszenia kary w kodeksie karnym. Można do niej zaliczyć zobowiązanie do określonego zachowania oraz nadzór osoby lub organizacji poręczającej. Na szczególną uwagę zasługuje zobowiązanie nieletniego lub jego rodziców do naprawienia szkody wyrządzonej przez nieletniego.

Druga grupa środków wychowawczych odpowiada niektórym karom dodatkowym przewidzianym w kodeksie karnym, takim jak:

· Przepadek rzeczy uzyskanej w związku z popełnieniem czynu karalnego

· Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych

Trzecią grupę stanowią środki o charakterze wychowawczo – resocjalizacyjnym, a mianowicie:

· Skierowanie do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą

· Umieszczenie w instytucji lub organizacji powołanej do przygotowania zawodowego lub rodzinie zastępczej

Środki poprawcze

W ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego zamieszczono przepis o tym, że sąd rodzinny może orzec o umieszczeniu go w zakładzie poprawczym, jeśli przemawiają za tym taki okoliczności jak:

· charakter czynu

· gdy inne środki wychowawcze nie rokują resocjalizacji nieletniego

· gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne

Biorąc pod uwagę środki łagodzące orzeczenie o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym sąd może:

- warunkowo zawiesić pobyt nieletniego w zakładzie poprawczym. Dotyczy to nieletnich, których właściwości osobiste i warunki środowiskowe, a także okoliczności i charakter czynu, uzasadniają przypuszczenie, że pomimo nie wykonania środka poprawczego, cele wychowawcze zostaną osiągnięte

- po upływie 6 miesięcy od umieszczenia w zakładzie warunkowo zwolnić nieletniego z zakładu, jeżeli postępy w jego wychowaniu pozwalają przypuszczać, że po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego i zasad współżycia społecznego

- warunkowo odstąpić od wykonania orzeczenia, jeżeli po wydaniu orzeczenia, a przed umieszczeniem nieletniego w zakładzie albo po upływie okresu odroczenia lub przerwy wykonania umieszczenia w zakładzie poprawczym, w zachowaniu nieletniego nastąpiła istotna poprawa

- dyrektor zakładu poprawczego może umieścić nieletniego poza zakładem, jeżeli wymagają tego względy szkoleniowe, lecznicze lub względy wychowawcze. Wychowanek może być umieszczony w instytucji państwowej lub u osób, które gwarantują właściwe oddziaływanie wychowawcze albo skierowany do uspołecznionego zakładu pracy w celu wykonywania pracy.

Środki lecznicze

Sąd Rodzinny może zastosować środki lecznicze wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, w razie stwierdzenia u niego:

· choroby psychicznej

· niedorozwoju umysłowego

· innego zakłócenia czynności psychicznych

· nałogowego spożywania alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia.

Ustawa przewiduje w tych przypadkach umieszczenie nieletniego:

- w szpitalu psychiatrycznym

- w innym odpowiednim zakładzie leczniczym

- w zakładzie pomocy społecznej

- w innej odpowiedniej placówce opiekuńczo – wychowawczej.

Dwa pierwsze środki mają charakter ściśle leczniczy. Celem pozostałych jest nie tylko doprowadzenie do poprawy stanu zdrowia nieletniego, lecz przede wszystkim przystosowanie go do w miarę samodzielnego życia w społeczeństwie.

Zapobieganie w popełnianiu czynów karalnych przez nieletnich przejawia się bezpośrednio w interwencji policjanta lub na podejmowaniu czynności przez specjalistę do spraw nieletnich. Dotyczy to sytuacji gdy, nieletni zachowuje się w sposób antyspołeczny lub zagrożony jest wykolejeniem.

W bezpośrednich oddziaływaniach policji najważniejszą rolę odgrywają odpowiednio ukierunkowane przedsięwzięcia pionu prewencji. To oni powinni mieć dobre rozpoznanie w rejonie swojego działania o miejscach gromadzenia się młodzieży zagrożonej. Policjanci niejednokrotnie jako pierwsi docierają do źródeł społecznego wykolejenia dzieci i młodzieży, stąd też mają duże możliwości zapobiegania temu zjawisku. Wykonanie działań profilaktycznych przez policjantów powinno następować we współdziałaniu z różnymi instytucjami państwowymi i organizacjami społecznymi. Należy zwrócić tutaj uwagę na potrzebę organizowania okresowych spotkań policjantów z gronem pedagogicznym szkół. Celem tych spotkań powinna być wymiana informacji na temat stanu bezpieczeństwa w rejonie szkoły i ustalenie przyczyn nagannego zachowania się uczniów.

Dość liczną grupą pozostającą w zainteresowaniu policji w ramach tzw. Rozpoznania terenowo – osobowego, jest ta młodzież, która nie uczy się i nie pracuje, a ze względu na dotychczasowy tryb życia, warunki rodzinne i utrzymywane kontakty jest moralnie zagrożona. Wypada tutaj stwierdzić, że ta kategoria nieletnich jest bardzo mało podatna na środki oddziaływania społecznego i w przypadku dewiacji, trudna do resocjalizacji.

Instytucje profilaktyczno – resocjalizacyjne

Wiodącą rolę wśród instytucji spełnia szkoła i odpowiednie terenowe organy oświaty oraz organy wymiaru sprawiedliwości – Sąd Rodzinny i Nieletnich.

W systemie resocjalizacyjno –profilaktycznym poszczególne instytucje pełnią następujące zadania, które stanowią jednocześnie kolejne etapy postępowania z nieletnimi, społecznie nieprzystosowanymi, a mianowicie:

· wykrywanie zagrożeń i objawów nieprzystosowania społecznego (policja, szkoły)

· diagnozowanie i poradnictwo (szkoły, pogotowia opiekuńcze, schroniska dla nieletnich)

· orzekanie o charakterze stosowanych norm i środków oddziaływań (Sądy rodzinne)

· oddziaływanie opiekuńczo – wychowawcze, psychoterapeutyczne, resocjalizacyjne (organizacje młodzieżowe, kuratorzy, psychiatrzy, psycholodzy)

Obok instytucji państwowych w resocjalizacji biorą udział także organizacje społeczne, młodzieżowe i zawodowe. Jest to działalność systematyczna lub doraźna, realizowana w ramach profilaktyki ogólnej i szczegółowej.

Profilaktyka ogólna polega na stworzeniu warunków zmniejszających rozmiary niedostosowania społecznego i demoralizacji nieletnich. Przygotowuje się tu nieletniego do właściwego wypełniania obowiązków wobec rodziny i społeczeństwa. Wskazuje się nieletnim wzory godne naśladowania, potępiając jednocześnie czyny szkodliwe społecznie.

W skład profilaktyki szczegółowej wchodzi najwcześniejsze wykrywanie młodzieży niedostosowanej społecznie i zagrożonej demoralizacją.

Organizacje społeczne zobowiązane są do udzielania pomocy rodzinie w wychowaniu nieletniego, a także do ograniczenia negatywnego wpływu rodziny na dziecko poprzez skrócenie do minimum czasu ich pobytu w domu, aż do całkowitego odizolowania nieletniego od zdemoralizowanych rodziców.

Organizacji i instytucji społecznych jest wiele. Prezentują one specjalności wynikające z ich zawodowych lub środowiskowych zainteresowań, prowadzą działalność, która w sposób bezpośredni lub pośredni zapobiega demoralizacji i niedostosowaniu nieletnich.

Należałoby tu wymienić w pierwszej kolejności Związek Harcerstwa Polskiego, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Polski Komitet Pomocy Społecznej. Placówki te udzielają wszechstronnej pomocy dzieciom zagrożonym, bądź wykolejonym społecznie. Pomoc ta przybierać może formy organizowania obozów i kolonii, pomocy materialnej, patronatu nad zakładami opiekuńczo – wychowawczymi lub poradnictwa wychowawczego.

Zaznaczyć należy, że jednym z istotnych wyznaczników funkcjonalności całego systemu profilaktyczno – resocjalizacyjnego jest współdziałanie wszystkich instytucji do tego powołanych. Stanowi to wtedy integralną całość systemu oświaty i wychowania, co zakłada stosowanie wobec podopiecznych oddziaływania opiekuńczo -wychowawczego, a nie represyjnego.

W systemie zapobiegania występuje również niedostatek placówek profilaktycznych, mieszczących się w systemie oświaty i wychowania oraz poza tym systemem, jak np. pedagogów szkolnych, poradni rodzinnych, rodzinnych domów dziecka, rodzin zastępczych itp.

Charakterystyka wybranych ośrodków resocjalizujących dla nieletnich:

1. Zakład poprawczy – specjalna placówka resocjalizacyjna dla nieletnich od 13 do 21 roku życia, skierowanych ze schroniska dla nieletnich. Zapewnia naukę i kształcenie zawodowe, zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowo-rekreacyjne.

2. Policyjna Izba Dziecka – jest placówką opiekuńczo- wychowawczą funkcjonującą przy Rejonowej Komendzie Policji. Realizuje zadania w zakresie zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich, policja uprawniona jest do zatrzymania nieletniego w tej placówce.

3. Schronisko dla nieletnich – jest instytucją diagnostyczną, zbierającą pełny zakres informacji o nieletnich. Kierowani są tam nieletni od 13 do 18 roku życia po wydaniu decyzji sądu i sędziego rodzinnego lub prokuratora. Zwolnienie ze schroniska następuje na podstawie organu, który nieletniego tam kierował. Ustawowy czas pobytu nie powinien przekraczać 3 miesięcy

4. Ośrodek Kuratorski – instytucja o charakterze otwartym, która działa w miejscu zamieszkania nieletniego. Zajmuje się nieletnim tylko przez pewien czas. Do Ośrodków Kuratorskich kieruje się nieletnich na podstawie orzeczeń sądowych.

Bibliografia:

1. Bartkowiak Z., Pomoc terapeutyczna nieletnim agresorom i ofiarom agresji w zakładach resocjalizacyjnych, Agencja Wydawniczo-Handlowa Antoni Dudek, Lublin 2001 r.

2. Błachut J., Gaberle A., Krajewski K., Kryminologia, Wydawnictwo Arche, Kraków 2007 r.

3. Hołyst B., Narkomania a przestępczość, Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, Warszawa 1995 r.

4. Kmiecik- Baran K., Młodzież i przemoc : mechanizmy socjologiczno-psychologiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 r.

5. Stańdo- Kawecka B., Prawne podstawy resocjalizacji, Wydawnictwo Zakamycze, Kraków 2000 r.

6. Urban B., Zaburzenia w zachowaniu i przestępczość młodzieży, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000 r.

7. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z dn. 26.11.2015 r.