Dzieła wszystkie, Juliusz Słowacki. Pod red. Juliusza Kleinera. Dział 1, Utwory wydane za życia poety.

T. 4, Balladyna ; Mazepa ; Lilla Weneda

Wydanie to opiera się na dwóch tekstach autentycznych. Pierwszy z nich to pierwodruk Balladyny, a drugi to autograf (należący do zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie). Pismo autografu jest bardzo staranne i wyraźne, co wskazuje, że jest to czystopis. Poprawki interpunkcji robią wrażenie, jakby robione były odmiennym atramentem. Analizował po raz pierwszy ten autograf Józef Kalenbach, a później Eugeniusz Sawrymowicz. Wbrew obowiązującej zasadzie, iż podstawowym tekstem dzieła jest wydany za życia autora i przez niego skontrolowany pierwodruk, wymienione teksty należy uważać za równorzędne podstawy edycji krytycznej. Poeta w testamencie dał wskazówkę: „Balladynę poprawić według manuskryptu”. Tym samym drukowi odebrał charakter tekstu zasadniczego. Nie należy z tego jednak wysnuwać wniosku, iż edycja naukowa oprzeć się powinna tylko na autografie, ponieważ Słowacki chciał jedynie by błędy usuwać przy pomocy rękopisu, a nie aby drukować wg niego. Również dokładne zbadanie tekstów nie pozwala na uznanie, że ilekroć różnią się one między sobą, obowiązuje wersja pisana ręką twórcy. Autograf nie był owym tekstem, z którego drukowano tragedię, dowodzi to że poeta dla siebie sporządził ten czystopis, a inny rękopis oddał do druku. Otóż ten do druku sporządzony manuskrypt mógł zawierać zmiany wprowadzone przez samego autora. Nie wszystko więc, czym druk różni się od znanej wersji rękopiśmiennej, musi być czy to pomyłką drukarską, czy przekształceniem odbiegającym od intencji poety. Okazuje się więc, że nie ma takiego tekstu Balladyny, który by pozwalał na wierną reprodukcję. Wydanie naukowe dać musi – trzeci tekst, skonstruowany na podstawie obu równorzędnych tekstów autentycznych. Będzie to tekst oparty na pierwodruku, ale poprawiający go, o ile tego wymaga zestawienie z autografem lub niekiedy sama logika utworu. Zaczerpnięte z manuskryptu poprawki obejmują różne kategorie, o różnym stopniu pewności co do ich istotnego uprawnienia.

Pierwsza kategoria to dodatki lub zmiany w zakresie objaśnień scenicznych. Jeżeli tekst autografu zgadza się z logiką utworu, można wtedy uważać różnice między drukiem a rękopisem, za wyniki przeoczenia. Druga kategoria poprawek, szczególnie ważna, to niewątpliwie lub przynajmniej prawie niewątpliwie omyłki druku, które usunąć się dają na podstawie autografu. Do tej listy emendacji nie budzących wątpliwości dołącza się oczywiste omyłki druku, niewymagające nawet konfrontacji z rękopisem. Na trzecią kategorię poprawek wprowadzonych składają się takie rozbieżności między pierwodrukiem a rękopisem, o których trudno jest powiedzieć stanowczo, że nie mogą pochodzić od poety, ale które jednak ze znacznym prawdopodobieństwem uważać można za odstępstwa od tekstu autentycznego spowodowane przez niedokładność druku lub przez dowolne poprawianie autora ze strony drukarni. W tym przeświadczeniu przywrócono w niniejszy wydaniu szereg wyrażeń. Za poprawki o prawdopodobnym co najmniej uzasadnieniu można uważać przywrócenie wyrazom różnym postaci danej im w autografie, a odzwierciedlającej mowę i pisownię Słowackiego. Jeśli idzie o pisownię i o brzmienie wyrazów, to największe skrupuły budzi na terenie tej baśniowej tragedii o Polsce zamierzchłych czasów sprawa Gniezna. Słowacki pisze stale Gnezno i gnezneński, pierwodruk natomiast stale wprowadza formę Gniezno. Skoro pierwodruk dał brzmienie poprawne – zepsucie Balladyny błędnym mianem prastarej stolicy nie wydaje się uprawnioną emendacją tekstu. Kłopot niekiedy wprowadza także w tekstach Słowackiego niekonsekwencja w używaniu początkowych liter wielkich. Istotne oparcie się na tekście autentycznym uchroniło wiersze Balladyny od wprowadzanych czasem dawniej modyfikacji, zmieniających wyrażenia o wybitnym walorze poetyckim. Balladyna to utwór, któremu poeta sporo miejsca poświęcił w korespondencji. Toteż umieszczone zostały tu listy Słowackiego. Są one uzupełnieniem komentarza, który dał autor w liści dedykacyjnym.