ANEMIA

Objawy anemii często bywają mylone z innymi przypadłościami. Człowiek, który choruje na niedokrwistość, a o tym nie wie, może brać takie objawy za zwykłe zmęczenie, przepracowanie, zabieganie itp. Anemia jest jednak chorobą, którą cechuje ogólne osłabienie organizmu spowodowane niedoborem erytrocytów lub barwnika odpowiedzialnego za przyswajanie hemoglobiny.

Wraz ze zmniejszeniem się liczby krwinek czerwonych i stężenia hemoglobiny, pogarsza się zaopatrzenie tkanek w tlen. Bardzo ważnymi objawami klinicznymi stają się wtedy zaburzenia ze strony układu nerwowego, którego tkanki są szczególnie wrażliwe na niedotlenienie. Mogą występować zawroty głowy, niemożność skupienia uwagi, łatwe męczenie się podczas pracy umysłowej i upośledzenie pamięci.

Powolny rozwój choroby nie wywołuje ostrych objawów. Uwagę zwraca zespół dolegliwości charakteryzujących się ogólnym osłabieniem. Oprócz powyższych objawów osoby z niedokrwistością mogą skarżyć się na problemy gastryczne typu wzdęcia czy zaparcia, łamliwość paznokci czy wypadanie włosów. Chorzy skarżą się na szybkie męczenie przy zbyt dużym wysiłku fizycznym oraz na występujące problemy z oddychaniem. Ponadto można zauważyć u chorych bladą cerę, brak apetytu, duszności, kołatanie serca, senność, szum w uszach, czasami zdarzają się mroczki przed oczami, mogą wystąpić dreszcze oraz nadwrażliwość na zimno.

PRZYCZYNY ANEMII

Anemia może być spowodowana wieloma różnymi czynnikami: genetycznymi, środowiskowymi, żywieniowymi. W zależności od rodzaju niedokrwistości inne są jej przyczyny. Cechą wspólną jest brak czerwonych krwinek (wynik krwawienia lub hemolizy) oraz zmniejszenie lub nieprawidłowości w procesie powstawania erytrocytów w szpiku kostnym. Objaw niedokrwistości towarzyszy często stanom zapalnym oraz zaburzeniom przewodu pokarmowego. Podkreślić należy, że anemia to często objaw wielu bardzo różnorodnych schorzeń.

Do przyczyn pojawiania się niedokrwistości można zaliczyć między innymi:

• utratę krwi (w wyniku urazów lub zabiegu operacyjnego, podczas miesiączek),

• dietę ubogą w żelazo i kwas foliowy,

• słabe wchłanianie żelaza z pożywienia, zwykle spowodowane operacyjnym usunięciem części lub całości żołądka, bądź celiakią,

• niewydolność szpiku kostnego (nowotwory, reumatoidalne zapalenie stawów),

• przewlekłe krwawienia spowodowane chorobami, np. zapalenie żołądka, wrzody trawienne, nowotwory jelit, hemoroidy,

• uboczne działanie leków,

• choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego, szczególnie robaczyce (częste zwłaszcza u dzieci),

• zakażenie układu moczowego.

Dokładny i prawidłowy podział niedokrwistości jest dosyć złożony. Na pewno chodzi o moment, w którym zaczyna brakować czerwonych krwinek. Anemia może więc być wynikiem zwiększenia wytwarzania erytrocytów lub hemoglobiny, albo też powstać wskutek zwiększenia rozpadu krwinek czerwonych, bądź z powodu ich utraty. W związku ze zróżnicowanymi przyczynami wystąpienia choroby, dzieli się ją jednak na cztery główne grupy:

1. Anemia pokrwotoczna:

   • ostra

   • przewlekła

2. Anemia niedoborowa:

   • związana z niedoborem żelaza (mikrocytarna)

   • związana z niedoborem kwasu foliowego

   • związana z niedoborem witaminy B12

   • związana z niedoborem miedzi

3. Anemia hemolityczna

4. Anemia aplastyczna

Anemia w ciąży

Anemia u kobiet w ciąży jest dosyć powszechnym zjawiskiem (dotyka około 40 % ciężarnych). Jednak jej definicja jest nieco inna niż ta określana w normach laboratoryjnych.

U ciężarnych dochodzi do zwiększenia objętości krwi i jej rozcieńczenia, a co za tym idzie – do obniżenia liczby czerwonych krwinek, zawartości hemoglobiny oraz hematokrytu. Z anemią w ciąży mamy do czynienia, gdy poziom hemoglobiny spada poniżej 10g/dl, a hematokrytu poniżej 30%.

Do najczęstszych przyczyn anemii ciężarnych zaliczyć należy niedobór żelaza. W ciąży wzrasta zapotrzebowanie na ten składnik, a poza tym dojść może do zaburzeń czynności przewodu pokarmowego i zmniejszonego wchłaniani żelaza. Anemia może być również wynikiem zwiększonego zapotrzebowania na kwas foliowy i witaminę B12 (niedobór tych składników).

Objawy niedokrwistości w ciąży są podobne do tych charakterystycznych dla innych rodzajów anemii. Są to między innymi: zmęczenie, osłabienie, bóle głowy, zawroty głowy, zły stan paznokci (ich łamliwość), wypadanie włosów. Jeżeli dojdzie do ciężkiej anemii pojawić się mogą: przyspieszone bicie serca, zaburzenia czucia, widzenia, drętwienie kończyn, bóle brzucha, niedociśnienie.

Ciężka anemia może być zagrożeniem dla rozwijającego się płodu. We wczesnym stadium ciąży może być przyczyną zaburzeń zagnieżdżenia się jaja płodowego oraz powstania wad rozwojowych, a nawet poronienia. W drugim trymestrze może doprowadzić do zaburzenia wzrostu płodu, a w trzecim spowodować przedwczesny poród.

Leczenie anemii u ciężarnych kobiet zależy od jej przyczyny. Jeżeli mamy do czynienia z anemią wynikającą z niedoboru żelaza, stosuje się doustnie podawane preparaty żelaza. Natomiast jeżeli przyczyną jest szybka utrata krwi (np. w przypadku krwawienia z odklejonego łożyska), konieczna może okazać się transfuzja krwi. W przypadku anemii z niedoboru kwasu foliowego zaleca się doustne uzupełnienie tej witaminy w zwiększonych dawkach.

Bardzo istotna jest prawidłowo skomponowana dieta, która dostarczy odpowiednia ilość niezbędnych składników.

ASTMA

Astma oskrzelowa, dychawica oskrzelowa (łac. asthma bronchiale) – przewlekła, zapalna choroba dróg oddechowych, u podłoża której leży nadreaktywność oskrzeli, która prowadzi do nawracających napadów duszności i kaszlu, występujących szczególnie w nocy i nad ranem. U podłoża tych napadów leży wydzielanie przez komórki układu oddechowego licznych mediatorów doprowadzających do rozlanego, zmiennego ograniczenia przepływu powietrza w drogach oddechowych, które często ustępuje samoistnie lub pod wpływem leczenia. Astma oskrzelowa zaliczana jest do chorób psychosomatycznych. Może być spowodowana przez przewlekły alergiczny nieżyt nosa (katar sienny), który wymaga leczenia.

Spis treści 1 Etiologia 2 Klasyfikacja 2.1 Klasyfikacja etiologiczna 2.2 Klasyfikacja na podstawie ciężkości astmy 2.3 Klasyfikacja ze względu na stopień kontroli 3 Rozwój astmy 4 Objawy i przebieg 5 Rozpoznanie 6 Leczenie 7 Specyficzne postacie astmy oskrzelowej 8 Przypisy 9 Bibliografia 10 Linki zewnętrzne

Etiologia

Porównanie dróg oddechowych przed i po napadzie astmy oskrzelowej

Kluczowe znaczenie w etiopatogenezie astmy ma przewlekłe zapalenie, co ukierunkowuje podstawowe kierunki leczenia na szeroko pojętą terapię przeciwzapalną.

W przypadku astmy atopowej objawy choroby są wynikiem reakcji alergicznej typu natychmiastowego oraz niekiedy opóźnionego. W procesie tym biorą udział trzy zasadnicze składniki: alergen, swoiste przeciwciała IgE oraz komórki układu odpornościowego. Najczęstszymi alergenami w astmie oskrzelowej są: roztocze kurzu domowego (głównie Dermatophagoides pteronyssinus), sierść i naskórek zwierząt, pióra ptaków domowych, pyłki traw, drzew, chwastów, zarodniki grzybów i inne. Jednym z najsilniejszych czynników ryzyka wystąpienia astmy oskrzelowej jest atopia. Komórki układu odpornościowego biorące udział w procesie reakcji alergicznej to mastocyty, bazofile, eozynofile, limfocyty, monocyty, makrofagi pęcherzyków płucnych, komórki nabłonka oskrzeli.

Klasyfikacja

Zgodnie z wytycznymi Światowej Inicjatywy Zwalczania Astmy GINA 2008^[1] astmę klasyfikuje się ze względu na etiologię, na podstawie ciężkości oraz stopnia kontroli astmy.

Klasyfikacja etiologiczna

Podejmowano liczne próby podziału astmy na podstawie jej etiologii, szczególnie ze względu na uczulające czynniki środowiskowe. Jednakże możliwość takiej klasyfikacji jest ograniczona, ponieważ u części chorych nie stwierdza się środowiskowego czynnika etiologicznego.

Klasyfikacja na podstawie ciężkości astmy

Klasyfikacja ciężkości astmy ustalana jest na podstawie obrazu klinicznego przed rozpoczęciem leczenia.

Klasyfikacja ciężkości astmy na podstawie obrazu klinicznego przed leczeniem
Stopień ciężkości
Astma sporadyczna
Astma przewlekła lekka
Astma przewlekła umiarkowana
Astma przewlekła ciężka

Klasyfikacja ze względu na stopień kontroli

Aby ułatwić klasyfikację pacjentów już leczonych i skutecznie monitorować przebieg choroby stosuje się klasyfikację ze zględu na stopień kontroli astmy.

Wytyczne Światowej Inicjatywy Zwalczania Astmy (GINA 2006). Stopnie kontroli astmy^[2].
Kryterium
Objawy dzienne
Ograniczenie aktywności życiowej
Objawy nocne, przebudzenia
Potrzeba leczenia doraźnego
Czynność płuc (PEF lub FEV1)
Zaostrzenia

Rozwój astmy

Czynniki promujące rozwój astmy
ŚRODOWISKOWE
Pewne
Ekspozycja na alergen Czynniki zawodowe
Znane
Zakażenie dróg oddechowych Leki Antygeny pokarmowe
Względne
Palenie tytoniu Zanieczyszczenie powietrza Dieta

Objawy i przebieg

Typowe objawy to:

• napady duszności spowodowane skurczem oskrzeli

• świszczący oddech

• kaszel

Objawy mogą cofać się częściowo lub całkowicie, spontanicznie lub pod wpływem leków. Występuje nadreaktywność oskrzeli na różnego rodzaju czynniki środowiska zewnętrznego. Napady astmy pojawiają się w wyniku kontaktu z alergenem (kurz, pyłki roślin, sierść zwierząt, pierze, niektóre pokarmy i in.), w trakcie wysiłku fizycznego, podczas oddychania mroźnym powietrzem, w trakcie infekcji (bakteryjnych, wirusowych) układu oddechowego.

 Zobacz więcej w artykule Choroby układu oddechowego, w sekcji Różnicowanie na podstawie objawów przedmiotowych.

Czynniki zaostrzające objawy astmy to:

• kontakt z alergenami

• nawracające infekcje układu oddechowego

• palenie papierosów

• hiperwentylacja wysiłkowa

• niektóre leki (np. aspiryna lub inne niesteroidowe leki przeciwzapalne, beta-blokery)

• niektóre składniki pokarmowe.

Chorzy na astmę oskrzelową skarżą się często na napady duszności i kaszlu (szczególnie po kontakcie z alergenami, po wysiłku lub w nocy), ucisk w klatce piersiowej, świszczący oddech.

Rozpoznanie

 Osobny artykuł: Spirometria.

Rozpoznanie można niekiedy ustalić na podstawie dolegliwości zgłaszanych przez chorego. Jednak często do ustalenia diagnozy niezbędne są badania dodatkowe. Najistotniejsze to: spirometria (czasem także mierzenie PEF) z próbą rozkurczową, prowokacyjne testy wziewne, testy skórne (punktowe i typu 'prick'), poziom swoistych przeciwciał w surowicy krwi (całkowite i swoiste IgE).

Leczenie

Leczenie w astmie oskrzelowej jest ściśle uwarunkowane stopniem ciężkości choroby. Jest to leczenie, którego najważniejszym składnikiem są różnorodne metody leczenia przeciwzapalnego. W większości metody lecznicze mają charakter objawowy i ze względu na przewlekły charakter choroby zwykle muszą być stosowane systematycznie przez długi czas. Opanowanie objawów chorobowych określa się mianem kontroli astmy.

Zasadnicze znaczenie w procesie leczenia astmy ma unikanie kontaktu z czynnikami wywołującymi napad astmy u chorego (unikanie alergenów, unikanie ekspozycji na mroźne powietrze). Ponieważ zwykle nie jest to wykonalne, w niektórych, wybranych przypadkach stosuje się leczenie odczulające (desensytyzację), jedną z metod immunoterapii.

Jedną z zalecanych metod ochrony przez rozwojem lub nasileniem astmy było stosowanie procedur zmniejszających stężenie alergenów kurzu domowego. Zalecano zarówno mechaniczne (stosowanie specjalnych pokrowców, filtrów powietrza, jonizatorów, wietrzenia, odkurzania, prania, prasowania, ścierania na wilgotno, usuwania tapicerowanych mebli, dywanów) jak i chemiczne metody eliminacji alergenów kurzu domowego. W 2008 w bazie Cochrane ukazało się badanie, które wykazało, ze stosowanie tych metod nie łączy się z zmniejszeniem nasilenia objawów choroby, ani nie zwiększa prawdopodobieństwa poprawy przebiegu choroby^[3].

W leczeniu napadów astmy stosuje się leki rozkurczające oskrzela, a w długotrwałej, profilaktycznej terapii, leki przeciwzapalne.

Obecnie dominującą metodą podawania leków jest metoda wziewna – bezpośrednio do drzewa oskrzelowego. Ma ona tę istotną zaletę, że minimalizuje negatywne, ogólnoustrojowe działania niepożądane. Stosowane są inhalatory ciśnieniowe z dozownikiem, inhalatory proszkowe, a niektórzy chorzy wykorzystują metodę podawania leków w nebulizacji. W ciężkich postaciach choroby niezbędne jest także zastosowanie leków o działaniu ogólnoustrojowym, podawanych w postaci tabletek, iniekcji (zastrzyków) lub kroplówek.

Główne grupy leków o działaniu rozszerzającym oskrzela, stosowane w astmie oskrzelowej, to:

• Leki β-mimetyczne (agoniści receptorów β-adrenergicznych)

Pobudzenie receptorów β-adrenergicznych w oskrzelach powoduje bezpośrednio rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli. Przykłady leków: salbutamol, fenoterol, salmeterol, formeterol, połączenie fenoterolu z bromkiem ipratropium Trzeba pamiętać, że chorym na astmę NIE WOLNO stosować długodziałających leków β-mimetycznych (salmeterol i formoterol) bez jednoczesnego przyjmowania steroidu wziewnego. Takie postępowanie może zwiększać ryzyko zgonu z powodu astmy.

• Pochodne ksantyny

Są inhibitorami fosfodiesterazy – enzymu odpowiedzialnego za rozkładanie cyklicznych nukleotydów. Wzrost stężenia cAMP i cGMP w komórkach mięśni oskrzeli powoduje spadek stężenia jonów wapnia i zahamowanie skurczu. Przykłady leków: teofilina, aminofilina

• Leki cholinolityczne. Blokują receptory muskarynowe w oskrzelach powodując rozkurcz mięśni oskrzelowych, jeśli skurcz był wywołany pobudzeniem nerwu błędnego, co jest przyczyną napadów astmy u ok. 50% chorych. Nie hamują skurczów innego pochodzenia. Przykłady leków: bromek ipratropium, bromek tiotropium

Leki o działaniu przeciwzapalnym:

• kortykosterydy podawane w postaci wziewnej, rzadziej w postaci doustnej lub parenteralnej, np. beklometazon, budezonid, flutikazon

• stabilizatory komórek tucznych. Zmniejszają wydzielanie mediatorów prozapalnych takich jak histamina, prostaglandyny, interleukina.

• leki przeciwleukotrienowe, które są inhibitorami lipooksygenazy (zileuton, genleuton) lub antagonistami receptorów leukotrienowych (zafirlukast, montelukast).

Inne leki przeciwastmatyczne:

• leki o działaniu antyhistaminowym

• leki wykrztuśne i mukolityczne

Poza tym stosuje się niekiedy metody fizykoterapeutyczne, psychoterapię i gimnastykę oddechową.

W skrajnie zaawansowanych przypadkach napadów astmatycznych zachodzi czasem potrzeba wspomagania oddechu respiratorem.

Specyficzne postacie astmy oskrzelowej

Astma wysiłkowa: napady duszności występują przede wszystkim lub wyłącznie po wysiłku lub po kilku minutach jego trwania i ustępują wkrótce po jego zaprzestaniu.

Astma aspirynowa: postać astmy, w której ciężkie napady duszności rozwijają się po zażyciu kwasu acetylosalicylowego (aspiryna, polopiryna) lub innego niesterydowego leku przeciwzapalnego.

Astma zawodowa: postać astmy ujawniająca się w wyniku zadziałania szkodliwego czynnika zawodowego u pracownika, który do tej pory był zdrowy. U tych chorych objawy choroby mogą ustępować w dni wolne od pracy, w trakcie urlopu.

Stan astmatyczny: ciężki, przedłużający się napad astmy oskrzelowej, który w części przypadków może stać się bezpośrednim zagrożeniem życia. Zwykle wymaga leczenia w szpitalu, na OIOM-ie.