Teoria atrybucji
Teoria opisująca sposoby, którymi się posługujemy do wyjaśnienia przyczyn własnych zachowań i zachowań innych ludzi
Autor Fritz Heider (1957)
Uważał, że ludzie postępują jak badacze amatorzy, starając się zrozumieć zachowanie innych przez dopasowywanie informacji aż do momentu znalezienia wiarygodnego wyjaśnienia lub przyczyny
Chciał się dowiedzieć, jakie wyjaśnienia wydają się ludziom wiarygodne i jak dochodzą do swoich wniosków
Atrybucja wewnętrzna
Inaczej atrybucja dyspozycyjna
Przypuszczenie, że przyczyną danego zdarzenia były cechy jego sprawcy (np. zdolności lub ich brak, inteligencja, włożony wysiłek, cechy osobowości)
W przeciwieństwie do czynników zewnętrznych wobec sprawcy (np. przypadek, trudność zadania, sytuacja zewnętrzna, rola społeczna, normy społeczne, itp.).
Atrybucja zewnętrzna
Inaczej - atrybucja sytuacyjna
Przypuszczenie, że przyczyną zachowania danej osoby były właściwości sytuacji lub inne czynniki zewnętrzne względem tej osoby (np. przypadek, trudność zadania, pech, pogoda, śliska jezdnia, zachowanie innych ludzi, itp.)
w przeciwieństwie do jego własnych cech i wyborów (np. zdolności lub ich brak, inteligencja, włożony wysiłek, motywacji, cech osobowości itp.)
Model współzmienności
Tworząc atrybucje dotyczące czyjegoś zachowania, systematycznie sprawdzamy zależności pomiędzy obecnością lub brakiem pewnych czynników sprawczych a pojawianiem się lub niepojawianiem się danego zachowania
Koleżanka odmówiła Ci pożyczenia samochodu…
Szukając powodów, zastanawiasz się jakie były przyczyny takiego zachowania
Przykłady podobnych zachowań, które wystąpiły w innym czasie i innych sytuacjach
Czy koleżanka odmówiła Ci już kiedyś pożyczenia auta?
Czy pożycza go innym?
Czy pożycza Ci inne rzeczy?
Podczas tworzenia atrybucji gromadzimy informacje, czyli dane
Dane, którymi się posługujemy, mówią nam o współzmienności zachowania, czyli o tym, jak się ono zmienia w zależności od
czasu,
miejsca,
uczestniczącym w nim osób oraz
obiektów działania
Odkrywając współzmienność (np. koleżanka odmówiła Ci pożyczenia samochodu, ale pożycza go innym) – można wyrobić sobie osąd o przyczynach jakiegoś zachowania
Błędy atrybucji
Ludzie na ogół mają skłonność do zbyt częstego używania atrybucji wewnętrznej kosztem zewnętrznej
Podstawowy błąd atrybucji
Pojęcie wprowadzone do psychologii społecznej przez Lee Rossa.
Skłonność do wyjaśniania zachowania obserwowanych osób w kategoriach przyczyn wewnętrznych i stałych (np. cech charakteru) jednoczesne niedocenianie wpływów sytuacyjnych, zewnętrznych
Przykład: Uczeń pokłócił się z wychowawcą.
Wychowawca prawdopodobnie uzasadni zachowanie ucznia jego krnąbrnością i nieposłuszeństwem.
Pominie w ocenie fakt, że uczeń miał (na przykład) zły dzień (umarła mu mama, przypadkiem zabił kota czy podpalił kwiatki). Nauczyciel "dostrzeże" w uczniu te stałe cechy charakteru, które uzasadnią jego ocenę (atrybucję).
Użycie ich właśnie do uzasadnienia postępowania ucznia jest popełnieniem podstawowego błędu atrybucji.
Podstawowy błąd atrybucji
Prawdopodobnie ten podstawowy błąd jest efektem automatycznego przetwarzania informacji, bez udziału świadomości.
Zjawisko to w znaczący sposób wpływa na nasze codzienne formułowanie ocen na temat innych ludzi (oszczędność poznawcza)
Przyczyny..??
Tłumaczy się je w związku z tzw. perspektywą spostrzeżeniową – aktor, czyli osoba, której zachowanie jest wyjaśniane, znajduje się w centrum naszego pola spostrzeżeniowego (wobec czego to jego dyspozycjom przypisujemy odpowiedzialność za jego zachowanie)
Innym wytłumaczeniem powszechności podstawowego błędu atrybucji jest fakt, że tego typu atrybucje są łatwiejsze niż atrybucje sytuacyjne ze względu na mniejszą ilość rezultatów nietożsamych)
Podstawowy błąd atrybucji - rodzaje
Efekt aureoli, efekt halo
Tendencja do automatycznego, pozytywnego lub negatywnego przypisywania cech osobowościowych na podstawie pozytywnego lub negatywnego wrażenia.
Istotą efektu aureoli jest przypisanie komuś ważnej pozytywnej lub negatywnej cechy wewnętrznej
Najważniejszymi atrybutami, które posiadają moc wywoływania efektu aureoli, są:
mądrość/głupota,
dobroć/złość,
nieatrakcyjność/atrakcyjność fizyczna
wygląd zewnętrzny, np. schludny/brudas.
Błąd łagodności
Większość ludzi wchodzi w interakcję mając pozytywne oczekiwania co do rozmówcy Deformowanie informacji, które docierają o danej osobie podczas rozmowy. Informacje o zaletach są łatwo zauważane, informacje o wadach ignorowane. Przecenianie zalet innych ludzi i niedocenianiu wad.
Błąd tendencji centralnej
Skłonność do przeceniania podobieństw między ludźmi i ignorowania różnic indywidualnych
Inni ludzie wydają się nam bardziej podobni do siebie, niż są w rzeczywistości.
Efekt pierwszeństwa
Informacja otrzymana wcześniej wywiera zazwyczaj większy wpływ na tworzenie się ogólnego wrażenia, niż informacja otrzymana później
Pierwsza informacja stanowi punkt odniesienia dla kolejnych informacji, jakie do nas docierają
Efekt pierwszeństwa tłumaczy m.in. fakt, że szybko wyrabiamy sobie zdanie o nowo poznanej osobie i późniejsze zachowanie tej osoby interpretujemy w sposób zgodny z naszym pierwszym wrażeniem.
Atrybucje w służbie ego
Rodzaj atrybucji które są jednocześnie formą mechanizmów obronnych
W taki sposób fałszują interpretację rzeczywistości, aby dana osoba mogła wzmocnić swoją samoocenę
Na ogół polega to na nadmiernym i niezgodnym z rzeczywistością upatrywaniu w sobie przyczyn sukcesów a w innych ludziach i zewnętrznej sytuacji przyczyn porażek.
Błąd aktora-obserwatora
Odmienne interpretowanie zjawisk wtedy, gdy się w nich uczestniczy, i wtedy, gdy się je tylko obserwuje
Jeśli jesteśmy podmiotem danego działania (aktorami), to zwykle tłumaczymy swoje zachowanie w kategoriach okoliczności (dokonujemy tzw. atrybucji zewnętrznej)
Gdy to samo zachowanie widzimy u innych ludzi (jesteśmy obserwatorami), dokonujemy atrybucji wewnętrznej